(συνοπτική) Ωδή στην Ελληνική Γλώσσα

“Τήν γλώσσα μοῦ ἔδωσαν ἑλληνική στίς ἀμμουδιές τοῦ Ὁμήρου”

(Ὁδυσσέας Ἐλύτης)

Ἐδῶ καί πολύ καιρό σκεπτόμουν νά σοῦ γράψω, γιά νά σοῦ ἐκφράσω τήν ἀγάπη μου, τόν θαυμασμό μου, τό πόσο σέ σκέφτομαι καί σέ ἀναζητῶ. Ναί, σέ ἀναζητῶ, ἐπειδή τά τελευταῖα 3000 χρόνια ἔχεις δημιουργήσει μιάν ἀνεπανάληπτη ἐποποιία στο πεδίο τοῦ Νοήματος. Καί αὐτό εἶναι τό πᾶν: “ἱερό εἶναι τό Νόημα” δήλωσε πρίν χρόνια ὁ Χρῆστος Γιανναράς, διαλεγόμενος μέ γνωστό “ἀστέρα” τῆς νομικῆς ἐπιστήμης (ὁ τελευταῖος αὐτός δέν κατάλαβε τίποτα...). Γι’ αὐτό καί δέν εἶσαι δεδομένη γιά κανέναν: χρειάζεται ὑπαρξιακή ἀναμέτρηση ἐφ ὅρου ζωῆς μέ τό Νόημα, ὥστε ἡ ἀναζήτησή σου νά ἔχει εὐτυχή πορεία. Αὐτή ἡ πραγματικότητα καταρρίπτει κάθε ρομαντική ἤ ἐθνικιστική αὐτάρκεια. Ταυτόχρονα ὅμως δέν μεταβάλλει τό γεγονός ὅτι ὁ λαός μας τά τελευταῖα 3000 χρόνια παρήγαγε περισσότερες ἀπό 100.000.000 (ἑκατό ἑκατομμύρια) λέξεις, πρωτογενεῖς καί παράγωγες, γιά νά ἐκφράσει τά νοήματα καί τό Νόημα.

Εἶναι τόσο βαθιά ἡ δυνατότητά σου νά αἴρεσαι ὑπεράνω τοῦ ἐπιπέδου τῶν αἰσθήσεων καί νά συνθέτεις τά ἀόρατα νοήματα, τά μέγιστα καί τίμια τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης, τήν “γιγαντομαχίαν περί τήν οὐσίαν” (κατά Πλάτωνα)! Οἱ σπουδαῖοι ποιητικοί (δημιουργικοί) χυμοί σου ἀρδεύουν τήν ψυχή καί τό πνεῦμα μας, ἀλλά ἀκόμη καί, ἐμμέσως, τό ἴδιο τό κορμί μας, ἐφόσον ἡ ἀρχιτεκτονική τῶν νευρώνων (δηλαδή ἡ λειτουργικότητα τοῦ ἐγκεφάλου) συνδιαμορφώνεται ἀπό τήν ποιότητα τῆς ἐσωτερικῆς μας ζωῆς, καρδιᾶς, νοῦ. Καί αὐτή ἡ ποιότητα ἐξαρτᾶται καίρια ἀπό τήν δυνατότητα συμβολικῆς ἔκφρασης τῶν στοχασμῶν, τῶν συναισθημάτων, τῶν ἀναζητήσεων. Ἐσύ εἶσαι ἀκριβῶς αὐτός ὁ ζείδωρος συμβολισμός, προφορικός καί γραπτός, πού μετά τήν βιολογική γέννησή μας μᾶς (ἀνα)γεννᾶ στό πεδίο τῆς διυποκειμενικότητας καί τῆς ἑτερότητας (κατά Λακάν), δηλαδή εἶσαι ἡ πρώτη πού μᾶς μεταλλάσσει ἀπό δίποδα θηλαστικά σέ ἐνσυνείδητα πρόσωπα-ὑποστάσεις.

Μᾶς προετοιμάζεις γιά τήν ἀέναη καί ἀτελεύτητη σχέση κτιστοῦ καί ἀκτίστου, ὁρατοῦ καί ἀοράτου, παθητοῦ καί ἀπαθοῦς, θνητοῦ καί ἀθανάτου, τρεπτοῦ καί ἀτρέπτου, φθαρτοῦ καί ἀφθάρτου, ἁπτοῦ καί ἀναφοῦς, ἀνθρώπου καί Θεανθρώπου. Μέ ἄλλα λόγια, εἶσαι ἡ καλύτερη εἰσαγωγή στήν Χριστολογία τῆς Χαλκηδόνος (Δ΄ Οἰκουμενική Σύνοδος). Εἶσαι ταυτόχρονα τόπος γήινος καί ὑπερουράνιος. Ὅποιος βιώσει σέ βάθος τήν πνευματικότητά σου, τίς ὑψιπετεῖς δυνατότητές σου, τήν ἔλλογη δομή σου (ἀνεπανάληπτη στήν ἱστορία τοῦ ἀνθρώπινου πνεύματος[1]), εἶναι δύσκολο νά μήν ἐπηρεαστεῖ θετικά, νά μήν προχωρήσει στήν ἀρετή, στήν σύνεση, στήν  σωφροσύνη, ἀφοῦ χρειάζεται ἕνα εἶδος ἀσκητικῆς αὐτοπειθαρχίας καί συνάμα ἀκόρεστης ἐπιθυμίας γιά νά τό καταφέρει. Αὐτός ἀκριβῶς ὁ συνδυασμός ἀσκητικῆς καί ἐπιθυμίας εἶναι πού καθιστᾶ τήν πορεία αὐτή ἰσόβια.

Ἐσύ δέν εἶσαι πού ἔδωσες αὐτήν τήν δυνατότητα στόν “οὐρανοφάντορα” Μέγα Βασίλειο νά διατυπώσει τά ὑπέροχα ψήγματα χρυσοῦ τῆς Χάριτος πού διασώθηκαν μέχρι τίς μέρες μας; Οἱ εὐχές τῆς Θείας Λειτουργίας του εἶναι ἕνα οὐράνιο κέντημα: “..ὅς (Υἱός) ἐστιν εἰκών τῆς σῆς ἀγαθότητος, σφραγίς ἰσότυπος, ἐν ἑαυτῷ δεικνύς Σέ τόν Πατέρα, Λόγος ζῶν, Θεός ἀληθινός, ἡ πρό αἰώνων σοφία, ζωή, ἁγιασμός, δύναμις, τό φῶς τό ἀληθινόν· παρ’ οὗ τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἐξεφάνη, τό τῆς Ἀληθείας Πνεῦμα, τό τῆς υἱοθεσίας χάρισμα, ὁ ἀρραβών τῆς μελλούσης κληρονομίας, ἡ ἀπαρχή τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν, ἡ ζωοποιός δύναμις, ἡ πηγή τοῦ ἁγιασμοῦ”.

Ἀλλά ἐσύ ἐπίσης μπορεῖς νά ἐκφράσεις (πέρα ἀπό τά ἀόρατα καί οὐράνια) καί τά ἐπίγεια καί καθημερινά, μέ τρόπο ρωμαλέο καί μέ μιά ποικιλία συναισθημάτων καί διαβαθμίσεων, πού ἐλάχιστες γλῶσσες διαθέτουν. Ἀρκεῖ μόνον ὡς ἀπόδειξη τό γεγονός ὅτι παράγεις ὑψηλή ποίηση ἐδῶ καί 3000 χρόνια.

“Θέλω νά πιστεύω ὅτι...ἡ πολυαιώνια παρουσία τοῦ ἑλληνισμοῦ πάνω στά δῶθε ἤ ἐκεῖθε τοῦ Αἰγαίου χώματα ἔφτασε νά καθιερώσει μιάν ὀρθογραφία, ὅπου τό κάθε ὠμέγα, τό κάθε ὕψιλον, ἡ κάθε ὀξεία, ἡ κάθε ὑπογεγραμμένη, δέν εἶναι παρά ἕνας κολπίσκος, μιά κατωφέρεια, μιά κάθετη βράχου πάνω σέ μιά καμπύλη πρύμνας πλεούμενου, κυματιστοί ἀμπελῶνες, ὑπέρθυρα ἐκκλησιῶν, ἀσπράκια ἤ κοκκινάκια ἐδῶ ἤ ἐκεῖ, ἀπό περιστεριῶνες καί γλάστρες μέ γεράνια” (Ἐλύτης, Τά δημόσια καί τά ἰδιωτικά).

Ὄχι, δέν εἶσαι ἡ Χάρις, ὅμως εἶσαι ἕνα σπουδαιότατο σκεῦος τῆς Χάριτος, τό ὁποῖο πρόσφερε τά μέγιστα στήν διηνεκή ἀγωνία καί πάλη τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης.

“Λόγῳ ἀντιπαλαίει πᾶς λόγος. Τῷ δέ βίῳ τίς;” διερωτᾶται ὁ ἅγ. Γρηγόριος Παλαμᾶς, ἀνατρέποντας ὁλόκληρη τήν θλιβερή-σχολαστική γνωσιολογία τοῦ διαφωτισμοῦ, τήν ὁποία διεῖδε, αἰῶνες πρίν ἐμφανιστεῖ αὐτή, νά ἀναδύεται. Μέ ἄλλα λόγια, ὅταν ὁ ἴδιος ὁ νοηματέμφορος βίος, οἱ δημιουργικοί χυμοί καί καρποί, τό κάλλος καί συνάμα ἡ λιτή αὐστηρότητα τῆς πάλης μέ τό Νόημα ἀκτινοβολοῦν σεμνά καί ἀβίαστα, τότε ὄχι μόνον δέν χρειάζονται “ἐπιστημονικά” ἤ “λογικά” ἐπιχειρήματα, ἀλλά τά τελευταία αὐτά εἶναι παράταιρα ράκη πάνω σέ στόφα χειροποίητη καί ἀριστοτεχνική.

Τί νόημα ἔχουν αὐτές οἱ διαπιστώσεις σέ καιρούς πλημμυρίδας τῆς ἀγγλοσαξωνικῆς χρησιμοθηρίας-ἀτομισμοῦ-καταναλωτισμοῦ καί εἰδωλολατρίας τῆς τεχνικῆς; Τήν ἀπάντηση στούς καιρούς μας ἔδωσε ὁ Ἐλύτης: “παλεύουμε γιά ἕνα τίποτα, πού ὡστόσο εἶναι τό πᾶν”.

Ταπεινός συνδαιτημόνας στό συμπόσιό σου,

[1] Ὅπως ἀποδείχθηκε ἀπό σύγχρονες ἀμερικανικές ἔρευνες στό πεδίο τῆς νευρογλωσσολογίας (οἱ ὁποῖες συνδυάστηκαν μέ βάσεις λεξιλογικῶν δεδομένων) πού διήρκεσαν δεκαετίες (πχ. Ἐρευνητικό πρόγραμμα Περσεύς). Βεβαίως “ἔλλογη” δέν σημαίνει “ὀρθολογική” (rational), ἀναφέρεται στούς λόγους τῶν ὄντων.

Ο ζωγραφικός πίνακας που συμπληρώνει τη σελίδα ("Θερισμός", 1920-25) είναι έργο του Κωνσταντίνου Παρθένη.