Η ψυχή για την ψυχολογία, η οποία με φιλοσοφικό τρόπο την ορίζει, είναι μία διαδικασία η οποία φέρνει αποτελέσματα. Μπορούμε να δούμε αυτά τα αποτελέσματα αλλά με απόλυτη ακρίβεια δεν μπορούμε να ορίσουμε την ψυχή.Για να κάνω πιο απλό τον ψυχολογικό ορισμό και για να τονίσω την ενέργεια που φέρει η ψυχή ως έννοια χρησιμοποιώ την εξής παρομοίωση: Η ψυχή για τον άνθρωπο είναι ότι το γράψιμο για το μολύβι.
Επειδή η ψυχολογία θέλει να έχει μετρήσιμα δεδομένα, και αυτό που μπορεί να μετρήσει από έναν άνθρωπο είναι οι συμπεριφορές του, προσεγγίζει την ψυχή μέσα από ένα ρεπερτόριο συμπεριφορών.
Συζήτηση γίνεται για το αν θα πρέπει οι σκέψεις να συμπεριλαμβάνονται στις συμπεριφορές ή όχι και το αν τα συναισθήματα πού επάγουν τις σκέψεις πρέπει και αυτά να λαμβάνονται υπόψη. Σε αυτές τις πτυχές της ανθρώπινης φύσης δεν μπορούν να υπάρχουν αντικειμενικές μετρήσεις, οπότε η προσέγγιση της ψυχολογίας προς αυτή την κατεύθυνση είναι μέσα στον υποκειμενικό κόσμο του ανθρώπου που τα περιγράφει. Έτσι, η ψυχολογία και η εφαρμοσμένη της πρακτική, δηλαδή η ψυχοθεραπεία χρησιμοποιεί "εργαλεία" τα οποία τα έχει δανειστεί από την φιλοσοφία όπως η φαινομενολογική εποχή. Την ψυχοθεραπεία δεν την ενδιαφέρει να ορίσει επακριβώς την ψυχή, την ενδιαφέρει ότι μπορεί και δουλεύει μαζί της και το ότι τα αποτελέσματα είναι απτά και μετρήσιμα.
Η ορθοδοξία όταν μιλάει για ψυχή αναφέρεται σε κάτι το οποίο είναι πολύ μεγαλύτερο από την ψυχή της ψυχολογίας.
Ο άνθρωπος αποτελείται από ψυχή και χώμα, η ψυχή της ψυχολογίας ασχολείται με την ψυχή του "χωμάτινου σώματος".
Η ορθοδοξία ασχολείται και με τα δύο. Πώς ερχόμαστε τώρα σε επαφή με την ψυχή όπως την ορίζει η ορθοδοξία;
Δύο τρόποι υπάρχουν. Ο πρώτος είναι το βίωμα. Μετά την προετοιμασία του σώματος, δηλαδή την άσκηση και μέσα στην λειτουργική ζωή της εκκλησίας, επισκέπτεται η Χάρη τον άνθρωπο και βιώνει την αιωνιότητα. Ανοίγεται δηλαδή μια χαραμάδα προς τον Θεό και αυτό ο άνθρωπος το αντιλαμβάνεται ως γεύση της αιωνιότητας της ψυχής.
Ο δεύτερος τρόπος είναι η επαφή με τους Αγίους. Μπορεί να είναι επαφή μέσα από τα αναγνώσματα ή επαφή με έναν άνθρωπο που φέρει και μπορεί και μεταδίδει τη Χάρη. Στην ουσία είναι πάλι ένα δικό μας βίωμα το οποίο όμως μας χαρίζεται μέσα από έναν αδερφό μας ο οποίος είναι ήδη δοχείο Χάρητος.
Η ψυχή κατά την ορθοδοξία λοιπόν αναμφίβολα έχει μία αιώνια διάσταση την οποία μπορεί ο κάθε άνθρωπος να την αντιληφθεί μόνο υποκειμενικά.
Πάλι προκύπτει η δυσκολία στο να οριστεί η ψυχή με ακρίβεια και με αντικειμενικό τρόπο ώστε δηλαδή ένας τρίτος να πει "α, αυτό είναι η ψυχή, τώρα το κατάλαβα".
Πώς σχετίζονται λοιπόν οι δύο ψυχές, η ψυχή της Ορθοδοξίας και η ψυχή της ψυχολογίας;
Η ορθοδοξία προετοιμάζει το σώμα και τη σκέψη του ανθρώπου (αυτά που η επιστήμη ονομάζει ψυχή) μέσα από την άσκηση για να μπορέσει να γίνει ικανό να σχετιστεί με το Θεό, να λάβει τη Χάρη από τον Θεό. Σε αυτό τον αγώνα προτείνει ακόμα και την ολοκληρωτική θυσία του σώματος. Σαφώς, αυτή η θυσία δεν προτείνεται να γίνει σε όλους με τον ίδιο τρόπο ή μία και έξω όπως οι μάρτυρες, αλλά αυτοί είναι τα πρότυπα. Ο Σταυρός για τον κάθε άνθρωπο είναι προδιαγεγραμμένος, μπορεί να ρθει την επόμενη μέρα ή μπορεί να ρθει στα γεράματα και σταδιακά. Η συμμετοχή στην εκκλησία του Χριστού σημαίνει "προετοιμάζομαι διαρκώς για τον Σταυρό".
Το ζήτημα που μένει πάντα ανοικτό είναι αν θα γίνει ελαφρύς μέσω της Χάρης και αν τελικά θα φέρει Ανάσταση για τον άνθρωπο.
Η ψυχολογία δεν μιλάει για τη Χάρη και για την Ανάσταση αλλά μιλάει και αυτή για Σταυρό. Παραθέτω κάποιες κουβέντες από ιστορικές μορφές της ψυχολογίας για να καταλάβουμε την αναγνώριση του ανθρώπινου μαρτυρίου από τους επιστήμονες ψυχοθεραπευτές.
"Η ζωή είναι μια διαδοχή από αποτυχίες, απογοητεύσεις και αναποδιές." - Albert Ellis
"Ο άνθρωπος είναι κυρίως ένα πλάσμα που υποφέρει." - Carl Rogers
"Η ανθρώπινη ύπαρξη είναι γεμάτη από μια ανυπέρβλητη μοναξιά." - Rollo May
Η ψυχολογία προσπαθεί μέσα σε αυτό το χαμένο παιχνίδι που τελικά οδηγεί στον θάνατο να κάνει το μαρτύριο πιο ελαφρύ με ανθρώπινα μέσα, με κατανόηση και εκτόνωση των συναισθημάτων, με τη βελτίωση της λειτουργικότητας του ανθρώπου και του τρόπου που σχετίζεται με τους σημαντικούς άλλους και με απεγκλωβισμό από τη δυναστεία του παρελθόντος.
Προσπαθεί να κάνει το μολύβι να γράφει καλύτερα και έχει αποδείξει ότι μπορεί να το κάνει σε αρκετά μεγάλο βαθμό.
Θα μπορούσε ένας χριστιανός με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας να δεχτεί πιο εύκολα τον Σταυρό του;
Η χριστιανική λαϊκή ζωή δεν είναι στην έρημο, είναι μέσα στην κοινωνία και ο Σταυρός διαμοιράζεται σε όλες τις σχέσεις και σε όλες τις περιστάσεις της καθημερινότητας. Ακόμα και ο εκνευρισμός που μας προκαλεί ο πάντα βιαστικός αδερφός μας, που μας σπρώχνει την ώρα που πάμε να πάρουμε το αντίδωρο είναι μέρος του δικού μας Σταυρού.
Όπως χρειάζεται σε έναν χριστιανό να πάρει ένα αντιφλεγμονώδες για να του φύγει το πρήξιμο και να μπορεί να πάει στην εκκλησία να προετοιμαστεί και να συναντήσει τον Σταυρό του, και πέρα από την προσευχή καταφεύγει και στην επιστήμη, θα μπορούσε να κάνει το ίδιο με το άγχος ή με την ψυχολογική δυσφορία. Θα μπορούσε να καταφύγει και για αυτά στην επιστήμη για να αναζητήσει μία ανθρώπινη βοήθεια ώστε να δεχθεί και να σηκώσει τον Σταυρό που θα τον οδηγήσει στην Ανάσταση.
Αν τώρα η "ανθρώπινη βοήθεια για να σηκώσω τον Σταυρό μου" ακούγεται σε κάποιους αντιφατικό, ας θυμηθούν τον Σίμων τον Κυρηναίο και Ποιανού τον Σταυρό βοήθησε να σηκωθεί.
*ψυχολόγος και προσωποκεντρικός ψυχοθεραπευτής
