Σήμερα πολύς λόγος γίνεται για τους δασμούς που επιβάλλει ο Τραμπ. Αρκετοί τους θεωρούν ως βασική προϋπόθεση αναγέννησης της βιομηχανικής παραγωγής των ΗΠΑ. Το εμπορικό όμως έλλειμμα της χώρας αυτής, το χάσμα ύψους περίπου1 τρισ. δολαρίων μεταξύ γιγαντιαίων εισαγωγών και σαφώς υπολειπόμενων εξαγωγών, δεν έπαψε να διευρύνεται εδώ και αρκετά χρόνια,παρά την επιβολή δασμών που ξεκίνησε επί Ομπάμα, ενισχύθηκε στην πρώτη θητεία του Τραμπ, υιοθετήθηκε από τον Μπάιντεν και κορυφώνεται σήμερα από τον Τραμπ στην δεύτερη θητεία του. Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι οι δασμοί είναι ανεπαρκείς για την αναζωογόνηση της αμερικάνικης βιομηχανίας.
Η συρρίκνωση της βιομηχανικής βάσης της Αμερικής και το δυσθεώρητο εμπορικό της έλλειμμα δεν οφείλεται στον «χωρίς κανόνες» ανταγωνισμό των ξένων, αλλά σε ένα «καρκίνωμα» που αναπτύχθηκε σταδιακά, από τις αρχές της δεκαετίας του 1970,στα σπλάχνα της αμερικανικής οικονομίας. Αναφερόμαστε στην χρηματιστικοποίηση αυτής της οικονομίας, την στροφή της προς κερδοσκοπικές δραστηριότητες. Στον αυτονομημένο, για παράδειγμα, από τις παραγωγικές επενδύσεις και την πραγματική οικονομία «τζόγο» στα χρηματιστήρια, στον οποίο μετέχουν και «θεσμικοί» επενδυτές όπως οι τράπεζες. Το «παιχνίδι» αυτό έχει σαφώς υψηλότερη κερδοφορία από τις βιομηχανικές επενδύσεις και μειωμένο ρίσκο καθώς, όταν σπάνε οι «φούσκες» που κατά καιρούς δημιουργούν οι κερδοσκόποι, σπεύδει αμέσως το αμερικανικό κράτος να τους διασώσει, «τυπώνοντας» δολάρια (δημιουργώντας στην πραγματικότητα ηλεκτρονικό χρήμα χωρίς πληθωριστικές επιπτώσεις, λόγω του ρόλου του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος).
Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που συρρικνώθηκε η αμερικανική βιομηχανία τις τελευταίες δεκαετίες και ότι επίσης ένα υπολογίσιμο μέρος των βιομηχανικών δραστηριοτήτων μετατοπίσθηκε στην Ανατολή και τον Νότο του πλανήτη, σε αναζήτηση υψηλής κερδοφορίας και φθηνού και πειθαρχημένου εργατικού δυναμικού. Ο πραγματικός, εν τέλει, ανταγωνιστής της βιομηχανίας των ΗΠΑ δεν βρίσκεται στο εξωτερικό αυτής της χώρας. Είναι εσωτερικός και προϋποθέτει την λειτουργία του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος. Είναι ο τομέας των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, που ενώ στο παρελθόν υπηρετούσε την βιομηχανία, εδώ και κάποιες δεκαετίες έχει σταδιακά αυτονομηθεί και αποκομίζει μεγάλα κέρδη χωρίς άμεση διασύνδεση με την παραγωγή, όπως ήδη ειπώθηκε. Οι παραγωγικές δραστηριότητες καθίστανται συγκριτικά ασύμφορες και ατροφούν, με αποτέλεσμα οι ανάγκες των νοικοκυριών να καλύπτονται από εισαγωγές. Το εμπορικό έλλειμμα που προκύπτει είναι λοιπόν ενδογενούς αιτιολογίας, δομικό και επίμονο φαινόμενο και αντιμετωπίζεται με διαρκείς πωλήσεις αμερικανικών περιουσιακών στοιχείων (ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου, μετοχών και άλλων πιο «περίτεχνων» πιστωτικών προϊόντων) στα πλεονασματικά κράτη και τους επιχειρηματίες των. Μόνον με την μεσολάβηση της παγκόσμιας αγοράς κλείνει κατά κάποιο τρόπο το κύκλωμα μεταξύ πίστωσης και παραγωγής.
Η χρηματιστικοποίηση συνδέεται,επιπρόσθετα,και με την στροφή των νέων σε σπουδές νομικής, διοίκησης επιχειρήσεων, οικονομικών και την εγκατάλειψη των τεχνικών και άλλων απαιτητικών σπουδών των θετικών επιστημών. Οι ελίτ της Αμερικής αποτελούνται πλέον από τραπεζίτες και νομικούς, που δεν γνωρίζουν πως να κτίζουν εργοστάσια, να παράγουν προϊόντα και να διευθύνουν εργάτες.
Οι μόνες άξιες λόγου παραγωγικές δραστηριότητες στις ΗΠΑ βρίσκονται στην Σίλικον Βάλλεϋ με τους τεχνολογικούς της κολοσσούς και στο Τέξας με τις εταιρίες εξόρυξης φυσικού αερίου. Οι υπόλοιπες παραγωγικές δραστηριότητες (π.χ αυτοκινητοβιομηχανίες) είναι μειωμένης ανταγωνιστικότητας επειδή το κόστος εργασίας είναι υψηλό καθώς και το κόστος ζωής (υγειονομική περίθαλψη, κατοικία κ.λπ.) είναι επίσης μεγάλο.
Η χρηματιστικοποίηση όμως δεν είναι μόνον υπεύθυνη για το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ. Συνδέεται και με την αύξηση του χρέους των. Η αγορά και διακράτηση ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου από ξένους επενδυτές προσγράφεται στο εξωτερικό χρέος των ΗΠΑ.Παρά την σταδιακή διόγκωση του χρέους της Αμερικής τα ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου εθεωρούντο μέχρι πρόσφατα ασφαλές καταφύγιο σε περιόδους αναταραχών. Αυτό δεν ισχύει πλέον, όπως έδειξαν και οι μαζικές πωλήσεις αυτών των ομολόγων μετά την ανακοίνωση της ομοβροντίας δασμών από τον Τραμπ. Η κρίση στην αγορά ομολόγων υποχρέωσε τον Πρόεδρο των ΗΠΑ σε μερική αναδίπλωση. Ανέστειλε τους δασμούς στα άλλα πλην της Κίνας κράτη. Οι πιέσεις στην αγορά ομολόγων συνεχίσθηκαν όμως και μετά από αυτήν την αναστολή. Η Αμερική είναι τελικά μια χώρα που δεν μπορεί να ζει επ’αόριστον με αφειδή και χωρίς περιορισμούς δανεισμό.
Το πραγματικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα δεν είναι ο αθέμιτος ανταγωνισμός των κινεζικών επιχειρήσεων, αλλά η παρακμή της Αμερικής και οι άτσαλες προσπάθειες ανάσχεσης της. Η χρηματιστικοποιημένη οικονομία των ΗΠΑ με κέντρο βάρους της τις κερδοσκοπικές δραστηριότητες δεν μπορεί να ανταγωνισθεί την υπό τον έλεγχο του κράτους βιομηχανία της Κίνας. Το κράτος ελέγχει μεν αλλά δεν είναι και ιδιοκτήτης των κινεζικών επιχειρήσεων, πράγμα που επιτρέπει τον συνδυασμό κεντρικού σχεδιασμού και ατομικής πρωτοβουλίας και την επένδυση των κερδών των επιχειρήσεων σε έρευνα για τεχνολογίες αιχμής και σε υποδομές και εκπαίδευση υψηλού επιπέδου.
Η εσωτερική σήψη και η εξωτερική πολυπραγμοσύνη της Αμερικής είναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος, της παρακμής της. Οι σαρωτικοί δασμοί της «ημέρας της απελευθέρωσης» δεν προωθήθηκαν από θέση ισχύος και δύναμης, αλλά από θέση αδυναμίας και απελπισίας. Η αντιπαράθεση με την Κίνα δεν θα αποβεί νικηφόρα για τις ΗΠΑ, όπως δείχνει και η μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο σχεδόν εξαίρεση των ηλεκτρονικών συσκευών από τους δρακόντειους δασμούς που επιβλήθηκαν στα άλλα κινεζικά προϊόντα.
Πηγές
Η ήττα της Δύσης. Του Emmanuel Todd.Εκδόσεις Πεδίο.2025
Trump’s inverted view of America’s tariff history. By Michael Hudson.michael-hudson.com.14 April 2025
Ο ζωγραφικός πίνακας που συμπληρώνει τη σελίδα είναι έργο του, αμερικανού, Thomas-Hart Benton.
