Μια οντολογική προσέγγιση του κυβερνοχώρου

Αρσένιος Μέσκος

 

Πραγματικά, ευθύς εξ αρχής θα ήθελα να ξεκινήσω με ευχαριστίες προς τον καθηγητή κ. Μάριο Δικαιάκο και το Πανεπιστήμιο Κύπρου, για την πρόσκληση, που μου απηύθυναν, για να κάνω την συγκεκριμμένη αυτή διάλεξη. Η ευχαριστία αυτή, δεν έχει μόνο το συνηθισμένο στις περιπτώσεις αυτές χαρακτήρα, αλλά είναι πιο ουσιαστική και ο λόγος είναι ο εξής : Πριν από ένα χρόνο, σε μια ανάλογη εισήγηση στο Συνέδριο Ορθοδοξία και Φυσικές Επιστήμες στο Ηράκλειο Κρήτης, έλεγα ότι μπορεί να υπάρξει και η Θεολογία της Πληροφορίας.

Πλην όμως πιστεύω ότι μόλις τώρα εισερχόμαστε στην πληροφορική εποχή και θα πρέπει να περιμένουμε λίγα χρόνια ακόμα, ώστε να ωριμάσουν οι εξελίξεις...... Η πρόσκληση λοιπόν του κ. Δικαιάκου, αίφνης, μου έδωσε τήν ευκαιρία να καταλάβω, ότι τα λίγα χρόνια είχαν ήδη περάσει κι ότι μπορούσα πλέον να επιχειρήσω ένα τόλμημα, την πραγματοποίηση του οποίου ανέβαλα διαρκώς και για αρκετά χρόνια. Καρπός αυτού του τολμήματος είναι η σημερινή εισήγηση, που ελπίζω να πλουτήσει σημαντικά την προσέγγισή σας στο φαινόμενο των διαδικτύων και των υπολογιστών. 
Αυτό που για μένα συνιστά τόλμημα, είναι η εκλογίκευση και συστηματική εκφορά και έκθεση, της προσωπικής μου διαισθητικής καί ενοραματικής θέασης, των βασικών στοιχείων που συνιστούν τον σύγχρονο πολιτισμό. Μια πρώτη προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν το βιβλίο μου, Η Αγιότητα και ο Πολιτισμός της Πληροφορίας, που είχε ένα προεισαγωγικό θα έλεγα χαρακτήρα. Περίμενα λοιπόν το πλήρωμα του χρόνου, για να εκφράσω, με μεγαλύτερη ευκρίνεια αλλά κυρίως, με περισσότερη παρησία, αυτά που συνεσκιασμένα σημείωνα στο βιβλίο αυτό.

Στα τέλη του 1993 και στις αρχές του 1994, κατά το διάστημα που έγραφα το βιβλίο αυτό, το internet υπήρχε και το εγνώριζα, αλλά ακόμα δεν είχε λάβει χώρα η εκρηκτική του διάδοση, που ακολούθησε μετά από λίγους μήνες. Αυτή ακριβώς η μεγάλη έκρηξη είναι η αφετηρία των σκέψεων που θα ακολουθήσουν, αλλά και αποτελεί τήν πρώτη θα έλεγα εμπειρική-πειραματική επαλήθευση της θεωρίας μου, που, εντελώς σχηματικά και κάπως αόριστα, παρουσίασα στο βιβλίο μου, μέσα από το διάγραμμα του λόγου και του αντί-λόγου.

Ο τίτλος της ομιλίας μου είναι, Μια οντολογική προσέγγιση του κυβερνοχώρου. Αυτό λοιπόν που θα προσπαθήσω να κάνω σήμερα, είναι να μελετήσω το τι είναι τα διαδίκτυα των υπολογιστών. Δεν θα δω το θέμα από τεχνικής πλευράς, την οποία θεωρώ σε γενικές γραμμές γνωστή. Αυτή βέβαια είναι υπό εξέλιξη, αλλ' η όποια εξέλιξη δεν πρόκειτα να αλλάξει αυτό που είναι και αυτό που κάνουν τα διαδίκτυα. Χωρίς αμφιβολία θα βελτιωθούν εντυπωσιακά και θα προσφέρουν πολλά περισσότερα με μεγαλύτερη αξιοπιστία, αλλά δεν θα πάψουν να είναι διαδίκτυα. Δεν θα δω επίσης το θέμα από πλευράς ηθικής, γιατί η ηθική δεν είναι αυθυπόστατη και εν πάσει περιπτώσει, η οποιαδήποτε κρίση θετική ή αρνητική, δεν αλλάζει ούτε πρόκειται να αλλάξει το γεγονός, ότι τα διαδίκτυα υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν, ακόμα κι' αν καταστραφούν πολλοί κόμβοι τους. Θα μελετήσω το τι είναι τα διαδίκτυα, σε σχέση με αυτό που είναι ο κόσμος, το σύμπαν και ο άνθρωπος, η ανθρώπινη ύπαρξη.

Δεν φαντάζομαι να αιφνιδιαστεί κανείς, αν θα δηλώσω, ότι η προσέγγισή μου γίνεται από θεολογικής σκοπιάς, άλλωστε το υπογραμμίζει και το σχήμα μου. Όσοι όμως είναι εθισμένοι στην συνήθη θεολογική γλώσσα, στην συνέχεια πιθανόν να αισθανθούν παράξενα, καθώς θα ακούσουν έναν κατά τεκμήριο θεολόγον, να ομιλεί μια αρκετά διαφοροποιημένη γλώσσα. Θα πρέπει λοιπόν να δηλώσω εξ αρχής, ότι αν και δεν χρησιμοποιώ την παραδοσιακή θεολογική γλώσσα, από πλευράς προϋποθέσεων βρίσκομαι στό έδαφος της παραδοσιακής πατερικής Ορθόδοξης Θεολογίας. Χρησιμοποιώ όμως μια γλώσσα εμπνευσμένη από την σύγχρονη επιστημονική και τεχνολογική πραγματικότητα, γιατί αυτή είναι η γλώσσα της ζωής μας και η μελέτη των πατέρων φανερώνει, ότι και αυτοί πάντα χρησιμοποιούσαν την γλώσσα της εποχής τους, για να μεταδώσουν τα μηνύματά τους.

Δίκτυα υπολογιστών και ορθόδοξη θεολογία, θα έλεγε κανείς, τι αταίριαχτο ζευγάρι ! Πράγματι για να φανεί ότι δεν είναι και τόσο αταίριαχτο το ζευγάρι αυτό, θα πρέπει να ακολουθήσουμε μια μακρά αναλυτική πορεία, ώστε να αναδειχθεί η σχέση τους αλλά και ταυτόχρονα να λειτουργήσει αυτή η σχέση, ως ερμηνευτικό κλειδί φαινομένων της ζωής μας. Η αναλυτική αυτή πορεία αν και δεν φαίνεται να έχει άμεση σχέση με την πληροφορική, είναι όμως απαραίτητη για να μπορέσω να διατυπώσω τις βασικές μου θέσεις, έτσι ώστε να μην φαίνονται απλοϊκές ούτε αυθαίρετες.

Θα ξεκινήσουμε λοιπόν από κάποιες παρατηρήσεις φαινομένων γνωστών σε όλους. Τό internet ξεκίνησε από τον στρατό, πέρασε στην επιστημονική κοινότητα και αίφνης, η έκρηξη. Τι συνέβη; απλά η εξέλιξη της τεχνολογίας των υπολογιστών, σε συνδυασμό με την πτώση των τιμών τους, το έκανε προσιτό στο ευρύ κοινό και η ανταπόκρισή του ήταν εκρηκτική. Το ερώτημα είναι γιατί υπήρξε αυτή η εκρηκτική ανταπόκριση. Το ερώτημα υπογραμμίζεται περισσότερο από την κοινή σε όλους παρατήρηση, ότι ο μέσος χρήστης, για χάρη του βρίσκει χρόνο και υπομονή που δεν διαθέτει για άλλα πιο σημαντικά ή και αποδοτικά θέματα. Αυτή η παρατήρηση είναι μια ισχυρή ένδειξη, ότι το έχει να κάνει με κάτι βαθύτερο, με κάτι που άπτεται του ίδιου του είναι του ανθρώπου, ότι τελικά έχει κάποιες υπαρξιακές συνιστώσες που αντικατοπτρίζουν δομικά χαρακτηριστικά της ανθρωπίνης υπάρξεως. 

Είναι γνωστό το ανέκδοτο: στον κυβερνοχώρο κανείς δεν ξέρει ότι ...είσαι σκύλος ! Στα τηλεφωνικά δίκτυα ή στην τελεόραση όλοι ξέρουν ... ότι είσαι σκύλος ! Τό ανέκδοτο αυτό χωρίς να το θέλει, συνδέει την δημοτικότητα των διαδικτύων με αυτό που είσαι, ή δεν είσαι και η σύγκριση με το τηλέφωνο υπογραμμίζει το γεγονός ότι αυτό που συνιστά μια ιδιαίτερη ελκυστικότητα στην χρήση του, είναι η δυνατότητα επικοινωνίας χωρίς να στείλει κανείς αντιπρόσωπο του εαυτού του, ( την φωνή ή την εικόνα του ), αλλά να συμμετέχει σε αυτήν, με ελεγχόμενα μεν περιορισμένο τρόπο, ολόκληρος δε. Αυτό το γεγονός πέραν των ψυχολογικών ερμηνειών και συνεπειών που μπορεί να σκεφθεί κανείς, έχει και μια άλλη διάσταση, την διάσταση της καθολικότητας. Στον κυβερνοχώρο, δεν κυκλοφορεί η φωνή μου ή η φωτογραφία μου αλλά εγώ αυτοπροσώπως, έστω κι' αν δεν εμφανίζομαι αισθητά. Κανείς δεν με βλέπει, κανείς δεν με ακούει και όμως είμαι εγώ. Όταν επικοινωνώ χωρίς να εξέρχομαι του εαυτού μου, και χωρίς να χρησιμοποιώ τις αίσθήσεις μου, δεν επιμερίζομαι, και το πεδίον της επικοινωνίας είναι θεωρητικά άπειρο, εξ' ου και η έλξη που προκαλεί κάθε τέτοιου είδους, ουσιαστικά μυστικιστική, επικοινωνία. 

Οι προηγούμενες σκέψεις είναι ένα μικρό προάγγελμα των πτυχών που κρύβονται μέσα στην γοητεία του κυβερνοχώρου. Φυσικά η προσέγγισή μου δεν είναι αποκρυφιστική, ούτε μυστικιστική, ούτε μαγική. Ο κυβερνοχώρος είναι ένα προϊόν του δυτικού πολιτισμού, δηλαδή είναι προϊόν ορθολογισμού και εκπληκτικών επιστημονικών επιτευγμάτων. Μέσα από μια συγκεκριμένη ιστορική και φιλοσοφική ανάλυση αυτού του πολιτισμού, ο κυβερνοχώρος αναφαίνεται ως ένας μοναδικός και μή αμφισβητήσιμος καρπός συγεκριμμένων και προδιεγραμμένων προσπαθειών αιώνων.

Το ότι ο δυτικός πολιτισμός εξελίσσεται είναι προφανές, το ότι όμως μέσα από τις πολυσχιδείς του εκδηλώσεις και εκφράσεις εξελίσσεται προς μια συγκεκριμμένη και σταθερή ανά τους αιώνες κατεύθυνση, δεν είναι καθόλου προφανές. Στο βιβλίο μου, Η Αγιότητα και ο Πολιτισμός της Πληροφορίας, υπάρχει μια σειρά δομημένων σκέψεων πάνω στο θέμα αυτό. Σήμερα θα ήθελα να προχωρήσω το θέμα λίγο περισσότερο, γι' αυτό θα αναφερθώ μόνο επιγραμματικά για ζητήματα που αναπτύσσω εκεί και ο τυχόν ενδιαφερόμενος, μπορεί να ανατρέξει στο βιβλίο αυτό, όπου θα μπορέσει να βρει περισσότερα στοιχεία και βιβλιογραφία. 

2. Η πληροφοριακή δομή της δημιουργίας.
Μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες πτυχές της Ορθοδόξου Θεολογίας είναι η δομή της κοσμολογίας και ανθρωπολογίας, που έχει αναπτύξει. Διευκρινίζω, δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον τόσο η κοσμολογία και η ανθρωπολογία που ανέπτυξαν οι Πατέρες της Εκκλησίας, αυτές καθ' εαυτές, γιατί αντανακλούν και τις επιστημονικές προϋποθέσεις της εποχής τους, που ήταν εν πολλοίς λανθασμένες. Η δομή όμως δεν παρουσιάζει αυτό το μειονέκτημα, αλλά απεναντίας έχει μια διαχρονική αλήθεια και σήμερα θα τολμούσα να πω επικαιρότητα. Όχι ότι οι Πατέρες είχαν και την παραμικρή υποψία π.χ. της Κβαντομηχανικής, αλλά επειδή και η Κβαντομηχανική και οι Πατέρες παρατηρούν τον κόσμο με ένα βέλτιστο, ο καθένας από την πλευρά του τρόπο, και επομένως, είναι λοιπόν λογικό και αναμενόμενο, η εικόνα που σχηματίζεται είτε από την Κβαντομηχανική είτε από τους Πατέρες, να έχει κάποια κοινά σημεία. Δυστυχώς η χρήση, κατά το παρελθόν ενίοτε δε και τώρα της επιστήμης για πολεμικούς σκοπούς, για την αποτίναξη δηλαδή των δεσμών που επί μακρόν επέβαλε η Παπική εξουσία στον δυτικό άνθρωπο, συσκοτίζει και θολώνει την εικόνα που σχηματίζει η επιστήμη για τον κόσμο, με αποτέλεσμα και η γεύση που αποκτά κανείς του κόσμου δια μέσου της επιστήμης, να είναι τρόπον τινά αλλοιωμένη, θα έλεγα ξεθυμασμένη.

Ο κόσμος λοιπον, για την ορθόδοξη θεολογία, είναι δημιουργία και η δημιουργία είναι μία, και περιλαμβάνει τόσο τον υλικό κόσμο όσο και τον πνευματικό. Όλα τα όντα που είναι δημιουργήματα, δηλαδή κάθε τι εκτός του Θεού, υπάρχουν σε μια διαστρωμάτωση επαλλήλων επιπέδων, με ιεραρχική σχέση και κάθε ον κατέχει μια σαφή θέση στην διαστρωμάτωση αυτή. Υπάρχει μια δαρκής διασύνδεση μεταξύ των επιπέδων και των όντων, που βρίσκονται στα διάφορα επίπεδα. Για να είμαι πιο σαφής, τέτοια επίπεδα μπορούν να θεωρηθούν τα επίπεδα της ανοργάνου ύλης, των εμβίων όντων, των εμβίων λογικών όντων, δηλαδή των ανθρώπων, και τέλος το επίπεδο των πνευμάτων, δηλαδή των μη υλικών λογικών όντων, των πεθαμένων ανθρώπων, των αγγέλων και των δαιμόνων. Όλα τα όντα είναι εκφάνσεις της δημιουργίας, δηλαδή εκφάνσεις του σύμπαντος και όλα τα όντα κοινωνούν μεταξύ τους, διαμέσου των διασυνδέσεων που αναφέραμε. 

Μέσω των διασυνδέσεων αυτών, υπάρχει μια διαρκής κυκλοφορία αυτών που οι Πατέρες ονόμασαν λόγους των όντων. Πως θα μπορούσαμε σήμερα να κατανοήσουμε τους λόγους των όντων ; Ως θεία ενεργήματα που προσδιορίζουν το είναι των όντων. Ας μην συγχέουμε τις έννοιες . Τα ενεργήματα αυτά δεν έχουν σχέση με την ενέργεια της φυσικής. Ίσως είναι καλύτερα να μιλήσουμε για Θεία θελήματα που αναφέρονται στο πως είναι τα όντα, δηλαδή θελήματα που προσδιορίζουν, ας μιλήσουμε για τα φυσικά υλικά αντικείμενα, τους κανόνες που προσδιορίζουν την μορφή και την ουσία, το περιεχόμενό τους. Σύμφωνα λοιπόν με αυτήν την αντίληψη, οι φυσικοί νόμοι που περιγράφουν τα φυσικά αντικείμενα, ή αν το γενικεύσουμε, το σύμπαν, είναι Θεία θελήματα. Τα θελήματα αυτά εκφράζονται και εκδηλώνονται ως ενεργήματα, που συγκροτούν τα όντα στην ύπαρξη, και διαχέονται από τον Θεό στα πνεύματα και διαμέσου αυτών, έως τα στοιχειώδη σωμάτια. 
Γύρω από κάθε ανθρώπινο ον, θα λέγαμε ότι υπάρχει μια πύκνωση των διασυνδέσεων αυτών, κατά ένα τρόπο ανάλογο της πυκνώσεως του πεδίου βαρύτητος γύρω από μια μάζα. Αυτό συμβαίνει, γιατί ο κάθε άνθρωπος έχει το χάρισμα, να ελκύει τους λόγους των όντων και να τους επαναφέρει στον Δημιοργό τους. Δηλαδή οι λόγοι των όντων εκχέονται από τον Θεό, διαχέονται στην κτίση και διαμέσου των ανθρώπων, άλλων περισσότερο και άλλων λιγότερο, επανέρχονται προς τον Θεό. Το όραμα της αενάου αυτής κυκλοφορίας είναι, για την ορθόδοξο κοσμολογία, η ουσιαστική ζωή του σύμπαντος. Το σύμπαν λοιπόν είναι ένας απέραντος ωκεανός λόγων που εκχέονται από τον Θεό και επανέρχονται σε Αυτόν. Με αυτήν την έννοια, όσον αφορά την ουσία ενός αντικειμένου, πιο πραγματικό είναι το Θείο θέλημα που το κρατά στην ύπαρξη, από αυτήν καθ' εαυτήν την ύλη που το συνιστά. Μάλιστα παρουσιάζει συγκλονιστικό ενδιαφέρον το γεγονός, ότι οι λόγοι των όντων, υπάρχουν από ανέκαθεν στην σκέψη του Θεού.

3. Οι πνευματικές διαστάσεις και οι λόγοι των όντων.
Ένα δεύτερο στοιχείο που μας προσπορίζει η ορθόδοξη θεολογία, είναι η αντίληψη του γεγονότος, ότι μέσα σε αυτήν την δομή, ο άνθρωπος κατέχει την ιδιαιτερότητα, να έχει θα λέγαμε εκ κατασκευής, την δυνατότητα να μετέχει αισθητώς, δηλαδή συνειδητά, τόσο στα επίπεδα τα αντιληπτά από τις αισθήσεις, όσο και στα επίπεδα που δεν είναι αντιληπτά από τις αισθήσεις και αυτή είναι, κατά τους Πατέρες, η υπεροχή του έναντι των πνευμάτων. Αν αλλάξουμε λίγο την ορολογία, μπορούμε να πούμε ότι η δημιουργία, δηλαδή το σύμπαν, συγκροτείται από ένα σύνολο διαστάσεων μεγαλύτερο των τεσσάρων χωροχρονικών διαστάσεων, που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις του ανθρώπου. Η παρουσία αυτών των επιπλέον διαστάσεων στο σύμπαν γίνεται πλέον αισθητή και στις εξισώσεις της φυσικής. Η πανανθρώπινη εμπειρία τις ονομάζει πνευματικές διαστάσεις ή χώρους του πνεύματος.

Το πρόβλημα των διαστάσεων αυτών και η αντιμετώπισή τους τόσο από τον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό, όσο και από άλλους παλαιοτέρους, έχει ενδιαφέρον και μπορούν πολλά ακόμα να λεχθούν, ομως για τις ανάγκες της σημερινής ομιλίας αρκεί η επισήμανση της ύπαρξής τους. Ο διαστατικός χώρος του πνεύματος είναι ο χώρος που καταργείται η διάσταση του γεωμετρικού χώρου και του χρόνου, είναι ο διαστατικός χώρος της αιωνιότητος αλλά και ο διαστατικός χώρος που επιτελείται η κοινωνία του Θεού με τον άνθρωπο. Είναι επομένως ο χώρος του τελικού προορισμού του ανθρώπου, ο χώρος την υπαρξιακής ολοκληρώσεώς του. 

Όλες οι διαστάσεις πλημμυρίζουν από τους λόγους που συγκρατούν τα όντα στην ύπαρξη. Ο άνθρωπος έχει εκ κατασκευής την δυνατότητα να ελκύει, να συλλέγει και να αφομοιώνει τους λόγους, που γεμίζουν τους χώρους στους οποίους ζει και κινείται Αποτέλεσμα αυτής της αφομοίωσης είναι η υπαρξιακή του ανάπτυξη και η προώθησή του στους χώρους του τελικού του προορισμού του, στην διάσταση του πνεύματος. Για λόγους που δεν εμπίπτουν κατά ένα ολοκληρωμένο τρόπο παρά μόνο μερικώς, στην εμβέλεια της ανθρώπινης λογικής, δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια ικανότητα αφομοίωσης των λόγων, με φυσική συνέπεια αυτό το γεγονός να επηρεάζει άμεσα την ευκρίνεια με την οποία αισθητοποιούν οι άνθρωποι, ως υπάρξεις, την διάσταση του πνεύματος. Από αυτήν την διαφοροποίηση, προκύπτει η ατέλειωτη ποικιλία των πολιτισμών που ανέπτυξε και αναπτύσσει το ανθρώπινο είδος.

Ας δούμε λίγο αναλυτικότερα τους λόγους των όντων. Είναι είπαμε τα θελήματα του Θεού, βάση των οποίων υπάρχουν τα διάφορα όντα, τα αντικείμενα δηλαδή του σύμπαντος. Οι λόγοι αυτοί έχουν δύο συνιστώσες, από την μια είναι το σύνολο των πληροφοριών και των κανόνων-νόμων, που συνιστούν την προδιαγραφή της ιδιαιτερότητος του αντικειμένου, αλλά ταυτόχρονα, και εδώ βρίσκεται η ουσιαστική συνεισφορά της ορθόδοξης κατανόησης του κόσμου, είναι και ενέργημα Θείας Αγάπης, που συγκρατεί το κάθε αντικείμενο στην ύπαρξη. Αυτές οι δύο συνιστώσες είναι αδιάσπαστα ενωμένες και συνιστούν την οντολογική αλήθεια του αντικειμένου.

Ακριβώς αυτή η συνιστώσα της αγάπής είναι που καθιστά αδύνατη την προσέγγιση της πλήρους αλήθειας, έστω και των φυσικών αντικειμένων, από την απλή επιστήμη. Εν τούτοις, η αφομοίωση της συνιστώσας της Θείας Αγάπης είναι που τρέφει υπαρξιακά τον άνθρωπο και του διανοίγει την θέα των χώρων του πνεύματος. Ο άνθρωπος, όταν ευρίσκεται στην πληρότητα της υπάρξεως, δέχεται και αφομοιώνει τους λόγους των όντων και αναπέμπει ευχαριστία, πληρούμενος από αγάπη για τον Θεό και διαμέσου Αυτού πληρούται από αγάπη και για όλα τα όντα. Αυτή είναι η αέναη κυκλοφορία των λόγων, αυτή είναι η ζωή του σύμπαντος, αυτό είναι το βαθύ νόημα της γήϊνης ιστορίας. 

Βλέπουμε λοιπόν, ότι υπάρχει μια στενή συσχέτιση της σωστής αποκωδικοποίησης των λόγων των όντων, με την ευκρινή αισθητοποίηση της διαστάσεως του πνεύματος και την υπαρξιακή ολοκλήρωση του ανθρώπου. Η αποκωδικοποίηση αυτή είναι καρπός της εν Χριστώ ασκητικής και νηπτικής προσπαθείας. Είναι καρπός της συστηματικής τηρήσεως των εντολών που υπάρχουν διατυπωμένες στα Ευαγγέλια και της βιώσεως του γενικότερου ευαγγελικού κλίματος. Όταν αυτή η προϋπόθεση είναι ατροφική ή απουσιάζει εντελώς, τότε, από όλη αυτή την ροή των λόγων, γίνεται αντιληπτό μόνο το κομμάτι που είναι προσιτό στις αισθήσεις. Αυτό το κομμάτι, αν και φαίνεται το πιο σημαντικό, εντούτοις έχει μικρή υπαρξιακή δύναμη και ο άνθρωπος ως απλή ύπαρξη μένει κενός, ανεπηρέαστος από την πρόσληψη αυτών των πληροφοριών. Ακόμη περισσότερο, σε αυτήν την περίπτωση, ο κάθε άνθρωπος μετατρέπεται σε καταβόθρα, όπου χάνονται οι λόγοι, σε μια υπαρξιακή μαύρη τρύπα, όπου εξανεμίζεται η Θεία Αγάπη. 

Στην προηγούμενη παράγραφο βρίσκεται, κατά την γνώμη μου, το κέντρο και το κεντρικότερο σημείο της Ορθόδοξης κοσμολογίας και ανθρωπολογίας. Η ίδια άποψη, στην παραδοσιακή της μορφή και έκφραση, είναι εύκολα αναγνωρίσιμη από κάθε ένα, που έχει σχέση με την ορθόδοξη θεολογία, μιλώ ουσιαστικά για την εν Χριστώ μυστική θεωρία. Αν και είναι ένα θεμελιακό κλειδί κατανόησης και ερμηνείας πολλών γεγονότων της εν Χριστώ ζωής, εν τούτοις στην πράξη εκλαμβάνεται ως μια (ακόμα) ακατανόητη ή ανεφάρμοστη διδασκαλία, που υπάρχει στα βιβλία της Εκκλησίας. Αυτό το γεγονός είναι ενδεικτικός καρπός, εκμετρά ενός ένα είδους είδος εκφυλισμού των ανθρώπων, και εκμετρά την απώλεια νοήματος του κόσμου και της ιστορίας, τελικά είναι μια αύξηση της πνευματικής, εν Χριστώ, εντροπίας. 

4. Τα πρωτόκολα διαχείρησης των λόγων.
Θα προσπαθήσω να αναλύσω λίγο ακόμα αυτήν την άποψη, οπότε και θα φανεί άμεσα η σχέση της με το θέμα της ομιλίας. Είπαμε ότι το κάθε ανθρώπινο ον είναι δέκτης λόγων και από τα ανώτερα και από τα κατώτερα επίπεδα. Ας μιλήσουμε κατ' αρχάς για τους λόγους που σχετίζονται με τα κατώτερα επίπεδα. Ο λόγος ενός φυσικού αντικειμένου είναι το άθροισμα των πληροφοριών, που αναφέρονται σε αυτό, αλλά, πέρα από αυτές, πάντα υπάρχει και επιπλέον ένα επεξηγηματικό ή ερμηνευτικό σχόλιο, που συναρτάται πάνω σε αυτές τις πληροφορίες. Αυτό το σχόλιο αναδεικνύει το οντολογικό βάθος του αντικειμένου, δηλαδή το νόημά του, την λειτουργία και την θέση του μέσα στο σύμπαν. Αυτό το βάθος του αντικειμένου εκφράζει ή καλύτερα δημιουργείται από την Θεία Αγάπη, είναι ένα, ας μου επιτραπεί η έκφαση, τεμάχιο Θείας Αγάπης. Λέω τεμάχιο, όχι γιατί η Θεία Αγάπη τεμαχίζεται, αλλά γιατί θέλω να εκφράσω το γεγονός ότι δώσω έμφαση στο ότι η διάσταση της αγάπης ενός λόγου ενός αντικειμένου, δεν είναι ούτε ψυχολογικής ούτε διανοητικής υφής, αλλά οντολογικής, τρόπον τινά είναι μέρος, κομμάτι του είναι του αντικειμένου. 

Τι ακριβώς είναι αυτή η οντολογική αγάπη ; Η παιδεία μας, μας έχει μάθει να ταυτίζουμε την αγάπη με εκδηλώσεις του ψυχικού μας κόσμου.Οι εκδηλώσεις αυτές είναι ανταπόκριση σε εξωτερικά ερεθίσματα. Κάτι έξωθεν μας κινεί την αγάπη, η οποία για τον λόγο αυτό είναι μερική, αναφέρεται στο αντικείμενο της αγάπης. Το τεμάχιο της Θείας Αγάπης, που συνοδεύει κάθε υλική ή νοερή ύπαρξη, είναι μια υπαρκτή αντανάκλαση και έκφραση και αλλά και ταυτόχρονα εισόδευση της Θείας Αγάπης στο σύμπαν, δια του συγκεκριμμένου αντικειμένου. Το ονόμασα τεμάχιο, γιατί κάπως έτσι το βιώνει ο άνθρωπος. Η πρόσληψη και αφομοίωση των τεμαχίων αγάπης από τον άνθρωπο, του δημιουργεί μια κατάσταση αγάπης μόνιμη και αυτοδύναμη, γίνεται η αγάπη στοιχείο της υπάρξεως του ανθρώπου, ανεξάρτητο από τα εξωτερικά ερεσθίσματα. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει αγάπη για τους πάντες και τα πάνα, ακόμα και για τους εχθρούς. Μια τέτοια σταθερή και ολοκληρωμένη κατάσταση, είναι μια κατάσταση υψίστης υπαρξιακής ενεργείας, γι' αυτό και στην πραγματικότητα είναι το τέλος, ο τελικός σκοπός και η πληρότητα της ζωής. 

Αυτό λοιπόν το τεμάχιο αγάπης, το αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος που έχει αναπτύξει αυτήν την δυνατότητα, και βέβαια στον βαθμό που την έχει αναπτύξει, και που βρίσκεται πέραν του ψυχολογικού ή του διανοητικού κόσμου του ανθρώπου. 

Μέσα στην πανανθρώπινη ιστορία έχουν αναπτυχθεί πολλά πρωτόκολα ανάπτυξης αυτών των, ας μου επιτραπεί πάλι η έκφραση, εκ κατασκευής, δηλαδή κατασκευαστικών δυνατοτήτων κάθε ανθρωπίνου όντος. Με την έννοια του πρωτοκόλου, που είναι πού διαδεδομένη σε όλους τους επιστημονικούς τομείς, εννοώ το σύνολο των αρχών, κανόνων και αξιών που χρησιμοποιούνται για την περιγραφή ή αντιμετώπιση ενός θέματος, π.χ. τι κρύβεται πίσω από τα όντα και πως το ανακαλύπτει κανείς. Το με διαφορά, πλέον ολοκληρωμένο πρωτόκολο, είναι αυτό που μας παρέδωσε ο Χριστός στο Ευαγγέλιο. Αν και η απόφανση αυτή φαίνεται αυθαίρετη, εν τούτοις αντέχει πράγματι στην κρίση. Δεν είναι όμως αυτό το θέμα μας.

Όταν το σχετικό πρωτόκολο είναι ελλειπές ή ανύπαρκτο, τότε ο λόγος ενός φυσικού αντικειμένου εκπίπτει σε ένα άθροισμα πληροφοριών και το αντικείμενο αποκτά αξία ανόλογη με την χρησιμότητά του είτε στην καθημερινή ζωή, είτε στην επιστημονική παρατήρηση. Βλέπουμε λοιπόν ότι, σύμφωνα πάντα με την ορθόδοξη κοσμολογία και ανθρωπολογία, το σύμπαν είναι ένας ωκεανός πληροφοριών και ο άνθρωπος είναι ένα ον που τρέφεται από αυτές, διαθέτοντας ένα, εκπληκτικό στην πολυσυλλεκτικότητά του, μηχανισμό διαχείρησης και αφομοίωσής τους. Ας μη ξεχνάμε ότι και η βιολογική τροφή από μια άποψη πληροφορία είναι. 

5. Η γνωσιολογική συμμετρία και η ρήξη της.

Βλέποντας το ίδιο θέμα από μια ελαφρά διαφορετική γωνία, στο βιβλίο μου μίλησα για την γνωσιολογική συμμετρία και την ρήξη της. Η έννοια της συμμετρίας είναι παρμένη από την πυρηνική φυσική. Η βασική ιδέα που θέλω να εκφράσω είναι, ότι υπάρχει μια βαθειά οντολογική σχέση των δύο συνιστωσών των λόγων των όντων. Όταν ένας άνθρωπος θεάται και τις δύο συνιστώσες των λόγων των όντων, τότε βιώνει την κατάσταση της γνωσιολογικής συμμετρίας. Σε αυτήν την κατάσταση γνωρίζει τα όντα και αναλυτικά-αναγωγικά, δηλαδή με την επιστημονική μέθοδο, αλλά ταυτόχρονα και τα γνωρίζει δια μέσου του Θεού, με ένα τρόπο που αποκαλύπτει κυρίως τα τεμάχια αγάπης με τα οποία είναι εφοδιασμένα το κάθε ον. Αυτή η συμμετρική γνώση είναι μια πλήρης γνώση. Αλλά, ακόμα και όταν ένας άνθρωπος δεν διατηρεί την συμμετρική κατάσταση, η σχέση των δύο γνώσεων διατηρείται, ακόμα και όταν ο άνθρωπος δεν αντιλαμβάνεται και τις δύο, αλλά μόνο την μια, είτε την υλική προδιαγραφή είτε το περιεχόμενο της Θείας Αγάπης. Τι σημαίνει αυτό; 

Όταν το πρωτόκολο διαχείρησης των λόγων των όντων δεν επιτρέπει την ταυτόχρονη θέα των δύο τους διαστάσεων, δηλαδή της προδιαγραφής των αντικειμένων και των τεμαχίων της Θείας αγάπης που συνοδεύει, αυτή την προδιαγραφή, και βλέπει μόνο την προδιαγραφή των αντικειμένων, τότε αναπτύσσεται η λεγομένη επιστημονική γνώση. Μπορεί επίσης το πρωτόκολο να είναι τέτοιο που αν και η επιστημονική γνώση μένει ατροφική, εντούτοις να αναπτύσσεται η πνευματική γνώση. Ως πνευματική γνώση, εννοώ την γνώση που αναπτύσσεται στον άνθρωπο ως καρπός της ζωντανής και στενής σχέσης με τον Θεό και τον φωτισμό που φέρνει αυτή η σχέση. Αν και εντελώς διαφορετικά στην μορφή και την δομή τα δύο αυτά είδη γνώσεως, είναι βασικά συνδεδεμένα και αλληλοεξαρτώμενα, τόσο, ώστε το ένα χωρίς το άλλο να είναι ουσιωδώς ελλειματικό.

Τώρα έρχομαι στην βασική μου θέση. Η πνευματική γνώση όταν είναι αποσυνδεδεμένη από την επιστημονική, είναι σαφώς ελλειματική. Εν τούτοις, λόγω του ότι υπαρξιακά είναι ανωτέρας ποιότητας, ο άνθρωπος, πλήν εξαιρέσεων, δεν αισθάνεται την έλλειψη της επιστημονικής γνώσης. Το έλλειμα που παρουσιάζει η αγιότητα από την απουσία της επιστημονικής γνώσης, μόλις που γίνεται αντιληπτό και από τον προσωπικό φορέα της αγιότητας, αλλά και από τους άλλους ανθρώπους.

Αντιθέτως, η επιστημονική γνώση λόγω της κατώτερης, από υπαρξιακή άποψη, ποιότητάς της σε γενικές γραμμές, δεν καταφέρνει να οδηγήσει στην ολοκλήρωση και υπαρξιακή πληρότητα τον άνθρωπο. Το πακέτο της αγάπης πάντα του λείπει. Η έλλειψη αυτή οδηγεί στην τάση προς αναπλήρωση αυτών, που το πακέτο περιέχει. Ο δυτικός πολιτισμός, κάτω από αυτήν την οπτική γωνία, δεν είναι τίποτα άλλο από μια γιγαντιαία εποποιΐα αναπλήρωσης αυτού του πακέτου και της γνώσης που αυτό προσπορίζει στον άνθρωπο. Στους πρώτους αιώνες μετά την Αναγέννηση, η κινητήριος δύναμη ήταν η φιλοσοφία. Το 19ο αιώνα φάνηκε ότι, την σκυτάλη την πήρε οριστικά η επιστήμη. Ηταν τελικά ακόμα πρώορο, αλλά, εδώ και δέκα χρόνια, η επιστήμη επανήλθε όχι μόνο δριμύτερη αλλά και ωριμότερη στην διεκδίκηση αναπλήρωσης αυτού του πακέτου. Αρκετά στοιχεία και βιβλιογραφία, πάνω στο θέμα αυτό, προσφέρω στο βιβλίο μου.

Στην συμμετρική κατάσταση, δηλαδή όταν ο άνθρωπος ζει εν Χριστώ τις εντολές του Θεού, η επαφή του με το φυσικό περιβάλλον, σε όλα του τα επίπεδα και τις εκδηλώσεις, τον οδηγεί στην γνώση του Θεού. Φυσικά, μόλις που χρειάζεται να λεχθεί, ότι αυτή η γνώση, η εν Χριστώ θέαση του φυσικού περιβάλλοντος, δεν είναι η μοναδική, ίσως ούτε κάν η κυρία πηγή γνώσεως του Θεού. Ας το τονίσω, δεν μιλώ για μια ψυχολογική ή στοχαστική κατάσταση. Η θέαση αυτή για την οποία μιλώ, δεν είναι ένας εντυπωσιασμός από τα θαύματα της δημιουργίας, ούτε ένας στοχασμός σχετικά με τον μεγάλο ωρολογοποιό. Είναι μια βαθειά εσωτερική και αφάνταστος, δηλαδή χωρίς ενεργήματα της φαντασίας, αισθητοποίηση κάποιων κωδικών σημάτων που εμπεριέχονται στους λόγους των όντων. Πρόκειται για μια μυστική εμπειρία. Αποτέλεσμα αυτής της εμπειρίας είναι η γνώση του Θεού και η ψυχολογική, συναισθηματική και καρδιακή ολοκλήρωση και πλήρωση του ανθρώπου.
Καρποί λοιπόν αυτής της εμπειρίας, είναι η απάντηση στα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα, και η υπαρξιακή ολοκλήρωση δηλαδή αίσθηση πληρότητας, ευτυχίας, χαράς και αγάπης. Δεν νομίζω να δυσκολευθούμε να συμφωνήσουμε, ότι ολόκληρος ο δυτικός πολιτισμός έχει δομηθεί και αναπτυχθεί μαχόμενος, να δώσει τις σωστές απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα, και να καλύψει τις βαθειές ανθρώπινες ανάγκες. Τα ερωτήματα βέβαια τέθηκαν άπαξ, από τους αρχαίους Ελληνες. Εμένα πάντως με εντυπωσιάζει το σφρίγος με το οποίο αναμετράται με αυτά,σε κάθε εποχή, ο δυτικός άνθρωπος.

Στα θεωρητικά υπαρξιακά ζητήματα, η χρήση της επιστήμης υπήρξε συστηματική, και στις μέρες μας πια, εντυπωσιακή. Γιαυτό το θέμα μιλούν και αρκετοί άλλοι σε ανάλογες, στο σημείο αυτό, με την δική μου εργασίες. Η δική μου συνεισφορά είναι, ότι δεν βλέπω αυτήν την προσπάθεια ως κάτι το ανεξάρτητο, αλλά μέσα στα πλαίσια της προσπαθείας που καταβάλλει ο δυτικός άνθρωπος να αποκαταστήσει την γνωσιολογική συμμετρία. Είναι η φύση, αν θέλετε η κατασκευή του ανθρωπίνου όντος, που ωθεί τον ισχυρότερο, ικανότερο και πλέον ανεπτυγμένο πολιτισμό, στο να ανασυστήσει την γνωσιολογική συμμετρία, ή καλύτερα να εξαλείψει τα ίχνη της αποτυχίας του να την διατηρήσει και να αποκαταστήσει την ικανότητά του να αποκωδικοποιεί τους λόγους των όντων. Λοιπόν η επιστήμη, είναι η καλύτερη μέθοδος που ανέπτυξε όσον αφορά τα όντα που βρίσκονται στα κατώτερα από τον άνθρωπο επίπεδα της δομής του σύμπαντος. 

6. Η μαγεία της πληροφορικής.
Τί γίνεται όμως με τα ανώτερα επίπεδα, με τους χώρους των πνευμάτων ; Όπως είπα προηγουμένως, σύμφωνα με την ορθόδοξη διδασκαλία που σε γενικές γραμμές δύσκολα θα την αρνηθεί κανείς, η πληρότητα της ζωής βρίσκεται στους χώρους αυτούς. Εν τούτοις ο δυτικός τεχνολογικός πολιτισμός, (ας μην μπερδευόμαστε, αν ζούμε στις παρυφές της Δύσεως, ο δυτικός τεχνολογικός πολιτισμός είναι και ο δικός μας πολιτισμός), αυτός λοιπόν αναπτύσσεται ως να μή υπάρχουν οι χώροι αυτοί. Διακυρήσσει ότι δεν υπάρχει τίποτα βέβαιον πέραν όσων αντιλαμβανόμαστε δια μέσου των αισθήσεων. Το πρόβλημα όμως είναι ότι η ανθρώπινη ύπαρξη έχει ανάγκη από ανάσες στους χώρους αυτούς. Όλες οι μορφές της τέχνης εξυπηρετούν τον σκοπό αυτό. Η τέχνη, θα μπορούσαμε να πούμε, είναι μια προβολή του χώρου του πνεύματος, στο επίπεδο των αισθήσεων. Ο χώρος των πνευμάτων όμως, ασκεί μια αυτοδύναμη έλξη στις ανθρώπινες ψυχές.

Λοιπόν θα το πω εξ αρχής, η έλξη που ασκεί η πληροφορική είναι αναλόγου φύσεως με την έλξη που ασκεί ο πνευματικός χώρος. Ο κόσμος της πληροφορικής, είναι η πρώτη επιτυχής προσπάθεια να αναπληρωθεί με επιστημονικοτεχνικό τρόπο η χαμένη επαφή του ανθρώπου με τον χώρο των πνευμάτων. Η πληροφορία είναι πραγματική, υπαρκτή, αλλά άϋλη, που ζει και κινείται στον δικό της κόσμο. Η πλέον αυθεντική Infoμηχανή, ο άνθρωπος, εντελώς φυσιολογικά, αισθάνεται πραγματική αγαλίαση, όταν προσεγγίζει τον κόσμο της πληροφορικής. Ας αναλογισθεί ο καθένας μας, πόσο κόπο και πόση απεριόριστη υπομονή, αλλά και δεξιότητα, έδειξε και δείχνει, προκειμένου να εισέλθει και αυτός στον θαυμαστό αυτό χώρο, αλλά και για να διατηρήσεει την επαφή μαζί του.

Αν οποιαδήποτε άλλη συσκευή κρεμμούσε, δηλαδή τιναζόταν στον αέρα, ειδικότερα στα πρώτα της βήματα, τόσο συχνά όσο ένας υπολογιστής, θα είχε πυρποληθεί, και η παραγωγή της θα είχε σταματήσει. Η έλξη που ασκεί ο υπολογιστής στον καθένα, κάθε ηλικίας και σε κάθε γωνιά του πλανήτου,- δεν έχει περάσει πολύς καιρός που το Newsweek έδειχνε ένα αφρικανό φύλαρχο να χειρίζεται με καμάρι ένα φορητό υπολογιστή-, η έλξη λοιπόν αυτήν φαίνεται μαγική. Δεν πιστεύω στις μαγείες, πιστεύω ότι υπάρχει φυσική εξήγηση και αυτή βρίσκεται στην δομή και την φύση του ανθρωπίνου είναι.

Μην βιαστείτε να πείτε ότι είμαι υπερβολικός. Ας μιλήσουμε λίγο για τους χώρους των πνευμάτων. Η ορθότερη, κατά την γνώμη μου, εικόνα προσεγγιστικής περιγραφής αυτών των χώρων, είναι η εικόνα που προανάφερα, την ύπαρξης μιας ή περισσοτέρων φυσικών, πνευματικών διαστάσεων στην δομή του σύμπαντος. Ο δυτικός άνθρωπος αποκλείει ένα τέτοιο ενδεχόμενο, έν τούτοις οι διαστάσεις εμφανίζονται στις εξισώσεις, και η πανανθρώπινη εμπειρία φαινομένων που χαρακτηρίζονται ως μυστικά, μυστικιστικά, παραψυχολογικά κλπ. μαρτυρεί για την ύπαρξή τους. Η δική μου η αίσθηση είναι τέτοια, που με κάνει να σκέπτωμαι ότι ίσως πράγματι αυτό που φαίνεται στις εξισώσεις, να είναι η διάσταση του πνεύματος στην οποία εισέρχεται κανείς με όλους τους τρόπους και διδασκαλίες, που έχουν αναπτύξει οι απανταχού της γης θρησκευτικές διδασκαλίες και φιλοσοφικά συστήματα. 

7. Τα διαδίκτυα και η προσευχή.
Τα πρωτόκολα αποκωδικοποίησης των λόγων των όντων που προανέφερα, είναι στην πραγματικότητα και πρωτόκολα που περιγράφουν αντιλήψεις για τις πνευματικές διαστάσεις, καθώς και πρωτόκολα μεθόδων εισόδου σε αυτές. Μέσα στην Ορθόδοξη Παράδοση, ο κατ' εξοχήν τρόπος εισόδου στον χώρο του πνεύματος είναι η προσευχή. Δεν θα μιλήσω τώρα για την προσευχή ως στοιχείο της εν Χριστώ ζωής, αλλά θα αναφέρω μερικά περιγραφικά χαρακτηριστικά της.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα. Αναφέρεται στον βίο του Αγίου Ιωάννου της Κροστάνδης, ότι δεχόταν τηλγραφήματα από όλα τα μέρη της Ρωσίας, με αιτήσεις για διάφορα προβλήματα των ανθρώπων, προσευχόταν, και τα προβλήματα βρίσκαν την λύση τους, χωρίς να υπάρξει προσωπική επαφή. Στον αρχαίο βίο του Αγίου Νικολάου έχει κεντρική θέση το γεγονός ότι εμφανίσθηκε στον ύπνο του βασιλιά για να του πει ότι κάποιοι , που ήταν στην φυλακή και που αυτός είχε καταδικάσει σε θάνατο, ήταν αθώοι. Παρόμοια περιστατικά, εμφανίσεως στον ύπνο ή και σε ξύπνιους, αποδίδονται στον σύγχρονο γέροντα Παΐσιο. Ένας άλλος σύγχρονος γέροντας, ο π. Πορφύριος, γνωστός για το εντυπωσιακό προορατικό του χάρισμα, έλεγε ότι έβλεπε τα μακρινά περιστατικά, σαν σε οθόνη τηλεοράσεως.

Από αυτά τα λίγα, που είναι ελάχιστο δείγμα της Εκκλησιαστικής εμπειρίας αναφορικά με την προσευχή, βλέπουμε ότι ο άνθρωπος που έχει καλλιεργήσει την προσευχή, έχει την δυνατότητα να περιπολεύει ανά την υφήλιο, να γνωρίζει μακρινά γεγονότα, να αναμιγνύεται σε αυτά και ακόμη περισσότερο κατά κάποιο τρόπο να ταξιδεύει στον χρόνο. Τέτοια φαινόμενα είναι εκδηλώσεις κατωτέρων μορφών προσευχής, γι' αυτό, ας μην φανεί παράξενο, και είναι συνήθη. Κορυφαίες στιγμές προσευχής που είναι σπάνιες και μοναδικές, μοιάζουν ωσάν να αναροφάται η ανθρώπινη ύπαρξη σε ένα άλλο κόσμο, ελκυόμενη από την Θεία Ενέργεια. Τότε χάνεται η συνείδηση του κόσμου που εμείς βλέπουμε και μένει η συνείδηση ενός άλλου κόσμου, που δεν είναι δυνατόν να μας τον περιγράψουν οι αυτόπτες μάρτυρές του.

Αυτή η ασυνήθης και σπάνια κατάσταση, είναι η πλήρης είσοδος σε αυτήν την άλλη διάσταση, την διάσταση του πνεύματος, όπου επιτελείται η πληρέστερη δυνατή για ανθρώπινο ον κοινωνία, η κοινωνία της προσωπικής υπάρξεως με τον προσωπικό Θεό. Η άλλη, η συνηθέστερη κατάσταση της προσευχής, δεν πιστοποιείται με την πλήρη ανάδυση-αναρόφηση της υπάρξεως στην πνευματική διάσταση, αλλά τρόπον τινά με την σύνδεσή της με αυτήν. Σε αυτήν την περίπτωση δεν χάνεται η αυτοσυνειδησία του κόσμου των αισθήσεων, αλλά εντούτοις επιτυγχάνεται επικοινωνία χωρίς χρονικούς και τοπικούς περιορισμούς. Ο γέροντας που προσεύχεται, επιδρά στην ζωή του άλλου, πολλές φορές με χαρακτηριστικό χρονικό συγχρονισμό, ενώ άλλες φορές με χαρακτηριστικό χρονικό ετεροχρονισμό. Και αυτό γίνεται, χωρίς να αφήσει το κελί του, πολλές φορές και χωρίς να αλλάξει το πρόγραμμα της ζωής του.

Όλα αυτά φαντάζουν εξωπραγματικά και για όσους δεν τυχαίνει να τα έχουν γνωρίσει προσωπικά, απίστευτα. Είναι όμως συνήθης εμπειρία, για όσους βιώνουν συνειδητά και, ας μου επιτραπεί να πω, με κάποια επιτυχία, την εν Χριστώ ζωή. Σύμφωνα λοιπόνμε την ορθόδοξη ανθρωπολογία, αυτοί δεν είναι ένα κάποιο είδος σούπερμαν. Το κάθε ανθρώπινο ον έχει εκ κατασκευής αυτές τις δυνατότητες, οι οποίες, απλά για του πολλούς, μένουν αναξιοποίητες. Η επιθυμία γι' αυτές τις θαυμαστές δυνατότητες είναι παρούσα σε όλους τους ανθρώπους, ως μακρινή ανάμνηση του χαμένου παραδείσου ή της κατεστραμμένης γνωσιολογικής συμμετρίας. Στ' αλήθεια, τι άλλο φανερώνει το γεγονός ότι οι πάντες, πλούσιοι και πτωχοί, μορφωμένοι και αμόρφωτοι, τρέχουν από πίσω από τον άγιο ή τον μάγο, που φαίνεται να κατέχει αυτές τις θαυμαστές δυνατότες; 

Αίφνης κάποιοι άλλοι μάγοι, οι μάγοι της πληροφορικής, μας δίδουν νέες και άπρόσμενες δυνατότητες. Κάθομαι μπροστά στην οθόνη, ανοίγω τον υπολογιστή και σε λίγα λεπτά κάνω επαφή και εισέρχομαι σε μια άλλη διάσταση, σε ένα άλλο χώρο, τον κυβερνοχώρο. Και επικοινωνώ σχεδόν ακαριαία και χωρίς τοπικούς περιορισμούς. Περιπολεύω ανά την υφήλιο και όπου θέλω σταματώ, συνομιλώ ή μετέχω σε γεγονότα και αισθάνομαι περίφημα, αυτό που λέμε αναβαθμισμένος. Δεν είναι η φωνή μου, δεν είναι η εικόνα μου, είμαι εγώ, αλλά απεριόριστος. Το παγκόσμιο χωριό είναι για μένα, και παγκόσμιο, αλλά και μικρό, όσο ένα χωριό. Ξεχνώ να δω τηλεόραση, απωθώ το γεγονός ότι αύριο πρέπει να σηκωθώ πρωΐ για να πάω στην δουλειά μου, υπομένω με υπομονή, που παρατηρούν ζηλόφθονα η γυναίκα και τα παιδιά μου, τις ατέλειωτες καθυστερήσεις ή ατυχίες που μου συμβαίνουν και όταν στο τέλος κατάκοπος σταματώ και έρχεται το ερώτημα, άραγε άξιζε τον κόπο, λέω: Ξέρεις τι είναι να μπορείς να μπεις ....στα άδυτα του Πεκίνου; 
Τι θέλω να πω με όλα αυτά ; Απλά το ότι ο κυβερνοχώρος είναι μια επιτυχής προσομοίωση των πνευματικών χώρων και ότι το περίφημο σερφάρισμα είναι μια ενέργεια, που προσομοιώνει, σε ένα κάποιο ποσοστό βέβαια, την ενέργεια της προσευχής. Όπως προσευχόμενος, ωθώ τον εαυτό μου να εισέλθει σε ένα άλλο κόσμο, όπου δεν υπάρχει η φωνή ή η εικόνα μου ή κάτι μερικό από εμένα, αλλά κατά ένα ιδιότυπο τρόπο ολόκληρος εγώ, έτσι λειτουργεί και η σύνδεσή μου με το ιντερνέτ. Όπως με την προσευχή επικοινωνώ με τους εγγύς και τους μακράν και αυτή η κοινωνία πληρεί την ύπαρξή μου, έτσι με το Internet κοινωνώ με τους εγγύς και τους μακράν, και αυτή και μόνο αυτή η γεύση της κοινωνίας είναι επαρκής, για να δικαιολογήσει τον κόπο που κάνω. 

8. Μια κλασματική διάσταση του είναι.
Όμως δεν είμαι ακόμα πολύ ακριβής. Η λέξη προσομοιώνει, που χρησημοποίησα προηγουμένως δεν εκφράζει με ακρίβεια την πραγματικότητα. Τα διαδίκτυα δεν μιμούνται αλλά είναι. Ο κυβερνοχώρος δεν αναπτύχθηκε ως προσομοίωση κάποιου άλλου χώρου. Ο κυβερνοχώρος είναι χώρος, που διαθέτει μερικά, εν μέρει μέν, αλλά πραγματικά στοιχεία του πνευματικού χώρου. Ο κυβερνοχώρος είναι μια νέα διάσταση της υπάρξεως, πραγματική όσο και οι άλλες, αλλά μερική, κλασματική, είναι δηλαδή μια φράκταλ διάσταση του είναι.

Ο κυβερνοχώρος είναι ανθρώπινο δημιούργημα και βέβαια δεν δημιουργήθηκε, έχοντας την οιανδήποτε σχέση με την προσευχή. Είναι καρπός ενός πολιτισμού που, θα έλεγα, ασυνειδήτου ή καλύτερα υποσυνειδήτου στόχου έχει την αποκατάσταση μιας αρχέγονης και απωλεσμένης ποιότητας ζωής. Από την αρχαία αυτή κατάσταση, σήμερα λείπει μια θεμελιώδης συνιστώσα, την οποία ο πολιτισμός αυτός με μια διαδικασία άνάλογη με αυτήν της φυσική επιλογής, στοιχείο-στοιχείο αντικαθιστά. Αν δηλαδή ο κυβερνοχώρος και γενικότερα η πληροφορική, δεν είχε μια αντιστοιχία με τις υπαρξιακές δομές του ανθρώπου, αν ο άνθρωπος δεν ήταν ένας εκπληκτικός οργανισμός, που τρέφεται με πολλαπλών διαστρωματώσεων πληροφορίες, τότε η πληροφορική δεν θα είχε την εκπληκτικά μαζική διάδοση που έχει. Θα ήταν μια θαυμαστή τεχνολογία, όπως τόσες άλλες άλλά μόνο για τους ειδικούς. Αυτήν την πλευρά της πληροφορικής, μπορεί να αναδείξει, μόνο η Θεολογία της Πληροφορίας, που από αιώνες κατέχει, με διαφορετική βέβαια ορολογία, η Ορθόδοξη Εκκλησία. μπορεί να αναδείξει.

Θα μπορούσε να πει κανείς, ότι η επιτυχία της πληροφορικής, οφείλεται στην αύξηση των παραγωγικών δυνατοτήτων που προσφέρει η πληροφορική στον άνθρωπο. Στην πραγματικότητα αυτή την αύξηση την καρπούνταιι μόνο οι ειδικοί. Η μεγάλη μάζα που αγοράζει τον υπολογιστή, τον αγοράζει γι' αυτήν την άλλη αίσθηση που της προσφέρει, γι' αυτήν την κρυφή γοητεία που αυτό διαθέτει. Αυτό είναι ακόμα πιο εμφανές με το Internet. Ο απλός χρήστης, που δαπανά ατέλειωτες ώρες σε αυτό, πρωτίστως προσφέρει μια ιδιάζουσα ικανοποίηση στον εαυτό του, χωρίς να προσδοκά ανάλογα αποτελέσματα ή ωφέλη. Αν δεν υπήρχε αυτή η ιδιαίτερη ασθηση, το πιο πιθανό είναι ότι ο μέσος άνθρωπος θα απαξίωνε εντελώς να ασχοληθεί με το θέμα.

Η αναλογία των διαδικτύων με την πνευματική διάσταση, δεν είναι φυσικά ουσιαστική. Δεν υπάρχει καμιά μεταξύ τους σχέση. Υπάρχει όμως μια κάποια αναλογία ανάμεσα σε αυτό που αισθάνεται και βιώνει ο άνθρωπος, όταν συνδέεται και λειτουργεί πράγματι στον χώρο της προσευχής και σε αυτό που βιώνει συνδεόμενος με τα διαδίκτυα. Υπάρχει επίσης και μια αναλογία στην μορφή των γεγονότων που συμβαίνουν στις δύο, διαφορετικές μεταξύ τους καταστάσεις. Η διάσταση της προσευχής, είναι μια ακεραία πνευματική διάσταση. Η διάσταση του κυβερονοχώρου είναι μια μερική διάσταση, σύμφωνη με την προηγούμενη κλασματική αναλογία. Αν και είναι μερική, είναι εντελώς πραγματική και άμεσα συνδεδεμένη με το ανθρώπινο είναι. Όταν ο άνθρωπος αγνοεί, λόγω του πρωτοκόλου που διέπει την ζωή του, την πραγματική διάσταση της προσευχής, δεν είναι δυνατόν να αντιληφθεί την κλασματικότητα του κυβερνοχώρου. 

Τις προηγούμενες σκέψεις και συσχετισμούς ενισχύει και η μελέτη της χαοτικής δομής του κυβερνοχώρου. Την χαοτική του δομή μας την εξασφαλίζει ο τρόπος σχεσιασμού και δόμησής του. Εν τούτοις είναι χαρακτηριστικός και αποκαλυπτικός της βαθειά συσχέτισής του με την δομή του ανθρωπίνου είναι, ο χώρος των φάσεών του. Στην περίπτωση του κυβερνοχώρου, χώρος φάσεων μπορούν να θεωρηθούν τα περιεχόμενά του, δηλαδή το είδος των πληροφοριών που τον κατακλύζουν. Βλέπουμε λοιπόν, ότι οι πληροφορίες δεν έχουν χαοτική δομή, αλλά παρατηρούμε συσσωματώσεις, που λειτουργούν σαν παράξενοι ελκυστές και που σε μεγάλο βαθμό ανταποκρίνονται σε βασικά χαρακτηριστικά του ανθρωπίνου είναι. Κάθε έκφραση ανθρώπινης δραστηριότητας έχει μία ή περισσότερες περιοχές δικές της. Ο άνθρωπος, πρίν μπορέσει να αποικίσει το διάστημα, αποίκισε την κυβερνοχώρο. Αυτός ο μαζικός αποικισμός, αποτυπώνει τον οντολογικό χαρακτήρα του κυβερνοχώρου, δηλαδή ότι ο κυβερνοχώρος είναι κάτι που είναι. 
Μια νέα ύπαρξη, που δίκην άλλης Αμερικής, όλοι προκαλούμαστε να αποικίσουμε, κατοχυρώνοντας τον δικό μας χώρο. Πέραν πάσης πολιτικής, θρησκευτική, εθνικής, ή άλλης διακρίσεως, μας χωρά όλους και μεταφέρουμε, σαν σε νέα νοητή ήπειρο τις προτιμήσεις μας, τις επιθυμίες μας, τις διαμάχες μας. Αυτή είναι και η υπεροχή του, σε σχεση με τον αυθεντικό χώρο του πνεύματος, και την ενέργεια της προσευχής. Για να εισέλθουμε στον χώρο της προσευχής, πρέπει να αποποιηθούμε τις προτιμήσεις μας, τις επιθυμίες μας, τις διαμάχες μας, τίμημα που ελάχιστοι είναι πράγματι διατεθειμένοι να καταβάλουν. Τελικά ο κυβερνοχώρος αναδεικνύεται σε μια, εξαιρετικά επιτυχημενη, συνταγή μαζικής ευτυχίας. Πόσο μάλλον που από τεχνολογικής άποψης διάγει ακόμα την νηπιακή του ηλικία.

Κάποιος που κατάλαβε τα προηγούμενα κατά ένα επιφανεικό τρόπο, θα πει ότι στην ίδια ανάλυση, θα πρέπει να εντάξουμε και την εικονική πραγματικότητα. Αυτό όμως είναι λανθασμένο γιατί η εικονική πραγματικότητα είναι εικονική. Ας πούμε για την πρώτη χρήση της εικονική πραγματικότητας, τον προσομοιωτή πτήσεων. Κανείς πιλότος που βέβαια είναι αυτό που λέμε στα καλά του, δεν πρόκειται να μπερδέψει τον προσομοιωτή με ένα πραγματικό αεροπλάνο. Το ίδιο συμβαίνει με όλες τις εφαρμογές της εικονικής πραγματικότητας. Το ενδιαφέρον σε αυτήν την περίπτωση είναι ηθικό και όχι οντολογικό. Η εικονική πραγματικότητα μπορεί να οδηγεί την ανθρώπινη ύπαρξη σε καλές ή κακές καταστάσεις και συμπεριφορές, όχι όμως σε κάποιο αυθεντικά καινούργιο τρόπο υπάρξεως. Γι' αυτό και η εξάπλωσή της είναι μερική, όπως η εξάπλωση των ναρκωτικών, του καπνίσματος ή του ποτού.

Μια άλλη διάκριση που πρέπει να γίνει, προκύπτει από την αναφερθείσα στην αρχή, σύγκριση των διαδικτύων με τα τηλεφωνικά δίκτυα. Ουσιαστικά έχουμε κάτι ανάλογο με την προηγούμενη παρατήρηση. Το τηλέφωνο σε όποια μορφή κι αν εξελιχθεί δεν είναι παρά μια υποκατάσταση, της πρόσωπο πρός πρόσωπον, επικοινωνίας. Η πρακτική του χρησιμότητα είναι ανυπολόγιστη, αλλά και αυτό, δεν παρουσιάχει οντολογικό ενδιαφέρον. Όταν συνδέομαι στο διαδίκτυο, ο υπαρξιακός μου ορίζων καλύπτει όλη την γη. Όταν τηλεφωνώ κάπου είναι σαν να είμαι εκεί. Στην πρώτη περίπτωση πλαταίνω, στην δεύτερη παραμένω αυτός που είμαι.

Τα διαδίκτυα, προσφέρουν μια νέα διάσταση πέραν των αισθήσεων, στην ανθρώπινη ύπαρξη, μόνο που δεν είναι ακεραία ούτε αυθεντικά πνευματική. Ως πραγματικότητα είναι απολύτως αυθεντική, μόνο που βρίσκεται ανάμεσα στις διαστάσεις προσεγγίζονται με τις αισθήσεις, τις χωροχρονικές δηλαδή διαστάσεις και τις διαστάσεις του πνεύματος. Ως φράκταλ χώρος έχει τυπική φράκταλ δομή. Όσο μικραίνουμε την οπτική γωνία με την οποία παρατηρούμε τον κυβερνοχώρο δεν βλέπουμε παρά δίκτυα. Αν μικρύνουμε αρκετά την γωνία, θα δούμε το μίνι δίκτυο υπολογιστών και εκτυπωτών, μέσα από το οποίο αναδύθηκε αυτή η ομιλία. Στο σημείο αυτό θα σταματήσουμε, αλλά όπως φαίνεται μόνο προσωρινά. Ήδη, κάποια επιστημονικά ερευνητικά κέντρα, μας προαναγγέλουν την δικτύωση του εγκεφάλου μας με το μίνι δίκτυο και μέσω αυτού, με τα διαδίκτυα. 

9. Συμπεράσματα.
Ήδη, η ονομασία κυβερνοχώρος, φανερώνει την αποδοχή που έχει η άποψη που διατύπωσα, ότι τα διαδίκτυα συνιστούν μια νέα διάσταση του είναι. Μια διάσταση που είναι άϋλη και κατά συνέπεια μια διάσταση που τείνει να προσεγγίσει αυτό που λέμε, και ο καθένας βέβαια μπορεί να εννοεί με τον τρόπο του, την πνευματική διάσταση. Η ορθόδοξη αντίληψη για την δομή του κόσμου και του ανθρώπου, δίδει μια συγκεκριμμένη υπόσταση στον κυβερνοχώρο, καθώς αποκαλύπτει κάποιες αντίστοιχες πτυχές του, που έχουν αντίστοιχες μέσα στην ανθρώπινη υπόσταση. Φυσικά αποκαλύπτει και διάφορες ενδιαφέρουσες πτυχές της σχέσης της ανθρωπίνης υποστάσεως με τον κυβερνοχώρο, θέμα το οποίο θα παρουσιάσω στην αυριανή ομιλία στο επιστημονικό ίδρυμα την μονής Κύκκου. 

Η θεώρηση της καταστροφής της γνωσιολογικής συμμετρίας, φανερώνει την χρειά που έχει η διάσταση του κυβερνοχώρου. Αν και είναι αυθεντική και πραγματική, εν τούτοις είναι υποκατάστατο. Ας πω τα πράγματα πιο καθαρά, με ένα ακραίο παράδειγμα.

Φανταστείτε μια απομονωμένη κοινωνία, της οποίας τα μέλη, για κάποιον φανταστικό φυσικά λόγο, δεν έχουν παρά μόνο ένα πόδι. Παρά την δυσκολία αυτή, η κοινωνία μπόρεσε να αναπτύξει μια τεχνολογία αξιόλογη, που στο τέλος παρουσίασε ένα τεχνητό πόδι. Έτσι εκεί που όλοι ξέραν την ζωή με ένα πόδι, αίφνης αποκτήσαν και ένα δεύτερο και αισθανόντουσαν εξαιρετικά αναβαθμισμένοι ή και ευτυχισμένοι. Βέβαια το πόδι ήταν τεχνητό, οι δυνατότητές του περιορισμένες, σε σχέση με το πραγματικό, αλλά η ζωή είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα απ' ότι με το ένα πόδι.

Στο περιθώριο όμως αυτής της κοινωνίας, υπάρχουν και μερικοί που ξέραν, ότι οι άνθρωποι έχουν εκ φύσεως δύο πόδια και ότι το γεγονός, ότι οι άνθρωποι αυτής της κοινωνίας ζουν μόνο με ένα και έχουν ανάγκη από ένα δεύτερο τεχνητό, οφείλεται σε λάθος την κοινωνίας, που όλα τα μέλη της προτιμούν να ξεχνούν. Ενδεχομένως δε και να ξέρουν, αυτοί οι περιθωριακοί, το πως να αποφύγει κανείς το λάθος αυτό. Αυτοί οι περιθωριακοί λοιπόν, βλέπουν το τεχνητό πόδι, το εκτιμούν, αλλά τελικά προτιμούν το πραγματικό και φυσικά θεωρούν την τεχνογνωσία, που επιτρέπει να μην χαθεί το πραγματικό πόδι, ανώτερη από αυτήν που παράγει το τεχνητό. 

10. Για μια δόκιμη αντιχριστολογία.
Τώρα, πριν τελειώσω, ας μου επιτραπεί να προχωρήσω ακόμα λίγο την σκέψη μου. Στο βιβλίο μου, Η Αγιότητα και ο Πολιτισμός της Πληροφορίας, αναπτύσσω την άποψη που και σήμερα ανέφερα, ότι ο Δυτικός Πολιτισμός έχει ως κατευθυντήριά του γραμμή, την αντικατάσταση των δωρεών του Θεού πρός τον άνθρωπο, με ανθρώπινα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα. Αυτή η γραμμή, κατά βάση μέχρι τις μέρες μας, ήταν μια προγραμματική αρχή, που είναι γλαφυρά αποτυπωμένη στην εξέλιξη του δυτικού φιλοσοφικού πνεύματος. 

Στο βιβλίο μου επίσης, εντόπισα περιοχές της ζωής μας, που πια αυτή η αρχή υλοποιείται πέραν της φιλοσοφίας και μίλησα για την εποχή του Νέου, που τείνει να υποκαθιστά το Καινό Ευαγγελίου. Μέσα σε αυτήν την προοπτική, η θεώρηση που ανέπτυξα αναφορικά με τον κυβερνοχώρο, ως επιτυχή προσέγγιση ενός υψίστου ενεργήματος του ανθρώπου ως υπάρξεως, και κορυφαίας εκδηλώσεως του Καινού, δηλαδή της προσευχής, έχει μια εντελώς ιδιαίτερη σημασία.

Στο βιβλίο μου επίσης περιέγραψα, μια αντίληψη περί του αντιχρίστου, εντελώς διαφορετική από κάθε τρέχουσα αντιχριστολογία, θεωρώντας τον αντίχριστο, ως το πρόσωπο το οποίο θα εκφράσει την ολοκλήρωση αυτής της μακριάς πορείας του δυτικού αρχικά και ήδη παγκοσμίου ανθρωπίνου πνεύματος. Η πραγματικότητα του κυβερονοχώρου, μας δίδει την δυνατότητα να προσεγγίσουμε το θέμα, με ένα τρόπο που δεν είναι απλοϊκός, αλλά ούτε και φαντασιακός. Αποφεύγοντας σενάρια, πολλές φορές αρρωστημένης, θρησκευτικο-αστυνομικής φαντασίας, μπορούμε να διακρίνουμε την υποκατάσταση της αυθεντικής θρησκευτικής ζωής με άλλες μορφές αυθεντικής μεν, αλλά μη θρησκευτικής ζωής, των οποίων η πολύπλευρη και πολυεπίπεδη μελλοντική ανάπτυξη και ολοκλήρωση, θα δημιουργήσει το κατάλληλο έδαφος για την ανάδειξη του προσώπου, που, η Αποκάλυψη μας προειδοποιεί, ότι θα θελήσει να αντικαταστήσει στην ζωή των ανθρώπων, πέρα από την θρησκευτική ζωή και τον ίδιο τον αυθεντικό Θεό.

Με αυτήν την έννοια η εκρηκτική ανάπτυξη των διαδικτύων, είναι τρόπον τινά μια πειραματική επαλήθευση της θεωρίας που ανέπτυξα στο βιβλίο μου, για την δημιουργία του αντί-λόγου. Ομολογουμένως για κάποιον, που αγνοεί την πραγματικότητα των διασυνδέσεων που προσφέρει η προσευχή ή του δυναμισμού των τεμαχίων αγάπης που εγκρύπτονται σε κάθε δημιούργημα, όλα αυτά στερούνται νοήματος. Θα πρέπει όμως να παραδεχθούμε όλοι, ότι το γεγονός ότι δεν γνωρίζουμε κάτι, μπορεί να οφείλεται απλά σε δική μας έλλειψη. Τελικά ο σκοπός της σημερινής ομιλίας δεν είναι άλλος, από την ενεργοποίηση του προβληματισμού μας, σε ολόκληρο το φάσμα των θεμάτων που άγγιξα. Αν δε κάποιος, μπορέσει να προωθήσει τον προβληματισμό, ώστε η εικόνα που παρουσιάζεται μπροστά μας να γίνει ευκρινέστερη, θα είναι η μεγίστη προσωπική μου ικανοποίηση. Ευχαριστώ.

Η ομιλία του Αρσένιου Μέσκου έγινε το φθινόπωρο του 1996 στο Πανεπιστήμιο Κύπρου στα πλαίσια ενός σεμιναρίου με θέμα: ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ: ΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ