Therese Delpech
Από τον Ησίοδο ως τον Σπένγκλερ το θέμα της παρακμής διατρέχει όλη μας την Ιστορία
Η «παρακμή της Δύσης» είναι ένα θέμα που χρησιμοποιείται απ΄ όλους όσοι θέλουν να δηλώσουν αγανάκτηση απέναντί της, εκφράζοντας τυφλή εχθρότητα και λαχταρώντας με πάθος εκδίκηση από αυτήν. Είναι ένα θέμα πολύ δημοφιλές στη Ρωσία, αν και η ρωσική τέχνη και ο ρωσικός πολιτισμός θεωρούνται αναπόσπαστα κομμάτια της δυτικής κληρονομιάς. Ισχύει επίσης στην περίπτωση της Κίνας, η οποία περιμένει, με κρυφή ανυπομονησία, τη δική της ιστορική στιγμή. Και, τέλος, ισχύει και στην περίπτωση του Ιράν, του αυτόκλητου κομιστή του λόγου του Ισλάμ στον υπόλοιπο κόσμο. Ολοι αυτοί λοιπόν που προωθούν με σθένος την άποψη αυτή θα πρέπει να παραδεχθούν τουλάχιστον ένα πράγμα: ότι η αυξανόμενη αυτή απέχθειά τους απέναντι στη Δύση οφείλεται στο ότι αυτή καταφέρνει να παίζει έναν κυρίαρχο ρόλο στην ανθρώπινη ιστορία.
Οι επικριτές της Δύσης βέβαια αγνοούν κάτι εξίσου σημαντικό: η «παρακμή» αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες θεματικές όλου του Δυτικού πολιτισμού, από το «Εργα και ημέραι» του Ησιόδου ως το πιο γνωστό «Η παρακμή της Δύσης» που έγραψε ο Σπένγκλερ στις αρχές του 20ού αιώνα. Το θέμα της παρακμής διατρέχει όλη μας την Ιστορία σαν μια ατελείωτη μουσική επωδός. Μια επωδός που δεν στηρίζεται πάνω στον φόβο της αλλαγής, αλλά πάνω στον φόβο της πτώσης. Κάτι, ασφαλώς, που δεν αποτελεί κομμάτι μόνο της ιουδαϊκής-χριστιανικής μας κληρονομιάς: πολύ πριν από την πτώση των αγγέλων του χριστιανισμού, είχαμε την πτώση των Τιτάνων της ελληνικής μυθολογίας.
Οι φιλοσοφικές και λογοτεχνικές παραλλαγές πάνω στο θέμα αυτό είναι αμέτρητες: στον «Τίμαιο» του Πλάτωνα, η θεϊκή παρέμβαση είναι αυτή που βάζει ένα τέλος στον σταδιακό εκφυλισμό της Δημιουργίας. Στον «Χαμένο Παράδεισο», ο Τζον Μίλτον κάνει μια τόσο σκληρή περιγραφή της μάχης των αγγέλων ώστε ο Μπέρναρντ Μπρόντι τη χρησιμοποίησε ως εισαγωγή σε ένα από τα βιβλία του σχετικά με την ατομική βόμβα. Δώδεκα χρόνια πριν από τον Σπένγκλερ, ο Αντρέι Μπέλι χρησιμοποίησε μια ακόμη πιο ισχυρή εικόνα, μια φωτιά στην αυγή του 20ού αιώνα που αρχίζει να αφανίζει και τον υπόλοιπο κόσμο: «Η κατάσταση εδώ βράζει. Ολη η Ρωσία βρίσκεται στις φλόγες και η φωτιά εξαπλώνεται παντού. Η ψυχική αγωνία, η προσωπική λύπη και το πανεθνικό πένθος σιγοκαίνε μαζί, προκαλώντας έναν μαζικό πυρωμένο τρόμο».
Οι ευρωπαίοι συγγραφείς διαθέτουν στα έργα τους μια γενναία δόση πεσιμισμού: ο Ιμάνουελ Καντ, για παράδειγμα, πίστευε ότι τίποτε σωστό δεν μπορεί να προκύψει από τη διεστραμμένη ανθρώπινη φύση. Αυτό είναι ένα συμπέρασμα που οι ευρωπαίοι συγγραφείς δεν κατάφεραν ποτέ τους να μεταδώσουν στους αμερικανούς συναδέλφους τους. Ο «Κήπος της Εδέμ», στην αμερικανική λογοτεχνία, δεν διαθέτει πουθενά έναν τόσο σημαντικό παράγοντα όπως το «Φίδι». Η απουσία του παράγοντα αυτού είναι προφανής κυρίως στην κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα, η οποία τείνει χείρα συνεργασίας προς όλες τις κατευθύνσεις, δίχως να φοβάται επικίνδυνους ανέμους και φονικά ρεύματα αέρα. Ισως ο αμερικανός πρόεδρος θα έπρεπε να ξαναδιαβάσει τα έργα του Χέρμαν Μέλβιλ, ενός από τους σημαντικότερους συγγραφείς των ΗΠΑ. Ο Δυτικός κόσμος έχει να αντιμετωπίσει μερικά ακόμη ακανθώδη ζητήματα: την προοδευτική εξαφάνιση των μεγάλων ζητημάτων τα οποία ενώ φλόγιζαν τα μυαλά μας κατέληξαν σε μια στενή πνευματική ζωή.
Και φυσικά την καταιγιστική επιστροφή της θρησκείας, στην πιο βίαιη και καταστροφική μορφή της. Το δώρο της ανθρώπινης μνήμης όμως μπορεί να σημάνει την απαρχή για την ψυχολογική θεραπεία μας.
Το μέλλον μοιάζει πλέον περισσότερο συγκροτημένο αν εξαγάγουμε συμπεράσματα από μια βασική αλήθεια: όλοι όσοι έχουν επίγνωση του τραγικού χαρακτήρα της Ιστορίας είναι και εκείνοι που διαθέτουν τα καλύτερα εργαλεία για να γράψουν Ιστορία. Ολες οι μεγάλες καταστροφές του 20ού αιώνα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κληρονομιάς μας. Είμαστε πλάσματα της παρακμής, διψασμένα για αναγέννηση και σωτηρία. Και πολλά έθνη θα αναγνώριζαν τον εαυτό τους μπροστά σε αυτόν τον καθρέπτη.
Η κυρία Τερέζ Ντελπές είναι η διευθύντρια Στρατηγικών Μελετών της Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας της Γαλλίας και ερευνητική συνεργάτις του Κέντρου Διεθνών Μελετών και Ερευνας.
πηγή : Το Βήμα, Τετάρτη 23 Δεκεμβρίου 2009
