Χρήστος Γιανναράς*
Μου ζητήθηκε να προλογίσω την ελληνική έκδοση του σεναρίου της ταινίας Αυτοκρατορίας κατάρρευση: το βυζαντινό μάθημα, του ρώσου αρχιμανδρίτη Τύχωνα Σεβκουνόφ.
Δεν είμαι ιστορικός ούτε κριτικός του κινηματογράφου. Αλλά και ο στόχος της ταινίας δεν είναι να υπηρετήσει απλώς την ιστορική έρευνα η την κινηματογραφική τέχνη. Από τις επανειλημμένες προβολές της στα ρωσικά τηλεοπτικά δίκτυα και τις καταιγιστικές αντιδράσεις και συζητήσεις που προκάλεσε, έγινε φανερός ο σκοπός της ταινίας: Να προβάλει την ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, και ειδικά τις αιτίες της κατάρρευσής της, ως άξονα αναφοράς για τη συναγωγή πολιτικών συμπερασμάτων χρήσιμων στην προοπτική του ρόλου που οραματίζονται για τη Ρωσία σήμερα οι ηγέτες της.
Σε αυτή τη συζήτηση, για τον ρόλο της Ρωσίας σήμερα στη διεθνή πολιτική σκηνή, θα ήθελα να καταθέσω ελάχιστα, προλογικά στην ταινία σχόλια:
Ούτε ο Μέγας Πέτρος, με τον ριζοσπαστικό εκδυτικισμό της Ρωσίας που επιχείρησε, ούτε ο Λένιν με τον «κομμουνιστικό» ολοκληρωτισμό των Μπολσεβίκων, απομακρύνθηκαν από το βαθειά ριζωμένο στη λαϊκή ρωσική «ψυχή» όραμα της αυτοκρατορίας. Ο Γιέλτσιν κατόρθωσε να σμπαραλιάσει εξευτελιστικά το όραμα παραδίδοντας τη ρωσική αυτοκρατορία της Σοβιετικής Ένωσης στη χλεύη της Δύσης και στις ορέξεις υπάνθρωπων μαφιόζων. Αλλά ήταν παρένθεση. Σήμερα η Ρωσία ξαναβρίσκει τη θέση της και αποκαθιστά το κύρος της στον διεθνή στίβο σταθερά και εντυπωσιακά. Την προσοχή στη διαχείριση της αποκατάστασης του οράματος της αυτοκρατορίας στη Ρωσία σήμερα καταλαβαίνω ότι θέλει να επιστήσει η ταινία του αρχιμ. Τύχωνα Σεβκουνόφ.
Όταν μιλάμε για «αυτοκρατορία» αναφερόμαστε σε πολιτειακό σχήμα ριζικά διάφορο του εθνικού η του νεώτερου «αστικού» κράτους. Η αυτοκρατορία δεν είναι καθεστώς εξουσίας ενός έθνους πάνω σε περισσότερους από έναν λαούς. Είναι τάξη πραγμάτων (ordo rerum), δηλαδή τρόπος ειρηνικής συνοχής και πολιτικής συνύπαρξης λαών και εθνών, τρόπος που τον εγγυάται (τον εξασφαλίζει) μια ισχυρή σε πολεμική ισχύ και διοικητική οργάνωση εθνότητα. Όμως ως άξονας συνοχής του πολυεθνικού σχήματος προϋποτίθεται ένας κοινός πολιτισμός, ένα κοινό νόημα βίου που το παράγει μία κοινή μεταφυσική παράδοση (απόδοση αιτίας και σκοπού στην ύπαρξη) η μία κοινή θρησκεία (religio imperii).
Αυτό το περιεχόμενο της λέξης «αυτοκρατορία» το καθόρισε και το πραγμάτωσε η Παλαιά Ρώμη, με την pax romana, Και η Νέα Ρώμη–Κωνσταντινούπολη, με την pax christiana. Επί χίλια εξακόσια χρόνια (από τον 2ο π.Χ. ως τον 15ο μ.Χ. αιώνα, περίπου) η ρωμαϊκή Οικουμένη ταυτιζόταν με τον «πολιτισμένο» κόσμο σε αντιδιαστολή προς τα «βαρβαρικά» έθνη της ανθρωπότητας.
Με βάση μια γενική (αναπόφευκτα σχηματική) θεώρηση της Ιστορίας, θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι κάθε απόπειρα απομίμησης του ρωμαϊκού πρωτοτύπου της αυτοκρατορίας κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία. Ίσως ο Καρλομάγνος να είναι η εξαίρεση: Απέτυχε μεν βραχυπρόθεσμα (η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους επιβίωσε για ελάχιστα χρόνια), μπόλιασε όμως ολόκληρη τη μετα-ρωμαϊκή Δύση των επήλυδων στην Ευρώπη βαρβαρικών φύλων και φυλών με ανίατη αντιπαλότητα προς την εξελληνισμένη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Nova Roma στην Ανατολή. Είχε κατανοήσει με την πολιτική του ιδιοφυΐα ο Καρλομάγνος ότι δεύτερη αυτοκρατορία με την ίδια religio imperii της υπάρχουσας ρωμαϊκής, δεν ήταν δυνατό να συγκροτηθεί. Γι’αυτό και οδήγησε τη Δυτική Χριστιανοσύνη στην αποκοπή της από το σώμα της Καθολικής Εκκλησίας: στη δημιουργία ενός διαφορετικού Χριστιανισμού, θρησκειοποιημένου και ατομοκεντρικού, άσχετου με τον ευαγγελισμό της σωτηρίας ως μετοχής στο εκκλησιαστικό απήχημα του Τριαδικού τρόπου της υπάρξεως.
Η ταινία του αρχιμ. Τύχωνα Σεβκουνόφ επιμένει διαφωτιστικά στο απύθμενο μένος, μίσος και πάθος με το οποίο μπόλιασε η πολιτική του Καρλομάγνου τους τραγικά υπανάπτυκτους λαούς της μεσαιωνικής Δύσης ενάντια στον ελληνορωμαϊκό κόσμο της Ανατολής. Η κατάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας συντελέστηκε ουσιαστικά το 1204 μ.Χ., με την άλωση και φρικώδη σφαγή και σύληση της Νέας Ρώμης από τις βαρβαρικές ορδές της Τέταρτης Σταυροφορίας. Η οθωμανική κατάκτηση, δύο αιώνες αργότερα, τρύγησε εύκολα τους καρπούς του ιστορικού εγκλήματος των Σταυροφόρων. Και ισοδύναμο έγκλημα αργότερα, αντιστάσεως μη ούσης, στον 16ο αιώνα, ήταν η χλευαστική μετονομασία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε «Βυζάντιο». Ώστε να επιβιώνει ιστορικά σαν δήθεν συνέχεια της Παλαιάς και Νέας Ρώμης μόνο η πλαστογράφηση της αυτοκρατορίας από τον Καρλομάγνο.
Η χρήση του όρου «αυτοκρατορία» από τον βούλγαρο βασιλέα Συμεών και τον σέρβο βασιλέα Στέφανο Ντουσάν δεν ξεπέρασε τα χρονικά όρια του βίου των δύο φιλόδοξων ηγεμόνων. Και οι δύο άφησαν όμως στην Ιστορία ένα επικίνδυνο κατάλοιπο του οράματός τους: Τη σύνδεση της αυτοκρατορικής φιλοδοξίας με την αυθαιρεσία της απαίτησης να αναγνωριστεί η εθνική τους Εκκλησία ως Πατριαρχείο. Νόμιζαν οι άσχετοι ότι ο τίτλος και οι ευθύνες του Πατριαρχείου αντιπροσωπεύουν εξουσιαστικό θεσμό διοικητικής υπεροχής που συνάδει στην πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας – δεν υποψιάζονταν τί αντιπροσωπεύει για την ενότητα της «κατά την οικουμένην» Καθολικής Εκκλησίας το Συνοδικό Σύστημα και η θεσμική ραχοκοκαλιά του: η Πενταρχία των Πρεσβυγενών Πατριαρχείων.
Δυστυχώς την υποταγή της έννοιας της αυτοκρατορίας και του θεσμού του Πατριαρχείου σε εθνικιστικές φιλοδοξίες την πέτυχε η Ρωσία μετά την άλωση της Νέας Ρώμης από τους Τούρκους. Στο βιβλίο του Οι δρόμοι της ρωσικής θεολογίας ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ περιγράφει τις συνθήκες υπό τις οποίες η Μόσχα, με κατάφορο εκβιασμό, πέτυχε, το 1589 μ.Χ., την προσωρινή αναγνώρισή της ως «πατριαρχείου», συμπληρώματος των οραμάτων της να διαδραματίσει ρόλο «Τρίτης Ρώμης». Έτσι άνοιξε διάπλατα ο δρόμος για την έμπρακτη ακύρωση της Ορθόδοξης Εκκλησιολογίας: Η κατά την οικουμένην ενότητα της Καθολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, βασισμένη στη συνοδικότητα της πρεσβυγενούς Πενταρχίας, κατατεμαχίστηκε τον 19ο αιώνα σε αυτοκέφαλα εθνικά Πατριαρχεία κατά το πρότυπο του εθνικιστικού κρατισμού των προτεσταντικών ομολογιών. Το εκκλησιαστικό γεγονός αλλοτριώθηκε σε «κρατική θρησκεία», υπηρετική πολιτικών και ιδεολογικών σκοπιμοτήτων, η συνέχεια της Μιάς, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας αναιρέθηκε από την αποτελεσματικότερη των αιρέσεων, τον εθνικισμό.
Η ταινία του αρχιμ. Τύχωνα Σεβκουνόφ μοιάζει να προσβλέπει στο όραμα της αυτοκρατορίας σαν σε σταυρική διαχείριση ευθύνης και όχι εξουσιαστικού προνομίου. Είναι η μόνη ρεαλιστική βάση για να διακριθεί η ανατολική εκδοχή της αυτοκρατορίας, ως επιτεύγματος πολιτισμού, από τον δυτικό ιμπεριαλισμό η από το αποικιοκρατικό σύστημα της κοινοπολιτείας.
Με απλά λόγια: Για να λειτουργήσει σήμερα η πολιτική της Ρωσίας σε προοπτική και με στρατηγικές αυτοκρατορίας στον διεθνή στίβο, χρειάζεται να καλλιεργήσει τη συνεπή παραίτηση από το τυπικά δυτικό προϊόν του εθνικισμού.: Να προσλάβει ενεργά την ελληνική εκδοχή του πολιτισμού και την εκκλησιαστική αλήθεια της κένωσης, της διακονίας. Μετά την ολοκληρωτική επικράτηση της προτεραιότητας του εθνικισμού τα τελευταία διακόσια πενήντα χρόνια, οι ιστορικές συγκυρίες ή η Πρόνοια του Θεού οδήγησαν τον σημερινό φορέα της ευθύνης για την ενότητα της κατά την οικουμένην Εκκλησίας, το Οικουμενικό Πατριαρχείο Νέας Ρώμης–Κωνσταντινουπόλεως, σε τέλεια απογύμνωση από κάθε εξουσιαστική ισχύ. Δεν διαθέτει ούτε πληθυσμική υπεροχή, ούτε στήριξη μηχανισμών εθνικού κράτους, ούτε οικονομική άνεση, ούτε δυνατότητα επαρκούς στελέχωσης, Έχει επομένως όλα τα ευαγγελικά προσόντα για να διακονήσει ως η έσχατη όλων Εκκλησία και πάντων δούλη το «πρωτείο» του «εσχάτου», που τον αναδεικνύει «πρώτον» η κένωσή του. Και το πρωτείο έγκειται στη σταυρική ευθύνη διαχείρισης δύο διακονημάτων: Να συγκαλεί το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως οικουμενικές η γενικές τοπικές συνόδους. Και να προεδρεύει σε αυτές.
Αν συμβεί και εξαφανιστεί ιστορικά αυτός ο άξονας ενότητας της Μιάς Καθολικής Εκκλησίας, τότε το συνοδικό σύστημα καθεαυτό, ως προέκταση της λειτουργικής καθολικότητας της Ευχαριστίας, θα οδηγήσει σε εκκλησιαστική (όχι εξουσίας και ποσοτικής δύναμης) επανιεράρχηση των «πρωτείων». Πάντως, το να λειτουργήσει τόσο ένα πολιτειακό σχήμα ως αυτοκρατορία όσο και μια τοπική εκκλησία ως πατριαρχείο, εξαρτάται από παράγοντες ποιότητας, όχι ποσότητας, διακονίας και όχι εξουσιαστικής υπεροχής. Τα ποσοτικά και εξουσιαστικά κριτήρια οδηγούν σε βατικάνεια διαστροφή της Εκκλησίας σε θρησκευτικό ολοκληρωτισμό, όπως ανεπανάληπτα τον ζωγράφισε στον «Μεγάλο Ιεροεξεταστή» ο Ντοστογέφσκυ.
Η ταινία του αρχιμ. Τύχωνα μοιάζει να έχει μία διορατική επικαιρότητα: Η Ρωσική Εκκλησία βγαίνει σήμερα από μιά μαρτυρική δοκιμασία εβδομήντα χρόνων διωγμού και έσχατης ταπείνωσης. Και όπως πάντα η ταπείνωση, ατομική ή συλλογική, εκούσια ή ακούσια, έδωσε μίαν απρόσμενη, πανανθρώπινης εμβέλειας πνευματική καρποφορία στη Ρωσική Εκκλησία: την έκπληξη της ρωσικής θεολογίας της διασποράς, αυτό το μέγιστο δώρο του Θεού στην Εκκλησία Του κατά τον 20ο αιώνα.
Αυτή την αγιαστική καρποφορία της ταπείνωσης και του διωγμού, οι απελεύθεροι σήμερα και θωρακισμένοι με την ισχύ κρατικής εξουσίας Ρώσοι δεν μοιάζει να την εκτιμούν. Ορέγονται το τσαρικό παρελθόν της κοσμικής μεγαλειότητας, που είχε αλλοτριώσει το εκκλησιαστικό γεγονός σε θρησκευτικό θεσμό κοσμικής κυριαρχίας. Το πραξικόπημα των Μπολσεβίκων ανέκοψε βίαια μιάν αδυσώπητη φορά, που από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου, παγίδευε στα αχνάρια των Φράγκων και της πορείας τους προς την τραγωδία του Σχίσματος (1054 μ.Χ.) τη Ρωσική Εκκλησία.
Το Σχίσμα, που απέκοψε τους Φράγκους από τη λατινική και ελληνική Ορθοδοξία, δεν ήταν γέννημα ιδεολογικών διαφορών, όσο έμπρακτης προσπάθειας να αυτονομηθεί η Δύση σε κάθε πρακτική λεπτομέρεια (επειδή την πρακτική του βίου και τη διαφορά των συμβόλων καταλαβαίνει ο λαός), σαφώς να διαφοροποιηθεί από την ελληνική τότε Ανατολή. Έφτιαξαν δικό τους σταυροκόπημα με τα πέντε δάχτυλα, ξυρισμένους κληρικούς, άζυμο άρτο και καθόλου κοινωνία οίνου στην Ευχαριστία, δική τους αρχιτεκτονική των ναών, αγάλματα στις εκκλησίες, νατουραλίστικη ζωγραφική , άλλαξαν τη μουσική. Σε ανάλογη πορεία είχε παγιδευτεί και η ρωσική Χριστιανοσύνη: Ρώσικο σχήμα του σταυρού, ρώσικο ένδυμα και κάλυμμα κεφαλής των κληρικών, ρώσικη κρεμυδόσχημη αρχιτεκτονική, νατουραλίστικη ζωγραφική, κοσμική μουσική μελωδία συνόδευαν την επιθετική αξίωση για το πρωτείο της Τρίτης Ρώμης.
Η ταινία του αρχιμ. Τύχωνα μας θυμίζει τις αληθινές προϋποθέσεις της αυτοκρατορίας και τον σεβασμό στα αινίγματα της Ιστορίας, Πολύτιμο μάθημα.
* Πρόλογος του Χρ. Γιανναρά στο σενάριο της ομώνυμης ταινίας, Αύγουστος 2009
Με τέτοια ανικανότητα άνάλυσης καί κατανόησης της ιστορίας καί άνάλυσης, θεωρώ δεδομένη την συνέχιση της παρακμής των ορθόδοξων πληθυσμών.
Είναι σίγουρο ότι σύντομα θα χρειατεί κάποιος να κατακτήσει αυτούς τους πληθυσμούς εκ νέου, γιατί πολύ απλά οι κατακτητές δέν είναι ‘κακοί’ ή ‘καλοί’, είναι όμως σχεδόν πάντα αναγκαιότητα, υλοποιούν την ανακαιότητα της ανακύκλωσης των ασθενών πλυθησμών, είναι οι ύαινες και οι τίγρεις που τρώνε τα ασθενικά ζώα.
Αφήστε τον γιανναρά στο μοιρολόι του και την γκρίνια του, έτσι κι αλλιώς δεν κατανοεί, δεν έχει πρόταση γιά το μέλλον παρά μόνο παρελθόν. Πρόταση άξια λόγου μόνο από τον ράμφο ακούω.
Σωστά kostas45, με τις ράμφειες επιροές σου, όπως πάει οι τίγρεις και ύενες θα βγουν από πάνω, έως ότου θα μείνουν μεταξύ τους και τότε θα αρχίσει το πραγματικό πάρτι, για όλους τους φαντασιολάγνους της δύναμης.. από ζούγκλες, άλλωστε, η ανθρωπότητα είναι γεμάτη. Το δυστύχημα θα είναι πως σε αυτό τον αλληλοσπαραγμό δεν θα υπάρχουν θεατές, ούτε καν διάδοχοι. Και δεν φαίνεται να μας διδάσκει ή συνετίζει η κόλαση και φρίκη δυο παγκοσμίων πολέμων…
Ωστόσο, έχω να συμφωνήσω, εμμέσως, σε κάτι. Πράγματι, δεν είμαι σίγουρος πως η Ρωσία είναι έτοιμη για ένα τόσο ώριμο άνοιγμα. Μάλλον η Δύση βρίσκεται σε μια πορεία που αναμοχλεύει με τους προβληματισμούς της πολύ πιο γόνιμα τα αδιέξοδα του παρελθόντος της και είναι έτοιμη να ανοιχτεί σε έναν γνησιότερο ανθρωπισμό. Ως προς αυτό, με απογοήτευση παρατηρώ, ότι ο Ράμφος δυστυχώς έχει κολλήσει ακόμη στις προνεωτερικές ηλικίες της Δύσης.. Ας αρχίσουμε και μόνοι μας να μελετάμε λίγη φιλοσοφία και ιστορία. Θα το βρείτε ακόμη συναρπαστικότερο και πιστέψτε με πιο διαφωτιστικό.
Αὐτό ποῦ λές εἶναι ἕνα εὐτελέστατο ἰδεολόγημα. Ἐξατομίκευση καί μετά τί; Θηριοποίηση τοῦ ἀτόμου; Ἐπιστροφή στά σπήλαια; Ἀκόμα νά καταλάβετε ὅτι μόνο σέ κοινωνία εἴμαστε ἄνθρωποι; Ὁ Ράμφος ἔβγαλε ὅλη τήν Ἀνατολίτικη παράδοση σκάρτη λόγω ραθυμίας καί ἄφεσης ἀπό τήν ,΄δῆθεν, καρτεσιανή ἐνεργητικότητα καί δεῖ ‘’ἄκουσον ἄκουσον’’ τήν Φιλοκαλλία ὡς ρίζα τῆς παρακμῆς μας. Ἔλεος. Εὐχαριστῶ δέν θά πάρω.
Δέν στό λέω αὐτό οὔτε γιά νά σού ἀντιπαρατεθῶ , μέ κάθε σεβασμό, ἀλλά ἐπειδή μέ τό καινούργιο δόγμα αὐτό τοῦ καθηγητῆ Ράμφου (πού τόν ἐκτιμῶ ἰδιαίτερα ὡς στοχαστή) ἴσως νά γίνεται αὐτό πού ἀκριβῶς θέτουν ὡς στόχο οἱ γείτονές μας. Ναί στήν Εὐρώπη τοῦ ἰδιωτικοῦ βίου ἀλλά ὄχι στήν εὐρωμαρμελάδα. Ἔχω τήν ἐντύπωση ὅτι οἱ πολιτισμοί πρέπει νά σώσουν τίς ἰδιοπροσωπίες τους γιά νά συνεχίσουν νά ὑπάρχουν ἱστορικά καί νά πορεύονται στό μέλλον. Ὁ Ράμφος ζητάει μία κατάργηση τοῦ τρόπου λειτουργίας πού πορεύθηκε ὁ Ἑλληνισμός (μέ τά ὅποια ἐλαττώματα τοῦ ἐδῶ καί 3.000 χρόνια καί βάλε) , δηλαδή στάση ζωῆς κοινωνώντας κρίσεως καί ἀρχῆς . Αὐτό ἐν ὀλίγοις πού ἔπρεπε νά εἶναι ἡ δημοκρατία.
Ἄν καί γενικά διαφωνῶ μέ πολλές ἀπό τίς ἀπόψεις τοῦ Γιανναρᾶ, ὀφείλω νά ὁμολογήσω πώς ἀκούμπησε τό θέμα σέ ὅλη του τήν ἔκφανση. Καί βέβαια σέ αὐτό τό ἄρθρο δέν γκρινιάζει. Τουναντίον προτείνει οὐσιαστικές ἐκδοχές ὥστε ἡ ἐκκλησία τῆς Ῥωσσίας νά μήν φθάση στούς εὐρωπαϊκούς πιθηκισμούς τῶν ἀρχῶν τοῦ 20ου αἰῶνος, καί ἀπό τήν ἄλλη δίνει μιά πολύ ὡραία λύση ὅσον ἀφορᾶ στἠν σχέση της μέ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. Τό ὅτι βέβαια τοῦ καταλογίζουν ὅλοι μιά γκρίνια, εἶναι ἐπειδή δέν ἀναπαύεται βλέποντας μιά Ἑλλάς ψωροκώσταινα ἐν σχέσει μέ τό παλαιό Ῥωμέηκο μεγαλεῖο της… Ὁμως ὁλοι φέρουμε εὐθύνη γιά αὐτό.
Από τη μία μεριά, η πέραν του μέτρου, υπερτροφική μεταφυσική διάσταση του κοινωνικού και πολιτικού βίου, και από την άλλη μεριά ο κοινωνικός Δαρβινισμός της “ύαινας και της τίγρης”. Η μεν πρώτη μας οδηγεί, είτε σε κρατικό είτε σε ατομικό επίπεδο, σε μια επικίνδυνη και συχνά καταπιεστική ομογενοποίηση, καθώς και σε δυνητικά πολύ εύκολη χειραγώγηση των μαζών, οι οποίες ήταν πάντα πιο πρόθυμες να υπακούν στις επιταγές του Θεού παρά σε αυτές τις πολιτικής εξουσίας. Ο δεύτερος, μας επαναφέρει τάχιστα, όπως σχολίασαν ηδη οι demetresp και ripper, σε κατασταση ζούγκλας, όπου όλα κρινονται απο την ισχύ. Αν ένα μονο σκοπό έχει η ανθρωπότητα, αυτός είναι να ξεπεράσει ακριβώς αυτόν τον νόμο της φύσης.
Η έννοια του καλού και του κακού, kostas45, δεν συναντάται μόνο στα πλαίσια της θρησκείας. Ενυπάρχει και στους κοινωνικούς νόμους με την μορφή του ηθικού ή μη ηθικού. Και εκεί, “κακόν” είναι κάθε τι το οποίο συντελεί στην αυτοδιάλυση της κοινωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο, ναι, ο κατακτητής, ο επιτιθέμενος, είναι καλός ή κακός, βάσει κάποιων κριτηρίων, και σίγουρα δεν είναι μια ανεξήγητη, συμπαντική “αναγκαιότητα” την οποία ο ασθενής πρέπει να υποστεί μοιρολατρικά. Αυτό και αν είναι προσκόλληση στο παρελθόν. Και μάλιστα στο προιστορικό.
Αντε ξανά στα αυτονόητα.
Εχει ηθική η ιστορία ?
Οι νόμοι της εξέλιξης έχουν ηθική ?
Ας αφήσουμε τα συμβολισμούς και ας δούμε την πραγματικότητα.
(αντί γιά τίγρεις μπορείτε να φανταστείτε μία αποικία αμοβάδων, τηνίδια δουλιά κάνουν χωρίς όμως αίμα)
Ἡ ἱστορία εἶναι κάτι πολὺ γενικό. Εἶναι νεκροταφεῖο πολιτισμῶν καὶ δὲν χαρίζεται οὔτε σὲ δυνατὸ οὔτε σὲ ἀδύνατο. Ἀλλὰ ἂν τὸ θέτεις ἔτσι ,ναὶ ἔχει ἠθική. Ἀλλιῶς θὰ σφαζόμασταν ἀκόμα. Ὄχι πὼς δὲν τὸ κάνουμε δηλαδή, ἀλλὰ τὸ κατὰ δύναμιν. Μὲ αὐτὴ τὴν λογικὴ ἡ Ἑλλάδα τῶν 9 μυρίων θὰ πρέπει νὰ ἐξαφανιστεῖ ἀπὸ τὸν χάρτη.
Ἀπ’ τὴν ἄλλη ἔχεις δίκιο ὅταν λὲς ὅτι δὲν ἔχει ἠθικὴ γιατί παράδειγμα ἀνηθικότητας εἶναι καὶ ἡ δ’ Σταυροφορία,ποὺ γράφει ὁ Γιανναρᾶς, ὃ κατεξοχὴν αἴτιος διάλυσης τῆς Ρωμαίικης Αὐτοκρατορίας. Οἱ νόμοι τῆς ἐξέλιξης τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος δὲν ἔχουν ἠθική. Ἀλλὰ οἱ νόμοι τῆς ἐξέλιξης τοῦ ἀνθρώπου ἔχουν. Ἀλλὰ αὐτὸ δὲν δικαιολογεῖ τὴν λογική του Ράμφου. Δηλαδὴ θὰ ἀλλάξει ἡ Ἑλλάδα; Θὰ εἰσάγει μία ἐπιθετικὴ δημιουργικὴ πολιτική; Οὐτοπίες.
Δεν λέει ‘θα’ αλλά ‘να’
Τώρα αν θες δώσε ένα παράδειγμα όπου να προκύπτει ότι η ιστορία ή η εξέλιξη βιολογική ιστορική ή όποια άλλη, μεροληπτεί υπέρ του δικαίου ή άλλης ηθικής αξίας.
Και δεν μιλάμε γιά ιστορίες όπως οι επιπτώσεις της σφαγής της μιλήτου ή τα φαινόμενα των συνεργατικών παιγνίων όπως τα περιγράφουν οι Nash αλλά καί Dawkins, γιατι εκεί το λογικό σχήμα διφέρει ριζικά. Και εξηγούμαι εκει έχουμε το φαινόμενο κατά το οποίο oi συμπεριφορές συνεργασίας ανταμοίβονται (όποτε αυτό γίνεται) οδηγώντας σε σχηματισμό ομάδων-κοινωνιών οι οποίες ‘δένουν’ μεσα σε ένα ηθικό πλαίσιο, δηλαδή αυτοί οι ερευνητές μας αποδείξανε έναν μηχανισμό ανάδειξης-γένεσης μιάς ηθικής εξελικτικά. Αλλά δεν τολμήσανε να πούνε ότι η εξέλιξη υπακούει σε κάποια ηθική αντιθέτως είπανε ότι η εξέλιξη μπορεί να γενήσει κοινωνίες καί ηθική !!!
Προσοχή !!!
Ναι, η εξέλιξη του ανθρώπου μπορεί να υπακούει σε κάποια ηθική. Πρωτα εγκαθιστάς τους ηθικούς κανόνες, με τον καιρό αυτοί γίνονται έθος, συνήθεια, η οποία με τη σειρά της καταγράφεται στο DNA, και εξελίσσεται έτσι η ανθρώπινη κοινωνία. Το ακριβώς ανάλογο ισχύει και στην βιολογική εξέλιξη: όταν κάποια είδη, για παράδειγμα, εξελίχθηκαν ώστε να “βλέπουν” στο σκοτάδι, πώς έγινε; με το να βρεθούν σε μια κατάσταση όπου δεν υπήρχε φώς. Φαντάσου αυτή τη κατάσταση σαν έναν κανόνα. Απλά σε αυτην την περίπτωση ο κανόνας γεννιέται τυχαία στα πλαίσια της φύσης, ενώ στη περίπτωση των ανθρώπινων κοινωνιών, ο ηθικός κανόνας εισάγεται “τεχνητά” απο τον άνθρωπο ύστερα απο την εμπειρία που του χαρίζει η ζωή περί του τί είναι ωφέλιμο/καλό, άρα και ηθικό. Απο τη στιγμή αυτή και μετά, αυτός ο ηθικός κανόνας παίζει το ρόλο του στη διαμόρφωση της ανθρώπινης ιστορίας με το να καθορίζει, στον όποιο βαθμό, ανθρώπινες συμπεριφορές και ενέργειες.
Δὲν μεροληπτεῖ ὑπὲρ τοῦ δικαίου ἂν τὴν ἀφήσεις νὰ αὐτορυθμίζεσαι ἐνστικτωδῶς μὲ βάση τοὺς νόμους της. Καὶ οἱ νόμοι τῆς εἶναι πάντοτε ὁρμητικοὶ καὶ ἐπιθετικοί. Τὸ ἴδιο καὶ ὁ ἄνθρωπος. Ἀλλὰ πιστεύω ἀκράδαντα ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἐπιβάλλεται μὲ τὴν ἠθικὴ ἢ τὴν ἀνηθικότητα τοῦ πάνω στὴ φύση. Γιὰ 1000 χρόνια ἡ Ρώμη στὴν Κωνσταντινούπολη κατάφερε μὲ τὸν οἰκουμενικὸ χαρακτήρα της νὰ ἑνώσει λαοὺς ποὺ δὲν εἶχαν καν σχέση, καὶ συνυπῆρχαν. Χίλια δυὸ παραδείγματα: ὁ Ἰουδαϊκὸς λαός, ἡ Ρώμη , οἱ κινέζικες καὶ βουδιστικὲς δυναστεῖες κλπ. Ὅλοι αὐτοὶ οἱ λαοὶ εἶχαν ἕνα μανδύα ἠθικῆς. Αὐτὴ ἡ ἠθικὴ ἐπέβαλλε μία τάξη , μία κοινωνία, μία ἁρμονικὴ συνύπαρξη, μὲ τὰ ὅποια ἐλαττώματά της. Συνήθως αὐτὴ ἡ ἠθικὴ εἶχε ἕνα μεταφυσικὸ ἄξονα( ὁ Γιαχβὲ πχ ποὺ ἔδινε τὴν tora,τὸ ἰνδοϊστικὸ vrachman, atman, τὸ κινέζικο Jin jank,ὁ konfucius,ὁ Buddha, τὸ κινοῦν ἀκίνητόν του Ἀριστοτέλη κλπ κλπ) ποὺ παρήγαγε ἠθική. Ἐπέβαλλε ὁ ἄνθρωπος τὴν ἠθικὴ στὰ μέλη τῆς φύσεως. Σὲ ἐπίπεδο χριστιανικὸ πχ ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νὰ ἱερουργήσει πάνω στὴν κτίση, εἶναι σύνεργος καὶ συνδιαιωνὸς τοῦ Θεοῦ λέει ἡ πατερικὴ θεολογία. Ἡ φύση ἢ διέπεται ἀπὸ ἐντελέχεια ντετερμινιστικὰ-αἰτιοκρατικά, ἢ εἶναι ἄλογη καὶ λειτουργεῖ αὐθύπαρκτα (Ἄϊνσταϊν-Χάϊζενπεργκ κλπ).
Μίλησες γιὰ ἐξέλιξη. Αὐτὸ τὸ εἶδος τῆς ἐξέλιξης δὲν μπορῶ νὰ τὸ παρακολουθήσω, δὲν εἶναι τὸ ἀντικείμενό μου, εἶμαι ἀνοικτὸς σὲ ὁτιδήποτε μπορεῖς νὰ μειραστεῖς μαζί μας. Εἶμαι τῶν θεωρητικῶν σπουδῶν ἀλλὰ ἐπειδὴ ἡ θεωρία τῆς ἐξέλιξης μὲ ἀπασχολεῖ ἁπλὰ θὰ σοὺ γράψω τὸ πόρισμα ὅπως μᾶς τὸ παρουσίασε ἄνθρωπος τοῦ ἀντικειμένου του. Στὸ περίπου ἔχει ὡς ἑξῆς:
Ἡ ὁποιαδήποτε πιθανὴ ἐξέλιξη (ἐγὼ θὰ τὸ ἔλεγα προσαρμογὴ) τῶν εἰδῶν περιλαμβάνει μία φυσικὴ διαδικασία μετάλλαξης τοῦ γονοτυπικοῦ ὑλικοῦ. Ἀλλὰ ἡ μοναδικὴ πράξη μεταβολῆς τοῦ DNA περιλαμβάνει μόνο τὸ στοιχεῖο τῆς ἀφαίρεσης. Παράδειγμα… Ἂν ἀπὸ τὸ μαμοὺθ φτάσαμε στὸν ἀπόγονο ἐλέφαντα εἶναι γιατί οἱ πληροφορίες ποὺ ἀπαντοῦν στὸ χ χαρακτηριστικὸ ἀποβάλλονται ἀπὸ τὸ γενετικὸ πληροφοριοδότη γιὰ νὰ ἐπικρατήσουν οἱ ψ πληροφορίες ποὺ χρειάζεται. Ἔτσι πχ οἱ μακριὲς τρίχες μειώνονται ,καὶ σὲ τόπους ξηρασίας , ἀποβάλλονται γιὰ λόγους προσαρμοστικότητας. Ἢ ἀλλιῶς ἕνα δέντρο μὲ γονότυπο γιὰ μακριὲς καὶ κοντὲς ρίζες ἂν πρέπει νὰ διεισδύσει πολὺ βαθιὰ γιὰ νὰ βρεῖ νερὸ καὶ τὶς ζωτικὲς οὐσίες ποὺ χρειάζεται γιὰ νὰ ἀνπτυχθεῖ ἀπεμπλέκεται τοῦ φορτίου τοῦ γενετικοῦ ὑλικοῦ ποὺ εὐθύνεται γιὰ τὶς κοντὲς ρίζες ποὺ δὲν τοῦ εἶναι χρήσιμες. Γι’ αὐτὸ ἡ προσαρμογὴ εἶναι καλύτερη σὰν ὁρολογία. Γιατί τὰ γράφω ὅλα αὐτά; Γιατί μᾶλλον ἡ ἱστορία συνεχῶς ἀναπτύσσει ἄμυνες προσαρμογῆς παρὰ νὰ ἐξελίσσεται. Αὐτὸ ὡς σκέψη.
Τώρα πᾶμε στὴν περίπτωση τοῦ Ράμφου. Ἡ Ἑλλάδα δὲν παράγει οὔτε καρφίτσα καὶ εἰσάγει καὶ καταναλώνει διαρκῶς. Παίρνει λεφτὰ μόνο ἀπὸ τουρισμό. Ἀλλὰ δὲν φτάνει αὐτὸ γιὰ τὰ ὑπέρογκα ποσὰ ποὺ καταναλώνουμε . Ὅποτε: ἔχουμε 2 λύσεις ποὺ ὁδηγοῦν στὸν ἴδιο παρονομαστή. Ἢ 1. Καταφέρνουμε νὰ προτάξουμε τὸν πολιτισμό μας ποὺ ἀπὸ τὸν 14ο αἰώνα καὶ μετὰ διαρκῶς χάνει ἔδαφος (λόγω Τουρκοκρατίας, Βαλκανικῶν σὲ συνάρτηση μὲ τὸ 1923, Παγκοσμίων, κατοχῆς, δικτατορίας, ἐμφυλίου κλπ κλπ) Μοναδικὴ ἐξαίρεση, ὄαση σὲ αὐτὴ τὴν σταδιακὴ παρακμὴ εἶναι ἡ Φιλοκαλλία-ποὺ σημαίνει ἀσκητικὴ ζωὴ καὶ διαφύλαξη παράδοσης καὶ πλούτου πνευματικοῦ- ποὺ τόσο βάλθηκε νὰ βουλιάξει ὁ Ράμφος τώρα τελευταία. Καὶ μοῦ κάνει ἐντύπωση ὅτι ὁ Ράμφος τὴν γνωρίζει τόσο καλὰ ( τὴν δίδαξε σὲ 10 διαλέξεις μάλιστα). Ξαφνικὰ τὸν ἐπίασε μία μανία νὰ ἀλλάξει τὴν ἑλληνικὴ ἱστορία ἀλλὰ μὲ τί; Μὲ τὴν Δύση. Ποιὰ Δύση; Τοῦ μηδενισμοῦ ὅπως τὸν προφήτεψε ὁ πολὺς Niechtze; Τοῦ ἀτομοκεντρικοῦ εὐσεβισμοῦ καὶ στὴν καλύτερη τῶν περιπτώσεων τοῦ μαχόμενου ἀθεϊσμοῦ ποῦ στὸν βομὸ τοῦ λογικοῦ τὰ ἰσοπέδωσε ὅλα; Τρελάναμε τὶς ἀγελάδες καὶ γεμίσαμε napalm τὸν πλανήτη… ἡ 2η λύση εἶναι ἡ λύση του νὰ μποῦμε σὲ κατάσταση φυσικῆς πάλης, διπλωματικῆς πάλης μὲ τοὺς συνδιεκδικιτές μας σὲ θέματα πολιτικῆς καὶ διπλωματίας. Αὐτοκτονία, δυστυχῶς. Ὅποτε ἂς κρατήσουμε τὶς μακριές μας ρίζες γιὰ νὰ ἔχουμε μία βάση κοινωνικῆς συνοχῆς.
Ὡραία αὐτὴ ἡ διαλεκτικὴ τῶν εἰδῶν( πχ ἀνθρώπων) γεννᾶ ἠθική. Αὐτὸ μας ἐνδιαφέρει. Νὰ παράγουμε ἠθική. Δὲν θὰ μᾶς τὴν δώσει ἡ φύση μόνη της. Ἀλλὰ ἐδῶ μιλᾶμε γιὰ τὴν ἀνθρώπινη ἐμπλοκὴ ἄρα κατάφαση στὴν ἠθική.
Δεν λέω ίσως καί να ξεγελιέμαι, αλλά διαβάζοντας τα σχόλια μου δημιουργείται η αίσθηση ότι οι δημιουργοί τους διακτέχονται από μία προκατάληψη-πρότυπο αρκετά διαδεδομένη, αυτή του δημιουργισμού (εφυούς ή μη), φαίνεται στο ότι θεωρούν την όποια ηθική ώς έξωθεν ή άνωθεν επιβαλλόμενη καί όχι ως emergent property in high complexity systems.
Δεν νομίζω ότι έχω την δυνατότητα να θεραπεύσω τέτοιες στενομυαλιές, συγχωράτεμε αλλά μερικοί γιά να απελευθερωθούν από ένα θεό πρέπει να βρούν τον επόμενο θεό καί δεν έχω να σας προσφέρω έναν θεό.
@I
Η ζωή είναι κατάφαση σε όλα όσα δεν την σκοτώνουν γιατί (όπως μας είπε ο μεγάλος) την κάνουν πιό δυνατή, πιό ζωντανή, πιό ζωή !
%%
emergent property in high complexity systems.
%%
Όπα μεγάλε, είσαι και ψαγμένος επιστημονικά βλέπω.
Για εξήγησέ μας λοιπόν, το system σου είναι ανοιχτό ή κλειστό? Πως ένα κλειστό σύστημα θα παρουσιάσει emergent properties? Και αν είναι ανοιχτό, η ¨δημιουργός αιτία” των properties αυτών δεν είναι ο εξωτερικός παράγοντας?
Δεν θέλω να σε προσβάλλω, αλλά αναμασάς το σύνηθες bio-bullshiting. Διαβάστε επιτέλους και λίγη βασική επιστήμη πριν προσπαθήσετε να βγάλετε συμπεράσματα..
piece!
Από δω το πήρες , από εκεί μας το έφερες στην αθεϊα το κατέληξες. Σεβαστό. Καλά φίλε. Πάντα να ‘σαι καλά. αλλά δεν πιστεύω στη φυσιοκρατία οπότε δεν έχει νόημα.
Σωστά του τα λές Ανώνυμε. Δυστυχώς, υπο-επιστήμες όπως η βιολογία, οδηγούν με κλειστά τα μάτια στην α-Θεϊα. Όπως είπαν κάποιοι πριν από μας: η ημι-μάθεια (υπο-μάθεια θα έλεγα κανείς εδώ) είναι χειρότερη της αμάθειας..
piece!
Αντε πάλι από την αρχη.
Πάρε ένα σύστημα ατόμων, ένα τέλειο αέριο που λέμε ή ατελες ή ένα κεσε με φάβα. Το κάθε άτομο έχει τα χαρακτηριστικά του μάζα, θέση κτλ. Κανένα άτομο δεν έχει από μόνο του θερμοκρασία. Η φάβα στον κεσέ όμως έχει θερμοκρασία γιατί έχει την επιφαινομενη-επιγενόμενη ιδιότητα να ‘τείνει προς την θερμοδυναμική ισοροπία’, αυτή η ιδιότητα κάνει την θέσπιση του μέτρου της θερμοκρασίας να έχει νόημα καί πρακτικό αντίκρυσμα.
(η θερμοκρασία ξεπετιέται ως ιδότητα από το πουθενά μέσα σε μία πολθπληθή συλλογή ατόμων-μορίων)
Μην μπερδεύεσε με τα κλειστά και ανοικτά, έτσι κι αλλιώς πρακτικά όλα ανοικτά είναι καί μόνο στην εξιδανίκευσή τους κλειστά.
Ευχομαι να σε βοήθησα, είναι το πιό απλό διαθέσιμο παράδειγμα.
Δεν διάβασες καλά την θερμοδυναμική σου..θα σε μαλώσω..
Η θερμοδυναμική ισσοροπία είναι έννοια που ορίζεται ΜΟΝΟ για σύστημα σε reservoir..
q.e.d.
piece!
Δεν διαφωνώ.
Αλλωστε εσείς ήσασταν η αφορμή να γραψω όσα έγραψα καί όχι ή αιτία ή ο σκοπός .
Τα λόγια θα παραμείνουν κραμασμένα στο forum αναμένοντας τον επισκέπτη που ίσως βρεί κάτι ενδιαφέρον σε αυτά.
Σας εύχομαι καληνύχτα.
Θα υποθέσω ότι έκανες πολυτεχνικές σπουδές και όχι φυσική.
Αν σπούδαζες φυσική θα ήξερες ότι ένα αέριο είναι reservoir-δεξαμενή του εαυτού του ! Λάθος όχι ‘θα ήξερες’ αλλά ‘θα μπορούσες να το ανακλύψεις καί μόνος σου’
Αυτό το παράδειγμα το παράθεσα γιά να φανεί ότι δεν είναι απαραίτητο να έχουμε ζωτανούς οργανισμούς γιά να έχουμε φαινόμενα εξέλιξης.
Καί τα ‘αψυχα’ μόρια-άτομα σε μεγάλα πλήθη αρκούν γιά να γενηθούν εξελικτικές διαδικασίες΄, πιό ρηχές και απλές από τις βιολογικές αλλά εξελικτικές.
Landau-Lifschitz say:
Δεν πιστεύω να έχεις πάρεις πτυχίο Φυσικής? Πες μου αμέσως από ποιό Πανεπ. να κάνω καταγγελία!
.. προφανώς εννοείς ότι ένα ΜΙΚΡΟ ΚΟΜΜΑΤΙ του αερίου είναι σε equilibrium μέσα στο ΜΕΓΑΛΟ reservoir του αερίου.
.. και προφανώς καταλαβαίνεις ότι οι συνοριακές (ή αρχικές) συνθήκες είναι αυτές που καθορίζουν την ¨εξέλιξη” του συστήματος. α.. ξέχασα…λέγονται συνοριακές γιατί επιβάλλονται στο ¨όριο¨του συστήματος με ¨κάτι άλλο¨.
Για τους λιγότερο ασχολούμενους με την φυσική – μην παραμυθιάζεσται εύκολα από τα παραπάνω ¨εξελικτικά” επιχειρήματα. Σχεδός όλες τις φορές είναι επιστημονικά λάθος – και επομένως δεν μπορούν να οδηγήσουν σε σωστά συμπεράσματα..
.. have a nice piece of mind!
1. Δν φαινετε το τι λέει ο Landau
2. Η εξέλιξη δεν έχει σχέση με αρχικές ή συνοριακές συνθήκες, έχει σχέση με την φαινόμενη τάση του θερμοδυναμικού συστήματος να τείνει προς την θερμοδυναμική ισοροπία.
3. Εισαι σίγουρα του πολυτεχνίου, δεν πειράζει, πρέπει όμως να καταλάβεις ότι σας δώσανε όσα εφόδια χρειάζονται γιά να κάνετε μία δουλειά πρακτικά καί χωρίς κρίσεις συνειδησης, δεν σας δώσανε εφόδια για να κατανοείτε σε βαθος ούτε γιά να ανακαλύπτετε θεωρητικές φόρμες, μην το πέρνεις προσωπικά, δείξε κατανόηση στην περιπτωσή σου, άλλωστε δεν είσαι ο μόνος
4. Σαν να άρχισες να καταάβαίνεις τι παίζει με το αέριο εκεί που λες γιά μικρά κομμάτια και μεγάλα κομάτια 🙂 , συνέχισε αυτό καί θα φτιάξεις την πιό πλήρη εικόνα του.
1) Landau Lifshitz: Statistical Physics 1, p. 43.
Πάμε στοίχημα?
2) Δεν υπάρχει θερμοδυναμικό σύστημα σε ισσοροπία αν δεν είναι μέσα σε reservoir. Πόσες φορές θα πρέπει να το επαναλάβω? Μα ποιός σε έμαθε Θερμοδυναμική – ο Βαρώτσος ή ο Γούδης.. για όνομα!
3) … νο κόμμεντ..
4) .. νο κόμμεντ (θου Κύριε φυλακή το στόματί μου..)
piece of mind you either have it or you need a transplant..
Πάλι τα ίδια και τα γίδια.
Η δεξαμενή είναι το αέριο καί το αέριο η δεξαμενή του.
Φαντάσου ένα τέλεια μονωμένο δοχείο γεμάτο φάβα στο διάστημα σε τροχιά γύρω από την γή. Το όλο σύστημα δοχείου-φαβας είναι σε θερμοδυναμική ισσοροποία μετά την παρέλευση χρονικού διαστήματος. Πού βρίσκεται γιά σένα το reservoir ???
Ο Γούδης με δίδαξε βιοαστρονομία το 1983 καί έιμαι περήφανος γί,αυτό , είμαι σίγουρος ότι καί αυτός είναι περήφανος πού ήμουν μαθητής του.
Εσάς του πολυτεχνείου σας έχουνε φλομώσει με αυτοπεποίθηση, ανγκαίο κακό. Πάρτο αλλιώς έχω κι εγώ τις αδυναμίες μου, αν μου ζητήσεις να συντάξω μία ‘μελετη’ θα σηκώσω τα΄χέρια ψηλά. Διαφορετικά πλεονεκτήματα διαφορετικά μειονεκτήματα, δεν είναι κακό.
Και χάρη στους δυο συμπαθείς μονομάχους μας φτάσαμε από την κατάρρευση της Αυτοκρατορίας, στα άψυχα μόρια – άτομα των τελευταίων σχολίων. Μήπως επρόκειτο για συρρίκνωση τελικά; 😀
Ξέρεις η στατιστική μηχανική καί γενικά τα στατιστικά επειχηρήματα στην φυσική έχουν μία ιδιάιτερη σημασία καί αξία. Πολλοί διάσημοι φυσικοί το έχουν τονίσει αυτό. Χοντρικά μπορεί να πέι κάπιος ότι ακόμα καί αν αποδειχτεί λάθος η μηχανική, η στατιστική μηχανική θα παραμείνει σωστη !!! καί αυτό γιατί τα συμπεράσματά της έχουν να κάνουν κυρίως με την ‘στατιστική’ και ελάχιστα με την ‘μηχανκή’.
Αυτό όμως είναι το εντελώς αντίθετο με αυτό που ο κόσμος έχει συνηθίσει ωσ κακόφημη στατιστική σε εφαρμογές όπως οικονομία καί αλλού. Το μεγάλο μυστικό όπλο που κάνει την στατιστική φυσική τόσο ακριβή είναι οι τεραστιοι πληθικοί αριθμοί 10^23 περίπου.
Μετά η περίφημη ‘δεξαμενή’ πού τόσο ταλαιπωρεί τον φίλο μας ως ένοια και τον μπερδεύει, είναι κυριολκτικά ένα διανοητικό εφεύρημα.
Δεν χρειάζεται να την νοούμε αν έχουμε την ικανότητα να σκεφτούμ χωρίς την βοήθειά της.
Είναι ένα διανοητικό εφεύρημα και
1. θεσπίστικε αρχικά γά να επιλύσει το πρόβλημα της μέτρησης της θερμοκρασίας. Ενά μακροσκοπικό θερμόμετρο ερχόμενο σε ισοροπία με το μετρόυμενο σύστημα αλλιώνει την πραγματική του θερμοκρασία, αν όμως φαντασιωνόμαστε ότι το θερμόμετρο εμβπτίζεται σε μία πρακτικά άπειρου μεγέθους δεξαμενή τότε μπορούμε να διανοηθούμε μία καθαρή-ακριβή μέτρηση χωρίς επιροή στο μετρούμενο !!! Ενα τρύκ είναι (αλλά λίγο ψιλά γράμματα)
2. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε στα διδακτικά βιβλία γιά να βοηθηθούν οι μαθητές να κατακτήσουν κατανόηση, δυστυχώς κακά βιβλια και κακοί δάσκαλοι βάζουν τους αμοιρους μαθητές σε περιπέτειες…
Δυστυχώς, πάλι πρέπει να κάνω μάθημα φυσικής.. δυστυχώς με Γούδηδες και τέτοιους έφτασε η Ελλάδα εδώ που είναι..
— Η Θερμοδυναμική ισσοροπία ορίζεται για σύστημα σε reservoir = περιβάλλον. Για να ορίσεις ισσοροπία χρειάζεσαι κάτι να είναι ίσο με κάτι άλλο. Ισσοροπία μόνο με τον εαυτό σου δεν υπάρχει. Γιαυτό και οι μεγάλοι (Landau etc) στα βιβλία ορίζουν την ισσοροπία με την βοήθεια resorvoir.
— Για απομονωμένα συστήματα (όπως η φάβα στο διάστημα) υπάρχει η Αρχή της Θερμοδυναμικής ισσοροπίας. Η ισσοροπία εδώ ορίζεται (ελλείψη καλύτερης ποσότητας) σαν η κατάσταση μέγιστης εντροπίας (2ος Θερμ. Νόμος). Στην κατάσταση αυτή μπορεί να οριστεί η έννοια της θερμοκρασίας. Η θερμοκρασία ΔΕΝ είναι παράδειγμα emergent quantity γιατί ορίζεται μέσω της εντροπίας η οποία μπορεί να οριστέι πλήρως (π.χ. σε ένα κβαντικό σύστημα) από πρώτες αρχές.
— Η παραπάνω Αρχή, όπως και ο 2ος Θερμ. Νόμος ΔΕΝ μπορούν να αποδειχθούν από πρώτες αρχές π.χ. χρησιμοποιώντας μόνο κλασική μηχανική.
— Έμβια πολύπλοκα συστήματα φυσικά και μπορεί να αναπτύσουν emergent properties, αλλά ΜΟΝΟ όταν δεν είναι απομονωνομένα.
I rest my case..
xeri-xeri-me-Goudokaratzaferi..
kostas45, μην βάζεις στεγανά στα μυαλά των ανθρώπων ανάλογα με το αν έχουν σπουδάσει στο Φυσικό ή στο Πολυτεχνείο. Χαλάρωσε με τα “…δουλειά πρακτικά καί χωρίς κρίσεις συνειδησης, δεν σας δώσανε εφόδια για να κατανοείτε σε βαθος ούτε γιά να ανακαλύπτετε θεωρητικές φόρμες…” .
Τέτοια σχόλια φανερώνουν εμπάθεια και ασχετοσύνη. “Πρακτικό” το ελληνικό Πολυτεχνείο; Άλλωστε μην ξεχνάς οτι ο μεγάλος Α. Einstein είχε σπουδάσει Ηλεκτρολόγος Μηχανικός και όχι Φυσικός. Παρόλα αυτά κάτι σκάμπαζε απο θεωρητικές φόρμες.
Βρε μπάς και είσαι απο αυτούς που δεν κατάφεραν να μπουν στο Πολυτεχνείο, ξέπεσαν στο Φυσικό και απο καημό πουλάνε θεωρητικές αρλούμπες;;;
ΟΚ, σαν να βελτιώθηκε η παρουσίαση τώρα. (Γράφω παρακάτω γιά πιό λόγο σκαρφίστηκαν την ιδέα της ‘δεξαμενής’)
Ολη η ουσία είναι ότι όπως γράφεις “Η ισσοροπία ορίζεται σαν η κατάσταση μέγιστης εντροπίας” τα υπόλοιπα περισεύουν καί αποπροσανατολίζουν.
H ιδέα της δεξαμενής προϋπήρχε του 2ου Νόμου. Ο 2ος Νόμος ΔΕΝ ταυτίζεται με την αρχή της ισσοροπίας.
Τέλος, ξαναλέω το:
– Έμβια πολύπλοκα συστήματα φυσικά και μπορεί να αναπτύσουν emergent properties, αλλά ΜΟΝΟ όταν δεν είναι απομονωνομένα.Όπως θα έλεγε κανείς: ή ο Dawrin ή ο Boltzmann έχουν δίκιο – και όχι και οι δύο μαζί!
Λες να έχω την δύναμη να “βάζω στεγανά στα μυαλά των ανθρώπων” ?
Αφήνω την περιπτωσιολογία καί περιγραφω το σύνηθες, από εκεί καί πέρα η διάψευση του αναμενόμνεου μόνο χαρά μου δίνει 🙂
Μανία με τις περιχαρακώσεις.
Μιά χαρά καί οι δύο αρκετά καλά τα είπαν, καί στο μέλλον θα συνεχίσουν να βελτιώνονται οι προσγγίσεις που αυτοί ξεκίνησαν.
Μην πας να στρέψεις το θέμα, το οποίο ήταν αν είναι δυνατόν να έχουμε emergent properties (έχοντας στο μυαλό σου π.χ. ηθική) σε έμβια συστήματα. Η απάντηση είναι ναι, αλλά ΜΟΝΟ σε ανοιχτά συστήματα – που σημαίνει ότι κάποιος ¨άλλος¨(δεν λέω ποιός είναι..) πρέπει να επέμβει. Και αυτό είναι σωστή φυσική. Τώρα σε τι μας βοηθά στη συζήτησή μας αυτή η trivial παρατήρηση, δεν ξέρω. Αν είσαι φυσικός, θα περίμενα να μην βγάζεις βιαστικά συμπεράσματα από τέτοιες παρατηρήσεις – δεν είμαστε δα και βιολόγοι. (Αλλά αν κρίνω από το γεγονός ότι ο ¨κλάδος” της Βιοαστρονομίας διδάσκεται σε πανεπιστήμιο τι να πω. Να διδάξουμε και Βιοαστρολογία και Νεφελιμ-αστροφυσική σε λίγο.. αλλά από τύπους σαν το Γούδη όλα να περιμένεις).
Εν κατακλέιδει, περιμένω να σταθείς στο ύψος σου και να κόψεις επιστημονικούς δεσμούς με το αν-ίερο παρελθόν σου..
piece of cake..
Συγγνώμη κύριοι αλλά αν θέλετε να γίνει μια σοβαρή συζήτηση εδώ θα πρέπει να μας πείτε τι κομίζει ο κ. Ράμφος τελικά…Ποια η πρόταση του; Η πρόταση του Γιανναρά είναι ξεκάθαρη, ριζοσπαστική και τεκμηριωμένη.Eκ νέου κάθαρση των παρόντων δομών σε όλους τους τομείς με κοινωνιοκεντρική πολιτική σε παιδεία, πανεπιστήμια, πολιτική. Προτεραιότητα στον μικρό οικονομικα και όχι στους καρχαρίες. Αυτό σημαίνει τέλος της κομματοκρατίας και τις παρεμβάσεις του κεφαλαίου στην πολιτική. Εδώ όποιος έχει κεφάλαιο δεν πάει να είναι άσχετος γίνεται πολιτικός. Όλα γίνανε marketting πλέων.Άσε που γέμισε η βουλή με τραγουδιστές και αθλητές. Καμιά διάκριση ποιοτήτων. Εξυγίανση .Τι αντιπροτείνει ο κ. Ράμφος; Μετά χαράς θα το ακούσω…
Το να βλέπεις τη κουβέντα ανταγωνιστικά δεν νομίζω να σε βοηθά.
Τώρα σχετικά με τα ανοικτά καί κλειστά συστήματα νόμιζα ότι είχε κλέισει το θέμα. Η απάντηση είναι ότι δεν χρειάζετε να είναι ανοιχτό ένα σύστημα γιά να υπάρχουν ιδιότητες όπως η θερμοκρασία ή όπως η ηθική, άλλωστε μπορείς πάντα να μεγαλώσεις όσο θέλεις το σύστημά σου έτσι ώστε να τα έχει όλα μέσα καί να είναι κλειστό.
1′ – φαντάσου ένα κλειστό φανταστικό σύνολο όντων (με μνήμη καί συμπεριφορά) τα οποία επιβιώνουν-ανταμοίβοντε (οι συνολικές μονάδες ανταμοιβής διατηρούντε ανακυκλονώμενες) και αναπαράγοντε (κληρονομόντας συμπεριφορές) παίζοντας ένα φανταστικό συνεργατικό παίγνιο, στην εξέλιξή του το σύστημα αυτό θα καταλήξει να κατοικείτε από συνεργάσιμα όντα, από όντα που θα συμπεριφέρονται σαν να ακολουθούν τον ηθικό κανόνα “αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν” !!!
ή θα καταλήξει χωρίς κανένα κάτοικο.
2′ – τώρα αν η ιδέα των ανοικτών συστημάτων σου αρέσει γιάτι εκεί βλέπεις μία πορτούλα γιά να μπουκάρει ο θεός σου, τότε όπως έγραψα σε προηγούμενο σχόλιο, δεν έχω ενα θεό να σου δώσω καί σίγουρα δεν χρειάζομαι κάποιον θεό έιτε γιά να κατανοήσω είτε γιά να είμαι ηθικός.
3′ – δεν είμαι αρνητικός στην ιδέα του θεού, απλά δεν μου είναι απαραίτητος. Μακάρι να υπάρχει θεός !!! Μακάρι γιατί τότε η φύση θα ήταν διασκεδαστικότερη !!! Θα μπορούσα να έκανα χοντρά καλαμπούρια μαζί του, όμως σκέψου ότι αν υπάρχει θεός καί είναι όπως πιστεύεται παντο….(βάλε από όλα) τότε το καλύτερο γι αυτόν είναι να αφανίσει τον εαυτό του. Δηλαδή το πιό θεϊκό πού ένας θεός θα έκανε είναι να καταπιεί τον εαυτό του στην ανυπαρξία γιατί αν δεν το κάνει ΚΑΗΚΕ !!!
Μην μπερδεύεσαι δεν είμαι κακός, γεμάτος αγάπη είμαι, αλλά η αγάπη μου καί η αγάπη του τον καίνε.
4′ – Το συμπέρασμα είναι ότι αν εμφανιστεί κάτι μπροστά μου καί φαντάζει-μοιάζει με θεό τότε θα είμαι εντελώς σίγουρος ότι μόνο θεός δεν είναι γιατί όπως σου προείπα αν ήταν δεν θα ήταν !!! Καί αυτό θα το γράφει καί ο τάφος μου !!!
5′ – Παραμένω έτοιμος γιά παιχνίδια-πειράγματα-πειράματα όσο θεϊκότερη η παρέα τόσο διασκεδαστικότερο το παιχνίδι !!!
Από ότι κατάλαβα προτείνει να αρχίσουμε να κατανοούμε τον κόσμο καί τους εαυτούς μας καί με λογικές διαδικασίες (όχι μόνο με συναισθηματικές).
Τα παιδιά στο δημοτικό να αρχίσουν να διδάσκονται λογικά σχήματα κατανόησης καί όχι μονο συναισθηματικά.
Αλλάζοτας την διδασκαλία στο δημοτικό, σε 30-40 χρόνια ίσως να πάρουμε αποτελέσματα.
Αν σας φαίνοντε πολλά τα 40 χρόνια τότε να τα συγκρίνετε με την αιωνιότητα.
Αυτά πού λέει ο γιανναράς είναι ξεκάθαρο ευχολόγιο αλλά ξεκάθαρο !
Άσε να το κρίνει η ιστορία και η λογική αν με βοηθά ή όχι η ευθεία επιστημονική αντιπαράθεση.
Σου διαφεύγει (μάλλον από άγνοια) ή αποκρύπτεις σκοπίμως τα επιστημονικά γεγονότα α) ότι η τάση ενός απομονωμένου συστήματος να πηγαίνει στην κατάσταση μέγιστης εντροπίας ΔΕΝ είναι αποδείξιμη από πρώτες αρχές – είναι Αρχή, Νόμος κτλ. και β) οι emergent ιδιότητες ΔΕΝ είναι καλά ορισμένες ποσότητες από πρώτες αρχές.
1) Προφανώς το cellular automata στο οποίο αναφέρεσαι είναι απλοϊκό σύστημα, ΔΕΝ περιλαμβάνει την περίπτωση phase transitions (για κάποιες τιμές του coupling τα flyctuations γίνονται άπειρα) και ΟΛΕΣ οι στατιστικές προβλέψεις του (αν ισχύουν) ισχύουν ΑΚΡΙΒΩΣ για την χρονική στιγμή t=άπειρο! Το γνωστό λάθος που κάνουν όλοι οι στατιστικολόγοι – η στατιστική πρόβλεψη ισχύει μόνο για t=άπειρο. Σε μια θεωρία που ΔΕΝ χρειάζεται “Θεό” οι τιμές των coupling είναι αυτο-ρυθμιζόμενες. Σε ΟΛΑ μα ΟΛΑ τα απλοϊκά μοντέλα των μη-φυσικών τα coupling είναι αυτό που λέμε fine-tuned! Από ποιόν είναι fine tuned?? oέο?
2) Αν δεν έχεις Θεό, δεν έχεις ένα και βασικό πράγμα.:Αγάπη. Π.χ. δεν μπορείς να απαντήσεις στην απλή αλλά και καθημερινή ερώτηση: γιατί να μην σκοτώσω τον άνθρωπο που μισώ και που καταστρέφει την ζωή μου αν μπορώ να το κάνω χωρίς να με πάρει χαμπάρι κανένας? Κανένα μοντέλο ΔΕΝ θα σου δώσει απάντηση σε τέτοιο ερώτημα. Ξέρεις γιατί? Γιατί τα στατιστικά μοντέλα κανουν πρόβλεψη για μέσους όρους. Δηλ. μπορούν να εξηγήσουν την συμπεριφορά ενός κοπαδιού από γίδια. ΔΕΝ μπορούν να εξηγήσουν, ούτε πού περισσότερο να υποδείηουν την συμπεριφορά ενός ατόμου! Ούτε κάν ενός ατόμου υδρογόνου. ΑΝ λοιπόν δεν έχεις Θεό, δεν θέλω να βρεθούμε μαζί σε ένα σκοτεινό σοκάκι… φοβάμαι – είσαι μόνος σου good luck..παίξε αλλού..
3) .. επαναλαμβάνω τα ανωτέρω.. αν δεν έχεις Θεό, και νομίζει ότι η αγάπη σου είναι στατιστική ποσότητα (έχοντας πλήρη σύγχιση για το τί ακριβώς είναι μαι στατιστική emergent ποσότητα) τότε.. παίξε αλλού. Εγώ θέλω δίπλα μου ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ και όχι κομματια μια αγέλης..
4) καλό…. το άλλο με τον Τοτό το ξέρεις. (Ωραίο το α-Θεϊκό χιούμορ, φοβερό..)
5) Δεν περνάς το μάθημα της Φυσικής. Διάβασε και έλα πάλι τον Σεπτέμβρη – ρώτα και τον Γούδη ..ανοίξαμε και σας περιμένουμε..
take a peace of physics
Εδώ ο κόσμος καίγεται και οι Ράμφο-Γιανναράδες φιλοσοφο-χτενίζονται. Σε μια χώρα όπου οι διάφοροι Νανόπουλοι είναι “παρoλίγον νομπελίστες”, οι διάφοροι Γούδηδες είναι πρόεδροι Ινστιτούτων Αστρονομίας, και όπου η νέα μόδα είναι τα ψευδο-επιστημονογενή blog αθεϊας, ενώ από την άλλη πλευρά αλωνίζουν Άνθιμος και Νομάρχης, δεν φαίνεται ευοίνονο το μέλλον χωρίς επανάσταση. Εκτός αν τα σημερικά 10-χρονα κλείσουν τα computers και την TV, σκεφτούν να παράγουν κάτι από μόνα τους.
Μακάρι να υπάρχει ο θεούλης, θα κάναμε καλό παιχνίδι !
Θα μπρούσαμε ίσως να τον πείθαμε μετά από προσευχές να γύρναγε όλα τα ηλεκτροπαραγωγά ζεύγη του πλανήτη ή ακόμα να γίνει κομματάκια καί να κινεί όλους τους κινητήρες :), αν αρνιότανε θα τον γονατίζαμε με τις προσευχές !
Χίλια δυό θα κάναμε, γι’αυτό λέω μακάρι !
(όσο γιά τα υπόλοιπα αν εσύ είσαι ευχαριστημένος με την κατανόησή σου εμένα μου περισσεύει, σε αφήνω στα χέρια του θεού, από ότι είπες εσύ τον χρειάζεσαι γιά να μήν σκοτώνεις συνανθρώπους σου, πάνω σε αυτό εγώ λέω ευτυχώς που τον βρήκες)
Ευτυχώς λοιπόν που εγώ έχω τον Θεό και έχω έναν καλό λόγο να μην σκοτώνω.. Εσύ? Να σε πιστέψω? Και αν το μονέλο σου κάνει ένα μικρό λαθάκι.. άστο καλύτερα, μακρύα και αγαπημένοι..
Όσο για την Φυσική.. άστην βρε παιδί μου στους επαγγελματίες. Μην το ταλαιπωρείς άλλο. Αφού δεν σε παίρνει.
Μην ανησυχείς όμως, υπάρχει πάντα ένα δημόσιο βήμα για τους φοιτητές του Γούδη – ο Χαραβέλλας (ά ρε μεγάλε Γούδη δρόμο που άνοιξες..)
a piece of peace, perhaps?
κ. Κώστα τὸ δέχομαι καὶ τὸ κατανοῶ. Ἂν καὶ τὸ πρόβλημα τῆς Ἑλλάδας δὲν εἶναι οὔτε στέρηση λογικῆς, οὔτε στέρηση πολιτικοῦ παραδείγματος. Εἶναι ἡ μεθοδευμένη ἁρπαχτὴ τῶν διοικούντων σὲ κάθε τομέα. Ἡ ἀρρωστημένη στρατολόγηση τῶν πάντων (βλέπε γήπεδα καὶ ἀθλητισμό, βλέπε τηλεόραση καὶ show biz, βλέπε πανεπιστήμια καὶ βιομηχανία παραγωγῆς ψεύτικων ἀναγκῶν-δὲς τί γίνεται στὰ μάρκετινγκ καὶ στὶς λεγόμενες διοικήσεις ἐπιχειρήσεων πὼς χειρίζονται τὸν ἄνθρωπο -Σὰν ποσοστιαῖες μονάδες ποὺ ξέρουν μόνο νὰ ζητᾶνε …Μία ὁλόκληρη βιομηχανία στήθηκε γιὰ νὰ μᾶς πλασάρουν ψευτοανάγκες. Ξαφνικὰ γέμισε ἡ Ἑλλάδα ροῦχα καὶ παπούτσια τῶν 200$ τὸ κομμάτι… Γέμισε ἡ Ἑλλάδα πορνογραφίες τῆς κάθε ξετσίπωτης…Καὶ ὅλοι τρέχουμε , στὸ σύνταγμα νὰ ἀγοράζουμε τὰ ἀσελγήματά τους..Καὶ ἡ εἰρωνεία πχ. ὅτι οἱ ἐφημερίδες ποὺ δίνουν λογοτεχνήματα παγκοσμίας κλάσης μένουν στὰ ἀζήτητα. Ὅσο πούλησε ἡ ξανθιὰ σὲ 1 μέρα δὲν πούλησε ὁ Καμὺ μὲ τὸ νόμπελ Λογοτεχνίας ἐδῶ καὶ 3 μῆνες στά περιοδικά. Αὐτὸ λέει πολλά. Ὁ Ἕλληνας στερεῖται ἠθικῆς καὶ ἡ ἠθικὴ κύριοι σημαίνει ”κατοικία” ποιητικὴ – δημιουργικὴ στὴν Ἑλληνική γλώσσα, πράγμα τὸ ὁποῖο σημαίνει ὅτι δὲν εἶναι ἕνα εἶδος κώδικα συνεννόησης ἀλλὰ στάση ζωῆς. Δὲν ξέρω ἂν ἡ παιδεία μᾶς στερεῖται δημιουργισμοὺ ὅπως λέει ὁ κ. Ράμφος , ξέρω ὅτι στερεῖται διακρίσεως ποιοτήτων. Ὁ Ἕλληνας εἶναι ἕνας συναρπαστικὸς λαὸς ἀλλὰ κινδυνεύει, συγχωρέστε μὲ νὰ γκρεμίσει ὅλη τὴν ἱστορία του καὶ νὰ παραδοθεῖ στὸν πρωτογονισμό. ζητεῖται συναίσθηση καὶ συνείδηση. Ὅλη ἡ Ἑλλάδα παίζει καζίνο στὰ Σκόπια καὶ δίνει τὰ χρήματά της στὸν Ὀπὰπ καὶ στὸν τζόγο. Ἂς ἀφήσουμε τὰ μπλουζάκια τῶν 150$ καὶ νὰ ξαναποκτήσουμε λίγη ἀνθρωπιὰ ἐκ νέου. καὶ βεβαίως αὐτὴ τὴν ἀνθρωπιὰ δὲν θὰ μοῦ τὴν ὑποδείξει ὁ Νίτσε καὶ ὁ Χάϊντεγκερ ,όχι ότι δεν αξίζουν αλλά από παραδείγματα έχουμε πάμπολλα, ἀλλὰ οἱ δικοί μας ἄνθρωποι τῆς παιδείας (καὶ γιατί ὄχι καὶ ὁ Ράμφος) ἐφόσον ἀποφασίσουν νὰ ἀφήσουν τὶς ἰδεολογικές τους προπαγάνδες στὴν ἄκρη καὶ νὰ διακονήσουν τὴν θέση ποὺ τοὺς ἐμπιστευτήκαμε. Ἡ τεχνολογία μᾶς ξεπέρασε καὶ μᾶς ἀπειλεῖ…δὲς τὴν Pax Americana καὶ τὴν Res Publica τῆς Εὐρώπης πὼς συμπεριφέρονται στοὺς λαούς.Ένα απέραντο διαίρει και βασίλευε…. Γεμίσαμε μισθοφόρους , golden boys καὶ πλιατσικολόγους , ἀκόμα καὶ κουστουμάτους. Ἔχω πάρει τὰ βιβλία τοῦ Ράμφου καὶ εἶναι συζητήσιμα. Ἀλλὰ νομίζω ὅτι τοποθετεῖ σὲ λάθος προοπτικὴ τὴν σκέψη του…Καμιὰ ἀσκητικὴ παράδοση δὲν μᾶς φταίει. Δὲν μᾶς φταίει ποὺ ὅπου βροῦμε τρῶμε καὶ γιὰ τοὺς πολιορκημένους τοῦ Μεσολογγίου, οὔτε φταίει γιὰ τοὺς ἀνάξιους πολιτικοὺς ποὺ τάχα ἐμεῖς ἐκλέγουμε. Ούτε καν φταίνει τὰ παιδάκια καὶ οἱ φοιτητὲς στὰ τραπεζάκια τῶν παρατάξεων στὰ πανεπιστήμια ποὺ γίνανε ἄβουλα στρατιωτάκια τῶν ὀρέξεών τους. Ὅταν καταλάβει σύσσωμος ὁ πολιτικὸς χῶρος ὅτι δὲν εἶναι γήπεδο ἡ βουλὴ ἴσως πᾶμε μπροστά. καὶ ἂς περάσουν καὶ 40 χρόνια. Ὄχι γιά μας. Γιὰ αὐτοὺς ποὺ ἔρχονται καὶ τοὺς χρωστᾶμε…
kostas45 – cretan? . Το μηδέν και το άπειρο.
[i]”Άξιόν εστι μεγαλύνειν σε τον ζωοδότην, τον εν τω σταυρώ τας χείρας εκτείναντα και συντρίψαντα το κράτος του εχθρού.”[/i]
Μηδέν VS Άπειρο, σημειώσατε δύο.
Ή αλλιώς: πυρ, γυνή και θάλασσα. Μείζον δε τούτων… Κόστας45 τα κάνατε θάλασσα. (θάλασσα: ωραίο και κλειστό ντεϊστικό, το πολύ, σύστημα. Ήλιος, θάλασσα και…” πέφτ’ η βροχή/ πέφτ’ η βροχή κ.ο.κ)