Εισήγηση του π. Νικολάου Λουδοβίκου στο συνέδριο ανθρώπινης σεξουαλικότητας και αναπαραγωγής, Νοέμβριος 2017, Πολεμικό Μουσείο.
Καλησπέρα, ευχαριστώ για την πρόσκληση αυτή. Δεν μου είναι τόσο αναπάντεχη, διότι και εγώ ξεκίνησα από την ψυχανάλυση και μπορώ να πω ότι διέτρεξα αρκετά μεγάλο χρόνο, με αυτές τις αναδιφήσεις, οι οποίες βέβαια προχώρησαν στη συνέχεια.
Εν πάση περιπτώσει, είναι σημαντικό να υπάρχουν αυτού του είδους οι ανησυχίες σε τέτοιου είδους συνέδρια, διότι όπως νομίζω θα φανεί και από αυτά τα λίγα που θα προσπαθήσω να πω εδώ, δεν υπάρχει τίποτα πιο συναρπαστικό από την αυτή την αντιμεταφυσική αμεσότητα, με την οποία τίθεται το πρόβλημα του σώματος και το ερωτικό πρόβλημα συνεκδοχικά, βεβαίως και το πρόβλημα της ουσίας του άλλου. Τα πιο δύσκολα δηλαδή από όλα τα προβλήματα που έχουμε. Ακριβώς διότι, φαίνονται ότι είναι εύκολα και φαίνονται ότι είναι δεδομένα. Αρκεί να πω το εξής, ότι το σημαντικότερο σχόλιο που έγινε στον Καρτέσιο στην περίφημη φράση αυτή ”cogito ergo sum”, σκέφτομαι άρα υπάρχω, που σηματοδοτεί την νεωτερικότητα, είναι η κριτική του Νίτσε, η οποία αμφισβήτησε ακριβώς το ego του cogito, το νοητικό ego του cogito.
Σκέφτομαι με το μυαλό μου;
Λέει ο Νίτσε, αν ήταν αυτό αλήθεια, θα σήμαινε ότι
- σκέφτομαι όποτε θέλω
- σκέφτομαι ότι θέλω
- σκέφτομαι όπως το θέλω
Τίποτα από αυτά δε συμβαίνει.
Αυτό το οποίο σκέφτομαι πάντα μου διαφεύγει. Αυτό το οποίο σκέφτομαι, μου έρχεται όποτε θέλει και επίσης αυτό το οποίο σκέφτομαι (το περιεχόμενο της σκέψης μου), δε μου είναι ποτέ καθορισμένο εκ των προτέρων.
Και γεννάται το ερώτημα. Με τι σκέπτεται ο άνθρωπος;
Η νεωτερικότητα ξέρει, ότι ο άνθρωπος δε σκέφτεται με τη λογική, δε σκέφτεται με το νου πια.
Και το ξέρουμε αυτό, με μία μεγάλη σειρά, πάρα πολλών εξελίξεων που αφορούν την ψυχολογία, την βιολογία (θα κάνω αναφορά και στα δύο παρακάτω) και βεβαίως σε κάποιες ξεχασμένες πνευματικές παραδόσεις.
Θα έλεγα χωρίς να κινδυνεύω να υπερβάλω, ότι ο άνθρωπος σκέφτεται με το σώμα του.
Αυτό το ξέρει και η κλασική ψυχανάλυση, όταν περιγράφει ένα ασυνείδητο, το οποίο είναι ριζωμένο στο σωματικό, διότι περιέχει ενορμήσεις. Λέω για την φροϋδική ψυχανάλυση κυρίως. Επίσης, το ξέρει και η σύγχρονη γνωστική επιστήμη. Θα μιλήσουμε για τις βασικές μεταφορές σε λίγο.
Το θέμα λοιπόν, είναι ότι ο άνθρωπος δε σκέφτεται με το νου του, αλλά σκέφτεται με τη βιολογικότητά του, όπως επίσης και από το νόημα το οποίο αντλεί από αυτή και το νόημα το οποίο της δίνει.
Σκέφτεται δηλαδή (σύμφωνα με αυτό που ονόμασε ένας πολύ γνωστός για τη Δύση διανοητής και άγνωστος στην Ελλάδα, παρότι είναι Έλληνας, ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής), με το όλον αυτού. Έκανε την εκπληκτική παρατήρηση, ότι το όλον του ανθρώπου, δεν είναι το άθροισμα της ψυχής και του σώματος, αλλά είναι και κάτι άλλο. Το κάτι άλλο είναι η ελευθερία του αυτοπροσδιορισμού, η αυτο-σκηνοθεσία του ανθρώπου. Το ότι συνεχώς ο άνθρωπος αντιδικεί με τον εαυτό του. Συνεχώς ο άνθρωπος ανα-τοποθετείται σε σχέση με τον εαυτό του.
Αλλά ανα-τοποθετείται εν σχέση προς τι; Γιατί ο άνθρωπος δεν είναι ευχαριστημένος με τον εαυτό του;
Γιατί ο άνθρωπος είναι το μόνο ον που είναι ανικανοποίητο; Γιατί ενώ μπορούμε να του εξασφαλίσουμε σχεδόν τα πάντα, όσον αφορά στη βιολογική και την ψυχολογική του ανάγκη;
Πάρτε τα κλασικά εγχειρίδια ψυχολογίας, θα δείτε ότι οι Αμερικανοί ψυχολόγοι έχουν βρει καμιά διακοσαριά ανάγκες ψυχικές τις οποίες μπορούμε να ικανοποιήσουμε στον άνθρωπο. Γιατί παρά ταύτα η επιθυμία του ανθρώπου είναι πάντοτε μεγαλύτερη από το αίτημά του; Γιατί το αίτημά του πάντα εξαντλείται; Γιατί θέλει πάντα κάτι παραπάνω;
Αυτή η ριζική ανικανοποίηση, έχει να κάνει με τη βιολογικότητα καταρχήν του ανθρώπου, με το γεγονός ότι η βιολογικότητά του εισέρχεται, μέσα στη διαδικασία του στοχασμού του.
Με ένα μυστηριώδη τρόπο, διότι αυτό που είναι σημαντικό το σώμα του, η βιολογικότητά του, δεν είναι δεδομένη. Παρά ότι φαίνεται ότι είναι δεδομένη, δεν είναι. Είναι σκεπτόμενη.
Δηλαδή το σώμα της αναπαράστασης, το σώμα δηλαδή το οποίο μου δίνει πχ, το life style, το σώμα που μου δίνει η διαφήμιση, είναι ένα σώμα το οποίο είναι κατακερματισμένο και αν κοιτάξω να ακολουθήσω τις επιταγές του life style ή της διαφήμισης, θα δω ότι το σώμα μου αποτελείται από πάρα πολλά κομμάτια. Και η σεξουαλικότητα επίσης είναι κομματιασμένη. Γι αυτό η πορνογραφία κάνει τους ανθρώπους δυστυχισμένους συνήθως, διότι δεν υπάρχει. Το σώμα αυτό δεν υπάρχει. Το βίωμα που έχω εγώ και σεις, είναι ότι δεν είμαι ευχαριστημένος από το σώμα μου βασικά. Δεν υπάρχει ένας, που να είναι απόλυτα ευχαριστημένος από το σώμα του. Αυτό το πράμα λοιπόν που περισσεύει συνεχώς, δείχνει, ότι το σώμα μου σκέφτεται. Προσέξτε, σκέφτεται ερήμην μου. Είναι ένα υποκείμενο στοχασμού και το σώμα. Όχι αντικείμενο, αλλά υποκείμενο. Και το ερώτημα είναι, τι σκέφτεται το σώμα;
Εδώ όμως βοηθάει πολύ η γνωσιακή ψυχολογία. Υπάρχει αυτή η έννοια των θεμελιωδών μεταφορών (primary metaphors), όπως ξέρετε, με την οποία νομίζω έχουμε ξεπεράσει κάθε είδους μεταφυσικής και ιδεαλισμού οριστικά, διότι καταλαβαίνουμε, ότι ο άνθρωπος ΚΑΙ στο στοχασμό λειτουργεί με βιολογικές μεταφορές. Όλοι λέμε ”το ‘πιασα” και το λέμε και στα αγγλικά ”grasp it”. Λέμε, για όλους μας ισχύει, το ότι η αγάπη είναι ζεστασιά. Διότι, για παράδειγμα, το βρέφος όταν θέλει κάτι να το καταλάβει το πιάνει. Η αγάπη είναι ζεστασιά για το βρέφος που έχει την εμπειρία του εναγκαλισμού από τη μητέρα. Έτσι δεν είναι; Και η μητέρα εναγκαλιζόμενη το βρέφος, του δίνει αγάπη. Από τη μία λέμε, αυτός είναι ψυχρός άνθρωπος, που σημαίνει ότι δεν είναι αξιαγάπητος. Αλλο παράδειγμα είναι η απόσταση, που σημαίνει απουσία του εναγκαλισμού. Ή ακόμα λέμε, ότι είναι ‘’πολύ βαρύ φορτίο αυτή η στεναχώρια’’. Πάλι σχετίζεται με το μικρό παιδί, που δεν μπορεί να σηκώσει βάρος και του είναι στεναχώρια. Είναι μία βιολογική μεταφορά, με την οποία καταλαβαίνει ουσιαστικά ένα ψυχικό μέγεθος. Λέμε ότι, ‘’αυτό που είπε είναι πολύ μεγάλο’’, γιατί όλοι μας, ως μικροί, έχουμε την εμπειρία μεγάλων ενδιαφέροντων προσώπων.
Υπάρχει βιβλιογραφία σήμερα, που μπορούμε να καταλάβουμε ένα πολύ μεγάλο μέρος των μαθηματικών, με βάση τις βιολογικές μεταφορές.
Θέλω να πω το εξής. Ότι αυτό το πράγμα σημαίνει, ότι το σώμα έχει να κάνει με το όλον.
Το σώμα σκέφτεται το όλον, ή αν θέλετε, το όλον σκέφτεται το σώμα.
Είχε πει ο Χάιντεγκερ κάποτε, όταν ξανα – συζητούσαν για το νεοδαρβινισμό. ‘’Κοιτάξτε κάτι, δεν με ενδιαφέρει αυτό, διότι ο άνθρωπος είναι κάτι, τρομακτικά μακριά απ’ τον πίθηκο’’. Αυτό το πράμα σημαίνει ότι ο άνθρωπος συνεχώς, λόγω της σχέσης του με το όλον, νοηματοδοτεί τον εαυτό του διαφορετικά, συνεχώς. Όλη η ψυχανάλυση στηρίζεται πάνω σ’αυτό. Στο ότι, υπάρχει ένα τελικό νόημα, που δεν είναι δεδομένο. Κι αν το βρω, θα λύσω το πρόβλημά μου. Το πρόβλημά μου, θα λυθεί διότι θα ανακαλύψω τη λειτουργία του όλου και μένα μέσα στο όλον.
Όλη η αρχαία τραγωδία στηρίζεται πάνω σε αυτή την ελάχιστη λεπτομέρεια, ότι πρέπει να αποκατασταθεί η λειτουργία του όλου. Η Νέμεσις, το μέτρον, ο Οιδίπους, ο οποίος πάει με τη μάνα του και δεν το ξέρει ούτε αυτός ούτε η μάνα του. Παρά ταύτα πρέπει να τραβήξει όσα τράβηξε για να αποκατασταθεί η λειτουργία του όλου.
Επομένως ο άνθρωπος είναι ένα ον, του οποίου ΚΑΙ η βιολογικότητα είναι σκεπτόμενη.
Αυτό πρέπει να τονιστεί, διότι στη Δυτική μας κουλτούρα νομίζουμε ότι σκεφτόμαστε εμείς τον εαυτό μας. Δεν καταλαβαίνουμε ότι και ο εαυτός μας, μας σκέπτεται.
Όλη η θεωρία του ασυνειδήτου, που ουσιαστικά έχει τη θέση που έχει στην αρχαία τραγωδία το πεπρωμένο, είναι μία απόδειξη ότι ο εαυτός μου με σκέφτεται. Δηλαδή το όλον με σκέφτεται μέσα από τον εαυτό μου. Ότι με σκέφτονται δυνάμεις οι οποίες είναι πολύ μεγαλύτερές μου και άνευ των οποίων, παραδόξως, δεν μπορώ εγώ να βρω καμιά ισορροπία στο τέλος.
Η πιθανή αυτονόμηση του εαυτού απ ‘όλες αυτές τις μεγάλες πηγές νοήματος δημιουργεί το ‘’I can’t get no satisfaction’’, που ουσιαστικά είναι η απογείωση του αποσύνδεδεμένου αυτόνομου εγώ, για την κατάκτηση μιας ευτυχίας η οποία του ανήκει ατομικά, προσωπικά, αγνοώντας όμως το όλον. Και βέβαια εδώ πρέπει να πάρει κανείς ναρκωτικά για να μπορέσει να αντικαταστήσει το όλον. Ή να περάσει στον καταναλωτισμό ή στον ερωτισμό με ένα τρόπο μυστικιστικό ουσιαστικά, για να μπορέσει να αντλήσει για το εγωκεντρικό του άτομο, αυτό το οποίο έχει χάσει, ως κοινωνία με το όλον.
Και βέβαια, αν ρωτήσουμε ποια είναι η λογική του σώματος;
Αν διαβάσουμε λοιπόν την φαινομενολογία Θα μας πει ο Μerlo Πonti ότι είναι η δια-σωματικότητα. Η δια-σωματικότητα δημιουργεί όμως προβλήματα διότι είναι και αυτή ανεπαρκής όπως η λειτουργία της γλώσσας, η λειτουργία του συμβολικού πεδίου. Δεν υπάρχει τίποτα στον άνθρωπο που να μην έχει συμβολικό χαρακτήρα. Ακόμα και αυτή η έλξη, καθαρά σεξουαλική έλξη, έχει μία τεράστια συμβολική από πίσω της παρακαταθήκη, με την οποία λειτουργεί και άνευ της οποίας, δημιουργείται μία πιθανή ψυχογενής ανικανότητα σε μία στιγμή, ή πάντως έλλειψη νοήματος μέσα στη σεξουαλικότητα.
Θέλω να πω το εξής και αν είναι αλήθεια αυτά τα οποία εισαγωγικά εντελώς λέμε, θα πρέπει να το διατυπώσουμε αυτό με μία πρόταση και να πούμε περίπου, ότι ο άνθρωπος είναι το ον εκείνο το οποίο στην κυριολεξία είναι το αντικείμενο της επιθυμίας του όλου, διεκδικείται από το όλον.
Διεκδικείται από ένα όλον νοήματος, το οποίον όλον νοήματος, αυτό και μόνο, μπορεί να δώσει σημασία και νόημα σε απείρως επιμέρους πράγματα. Πράγματα τα οποία φαίνονται φυσιολογικά ότι, πιθανότατα δεν χρειάζονται αυτή την τεράστια δικαίωση. Αυτό το πράγμα ανήκει στους καταγωγικούς μύθους της Δύσης.
Ας σκεφτούμε μόνο τον Πλάτωνα για να τον αντιπαραθέσουμε στη Βίβλο στο σημείο αυτό. Η καταγωγή ερωτική εμπειρία της Δύσης, ακριβώς λόγω της αντιμάχιας με το όλον, είναι η ερωτική ανικανοποίηση περιγράφεται στο συμπόσιο. Ο φιλόσοφος είναι ο κατεξοχήν ανικανοποίητος και ο κατεξοχήν απορρίπτων τον έρωτα. Αυτός είναι ο θρήνος του Αλκιβιάδη, στο συμπόσιο και αυτό είναι το νόημα των περιφήμων πέντε σταδίων του έρωτα που περιγράφει ο Πλάτων. Ξεκινώντας από τον έρωτα του ενός σώματος, περνάει σαν καλός κοσμοπολίτης που είναι, στον έρωτα των πολλών σωμάτων (κοιτάξτε εδώ η ριζική ανικανοποιήση, η οποία είναι καταγωγικός μύθος, για τη δύση). Και μετά από την ερωτική ικανοποίηση της δεύτερης φάσης περνάει στα ωραία χαρακτηριστικά της ψυχής. Και εδώ δημιουργείται μία συναισθηματική ανικανοποίηση και περνάει στα ωραία μαθήματα (τέταρτο σκαλί), έχοντας εγκαταλείψει πίσω ουσιαστικά ένα τεράστιο μέρος του εαυτού του. Αυτή η εγκατάλειψη του του εαυτού προς τα πίσω για χάρη της θεωρίας, είναι το δράμα του πλατωνισμού, ένεκα του οποίου κατέρρευσε ο Πλάτωνας στο τέλος και έγινε πολιτικός αναμορφωτής. Σαν μεταφυσικός κατέρρευσε διότι έπρεπε να εγκαταλείψει ουσιαστικά τα πάντα πίσω του, ενώ είχε κάνει το τελευταίο πέμπτο βήμα του (ο έρωτας του Ενός). Ο φιλόσοφος έρως του Ενός. Και ανακαλύπτει το σημείο αυτό όπως λέει ξεκάθαρα ότι, ”Θεός ανθρώπου ού μίγνυται”. Αυτή η τραγική διαπίστωση.
Έχω την εμπειρία του Ενός, έχω εγκαταλείψει τα πάντα για το Ένα, είμαι ριζικά ανικανοποίητος και αυτό το Ένα δεν μπορώ να το βάλω μέσα σε αυτά που εγκατέλειψα. Δεν μπορεί να γίνει η ενσάρκωση του Ενός μέσα στον κόσμο.
Καταλάβατε;
Υπό την έννοια αυτή είναι μία τραγική εμπειρία αυτή και καταρρέει εν πολλοίς ο Πλάτωνας ως μεταφυσικός στο σημείο αυτό, διότι δεν μπορεί να κουβαλήσει το όλον μέσα στα πολλά, το Ένα μέσα στα πολλά. Και δεν φτιάχνει μύθο στο σημείο αυτό. Να φτιάξουμε δηλαδή ένα παραμύθι όπως λέει σε άλλα σημεία, αλλά το αφήνει έτσι σαν μία τραγική ένταση. Αίτημα τρομακτικό ενός ολόκληρου πολιτισμού και ταυτόχρονα ένα ερώτημα το οποίο παραμένει αναπάντητο.
Δηλαδή, ποιο είναι το νόημα του βιολογικού είναι; Αυτό είναι το ερώτημα του πλατωνισμού. Ποιο είναι το νόημα του βιολογικού έρωτος; Αυτό είναι το ερώτημα του πλατωνισμού στο σημείο αυτό. Γιατί πρέπει να τα εγκαταλείψω όλα αυτά; Για να προσηλωθώ σε αυτό το οποίο παρά ταύτα μοιάζει να είναι η πηγή τους;
Για αυτό το λόγο έρχεται σε ένα δεύτερο βήμα ο εκχριστιανισμός αυτής της σκέψης. Δηλαδή, οι Έλληνες δεν γίνονται Χριστιανοί για πλάκα. Γίνονται επειδή υπάρχει μία φοβερή εκκρεμότητα.
Μπορεί να γίνει ενσάρκωση του Ενός στον κόσμο αυτό; Μπορεί δηλαδή, το βιολογικό να έχει νόημα; Προσέξτε! Να έχει νόημα! Ο έρωτας μπορεί να έχει νόημα; Κοσμικό νόημα. Νόημα συμπαντικό. Νόημα ουσιαστικά το οποίο δημιουργεί μία πληρότητα η οποία είναι πέρα από τη βιολογική της. Διότι όπως ξέρετε όλοι, ο έρωτας είναι κάτι το οποίο δεν έχει να κάνει απλά και μόνο με μία σωματική ή συναισθηματική ηδονή. Ο Φρόυντ το ‘χει ανάλυση αυτό με μεγάλη λεπτομέρεια. Ο έρωτας είναι το πιο μυστήριο από όλα τα πράγματα. Δεν ξέρουμε την αρχή του ούτε το τέλος του. Επιμέρους ενσαρκώσεις ναι. Αλλά τα πιο ερωτικά πράγματα, δεν περνάνε το εμπόριο ούτε στο lifestyle, καταλάβατε; Γιατί; Διότι ο έρωτας έχει να κάνει με την ανακάλυψη του ενός μέσα στα όντα, τελικά. Έχει να κάνει με την ανακάλυψη της λειτουργίας του όλου μέσα στο επιμέρους. Έχει να κάνει με την αναζήτηση ενός αιώνιου σώματος. Για αυτό κανένας δεν είναι ευχαριστημένος από το σώμα του. Στην πραγματικότητα αυτό το οποίο αν ρώταγαν ‘’τι θα ήθελες για το σώμα σου’’, θα απαντούσαμε, να είναι αιώνιο. Το νόημα δηλαδή και η υλικότητα να γίνει ένα. Το νόημα και η ύλη να γίνει ένα. Και εδώ έρχεται ο χριστιανισμός, ο οποίος είναι αντί ιδεαλιστικός εντελώς, είναι υλιστικός καθαρά. Ιερός υλισμός είναι ο χριστιανισμός και σου λέει ότι, κοίταξε να δεις, αυτή είναι η ελπίδα, όντως αυτή είναι. Και τολμά και μιλάει για Ανάσταση των νεκρών. Και εδώ δεν μπορεί να το απορρίψει κανείς εύκολα, διότι αν το απορρίψεις, η άλλη εκδοχή είναι ο Πλάτων. Δηλαδή θα το απορρίψεις εγκαταλείποντάς το, διότι δεν διαπερνάται από το νόημα αυτό το πράγμα.
Είναι φιλοσοφικός αντάρτης το σώμα, είναι μια μικρή ιδιωτική αλογία. ‘Οταν με πιέζουνε υπερβολικά, καταφεύγω στην αλογία αυτή τη μικρή και βρίσκω λίγη ανάπαυση. Λίγο ερωτισμός, λίγο καταναλωτισμός, βρίσκω ένα τρόπο ένα δικό μου κόσμο. Παραταύτα όμως, συνεχώς υπάρχει μεγάλη εκκρεμότητα. Τι θα γίνει, αυτό το πράγμα μπορεί να διαιωνίσει; Μπορεί να δώσει ένα έσχατο νόημα, στον εαυτό και στον κόσμο; Ποιο είναι το νόημα του έρωτα;
Εάν κανείς δεν πάρει το δρόμο αυτό που φαίνεται ίσως δύσκολος, δε θα καταλάβει γιατί είναι ερωτικά ανικανοποίητος. Δεν υπάρχει Δυτικός άνθρωπος που να μην είναι ερωτικά ανικανοποίητος, εάν είναι εκλεπτυσμένος, εάν έχει κουλτούρα ελάχιστη. Και η αιτία είναι ακριβώς αυτή. Ότι είμαστε διαρκώς διαφοροποιημένοι από τον βιολογικό μας εαυτό και συνεχώς διεξάγουμε έναν αγώνα νοήματος, γι αυτό και λέμε ότι το πραγματικό σώμα, στην πραγματικότητα, είναι ακριβώς το σώμα που δεν τολμούμε να διανοηθούμε ότι το θέλουμε. Το πραγματικό σώμα θα ‘τανε ένα σώμα ελεύθερο από τη φθορά και το θάνατο. Αυτό είναι το μόνο σώμα που θα μας ενδιέφερε όντως. Και βέβαια εδώ μπαίνει και η λειτουργία του άλλου.
Ποιος είναι ο άλλος;
Είπαμε το σώμα δεν είναι το αυτονομημένο σώμα της διαφήμισης, του life style και του καταναλωτισμού. Βεβαίως δεν είναι το σώμα της πορνογραφίας, αλλά αυτό δε χρειάζεται να το πω, το ξέρετε όλοι. Σήμερα το ξέρουμε πολύ καλά, παλαιότερα έπρεπε να το ανακαλύψουμε. Τώρα το γνωρίζουμε.
Ποιος είναι ο άλλος;
Εδώ χρειάζεται πάρα πολύ προσοχή. Διότι υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι να σκεφτώ τον άλλο.
Αν πάρω την ψυχαναλυτική πάλι εκδοχή, έχω δύο μεγάλες δυνατότητες.
Η μία είναι η συγχώνευσή με τον άλλο, ναρκισσική συγχώνευση, ερωτική συγχώνευση. Δηλαδή ο άλλος γίνεται ένα αντικείμενο του εαυτού, ένα self-Οbject. Γίνεται κάποιος τον οποίο χρησιμοποιώ ναρκισσικά, για να μπορέσω να έχω ομοιόσταση ναρκισσιστική. Κάποιος που με κοιτάει επίμονα και βλέπω ότι του αρέσω. Κάποιος με προσέχει όμορφα και χαίρομαι που βρίσκει σε μένα νόημα.
Η λειτουργία του ναρκισσισμού, είναι το μεγάλο πρόβλημα για την ψυχολογία, γιατί κανείς δεν ξέρει γιατί αυτό που μου χρειάζεται περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, με σκοτώνει κιόλας. Πάρτε το ναρκισσισμό από ένα ανθρώπινο πλάσμα και θα πάθει κατάθλιψη. Αν τον παραδώσει το ναρκισσισμό του θα γίνει παρανοϊκός Πιο είναι το μέτρο; Πως τα εξισορροπήσουμε;
Ποιος είναι αυτός ο άλλος; Αν είναι αυτός της σύντηξης (melting), είναι επικίνδυνο από μια στιγμή και πέρα, διότι ούτε τον άλλο γνωρίζω, ούτε τον εαυτό μου. Στην πραγματικότητα ούτε εγώ υπάρχω στον άλλο μέσα, ούτε αυτός σε μένα. Απλώς ο ένας συγχωνεύεται μέσα στον άλλο. Σήμερα αυτό μπορεί να λέγεται και σχέση, νταλαβέρισμα, αλλά άμα φτάσει λίγο παραπέρα, μπορεί να φτάσει ο ένας να μισεί τον άλλο, ακριβώς διότι του ‘χει πάρει τον εαυτό του, ότι βαθύτερο έχει.
Υπάρχει και ο άλλος του συμβολικού ευνουχισμού. Δηλαδή ο άλλος ο οποίος είναι οριστικά ξέμακρος (Λακάν). Ο οποίος δεν είναι αυτός που περιμένω, ο οποίος ποτέ δε θα είναι πράγματι αυτό που θέλει ο ναρκισσισμός μου. Παρά ταύτα οφείλω με τη μετουσίωση, να συντηρήσω την εικόνα του σε ένα λογικό επίπεδο. Η γυναίκα μου είναι καλή, ο σύντροφός μου είναι πολύ καλός, τα παιδιά μου είναι τα καλύτερα παιδιά, με τα οποία δεν έχω επικοινωνία. Αυτό λέγεται μετουσίωση.
Λοιπόν, ο πραγματικός άλλος ποιος είναι;
Είναι ο άλλος της προβολής; Της ναρκισσικής προβολής μας και της σύγκρασης – σύντηξης αυτής; Είναι ο άλλος που είναι πάντοτε απόμακρος και ποτέ δεν θα τολμήσω να τον πλησιάσω από φόβο μήπως ο ναρκισσισμός μου τον καταλύσει, ή ο δικός του ναρκισσισμός καταλύσει εμένα;
Τα γράφω αυτά στα βιβλία μου όπου μιλάω για μία διαλογική. Για τον άλλο της αναλογίας. Είναι πολύ σημαντικό στη φιλοσοφία έχουμε την έννοια της εκστάσεως, αλλά στην πλατωνική παράδοση η έκσταση είναι μ ο ν ο λ ο γ ι κ ή!
Προσέξτε!
Το Ένα, ”ημών ουκ εφύεται”, δεν μας επιθυμεί, δεν μας θέλει, εμείς χορεύουμε γύρω του θαμπωμένοι και παράγουμε έτσι φιλοσοφία και πολιτισμό, αλλά το Ένα δεν ασχολείται μαζί μας. Δεν υπάρχει πρόνοια στην αρχαία φιλοσοφία, δεν ασχολείται ο Θεός με τον κόσμο.
Υπάρχει μία άλλη εκδοχή. Υπάρχει η φιλοσοφική εκδοχή των παράλληλων εκστάσεων (Χάιντεγκερ). Εξίσταται ο Θεός προς εμένα και εγώ προς αυτόν, αλλά ποτέ δεν ξέρω αν θα συναντηθούμε κάποτε. Μιλάμε και οι δύο χώρια, ο ένας καλεί ο άλλος απαντά, δεν ξέρουμε αυτά αν θα συναντηθούνε.
Υπάρχει όμως και μία τρίτη πιθανότητα, όπως τη λέω εγώ, της ‘’αναλογικής έκστασης’’, συν-ενέργειας με βήματα ανακάλυψης του άλλου, που όμως θέλει ασκητικές μεθόδους. Θέλει να έχω υπόψιν μου ότι είμαι φίλαυτος. Θέλει να ‘χω υπόψιν μου ότι πρέπει να είμαι έτοιμος να θυσιάσω και τον εαυτό μου στον άλλο, ή τον άλλο στον εαυτό μου.
Εδώ η ορθόδοξη θεολογία μπορεί να προσφέρει φοβερές συμβουλές για το σταυρό, που είναι, η βήμα προς βήμα ανακάλυψη του άλλου, με τους δικούς του όρους. Και η βήμα προς βήμα δική μου προσφορά στον άλλο.
Χωρίς αυτή την προειδοποίηση, δεν μπορούμε να καταλάβουμε γιατί, είμαστε τόσο λυπημένοι, όταν προσπαθούμε να σκεφτούμε, την επικοινωνία ας πούμε, τη σχέση.
Κάποτε όταν είχα τελειώσει τη διδακτορική διατριβή μου, πριν από πάρα πολλά χρόνια, η οποία μιλούσε για το ‘’εν κοινωνία γίγνεσθαι’’, με βρήκε ένας καθηγητής άλλης ειδικότητας και μου λέει, ‘’θα μας καταστρέψετε εσείς οι θεωρητικοί’’, ‘’τόσο απλά πράγματα όπως είναι η αγάπη, τα κάνετε τόσο περίπλοκα’’. Και του λέω, ‘’δάσκαλέ μου, συμφωνώ ότι είναι απλά τα πράγματα, όμως ο άνθρωπος έχει ένα λογιστικό, εκτός από συναίσθημα και έχει και ένα ασυνείδητο και επίσης έχει ένα σώμα το οποίο δε μπορεί να το βάλει σε λογαριασμό. Γι αυτό όλα αυτά όταν προσπαθούμε να τα βάλουμε σε μια σειρά, παράγεται πραγματικά ένας λόγος ο οποίος φαίνεται να είναι λίγο δύσκολος διότι πάει λίγο πέρα από τα αυτονόητα’’. Παραταύτα όμως εγώ θεωρώ ότι σήμερα είμαστε πολύ κοντά, μέσα από τις δικές μας τραγικές εμπειρίες, να πλησιάσουμε αυτού του είδους τον προβληματισμό. Δηλαδή δεν υπάρχει μεγαλύτερη απάτη, από αυτή που θεωρεί το σημερινό πολιτισμό σωματοκεντρικό. Δηλαδή δεν υπάρχει μεγαλύτερη απάτη, από αυτή που θεωρεί ότι σήμερα η επικοινωνία είναι δεδομένη. Και ακριβώς πρέπει να ξεδιαλύνουμε το βάθος και το πλάτος των προβλημάτων αυτών και των ερωτημάτων.
Σωματοκεντρικότητα χωρίς την εμπειρία του όλου, χωρίς την εμπειρία του μεγάλου του κεντρικού νοήματος της υπάρξεως μέσα στο σώμα, δεν μπορεί να υπάρξει. Η πραγματικότητα του άλλου χωρίς θυσία στη φιλαυτία και το ναρκισσισμό μου, δεν μπορεί να υπάρξει.
Αυτά σας είπα, είναι προ-εισαγωγικά. Από δω και πέρα, μπορεί κανείς, ίσως να ξεκινήσει μια πιο σοβαρή συζήτηση, μη αυτονομώντας τα θέματα αυτά.
Πάντοτε όταν σπούδαζα ψυχολογία, είχα ένα μεγάλο πρόβλημα, με τις μπηχαβιοριστικές θεραπίες. Ένας μπηχαβιοριστής αν είναι καλός μπορεί να θεραπεύσει μια νεύρωση, ένα ψυχαχαναγκασμό. ή και μια σεξουαλική διαταραχή, αν υπάρχουν πια σήμερα τέτοιες. Ακούω ότι δεν υπάρχουν πια. Αλλά δεν υπάρχει το γιατί από πίσω. Και αυτό το γιατί, είναι το πιο σημαντικό απ’ όλα. Έχει χαθεί ακριβώς το ερώτημα του νοήματος και αυτό το ερώτημα επιστρέφει ως σύμπτωμα, όταν το αγνοήσουμε για πολύ, ως ανικανοποίηση αυτή που αποτελεί το διαρκή φιλοσοφικό μύθο για το Δυτικό πολιτισμό, και τη διαρκή ψυχολογική ανθρωπολογική διαπίστωση.
Ερώτηση 1η
Θα ήθελα να ρωτήσω, αυτό που όλοι βιώνουμε είναι το σώμα και στον ιατρικό χώρο το σώμα έχει πάρει διάφορες διαστάσεις, όμως εδώ βάλατε ένα ιδιαίτερο θέμα, το αιώνιο σώμα.
Θα ήθελα να ρωτήσω, το παραδεισένιο σώμα, το χρονικό σώμα, το αιώνιο σώμα και το αναστάσιμο σώμα, τι από όλα αυτά μπορούν να μας πουν σήμερα.
Απάντηση
Κοιτάξτε, το θέμα είναι αν μπορεί να παρεμβληθεί ο Θεός μέσα στη δημιουργία. Αν μπορεί να γίνει αυτό και η αφθαρσία είναι δυνατό να γίνει.
Κυρίως όμως υπάρχει κάτι το οποίο πρέπει να το θεωρούμε ως προτρέχον. Και αυτό είναι ακριβώς το ερώτημα του . Το ξαναλέω αυτό είναι πολύ περίπλοκο ερώτημα. Το ερώτημα περί του νοήματος έχει μία μεγάλη παγίδα. Αν παρέχω εγώ νόημα σε οτιδήποτε γίνεται κάνω και φτιάχνω αυτό μπορεί να είναι παρανοϊκό να είναι ψυχωτικό ή να ‘ναι νευρωτικό. Το νόημα είναι κάτι που ανακαλύπτεται πάντοτε, όπως είπε ο Νίτσε και αυτό είναι καθαρά βιβλικό, ”η αλήθεια αρχίζει με δύο”. Το νόημα βεβαιώνεται πάντα μέσα σε μία κοινωνία, μέσα σε μία εκκλησία αν το θέλετε. Δεν βεβαιώνονται ποτέ το νόημα ως νόημα δικό μου, αλλά ως ευεργεσία πνευματική στην οποία μετέχω. Δεν υπάρχει αλήθεια η οποία να είναι ατομική μου, γι αυτό και δεν υπάρχει ανάσταση που να είναι ατομική μου Ανάσταση, αλλά υπάρχει όλο αυτό το πράγμα το οποίο κάνει τα πάντα ξαφνικά να είναι όμορφα και είναι όμορφα γιατί είναι αιώνια και είναι όμορφα γιατί διαρκούν.
Αν δεν νικήσουμε το θάνατο δεν υπάρχει τέρμα ούτε στην ανάλυση, εννοώ την ψυχανάλυση, ούτε στη φιλοσοφία. Για μένα το ότι σκέφτομαι το όλον και ουσιαστικά σημαίνει ότι με σκέφτεται το όλον, με σκέφτεται εν σώματι ως ένα ολόκληρο νόημα εμένα τον ίδιο, είναι η μόνη μου ελπίδα να βρω κάτι που να μην είναι παράλογο τελικά. Σε κάθε περίπτωση εάν δεν το δούμε έτσι, απομένει ο μεγάλος πόνος, που είναι η ουσία της ηδονής. Ξέρετε όσο πιο πολύ απολαμβάνω τον εαυτό μου, τόσο πιο πολύ φόβο νιώθω και ανασφάλεια. Το έχετε προσέξει αυτό; Σε στιγμές μεγάλης απόλαυσης, ή μετά από μετά από μεγάλη απόλαυση, υπάρχει υπάρχει λύπη, αγωνία, γιατί; Γιατί το χάνω αυτό από τα χέρια μου, δεν υπάρχει είναι μία υπόμνηση της αδυναμίας που έχω.
Ερώτηση 2η
Πατέρα Λουδοβίκο, η χριστιανική, όλες οι θρησκείες, έχουν ένα ρεαλιστικό νόημα όπως και όλες οι οι κοινωνικές ιδεολογίες, ο ιδεαλισμός, ο υλισμός έχουν ένα ιδεατό νόημα μία ιδανική κοινωνία, εσείς πάνω στο φόβο του θανάτου στη μεταφυσική αντίληψη, οι κοινωνικές ιδεολογίες στην καλύτερη ζωή κοκ, Μπορεί να ξεπεραστεί στην πράξη, με δεδομένο ότι αυτά τα υποκείμενα που ζούμε σήμερα με αυτή την κοινωνία, με αυτή την παιδεία, δεν μπορούμε να παράξουμε άλλο τρόπο σκέψης, Ούτε η φιλοσοφία δίνει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, ούτε οι θρησκείες μέχρι σήμερα. Και μένει το κάθε άτομο μόνο του μοναχικό χωρίς απαντήσεις στα ερωτήματά του. Κανείς δεν τον ανακουφίζει. Αυτό το γνωρίζετε πάρα πολύ καλά. Έτσι δεν είναι;
Απάντηση
Όχι. Εκεί διαφωνώ γιατί ο καθένας από μας, διατηρεί ζωντανή την Ελπίδα μέσα του ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως τα λέτε. Κανένας ουσιαστικά, ακόμα και αυτός ο οποίος θα μου διατυπώσει μία ας το πούμε τελείως αθεϊστική θεωρία άμεμπτη, δεν θα έχει παραλείψει, αυτό που λέει ένας πολύ σημαντικός στοχαστής Γερμανό-Αμερικανός, την ”έσχατη μέριμνα”.
Κάτι που έχει λειτουργία, προσέξτε, μεταφυσικής αρχής στη ζωή του και στην ύπαρξη του και το οποίο είναι αναπόδεικτο. Έχει μία υπερβατικότητα σε σχέση με την εμπειρία του την τωρινή. Αυτό μπορεί να είναι ένα πολιτικό κόμμα, μπορεί να είναι η πίστη του στην αταξική κοινωνία, μπορεί να είναι η πίστη του στην επιστήμη, μία μεταφυσική πίστη στην επιστήμη, μπορεί να είναι αυτό στο Star Wars Jedi που έχουν βρει στην κοσμική δύναμη την εξουσία και δύναμη που ισορροπεί τα πάντα και τα λοιπά, αλλά πάντως υπάρχει στο ασυνείδητο μία λειτουργία Θεού. Αυτό είναι συγκλονιστικά αληθινό σε όλους τους ανθρώπους. Εγώ δεν έχω ακόμα συναντήσει άθεο με την έννοια αυτή. Με την έννοια δηλαδή που να μη λειτουργεί στην ψυχή του, αυτή η διαδικασία την οποία ονόμασα αναζήτηση της έσχατης μέριμνας, η οποία ανατάσει την κατάθλιψη κάθε δύο μέρες, ανατάσει το αδιέξοδο των σχέσεων και προσφέρει έναν ορίζοντα, ο οποίος είναι μετά τα φυσικά και ανύπαρκτος για τους άλλους ανθρώπους όπως είπατε.
Αυτό το πράγμα πρέπει να μας προβληματίσει πολύ σοβαρά γιατί από εκεί αρχίζει η Θεολογία. Αυτά!
