T. S. Eliot Little Gidding (Ἀπόσπασμα)

Θαυμάσιο! Μακρυά από τον στόμφο όπου ο θαυμασμός παρέσυρε άλλες αποδόσεις. Πρώτα η ακρίβεια του νοήματος, που στην ποίηση είναι σχεδόν αδύνατος στόχος, γιατί οι λέξεις λειτουργούν με πολλά μαζί νοήματά τους. Πώς να βρεθεί η κατάλληλη; Πως να μην παρασυρθείς να μεταφέρεις στην γλώσσα σου ξένους ρυθμούς και συνειρμούς, ενώ είναι μάταιο να το επιχειρήσεις καν; Μία λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην ακρίβεια των νοημάτων και των αισθημάτων. Αν ξεφύγει μία υπερβολή, ο αγωγός της ψυχής συστέλλεται και πνίγεσαι, δεν καταπίνεται ο στίχος. Ταπεινοφροσύνη, μπροστά στο αίσθημα της προδοσίας της ουσίας, όπως άλλωστε νοιώθει πάντα και ο ποιητής του πρωτότυπου. Η απόδοση είναι τα λόγια του “επόμενου χρόνου” που περιμέναν “μία άλλη φωνή”. Σύνδεση με το αίσθημα του ποιητή, πριν από το ποίημα ή ψηλότερα από το ποίημα.

Το Αντίφωνο, μεταξύ άλλων, δεν μπορεί παρά να αποτελεί και ένα είδος ελιξηρίου. ΄Ετσι, με έναυσμα το σχόλιο του κ. Δεληνικόλα που έδρασε ως καταλύτης, αισθάνθηκα την ανάγκη να αναφερθώ στη σχέση μου με τη μετάφραση, καθώς δεν μου δόθηκε ποτέ η ευκαιρία να μιλήαω σχετικά. Με αυτά που θα πω δεν σημαίνει πως η μετάφραση των Κουαρτέτων του ΄Ελιοτ θα είναι τελικά επιτυχής, αλλά η μέχρι τώρα συνάφειά μου με τις μεταφράσεις μου δίνει τη δυνατότητα να πω αυτά που έχω να πω. Ιδού λοιπόν:

ΠΕΡΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΩΝ

Μεταφράζοντας ένα έργο εισέρχομαι στον κόσμο του συγγραφέα. Μπαίνω στον κόσμο του μέσω αυτού. Ταυτίζομαι μαζί του, αλλά δεν μπορώ να πω πως απλώς υποδύομαι ένα ρόλο. Συμμερίζομαι την μοναχική του πράξη της γραφής, γιατί σε κάθε συγγραφέα η πράξη αυτή διαφέρει. Έτσι, όταν μετέφραζα τον Μάλορυ βρισκόμουν στην φυλακή μαζί του. Αφουγκραζόμουν το γράψιμό του. Το ίδιο και με τον Σαίξπηρ και τον ΄Ιψεν. Μέσω αυτών ακουμπούσα τους ήρωες. Το ίδιο και με τον Ουίλκυ Κόλλινς. Κατά κάποιο τρόπο προσαρμόζω την αναπνοή μου στην δική του. Βλέπω με τα μάτια του και γράφω με το δικό του χέρι. Αυτό με αναπαύει και με γεμίζει άφατη χαρά. Καινουργώνομαι, και ζω δύο ζωές ταυτόχρονα, αλλά η δεύτερη ζωή αποτελεί ολόκληρο κόσμο.
Είμαστε εγώ, ο συγγραφέας, και οι ήρωες. Εμπλουτίζομαι, ένας άλλος αέρας με συνεπαίρνει. Ο χρόνος καταργείται, όχι γιατί συμμετέχω σε ένα παιχνίδι φαντασίας, αλλά επειδή συμμετέχω στον πραγματικό χρόνο του συγγραφέα. ΄Ετσι ο χρόνος είναι ολόκληρος και ατεμάχιστος. Κινούμαι με άνεση μέσα στους αιώνες. Η μετάφραση παύει να είναι μια στεγνή εργασία, απ’ την οποία θέλεις να ξεμπερδέψεις όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Είναι ένα ταξίδι, όχι μόνο σε τόπους άλλους και σε χρόνους αλλοτινούς, αλλά στην ίδια την ύπαρξη του συγγραφέα. Δεν είναι το ταξίδι που σε κάνει να διαφέρεις, που σου προσφέρει τα εχέγγυα της ισχύος σου. Το ασήμαντο ανθίζει, και το πλήθος των ηρώων σε διαπερνά. Σκέφτομαι πως ανάλογη πρέπει να είναι και η κρυφή συνομιλία μας με τους νεκρούς. Το παρόν λαβαίνει διαστάσεις απροσδιόριστες. Ζεις ταυτοχρόνως σε πολλές εποχές, σε πολλές καταστάσεις. Γιατρεύονται οι εσωτερικές σου πληγές, που η εμμονή στην στείρα καθημερινότητα όχι μόνο αδυνατεί να γιατρέψει, αλλά τις προκαλεί και τις επιδεινώνει.
Η μετατόπιση μέσα στον χρόνο προσφέρει την γιατρειά. Αυτή η αλλοίωση. Δεν είσαι πια ο ίδιος άνθρωπος. Συνδιαλέγεσαι με τους συγκαιρινούς σου, ενώ μέσα σου συνομιλείς με ανθρώπους άγνωστους, που δεν συναπάντησες ποτέ, αλλά τους γνωρίζεις. Αφήνεσαι με εμπιστοσύνη στον κόσμο τους ξεχνώντας τον εαυτό σου. Είσαι δικός τους, κι εκείνοι σου ανοίγονται. Είναι τέτοια η πλησμονή που φοβάσαι μήπως δεν αντέξεις. ΄Όλα σου προσφέρονται απλόχερα. Δεν ξέρεις κι εσύ πώς βρέθηκες σ’ αυτό το χώρο. Δεν ζητούν τίποτε από σένα, ίσως γιατί τους ξαναέδωσες πνοή. Είναι σαν να δίνεις ζωή στους νεκρούς, τους ζωντανεύεις, και η ζωή σου επιστρέφεται στο εκατονταπλάσιο. Τότε είναι που η εργασία σου γίνεται εργόχειρο προσευχής και μετατρέπεται σε έργο ζωής. Είναι κάτι πολύ φτωχό να περιορίζεται η εργασία αυτή σε φιλολογικά ή λογοτεχνικά ή άλλα πλαίσια, κι εσύ να παραμένεις ως ιθύνων νους απέξω. Μπορεί να κάνεις μια καλή μετάφραση, αλλά το έργο θα το πάρει ο χρόνος και δεν θα σου χαρίσει τίποτα. Αν δεν παραδοθείς, οι δώδεκα μήνες του χρόνου, τα δώδεκα παλικάρια που θα συναντήσεις μέσα στα άγρια μεσάνυχτα, θα σε αφήσουν ανέστιο και γυμνό.
Γράφοντας και μεταφράζοντας έζησα τις ζωές πολλών ανθρώπων

εξαιρετικό σχόλιο όσον αφορά στην αντιμετώπιση του ποιήματος.