ΑΡΗΣ: Πάλι χωμένος στα θεολογικά σου, Παύλο; Τι είναι αυτό που σε έχει απορροφήσει έτσι;
ΠΑΥΛΟΣ: (Σηκώνει το βλέμμα του, χαμογελώντας) Άρη, κάτσε. Διαβάζω ένα βιβλίο για τον Άγιο Δημήτριο Στανιλοάε. Έναν από τους μεγαλύτερους θεολόγους του 20ού αιώνα, που τον αγιοκατέταξε πρόσφατα η Εκκλησία της Ρουμανίας. Τα κείμενά του δεν είναι απλά ακαδημαϊκά. Είναι καρπός βαθιάς πνευματικής εμπειρίας.
ΑΡΗΣ: Ενδιαφέρον. Και τι λέει συγκεκριμένα αυτό το βιβλίο;
ΠΑΥΛΟΣ: Αναλύει την ορθόδοξη ματιά απέναντι στα ρωμαιοκαθολικά δόγματα για την Παναγία. Ξέρεις, είχε μεγάλη αγάπη στη Θεοτόκο και ασχολήθηκε πολύ με το θέμα.
ΑΡΗΣ: Α, μάλιστα. Το δόγμα της «Άσπιλης Σύλληψης», φαντάζομαι;
ΠΑΥΛΟΣ: Ακριβώς! Δηλαδή, η διδασκαλία τους ότι η Παναγία γεννήθηκε χωρίς το προπατορικό αμάρτημα. Και ξέρεις, εδώ θέλει μεγάλη προσοχή. Γιατί κάποιος θα μπορούσε εύκολα να πει: «Μα τι ωραία! Οι Καθολικοί τιμούν την Παναγία περισσότερο από εμάς!».
ΑΡΗΣ: Για να σου είμαι ειλικρινής, αυτό θα σκεφτόμουν κι εγώ. Πού είναι το πρόβλημα;
ΠΑΥΛΟΣ: Το πρόβλημα, λέει ο Στανιλοάε, είναι ότι όλο αυτό βασίζεται σε μια θεμελιώδη παρανόηση. Μια παρανόηση για το τι είναι το προπατορικό αμάρτημα.
ΑΡΗΣ: Για εξήγησέ το μου απλά.
ΠΑΥΛΟΣ: Κοίτα. Για τη ρωμαιοκαθολική θεολογία, το αμάρτημα του Αδάμ είναι κυρίως ένα νομικό πρόβλημα. Ο άνθρωπος παράκουσε τον Θεό, ο Θεός τον θεώρησε ένοχο και το ανθρώπινο γένος χρωστούσε μια εξιλέωση. Σαν να είχαμε ένα τεράστιο χρέος που δεν μπορούσαμε να ξεπληρώσουμε. Έτσι, ήρθε ο Χριστός, έκανε τέλεια υπακοή και «εξόφλησε» το χρέος, εξιλεώνοντας το γένος μας από την ενοχή.
ΑΡΗΣ: Κατάλαβα. Μια δικανική, νομικίστικη αντίληψη. Και εμείς;
ΠΑΥΛΟΣ: Για την Ορθοδοξία, το πράγμα είναι πολύ βαθύτερο. Το προπατορικό αμάρτημα δεν είναι απλώς μια «ενοχή». Είναι μια ασθένεια. Μια φθορά της ίδιας της ανθρώπινης φύσης. Ο άνθρωπος, πλασμένος από το μηδέν, άρχισε να γέρνει ξανά προς το μηδέν, προς τον θάνατο. Ο θάνατος δεν ήταν τιμωρία από τον Θεό, αλλά το φυσικό αποτέλεσμα αυτής της φθοράς. Ο Χριστός, λοιπόν, δεν ήρθε απλώς για να «σβήσει ένα χρέος». Ήρθε για να θεραπεύσει και να ανακαινίσει την άρρωστη φύση μας. Να νικήσει τον ίδιο τον θάνατο!
ΑΡΗΣ: Τεράστια διαφορά! Το ένα είναι σαν να σε απαλλάσσει το δικαστήριο και το άλλο σαν να σε γιατρεύει ο γιατρός από μια θανατηφόρα ασθένεια.
ΠΑΥΛΟΣ: Ακριβώς! Και τώρα δες πώς αυτό επηρεάζει το θέμα της Παναγίας. Σύμφωνα με τους Καθολικούς, αφού η Μαρία γεννήθηκε πριν ο Χριστός ολοκληρώσει το έργο του, πώς θα μπορούσε να είναι καθαρή;
ΑΡΗΣ: Ε, ναι. Πώς;
ΠΑΥΛΟΣ: Εδώ είναι το «τρικ». Θεωρούν ότι ο Θεός της έδωσε μια «προκαταβολή»! Της έδωσε εκ των προτέρων τη χάρη της σωτηρίας, σαν μια «επιδότηση», για να είναι ένα απόλυτα καθαρό δοχείο για τον Υιό Του. Ο Θεός, λένε, την εξαίρεσε με ένα αυθαίρετο διάταγμα.
ΑΡΗΣ: Περίμενε... Αυτό ακούγεται κάπως... τεχνητό. Σαν να την βγάζει ο Θεός έξω από την ανθρώπινη ιστορία.
ΠΑΥΛΟΣ: Αυτό ακριβώς είναι το σημείο του Αγίου Δημητρίου! Αυτό το «αυθαίρετο διάταγμα» τελικά απομονώνει τη Θεοτόκο. Την ξεκόβει από την αλληλεγγύη με την υπόλοιπη ανθρωπότητα. Στην ορθόδοξη θέαση, η Θεομήτωρ συμπάσχει με όλους τους ανθρώπους. Ένιωθε κι εκείνη μέσα της την εξασθένιση της ανθρώπινης φύσης, τη φθορά που όλοι κληρονομήσαμε.
ΑΡΗΣ: Μα τότε οι Καθολικοί θα ρωτούσαν: «Πώς γίνεται να συνυπάρχει στην Παρθένο η χάρη του Θεού μαζί με την κηλίδα του προπατορικού αμαρτήματος;».
ΠΑΥΛΟΣ: Εξαιρετική ερώτηση. Και η απάντηση είναι το κλειδί. Οι Πατέρες λένε ότι η Παναγία ήταν πλήρης χάριτος από τη γέννησή της και δεν αμάρτησε ποτέ προσωπικά, ούτε καν με τον λογισμό. Έφτασε στον υπέρτατο βαθμό αγιότητας που μπορεί να φτάσει άνθρωπος. Όμως, αυτός ήταν ένας προσωπικός της αγώνας και εξαγνισμός. Δεν ήταν ένας εξαγνισμός της ίδιας της φύσης της. Η φύση της έφερε τις συνέπειες της πτώσης, όπως σε όλους, αλλά η προσωπική της θέληση και η ταπείνωσή της, ενισχυμένες από τη χάρη του Θεού, την κράτησαν αναμάρτητη.
ΑΡΗΣ: Δηλαδή, η αγιότητά της δεν ήταν ένα «δώρο» που την έκανε υπεράνθρωπο, αλλά ένας προσωπικός της άθλος μέσα στην ανθρώπινη κατάσταση;
ΠΑΥΛΟΣ: Ακριβώς! Κι αυτό κάνει το κατόρθωμά της ακόμα πιο μεγαλειώδες! Γιατί στον Ευαγγελισμό, αυτή η απίστευτη πίστη της δεν πήγαζε από μια φύση «προνομιακά» εξυψωμένη, αλλά από τη δική της προσωπική βούληση. Αυτή η πίστη ήταν το «ναι» που επέτρεψε στον Θεό να πατήσει το πόδι Του στον κόσμο. Καταλαβαίνεις; Οι Ορθόδοξοι τιμούν την Παρθένο στην πραγματικότητα περισσότερο, γιατί μέσα στην κοινή μας ασθένεια, εκείνη κατάφερε το ακατόρθωτο!
ΑΡΗΣ: Με άλλα λόγια, το δόγμα της Άσπιλης Σύλληψης, άθελά του, μειώνει το προσωπικό μεγαλείο του αγώνα της.
ΠΑΥΛΟΣ: Αυτή είναι η ουσία. Γιατί βγάζοντάς την από τον κοινό αγώνα, την βγάζουν και από την ανάγκη να σωθεί διά του Χριστού. Στην πράξη, την κάνουν να μη χρειάζεται Σωτήρα! Ενώ για εμάς, η σωτηρία έρχεται αποκλειστικά και μόνο διά του Ιησού Χριστού για όλους, συμπεριλαμβανομένης και της Μητέρας Του.
ΑΡΗΣ: Καταλαβαίνω. Είναι πολύ πιο βαθύ και συνεκτικό έτσι. Και για το άλλο δόγμα; Την «εν σώματι μετάστασή» της;
ΠΑΥΛΟΣ: Α, εδώ τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η Ορθόδοξη Εκκλησία το πιστεύει αυτό, ότι η Παρθένος αναλήφθηκε με το σώμα Της στους ουρανούς. Το γιορτάζουμε, το έχουμε στην υμνολογία μας.
ΑΡΗΣ: Ε, τότε πού διαφωνούμε;
ΠΑΥΛΟΣ: Δεν το κάναμε ποτέ επίσημο, δεσμευτικό δόγμα. Και ο λόγος είναι σπαρακτικός. Μετά το σχίσμα του 1054, η Ορθοδοξία δίσταζε να διατυπώσει μόνη της νέα δόγματα πάνω στον κοινό θησαυρό των πρώτων αιώνων. Περίμενε, και περιμένει ακόμα, την ένωση των αδελφών. Όπως γράφει με πόνο ο Άγιος Δημήτριος, ο ρωμαιοκαθολικισμός, με τη βιασύνη του να δογματίζει, απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την κοινή μας ρίζα, κάνοντας την επιστροφή όλο και πιο δύσκολη.
ΑΡΗΣ: Δηλαδή, η Ορθοδοξία απέφυγε να «κλειδώσει» το μυστήριο σε έναν ορισμό από σεβασμό στην ενότητα της Εκκλησίας.
ΠΑΥΛΟΣ: Ακριβώς. Και από σεβασμό στο ίδιο το μυστήριο! Ένας άλλος μεγάλος θεολόγος, ο π. Σέργιος Bulgakov, λέει ότι ο Θεός θέλησε να αφήσει καλυμμένο με ένα «πέπλο μυστηρίου» το γεγονός της μετάστασης. Δεν ήθελε να γίνει ένα «φανερό» γεγονός όπως η Ανάληψη του Κυρίου.
ΑΡΗΣ: Και γιατί αυτό;
ΠΑΥΛΟΣ: Γιατί το μυστήριο της ζωής της Θεοτόκου δεν στέκεται από μόνο του. Είναι άρρηκτα δεμένο με τον Χριστό. Η αγάπη προς την Παναγία γεννιέται από την αγάπη προς τον Χριστό, και όχι το αντίθετο. Αν την κάνεις ένα ξεχωριστό, αυτόνομο «φαινόμενο», κινδυνεύεις να την παραλληλίσεις με τον Χριστό, να την απομονώσεις από Αυτόν. Ενώ η δόξα της είναι ότι βρίσκεται πάντα εν Αυτώ και δι’ Αυτού.
ΑΡΗΣ: Τελικά, όλη η συζήτηση καταλήγει στο ίδιο σημείο.
ΠΑΥΛΟΣ: Στο ίδιο ακριβώς. Και είναι το συμπέρασμα όλου του βιβλίου. Είναι χαρακτηριστικό της Ορθοδοξίας ότι ποτέ δεν δείχνει τη Θεοτόκο ξεχωριστά από τον Χριστό, όπως βλέπεις συχνά στη Δύση τις εικόνες της Μαντόνας. Στις δικές μας εικόνες είναι πάντα σε σχέση με τον Ιησού. Γι' αυτό είναι η πιο κοντινή σ' Αυτόν. Και ποιος μπορεί να είναι πιο κοντά στον γιο της, παρά μια μάνα;
ΑΡΗΣ: (Μένει σκεπτικός για λίγο) Τελικά, αυτό που στην αρχή μου φάνηκε σαν μια μικρή θεολογική λεπτομέρεια, αγγίζει τον πυρήνα της πίστης.
ΠΑΥΛΟΣ: Αυτή είναι η αλήθεια. Γιατί μόνο έτσι καταλαβαίνουμε το αδιανόητο: ότι η Παρθένος είχε μια τόσο καθαρή καρδιά, που μέσα στην κοινή μας ανθρώπινη κατάσταση, μπόρεσε να κάνει κάτι που φάνταζε αδύνατο ακόμα και για τους αγγέλους. Να προσελκύσει τον ίδιο τον Θεό να έρθει και να κατοικήσει στην κοιλία της, κάνοντάς την έτσι Μητέρα όλων των ανθρώπων.
