Οι νοητικές σημειώσεις, όταν διαβάζουμε κάποιο έργο, είναι ορισμένες από τις εσώτερες σκέψεις μας: είναι μύχιες επισημάνσεις που εγχαράσσουμε στο μυαλό μας, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, για τον εαυτό μας. Μερικές από αυτές θεωρώ πως θα ενδιέφεραν και άλλους- έτσι, προσπάθησα να τις ανασύρω σαν μέσα από όνειρο και να τις καταγράψω ανεπτυγμένες στο παρόν σημείωμα.
- Ο Γιώργος Ιωάννου μπήκε και γνώρισε καλά τον κόσμο των λεγόμενων «Κατηχητικών» της «Ζωής» και συναναστράφηκε τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούσαν στη συμβασιλεύουσα. Σε σύγκριση με την Αθήνα, όπως μας την κατέγραψε ο αείμνηστος Γιανναράς στα βιβλία του («Καταφύγιο Ιδεών» κ.π.ά.) αλλά και άλλοι, όπως ο θεολόγος-κοινωνιολόγος Γιώργος Μουστάκης («Η γέννηση του χριστιανοφασισμού στην Ελλάδα» κ.α.) οι κορυφαίοι της θεσσαλονικιώτικης «Ζωής» μοιάζουν μάλλον… άγγελοι μέσα στην προσιτότητά τους. Αργότερα, πάντως, στα άρθρα του που εξέδωσε με την ονομασία «Κοιτάσματα», εμφανίζεται πιο σκληρός: οι άνθρωποι που γνώρισε μέσα στον ευσεβιστικό χώρο είναι από τα «πιο απαίσια προσώπατα», που έφεραν στα μέρη μας το «δυτικό καλογερισμό», που «αποδείκνυαν την ύπαρξη του Θεού» με ορθολογιστικούς και μαθηματικούς τρόπους, που περιφρονούσαν τη βυζαντινή παράδοση και που τελικά του «μάραναν τη θρησκευτική έξαρση» που είχε, δια παντός.
- Η αισθητική του Ιωάννου κάθε άλλο παρά είναι γλυκερή. Αγαπάει με πάθος τους σκοτεινούς δρόμους, μέσα στους οποίους και μόνο, όπως λέει, κανείς μπορεί να βρει παρηγοριά από προβλήματα που τον κατατρέχουν. Τρέχει με πάθος να χαθεί στις πιο σκοτεινές πλατείες. Επίσης, βγαίνει σχεδόν σκαστός απ’ τη δουλειά να προϋπαντήσει και να χωθεί, όταν ρθει ο καιρός της, στην ομίχλη, που άλλωστε είναι χαρακτηριστικά θεσσαλονικιώτικο φαινόμενο. Όταν δεν υπάρχει ομίχλη ως φυσικό φαινόμενο, την φέρνει στο νου του μέσα από ένα βαθύ ονείρεμα.
- Ο Ελύτης είχε πει πως υπήρξε ένας παγανιστής –ένας ηλιολάτρης, ένας άνθρωπος των φυσικών πραγμάτων και ηδονών- που συνάντησε στο διάβα του κάποια στιγμή την Ορθοδοξία. Η αισθητική του Ιωάννου φαίνεται αντίθετα εξαιρετικά αρμόζουσα προς τη μυστικιστική του ιδιοσυγκρασία. Στα άρθρα του, λίγο πριν πάρει σύνταξη, μας λέει πως αφού μαζέψει και το τελευταίο ένσημο, θα κάνει το σπίτι του βυζαντινό μοναστήρι, θα συναντά μόνο όσους θέλει ο ίδιος, με μια ελπίδα να μπορεί εκεί να «βυθίζεται στην έκσταση» της μυστικής ζωής, ιεροκρυφίως, όπως οι αγαπημένοι του Ησυχαστές του 14ου αιώνα. Όπως ξέρουμε, δεν πρόλαβε κάτι τέτοιο…
- Ο Ιωάννου, στα κείμενά του, μας εμφανίζει τους Θεσσαλονικείς ως ανθρώπους με «καλογερική» -όχι χριστιανική γενικά, αλλά ειδικά καλογερική- ιδιοσυγκρασία και νοοτροπία, χωρίς αυτό να το αξιολογεί θετικά ή αρνητικά. Επίσης, μας λέει πως πολιτικά πλέον τείνουν ή ανήκουν στην αριστερά ή είναι αριστερόστροφοι. Όμως, κι ο ίδιος, που έγραφε πως, όταν έμπαινε στην εκκλησία, σκέφτεται θέματα της πίστης και της πατρίδας, δεν υπήρξε αριστερός; Στον «πρόεδρο Ταμέλη» μάλιστα, ένα διήγημα αυτοβιογραφικό για την 21η Απριλίου 1967, μνημονεύει και τον Ανδρέα Παπανδρέου, που «μας είχε πει», αν κηρυχτεί χούντα, να βγουν στους δρόμους. Ο Ιωάννου προφανώς δεν είναι ένας αριστερός όπως συνηθίσαμε τον όρο στην ύστερη μεταπολίτευση. Θυμίζει περισσότερο ως προς αυτό τον Παπαδιαμάντη, τον Κόντογλου, το Ντοστογιέφσκι, το Μπαλζάκ, το Ράσκιν…
- Ο Γιώργος Ιωάννου μιλάει στα δοκίμιά του με καθαρά δική του φωνή και παίρνει θέσεις ολότελα δικές του. Στις θέσεις του αυτές, δεν κάνει εκπτώσεις και συμβιβασμούς. Λέει αυτό που πρεσβεύει και το υποστηρίζει σθεναρά, στο μέτρο που το πιστεύει. Για αυτό και θα τον δούμε να καταγγέλλει τη «γυναικουλίστικου πνεύματος προετοιμασία» που απαιτείται για να γίνει μια στρατιωτική παρέλαση, θα καταγγείλει –ήδη στην πρώιμη μεταπολίτευση!- τα «βουνά της ψευτομορφωτικής σαβούρας» με τα οποία παλεύουν ανέλπιδα οι μικροί μαθητές στο σχολείο που και «έχουν παραφορτωθεί με ύλη», θα υποστηρίξει τους άνδρες που βάφουν τα μαλλιά τους ως πόλεμο ενάντια στη φθορά και γενικά θα διατυπώνει τις απόψεις του, χωρίς να υπολογίζει κανένα και μάλιστα διάφορους άφωνους σύντεχνούς του…
- Η ερωτική (και εδώ δεν εννοώ τη σεξουαλική μόνο προφανώς) ζωή του Γιώργου Ιωάννου, παρά το ξεψάχνισμα που πολλοί σήμερα επιχειρούν, μένει για τον ίδιο ένα ζήτημα αυστηρά προσωπικό. Στα γραπτά του, μας θυμίζει αυτό που έλεγε ο Μίλτος Σαχτούρης στις συνεντεύξεις του ότι «είναι δύσκολο να μένει κανείς με ένα ποιητή», αφού λέει ότι δε θα μπορούσε να παντρευτεί, επειδή δεν είναι άνθρωπος που θα μπορούσε να ανεχτεί διάφορα «γυναικουλίστικα» πρέπει και συμβάσεις. Σε άλλα κείμενά του, αναφέρει ότι ένας άνθρωπος με «θερμή» ιδιοσυγκρασία δε θα μπορούσε να ακολουθήσει για πάντα το δρόμο του «δυτικού καλογερισμού» που προέτασσαν τα ευσεβιστικά Κατηχητικά, παρ’ ότι ο ίδιος έδειξε πλήρη ηθική συνέπεια τότε σε αυτό. Φυσικά, σε ένα κόσμο όπου η πάλαι ποτέ σοσιαλδημοκρατία έχει μεταλλάξει την ταξική πάλη με ταυτοτικούς πολέμους και τη μεταφεμινιστική σεξουαλική επανάσταση, συναντώμενη έτσι με το νεοφιλελευθερισμό, δύσκολα θα μπορούσε να γίνει σεβαστή η στάση αυτή, που απέχει χιλιάδες χιλιόμετρα από του Λαπαθιώτη ή έστω του Καβάφη. Ένα πράγμα πάντως οφείλουν όλοι με ειλικρίνεια να του αναγνωρίσουν: χειρίζεται τα θέματα αυτά με μυστικότητα, όπως έχει κάθε δικαίωμα, αλλά και με παροιμιώδη αξιοπρέπεια.
- Η γλώσσα του Ιωάννου φαίνεται ως ένα βαθμό συνάντηση «λαϊκότητας και διανόησης», αν ως λαϊκότητα εννοήσουμε έναν έντονο αυθορμητισμό και έλλειψη (όχι λογοτεχνικής αλλά) λογοτεχνίστικης πόζας. Γράφει και πολλές φορές είναι σα να μιλάει προφορικά, αν και στο κείμενό του συχνότατα παρεισφρέουν περίτεχνες και δύσκολες λέξεις, που το καθιστούν λογιότερο, όμως με τρόπο πάντα φυσικό, ακομπλεξάριστο και ασφαλώς ανεπιτήδευτο. Ο Ιωάννου διδάσκει εμπράκτως σε όλους μας σήμερα τι σημαίνει αποστροφή προς την οίηση -από την οποία υποφέρουν πολλοί «ξινίλες», όπως τους λέει, του λογοτεχνικού κόσμου- και εγκόλπωση μιας αφοπλιστικής ευθύτητας. Σου μιλάει και είναι σα να σε κοιτάζει κατάματα.
Στην εικαστική συμπλήρωση της σελίδας, σχέδιο ("Γιώργος Ιωάννου") της Ασπασίας Παπαδοπεράκη.
