Εκδοχή πρώτη: Η σωτηρία ως απόδραση και διαφυγή. Άρνηση αυτού του κόσμου της υλικότητας, της φθοράς και του πόνου και εκτόξευση προς μια εξω-κοσμική, υπερβατική μακαριότητα.
Εκδοχή δεύτερη: Η σωτηρία ως υπαρκτική πληρότητα. Μεταμόρφωση του κόσμου, ώστε να αποκαλυφθεί ο προορισμός και το «τέλος» του, δηλαδή ο σκοπός του.
Την πρώτη εκδοχή υπηρετούν οι κάθε λογής πνευματοκρατικοί μανιχαϊσμοί, των οποίων το ιδιοφυέστερο δείγμα στην ιστορία της σκέψης θα είναι πάντα η πλατωνική διδασκαλία περί των Ιδεών. Διδασκαλία που έκτοτε διατρέχει (και όχι πάντοτε συνειδητά) τη δυτική μεταφυσική αναζήτηση
Την πραγμάτωση της δεύτερης εκδοχής θα την ψηλαφήσουν οι χριστιανοί σε λίγες μέρες (Σημ: Το κείμενο γράφτηκε στην 21η Δεκεμβρίου). Για άλλη μια χρονιά, δύο φύσεις, θεία και ανθρώπινη, έρχονται στον Κόσμο, υποστασιαζόμενες σε ένα Πρόσωπο. Δυο φύσεις συνυπάρχουσες και όχι αλληλοσυγκρουόμενες. Καμία δεν υποτάσσεται και δεν απορροφάται από την άλλη. Εδώ το εγελιανό σχήμα «θέσις – αντίθεσις – σύνθεσις» υπερβαίνεται, έμπρακτα και καταλυτικά.
Ο Ελύτης έγραψε κάπου πως «Η αλήθεια μόνο έναντι θανάτου δίδεται». Μάλλον έχει δίκιο. Μα η αναζήτηση της αλήθειας αρχίζει από τη στιγμή που ερχόμαστε στη ζωή. Και η Γέννηση στον στάβλο της Βηθλεέμ φέρνει στο φως μια νέα δυνατότητα, για τον Άνθρωπο και τον Κόσμο. Το Άκτιστο έχει εισχωρήσει στο Κτιστό, με την ελεύθερη συγκατάθεση του δεύτερου. Τώρα Αυτός που εισέρχεται στην Ιστορία, σπάζει το αρχέγονο φράγμα μεταξύ Αιτίου και Αιτιατού, Πνεύματος και Ύλης, Θεού και Ανθρώπου. Έτσι «χαίρει η Κτίσις όλη», καθώς μεταμορφώνεται, με την υπαρκτική της δυνατότητα να απελευθερώνεται από τα δεσμά της μερικότητας και της υποταγής στον Χρόνο, κατευθυνόμενη προς το καθολικό και το Αιώνιο.
Μιλάμε όχι απλώς για θαύμα, γεγονός που καταλύει τα δεδομένα της άμεσης, ψηλαφητής εμπειρίας μας, μα και για μυστήριο. Και μένει έτσι για να μην εκβιαστεί η λογική κανενός στην αποδοχή του ως τέτοιου. Η πραγματικότητα είναι ομοίως προσβάσιμη σε όλους. Η α-λήθεια, αντίθετα, απαντάται στο επίπεδο του προσωπικού, γνωρίζεται από τον καθένα κατά τέτοιο τρόπο που να ανταποκρίνεται στην μοναδική και ανεπανάληπτη ύπαρξή του. Η φάτνη των αλόγων, το σπήλαιο, το άστρο της Βηθλεέμ, τα δώρα των Μάγων: σημεία που δείχνουν τον δρόμο. Μα το ταξίδι του καθενός πάνω στον δρόμο αυτό είναι εντελώς προσωπικό. Και οι εκπλήξεις του ταξιδιού, αναρίθμητες.
Φορητή εικόνα της Γεννήσεως (18ος αι.) από την μονή Καρακάλλου του Αγίου Όρους.
