«Τὴ ἁγίᾳ καὶ μεγάλῃ Τετάρτῃ τῆς ἀλειψάσης τὸν Κύριον μύρῳ πόρνης γυναικὸς μνείαν ποιεῖσθαι οἱ θειότατοι πατέρες ἐθέσπισαν, ὅτι πρὸ τοῦ σωτηρίου πάθους μικρὸν τοῦτο γέγονεν».
Ἡ σοφία τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ θέσπισε νὰ μνημονεύουμε, στὴν καρδιὰ τοῦ κατανυκτικοῦ καὶ σταυροαναστάσιμου ὁδοιπορικοῦ τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδας, τῆς πόρνης γυναίκας τοῦ Εὐαγγελίου, εἶναι μιὰ ἀπόφαση ποὺ ἀνατρέπει κάθε αὐτονόητο ἢ ὀρθολογικὸ στὸ χῶρο τῆς θρησκευτικῆς καὶ ἠθικῆς ἀντιλήψεώς μας. Εἶναι ἡ πράξη ποὺ ἀναιρεῖ κάθε γνώση ἢ ἄποψη, ἡ ὁποία ἔχει σχηματισθεῖ ἢ συσχηματισθεῖ μὲ θεωρίες νομικιστικὲς ἢ ἰδεολογικές, ποὺ παρεμβάλλονται καὶ διευρύνουν τὸ χάσμα ἀνάμεσα στὸ Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο. Ἡ μνήμη τῆς πόρνης γυναίκας ἔρχεται νὰ ἐπιβεβαιώσει καὶ νὰ ἐπισφραγίσει τὴν ἐμπειρία ποῦ γευτήκαμε τὴ Μεγάλη Τρίτη, νὰ μᾶς κάνει δηλαδὴ νὰ ἐμβαθύνουμε στὸ μυστήριο τῆς σωτηρίας μας: Τί ἀνοίγει ἀπὸ μέρους μας τὸ δρόμο πρὸς τὸν ἐρχόμενο Κύριο, ἢ τί εἶναι ἐκεῖνο ποὺ μᾶς σώζει; Ἡ εὐσέβεια καὶ ἡ ἀρετή, ἡ σοφία καὶ ἡ δύναμή μας, ὅλη ἐκείνη ἡ ἀξιόμισθη φλυαρία καὶ πολυπραγμοσύνη σὲ κάποιο σχῆμα τυπικῆς θρησκευτικότητας καὶ ἐπιβαλλόμενου ἠθικισμοῦ, ἢ οἱ οἰκτιρμοὶ καὶ τὰ ἐλέη, ἡ χάρη καὶ ἡ φιλανθρωπία τοῦ τριαδικοῦ Θεοῦ, ποὺ ἔρχεται νὰ μᾶς συναντήσει στὴν ἁμαρτία μας καὶ νὰ μᾶς ἀγαπήσει μὲ ὅλη τὴν ἁμαρτία μας; Ἡ μνήμη τῆς πόρνης γυναίκας μᾶς μαθαίνει ὅτι ἐκεῖνο ποὺ εἶναι ἀπαιτητὸ ἀπὸ μᾶς εἶναι ἡ αἴσθηση τῆς ἁμαρτίας μας ἢ ἡ ἀπόγνωση ἀπὸ τὸν ἑαυτό μας, ποὺ μᾶς στρέφει, ὅταν ἐξακολουθεῖ νὰ μᾶς κατακαίει ἡ δίψα τῆς προσωπικῆς κοινωνίας καὶ τῆς πραγματικῆς ἀγάπης ἢ νὰ μᾶς φλογίζει ὁ ἄνθρωπος τῆς ὀδύνης καὶ τοῦ πόθου, τοῦ πληγωμένου ἔρωτα καὶ τῆς διακινδυνεύσεως, στὴν ἀγάπη καὶ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ: «Ἁμαρτιῶν, ἡ τρικυμία χειμάζουσα, ἐπὶ βυθὸν καθέλκει με τῆς ἀπογνώσεως· ἀλλά σοῦ τῷ πελάγει, προστρέχω τοῦ ἐλέους. Σῶσόν με Κύριε» (Κανόνας Τριωδίου Δευτέρας Α΄ Νηστειῶν).
Τὸ ἐπαναλαμβάνουμε καὶ πάλι: «Οἱ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι προάγουσιν ὑμᾶς εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (Ματθ. 21, 31). Ἡ Ἐκκλησία, καὶ ὄχι βέβαια ἡ μερίδα τῶν θρησκευομένων, ψάλλει, πάντοτε καὶ τώρα αὐτὴ τὴ βεβαιότητα: «Χριστὸς ἐνηνθρώπησε, καλέσας εἰς μετάνοιαν ληστὰς καὶ πόρνας· ψυχὴ μετανόησον, ἡ θύρα ἠνέωκται, τῆς βασιλείας ἤδη· καὶ προαρπάζουσιν αὐτήν, Φαρισαῖοι καὶ τελῶναι, καὶ μοιχοὶ μεταποιούμενοι» (Τροπάριο Μεγ. Κανόνα). Ἡ προτεραιότητα τῆς πόρνης, καὶ ἀργότερα τοῦ ληστῆ, καταξιώνεται ἀπὸ τὴν αἴσθηση τῆς ἀποτυχίας καὶ τὴν ἐπίγνωση τοῦ Ἅδη της, τὴν ἀνάνηψη καὶ τὴν ἐπιστροφή, τὴ μετάνοια καὶ τὸ ἄνοιγμα τῆς ἔσχατης ἔνδειάς της στὸ Θεό. Δὲν μποροῦμε νὰ ἐλπίζουμε στὸν ἑαυτό μας, ἀλλὰ νὰ ἔχουμε πεποίθηση μόνο στὸ Θεό, ποὺ ἐγείρει τοὺς νεκρούς, τοὺς «νεκρωθέντας τῇ ἁμαρτίᾳ». Ἐκεῖνο ποὺ τελικὰ μᾶς σώζει εἶναι ἡ ἀγάπη, ποὺ σφραγίζει τὸ μυστήριο τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς αἰωνιότητας τοῦ ἀνθρώπου. Χωρὶς τὴν ἀγάπη τὰ πάντα γίνονται ἄχρηστα καὶ μάταια, βρώμικα καὶ κολασμένα. Χωρὶς τὴν ἀγάπη δὲν ὑπάρχει σωτηρία, γιατὶ σωζόμαστε στὴν ἀγάπη καὶ μὲ τὴν ἀγάπη: «Ἀφέωνται αἱ ἁμαρτίαι αὐτῆς αἱ πολλαί, ὅτι ἠγάπησε πολύ· ᾧ δὲ ὀλίγον ἀφίεται, ὀλίγον ἀγαπᾷ» (Λουκ. 7, 47). Δὲν πρόκειται ἀσφαλῶς γιὰ κάποιον ἀνθρώπινο ἔρωτα ἢ γιὰ κάποια ἀπροσδιόριστη συμπάθεια, ἀλλὰ τὴν ἀγάπη ὡς μυστήριο ἐλευθερίας καὶ σταυρώσεως, ποὺ ἔχει διδάσκαλο καὶ μάρτυρα τὸν τριαδικὸ Θεό. Τὴν ἀγάπη, ποὺ δὲν εἶναι κάποιο ἰδίωμα τοῦ Θεοῦ καὶ ἕνα καθῆκον τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ τρόπος τοῦ εἶναι καὶ τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἴδια ἡ ζωὴ καὶ ἡ ποιότητα τῆς ζωῆς. Ἡ ἀγάπη εἶναι ἡ μετάθεση στὴν καρδιὰ τοῦ ἄλλου, γεγονὸς ποὺ ἐκφράζει τὸν ἀληθινὸ χαρακτήρα της.
Κανένας δὲν ἔχει ἐκπέσει ἀπὸ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, οὔτε καὶ ἡ πόρνη. Γιατὶ «δὲν εἶναι κακὸ ἡ γυναίκα, ἀλλὰ ἡ πορνεία», γράφει ὁ Ὅσιος Πέτρος Δαμασκηνός. Μποροῦμε καὶ πρέπει νὰ μισοῦμε τὴν πορνεία, ἀλλὰ ὀφείλουμε νὰ ἀγαποῦμε τὴν πόρνη, ποὺ δὲν παύει νὰ εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ καὶ ὅταν φέρνει τὴν πληγὴ καὶ τὴν ὀδύνη τῶν πταισμάτων της. Ποιός μπορεῖ νὰ μᾶς βεβαιώσει ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὅ,τι εἶναι οἱ πράξεις του, ἢ ὅτι εἶναι ἐλεύθερος στὶς πράξεις του ἢ ἀγαπᾶ αὐτὸ ποὺ πράττει; Ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι αὐτὸ ποὺ λέει ἢ πράττει, ἀλλὰ ὁ πόθος ἢ τὸ μυστικὸ τῆς καρδιᾶς του, αὐτὸ ποὺ κλήθηκε νὰ εἶναι ἢ νὰ γίνει. Καὶ αὐτὴ ἡ κλήση δὲ νοεῖται ἔξω ἀπὸ τὴ μετάνοια, τὴ μόνη ἐλευθερία καὶ ἀξιοπρέπεια τοῦ ἀνθρώπου. Κάθε ἄσκησή μας εἶναι ἐργασία μετάνοιας καὶ ὅλη ἡ ζωή μας εἶναι μιὰ ἀτέλευτη πράξη μετάνοιας. Ἡ πόρνη γίνεται τύπος τῶν πιστῶν, ποὺ τόσο παγιδεύονται στὸν πειρασμὸ τῆς αὐτοδικαιώσεως, γιατὶ δίνει αὐτὸ ποὺ εἶναι: τὸ εἶναι της γυμνὸ γιὰ νὰ τὸ ἐνδύσει καὶ πάλι ἡ χάρη. Δίνει ἀκριβῶς αὐτὸ ποὺ γνωρίζει καὶ περιμένει ὁ Θεὸς ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο, τὴν ἄβυσσο τοῦ μυστηρίου τῆς καρδιᾶς, τῆς καρδιᾶς ποὺ μπορεῖ νὰ μᾶς σώσει καὶ νὰ μᾶς ἁγιάσει. «Ἡ πόρνη ἐν κλαυθμῷ, ἀνεβόα οἰκτίρμων, ἐκμάσσουσα θερμῶς, τοὺς ἀχράντους σου πόδας, θριξὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς, καὶ ἐκ βάθους στενάζουσα· Μὴ ἀπώσῃ με, μηδὲ βδελύξῃ Θεέ μου, ἀλλὰ δέξαι με, μετανοοῦσαν καὶ σῶσον, ὡς μόνος φιλάνθρωπος» (Κάθισμα Ὄρθρου Μεγ. Τετάρτης).
Ἡ πόρνη, ἀπελπισμένη ἀπὸ τὶς πράξεις καὶ ἀπεγνωσμένη γιὰ τὴ ζωή της, ἐπειδὴ φαίνεται ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀνώτερος ὄχι μόνο ἀπὸ τὶς πράξεις ἀλλὰ καὶ τὴ ζωή του, ἐγγίζει οὐσιαστικὰ τὸ μυστήριο τῆς δικαιώσεως καὶ τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου. Οἱ κρουνοὶ τῶν δακρύων τῆς μετάνοιας καὶ οἱ βαθεῖς στεναγμοὶ τῆς καρδιᾶς της, ποὺ ἐκφράζουν βαθιὰ κατανόηση τοῦ μυστηρίου τῆς πτώσεως καὶ τῆς ἀναστάσεως, μαρτυροῦν τὴν τελικὴ πράξη ἐλευθερίας ἀπὸ τὸν ἑαυτό της καὶ τὴν ἀπαρχὴ τῆς κοινωνίας ζωῆς μὲ τὸ Θεό. Ὁ Χρ. Γιανναρᾶς μᾶς θυμίζει ὅτι «τὸ πρότυπο στὸ ὁποῖο ἀπέβλεπε πάντοτε ἡ Ἐκκλησία, δὲν ἦταν ἡ πληρότητα τῆς ἠθικῆς αὐτάρκειας, ἀλλὰ ὁ θρῆνος τῆς ἀδιάκοπης μετάνοιας (θρῆνος χαροποιός), βεβαίωση τῆς νίκης τοῦ Χριστοῦ πάνω στὴν ἁμαρτία, ποὺ προϋποθέτει μιὰ προσωπικὴ αἴσθηση τῆς ἀπουσίας τοῦ Θεοῦ, δηλαδὴ μιὰ πρώτη ἀποκάλυψη καὶ γνωριμία τοῦ προσώπου Του. Μόνο τότε μπορεῖ νὰ πενθήσει καὶ νὰ θρηνήσει ὁ ἄνθρωπος, ὅταν ξέρει τί ἀκριβῶς ἔχει χαθεῖ καὶ ζεῖ τὴν ἀπώλεια σὰν προσωπικὴ στέρηση καὶ δίψα. Τὸ μήνυμα τῆς Θεολογίας τῆς πτώσεως εἶναι νὰ βεβαιώσει πὼς αὐτὸ ποὺ ζητάει οὐσιαστικὰ ὁ Θεὸς ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο δὲν εἶναι οὔτε ἡ ἀρετὴ οὔτε οἱ ἀξιομισθίες, ἀλλὰ μιὰ κραυγὴ ἐμπιστοσύνης καὶ ἀγάπης ἀπὸ τὰ βάθη τῆς ἀβύσσου μας, ἢ ποιός ξέρει, ἴσως μιὰ στιγμὴ ἀνανήψεως καὶ ἀγωνίας μέσα ἀπὸ τὸν κλειστὸ καὶ καλοασφαλισμένο ὑποκειμενισμὸ τῆς εὐτυχίας μας». Φαίνεται ὅτι ἡ ζωή μας ὡς ἐνώδυνη καὶ ἀποφασιστικὴ συνάντηση μὲ τὸν Κύριό μας, συνοψίζεται καὶ διασώζεται σὲ κάποιες ἀποκαλυπτικὲς στιγμές, καὶ γιατί ὄχι, σὲ μιὰ εὐλογημένη στιγμή: «Ἀκόμα μιὰ στιγμούλα, κύριε δήμιε, μιὰ στιγμούλα μοναχά. Καὶ νά, γι’ αὐτὴ τὴ στιγμούλα, ἴσως νὰ τὴ συγχωρέσει ὁ Θεός, γιατὶ εἶναι ἀδύνατο νὰ φανταστεῖ κανεὶς μεγαλύτερη μιζέρια τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς» (Ντοστογιέφσκι).
Πόσο κακοποιεῖται τὸ κατανυκτικὸ τροπάριο τῆς Κασσιανῆς, ὅταν κατανοεῖται στὸ ἐπίπεδο τῶν πρόσκαιρων θρησκευτικῶν συναισθημάτων, τῆς ἀστικῆς αἰχμαλωτεύσεώς μας, γιὰ νὰ ἀγνοοῦμε τότε τὸ θεολογικὸ καὶ σωτηριολογικὸ περιεχόμενο καὶ μήνυμά του. Ἂς ξαναδοῦμε τὴν τραγικὴ ὀμορφιά του: «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή, τὴν σὴν αἰσθομένη θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν, ὀδυρομένη μύρα σοι πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει. Οἶμοι, λέγουσα, ὅτι νύξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας, ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος, ἔρως τῆς ἁμαρτίας. Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων, ὁ νεφέλαις διεξάγων τῆς θαλάσσης τὸ ὕδωρ. Κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆς καρδίας, ὁ κλίνας τοὺς οὐρανοὺς τῇ ἀφάτῳ σου κενώσει. Καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας, ἀποσμήξω τούτους δὲ πάλιν τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις· ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν, κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη. Ἁμαρτιῶν μου τὰ πλήθη, καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους, τίς ἐξιχνιάσει, ψυχοσῶστα Σωτήρ μου; Μή με τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεος» (Δοξαστικὸ Ἀποστίχων Ὄρθρου Μεγ. Τετάρτης). Τὸ τροπάριο συγκεφαλαιώνει τὴν ὀρθόδοξη πνευματικότητα, ποὺ λειτουργεῖται μέσα στὸν πλοῦτο τῆς ἀγαθότητας τοῦ Θεοῦ καὶ ἔξω ἀπὸ τὰ κριτήρια τῆς ἀνθρώπινης δικαιοσύνης καὶ ποὺ ἐπίκεντρό της εἶναι ἡ ἐπάνοδός μας ἀπὸ τὸν ἔρωτα τῆς ἁμαρτίας στὸν ἔρωτα τοῦ Θεοῦ. Ἢ ποὺ βασική της προϋπόθεση εἶναι ἡ αἴσθηση τῆς ἀνθρώπινης ἁμαρτίας καὶ ἀποτυχίας, ποὺ διὰ τοῦ Σταυροῦ καὶ τῆς Ἀναστάσεως ἀνοίγεται ὡς ὁδὸς μετάνοιας καὶ χαρᾶς, ὑπερβάσεως τοῦ ἀδιεξόδου καὶ τῆς ἀπελπισίας μας. Ὅπου ὑπάρχει μετάνοια, δὲν ὑπάρχει ἀπελπισία· δὲν ὑπάρχει ὁ Ἅδης, ὑπάρχει ἡ Ἀνάσταση.
Ἡ κόλαση δὲν εἶναι γιὰ τοὺς ἁμαρτωλούς, ἀλλὰ γιὰ τοὺς ἀμετανόητους. Γιὰ ἐκείνους ποὺ δὲν αἰσθάνονται τὴν ἀναξιότητά τους, ποὺ δὲν ἔχουν καλοσύνη, ποὺ δὲ γνωρίζουν τὴν ὀμορφιὰ τῆς συγγνώμης, ποὺ ἀγνοοῦν τὸν παράδεισο τῆς ἀγάπης, ποὺ δὲ γεύονται τὸ ἀμέτρητο θεῖο ἔλεος, ποὺ δὲν ἑορτάζουν τὴν κάθοδο τοῦ Χριστοῦ στὸν Ἅδη, ποὺ δὲ ζοῦν τὴν ἐλπίδα, ὅτι ἀφοῦ τὸ Θεὸ δὲν μποροῦμε νὰ τὸν ἀντέξουμε στὸ φῶς, Ἐκεῖνος ἔρχεται καὶ φανερώνεται στὸ σκοτάδι μας. Εἶναι, μ’ ἕνα λόγο, γιὰ ἐκείνους, ποὺ τοποθετοῦν τὴν αὐτοδικαίωση καὶ τὰ ἀξιόμισθα ἔργα τους πάνω ἀπὸ τὸ σωτήριο πάθος καὶ τὸ μέγα ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ἡ μετάνοια καὶ τὰ δάκρυα εἶναι ἡ ἀπόρριψη τῆς ἐμπιστοσύνης στὸν ἑαυτό μας καὶ τῆς ἀπάτης τῆς αὐτοσωτηρίας καὶ ἄνοιγμα καὶ ἐλπίδα στὴν εὐσπλαχνία καὶ τὴ συγγνώμη τοῦ Θεοῦ. Ἡ Ἐκκλησία μπορεῖ νὰ λέει στὸν κάθε ἄνθρωπο, μὲ τὸ στόμα τοῦ Ντοστογιέφσκι: «Τίποτα μὴ φοβᾶσαι, ποτὲ μὴ φοβᾶσαι καὶ μὴ θλίβεσαι. Μιὰ καὶ μετανοεῖς ὅλα θὰ στὰ συγχωρέσει ὁ Θεός. Μὰ κι οὔτε ὑπάρχει οὔτε μπορεῖ νὰ γίνει στὸν κόσμο τέτοιο κρίμα, ποὺ νὰ μὴν τὸ συγχωρέσει ὁ Κύριος σὲ κεῖνον ποὺ μετανοεῖ ἀληθινά. Μὰ κι οὔτε μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νὰ κάνει ἕνα τόσο μεγάλο ἁμάρτημα ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ ἐξαντλήσει τὴν ἀστείρευτη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Ἢ μήπως μπορεῖ νὰ ὑπάρξει τάχα ἕνα τόσο μεγάλο ἁμάρτημα ποὺ νὰ ξεπεράσει τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ; Φρόντιζε μονάχα γιὰ τὴ μετάνοια, γιὰ τὴν ἀδιάκοπη μετάνοια, κι ὅσο γιὰ τὸ φόβο, διῶξε τον ἐντελῶς ἀπὸ τὴν καρδιά σου. Πίστευε πὼς ὁ Θεὸς σὲ ἀγαπάει τόσο ποὺ ἐσὺ οὔτε καὶ νὰ τὸ φανταστεῖς δὲν μπορεῖς. Σ’ αγαπάει παρόλο ποὺ ἁμάρτησες. Σ’ αγαπάει μέσα στὴν ἁμαρτία σου. Γιὰ ἕνα μετανοοῦντα στὸν οὐρανὸ χαίρονται περισσότερο παρὰ γιὰ χίλιους ἀναμάρτητους εἶπεν ὁ Χριστός». Στὴν πραγματικότητα ἡ ἀμετανοησία καὶ ἡ ἀπελπισία εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἁμαρτία καὶ τὸ μοναδικὸ ἀδιέξοδο τοῦ ἀνθρώπου.
Ἡ διαρκὴς μετάνοια, ποὺ ἐκφράζει τὴν ἐμπιστοσύνη μας στὸ Θεὸ καὶ ὄχι στὸν ἑαυτό μας, εἶναι ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἀπὸ τὸ θάνατό μας μεταβιβάζει στὴ ζωή, ἀπὸ τὴν ἀφροσύνη, στὴν ὁποία μᾶς δουλώνει ἡ ἀκόρεστη ἐπιθυμία, μᾶς ἐπαναφέρει στὴ σωφροσύνη, στὴν ὁποία μᾶς ἐλευθερώνει ἡ ἀπόλυτη ὑπακοὴ στὸ Θεό: «Ἡ πρώην ἄσωτος γυνὴ ἐξαίφνης σώφρων ὤφθη, μισήσασα τὰ ἔργα τῆς αἰσχρᾶς ἁμαρτίας καὶ ἡδονὰς τοῦ σώματος, διενθυμουμένη τὴν αἰσχύνην τὴν πολλὴν καὶ κρίσιν τῆς κολάσεως, ἣν ὑποστῶσι πόρνοι καὶ ἄσωτοι· ὧνπερ πρῶτος πέλω καὶ πτοοῦμαι, ἀλλ’ ἐμμένω τῇ φαύλῃ συνηθείᾳ ὁ ἄφρων· ἡ πόρνη δὲ γυνὴ καὶ πτοηθεῖσα καὶ σπουδάσασα ταχύ, ἦλθε βοῶσα πρὸς τὸν λυτρωτήν· Φιλάνθρωπε καὶ οἰκτίρμον, ἐκ τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου ρῦσαί με» (Οἴκος Ὄρθρου Μέγ. Τετάρτης). Ἡ σωφροσύνη ταυτίζεται μὲ τὴν ἐπιστροφή μας στὸ Θεό, μὲ μιὰ μυστικὴ εὐωδία, ποὺ γεμίζει τὴν ὕπαρξη, ἀφοῦ τὴν ἀπελευθερώσει ἀπὸ τὴ δυσωδία τῶν ἁμαρτιῶν. Ταυτίζεται μὲ τὴν ὁλοκληρωτική–ἀγαπητικὴ ἀφοσίωση σὲ Ἐκεῖνον ποὺ ἀπὸ πολλὴ ἀγαθότητα δὲ θεώρησε τὴν πόρνη βδέλυγμα, μὲ τὴν ἐπιστροφὴ στὸν Εὐεργέτη, ποὺ «ἐκ βυθοῦ θανοῦσαν ἐξανέστησε» τὴν πόρνη, ποὺ ὑπῆρξε ἡ χάρη τῆς μετάνοιας καὶ ὁ λιμένας τῆς σωτηρίας της. Ταυτίζεται, τέλος, μὲ τὸ κήρυγμα καὶ τὴ μαρτυρία τῆς θείας εὐεργεσίας καὶ συγγνώμης, ἀνάμεσα σὲ ἐκείνους, ποὺ στὴν πλήρη ἐγκατάλειψή τους ἀπὸ τὴν ὑποκρισία μας, περιμένουν τὴν κάθοδο τοῦ πάσχοντος Θεοῦ στὴν ἄβυσσο τῆς καρδιᾶς τους: «Σὺ τὸν τῆς Παρθένου Υἱόν, πόρνη ἐπιγνοῦσα Θεόν, ἔλεγεν ἐν κλαυθμῷ δυσωποῦσα, ὡς δακρύων ἄξια πράξασα. Διάλυσον τὸ χρέος ὡς κἀγῶ τοὺς πλοκάμους· ἀγάπησον φιλοῦσαν, τὴν δικαίως μισουμένην, καὶ πλησίον τελωνῶν σε κηρύξω, εὐεργέτα φιλάνθρωπε» (Τροπάριο Αἴνων Μεγ. Τετάρτης).
Τὸ θαῦμα τῆς σώφρονος πόρνης εἶναι ἀπὸ τὰ παράδοξα τοῦ εὐαγγελικοῦ ἤθους. Γιὰ τὴ λογικὴ διάνοια θὰ ὑπάρχει πάντοτε τὸ σκάνδαλο, πὼς μιὰ πόρνη γίνεται παρθένος καὶ προφήτης, ποὺ αἰσθάνεται τὴ θεότητα τοῦ Χριστοῦ καὶ προσκυνεῖ, προαισθανόμενη, τὸ πάθος Του. Τὸ σκάνδαλο, πῶς μποροῦν νὰ συμβαίνουν τόσο συγκλονιστικὰ καὶ θαυμαστὰ πράγματα σὲ μιὰ γυναίκα, ποὺ βρίσκεται ἔξω ἀπὸ τὸν «κύκλο» τῶν μαθητῶν, κι ἕνας μαθητὴς ἀπὸ τὸν κύκλο τῶν Δώδεκα, νὰ παγιδεύεται σὲ μιὰ τέτοια ἀναισθησία καὶ σὲ ἕνα τέτοιο ἔγκλημα κατὰ τοῦ Διδασκάλου. Ἡ ὑμνολογία τοῦ Ὄρθρου τῆς Μεγάλης Τετάρτης, στὴ διαλεκτική της ἀνάμεσα στὴν πόρνη καὶ τὸν Ἰούδα, ἀποκαλύπτει ὅτι τὸ τελικὸ κριτήριο τοῦ ἤθους μας εἶναι ἡ ἐλευθερία μας ἐνώπιον ἐκείνου ποὺ ὁ Θεὸς θέλησε νὰ γίνει γιὰ μᾶς καὶ ἡ εὐχαριστία μας γιὰ ἐκεῖνο ποὺ ὁ Θεὸς θέλησε νὰ κάνει γιὰ μᾶς. «Πόρνη προσῆλθέ σοι, μύρα σὺν δάκρυσι κατακενοῦσά σου, ποσί, φιλάνθρωπε, καὶ δυσωδίας τῶν κακῶν, λυτροῦται τῇ κελεύσει σου· πνέων δὲ τὴν χάριν σου, μαθητὴς ὁ ἀχάριστος, ταύτην ἀποβάλλεται, καὶ βορβόρῳ συμφύρεται, φιλαργυρίᾳ ἀπεμπολῶν σε. Δόξα, Χριστέ, τῇ εὐσπλαχνίᾳ σου» (Κάθισμα Ὄρθρου Μεγ. Τετάρτης). «Ὅτε ἡ ἁμαρτωλὸς προσέφερε τὸ μύρον, τότε ὁ μαθητὴς συνεφώνει τοῖς παρανόμοις· ἡ μὲν ἔχαιρε κενοῦσα τὸ πολύτιμον, ὁ δὲ ἔσπευδε πωλῆσαι τὸν ἀτίμητον· αὕτη τὸν δεσπότην ἐπεγίνωσκεν, οὗτος τοῦ δεσπότου ἐχωρίζετο· αὕτη ἠλευθεροῦτο, καὶ ὁ Ἰούδας δοῦλος ἐγεγόνει τοῦ ἐχθροῦ. Δεινὸν ἡ ραθυμία! μεγάλη ἡ μετάνοια! ἥν μοι δώρησαι, Σωτήρ, ὁ παθὼν ὑπὲρ ἡμῶν, καὶ σῶσον ἡμᾶς» (Τροπάριο Αἴνων Μεγ. Τετάρτης).
Φαίνεται ὅτι ἐκεῖνο ποὺ κρίνει τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν καταδικάζει σὲ ἀπώλεια, εἶναι ἡ προδοσία τῆς ἐμπιστοσύνης του στὸ Θεό, ἡ ἄρνηση τῆς ἀγαπητικῆς δυνάμεως, ποὺ Ἐκεῖνος ἔβαλε μέσα μας. Ἡ Ἐκκλησία μᾶς καλεῖ νὰ μιμηθοῦμε τὴ σωφροσύνη τῆς πόρνης, ποὺ τὴν ὁδηγεῖ ἀπὸ τὸ σκοτάδι στὸ φῶς, ἀπὸ τὴν ἁμαρτία στὴ χάρη, ἀπὸ τὴν ἀπόγνωση στὴν ἀγάπη καὶ νὰ μισήσουμε τὴν ἀθλιότητα τοῦ Ἰούδα, ποὺ τὸν ὁδηγεῖ ἀπὸ τὸ φῶς στὸ σκοτάδι, ἀπὸ τὴ χάρη στὴν κακία, ἀπὸ τὴ φιλία στὴν προδοσία. Σημασία, γιατὶ αὐτὸ τελικὰ κρίνει τὸν ἄνθρωπο, ἔχει ἡ ἀγάπη του στὸ Θεό, ποὺ τὸν ἀγάπησε ὣς τὸ θάνατο, ἡ ἀπόφαση τῆς μετάνοιάς του, ὡς δριμὺς πόθος τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ, ποὺ σημαίνει καὶ τὴν ὁριστικὴ λύση τοῦ δράματός του. Ἂν θέλουμε νὰ ἐπαναφέρουμε τὸ ἐρώτημα ποὺ θέσαμε παραπάνω καὶ νὰ ἀνακεφαλαιώσουμε τὴν ἀπάντησή μας σ’ αυτό, θὰ μπορούσαμε νὰ ἐπαναλάβουμε τὴν ὀρθόδοξη θέση, ὅτι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ἢ ἡ ἀνθρώπινη τελειότητα δὲν κρύβεται στὶς ἀνθρώπινες ἀρετὲς ἢ δὲν εἶναι μισθὸς γιὰ τὰ καλά μας ἔργα, ἀλλὰ εἶναι χάρη ποὺ χαρίζεται στοὺς πιστοὺς ἢ ἀγάπη ποὺ εἶναι ὁ Θεὸς γιὰ τὸν κόσμο. Ἔτσι πρωταρχικὸ ρόλο ἀπὸ μέρους τοῦ ἀνθρώπου ἔχει ἡ πίστη ἢ ἡ ἐμπιστοσύνη στὸ Θεὸ καὶ ὄχι ἡ ἁμαρτία ἢ ἡ ἀπουσία τῆς ἀρετῆς. Τὸ πᾶν εἶναι νὰ μὴν πάψουμε νὰ εἴμαστε ἄνθρωποι τοῦ πόθου, «ἄνδρες ἐπιθυμιῶν». Ἄνθρωποι, ποὺ μὲ τὴν ἀνερχόμενη ἀγάπη τους κυριολεκτικὰ πάσχουν νὰ συναντήσουν τὴν κατερχόμενη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ.
Ἡ σωτηρία κρύβεται στὸ Σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ, στὸν ὁποῖο πραγματικὰ τερματίζεται ἡ ἀνθρώπινη αὐθάδεια καὶ ἀποτυχία, καταλύονται τόσα αὐτονόητα καὶ ἄχρηστα πράγματα, συντρίβεται ἡ ἀνυπακοὴ καὶ ἡ ἀμετανοησία τοῦ ἀνθρώπου, ἀπογυμνώνεται ἡ δύναμη καὶ ἡ ἀρετή μας. Πόσο σωτήρια εἶναι ἡ ἀποδοχὴ τῆς γυμνότητάς μας ἢ ἡ ἀπόγνωση ἀπὸ τὸν ἑαυτό μας, σὲ σύγκριση μὲ τὴν ἀσφάλεια καὶ τὴν αὐτοδικαίωση, ποὺ μᾶς παρέχει ἡ θρησκευτικότητα καὶ ἡ ἠθικολογία μας! Πόσο ψευδεῖς ἢ ἀνεπαρκεῖς εἶναι οἱ αὐτονόητες ἢ αὐτάρκεις καταστάσεις τῶν ἀνθρώπων, ὅταν στὴν καρδιὰ τοῦ κάθε μαθητῆ μπορεῖ νὰ κρύβεται καὶ ἕνας προδότης ἢ ὅταν στὴν καρδιὰ μιᾶς πόρνης μπορεῖ νὰ φυλάσσεται μιὰ παρθένος. «Ἡ ὀμορφιά, διαβάζουμε στοὺς Ἀδελφοὺς Καραμάζοφ, εἶναι κάτι τρομερὸ καὶ φοβερό. Εἶναι τρομερὴ γιατὶ εἶναι ἀκαθόριστη καὶ δὲν μπορεῖς νὰ τὴν καθορίσεις, γιατὶ ὁ Θεὸς μονάχα αἰνίγματα μᾶς ἔθεσε. Ἐδῶ σμίγουν τὰ πιὸ ἀπόμακρα ἀκρογιάλια, ἐδῶ ζοῦν ὅλες μαζὶ οἱ ἀντιφάσεις. Τὰ μυστήρια εἶναι πάρα πολλά, πάρα πολλὰ αἰνίγματα βασανίζουν τὸν ἄνθρωπο σὲ τούτη τὴ γῆ. Ἡ ὀμορφιά. Δὲν μπορῶ νὰ τὸ ὑποφέρω πὼς ὑπάρχουν μερικοί, πολλὲς φορὲς μάλιστα μεγαλόκαρδοι καὶ μυαλωμένοι, ποὔχουν γιὰ ἰδανικό τους τὰ Σόδομα. Πιὸ φοβεροὶ ἀκόμα εἶναι ἐκεῖνοι, πού, ἔχοντας πιὰ γιὰ ἰδανικό τους τὰ Σόδομα, δὲν ἀπαρνοῦνται καὶ τὸ ἰδανικὸ τῆς Μαντόνας κι ἡ καρδιά τους φλογίζεται γιὰ χάρη της, καὶ στ’ ἀλήθεια φλογίζεται ὅπως καὶ στὰ ἐφηβικά, ἁγνά τους χρόνια. Αὐτὸ ποὺ ὁ νοῦς τὸ θεωρεῖ ντροπή, στὴν καρδιὰ φαντάζει σὰν καθαρὴ ὀμορφιά. Στὰ Σόδομα νὰ βρίσκεται ἄραγε ἡ ὀμορφιά; Νἄσαι βέβαιος, πὼς γιὰ τὴ μεγάλη πλειονότητα τῶν ἀνθρώπων, στὰ Σόδομα ἀκριβῶς εἶναι θρονιασμένη. Τὄξερες αὐτὸ τὸ μυστικὸ ἢ ὄχι; Τὸ τρομερὸ εἶναι ποὺ ἡ ὀμορφιὰ εἶναι ὄχι μονάχα φοβερὴ μὰ καὶ μυστηριώδης. Εἶναι ὁ διάβολος ποὺ παλεύει μὲ τὸ Θεὸ καὶ τὸ πεδίο τῆς μάχης εἶναι οἱ καρδιὲς τῶν ἀνθρώπων».
Ἀπὸ τὸ βιβλίο Κεφάλαια Κατανυκτικά,
ἐκδ. Ἀκρίτας.
