του Άρη Παπαδόπουλου*
Ο υπαρκτός ψηφιακός σοσιαλισμός
H κοινοτική διάσταση του Διαδικτύου επεκτείνεται γρήγορα και τείνει να εξελιχθεί στην κυρίαρχη ιδιότητά του. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η ανάλυση του φάσματος των social networks και των διαδικτυακών κολεκτιβιστικών εφαρμογών υπό το πρίσμα ενός νέου, ψηφιακού σοσιαλισμού. Σε πρόσφατο άρθρο του με τίτλο «Ο Νέος Σοσιαλισμός»
, το περιοδικό «Wired» χωρίζει το φάσμα των social networks σε βαθμίδες:Εν αρχή, οι πλατφόρμες απλού διαμοιρασμού όπως τα peer-to-peer δίκτυα, τα sites Facebook και ΜySpace, που φιλοξενούν τεράστιο όγκο προσωπικών πληροφοριών, και το ΥouΤube. Ακολουθούν sites όπου ο διαμοιρασμός εμπλουτίζεται με ένα είδος, έστω και χαλαρής συνεργασίας, όπως το Flickr, όπου φωτογραφίες κατηγοριοποιούνται διεξοδικά από τους χρήστες, και οι συναθροιστές που αναδεικνύουν ειδήσεις και κείμενα με βάση την ψήφο προτίμησης των χρηστών, όπως το Digg και η ελληνική εκδοχή του, το Βuzz. Στην κορυφή βρίσκονται τα μεγάλης κλίμακας projects στα οποία η συνεργασία είναι εκτεταμένη και οργανώνεται σε κάποια υποτυπώδη δομή που ιεραρχεί τις ευθύνες των χρηστών. Ετσι έχει γραφτεί η Wikipedia και έχουν αναπτυχθεί διαμάντια τού open source κινήματος, όπως το λειτουργικό σύστημα Linux.
Η απόδοση τέτοιων εφαρμογών συνολικά με τον όρο «Νέος Σοσιαλισμός» ίσως κατ΄ αρχήν μοιάζει αυθαίρετη. Η παρομοίωση των συλλογικοτήτων που μορφοποιούνται πάνω στα σύγχρονα κοινωνικά δίκτυα με τον παρωχημένο υπαρκτό σοσιαλισμό ακούγεται αντιφατική. Η αποκεντρωμένη
ad hoc φύση των δικτυακών αλληλεπιδράσεων είναι αντιδιαμετρικά αντίθετη με κάθε έννοια κεντρικής εξουσίας. Τι κοινό έχουν λοιπόν μεταξύ τους εκτός από το συνθετικό social; Ανατρέχοντας (ταυτολογικά) στη Wikipedia, για έναν επιγραμματικό ορισμό του σοσιαλισμού, αυτός περιγράφεται ως ένα σύνολο θεωριών οικονομικής οργάνωσης που υποστηρίζουν τη δημόσια ή άμεση ιδιοκτησία και διοίκηση των μέσων παραγωγής και κατανομής των πόρων από τους εργαζομένους και μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από την ίση πρόσβαση στους πόρους για όλα τα άτομα. Αν αντικατασταθεί η οικονομική με τη δικτυακή οργάνωση, οι εργαζόμενοι με τους χρήστες και η κοινωνία με τις κοινότητες, τότε η χρήση του όρου «ψηφιακός σοσιαλισμός» συγκλίνει όταν οι πόροι αναφέρονται σε ψηφιακά δεδομένα ή και ευρύτερα σε υπολογιστικούς πόρους (όπως, για παράδειγμα, θα συμβαίνει με το προς εκπλήρωση σχέδιο των ψηφιακών κολοσσών για το λεγόμενο cloud computing2,3.
Εχει όμως νόημα μια τέτοια σύγκριση σε οποιοδήποτε επίπεδο άλλο από αυτό του Διαδικτύου; Εχουν οι διαδικτυακές συλλογικότητες πραγματικές κοινωνικές προεκτάσεις στην πολιτική, στην οικονομία και στην επιστήμη, ώστε να στοιχειοθετείται o γενικευμένος μετασχηματισμός από τον ψηφιακό στον νέο σοσιαλισμό;
Οι επιπτώσεις στην πολιτική είναι άμεσες. Υπό την προϋπόθεση ότι πολλά επαγγέλματα βασίζονται στο πλεονέκτημα της πληροφόρησης επί του προκειμένου, το οποίο απολαμβάνουν οι ασκούντες το επάγγελμα σε αντίθεση με το ευρύτερο κοινό που για αυτόν τον λόγο καταφεύγει στις υπηρεσίες τους, τότε η ανεμπόδιστη διακίνηση της πληροφορίας και η ελεύθερη διατύπωση και διανομή απόψεων μέσω των social networks ελέγχει ή και περιορίζει τον ρόλο των πολιτικών εκπροσώπων, υποστηρίζει τη διαφάνεια και προωθεί την αμεσοδημοκρατία.
Το ΜySociety είναι μια open source κοινότητα εθελοντών που διαχειρίζεται έναν αριθμό ιστοτόπων μέσω των οποίων οι βρετανοί πολίτες μπορούν να επικοινωνήσουν και να θέσουν συγκεκριμένα προβλήματα υπ΄ όψιν των πολιτικών αρχόντων σε όλα τα επίπεδα, με σκοπό τη βελτίωση της αντιπροσώπευσης. Το WikiLeaks παρέχει ένα αμφιλεγόμενο σύστημα μέσω του οποίου απόρρητα κυβερνητικά έγγραφα μπορούν να δουν το φως της δημοσιότητας με τρόπο νόμιμο (σύμφωνα με τους διαχειριστές του) που ταυτόχρονα διασφαλίζει την ανωνυμία της πηγής της διαρροής. Το 2007 το WikiLeaks δημοσίευσε έγγραφο που αφορούσε την καταρρεύσασα τράπεζα Νorthern Rock, το οποίο η βρετανική κυβέρνηση αποδείχτηκε ανίκανη να κατεβάσει από τον ιστοτόπο, παρ΄ όλες τις προσπάθειες που κατέβαλε.
Ενα βήμα παραπέρα, τα social networks έχουν διαδραματίσει ζωτικό ρόλο σε περιόδους κοινωνικής αναταραχής ή διατάραξης της δημοκρατίας διεθνώς και μάλιστα με τρόπο που επηρεάζει τα γεγονότα. Η χρήση του Τwitter ως μέσου επικοινωνίας κατά τη διάρκεια των γεγονότων στις πρόσφατες εκλογές στη Μολδαβία και στο Ιράν, χαρακτηρίστηκε με μία ακόμη ιδεολογικά φορτισμένη λέξη: επανάσταση (για παράδειγμα: «Το Τwitter στα οδοφράγματα» των «Νew Υork Τimes»4). Εκεί που οι δημοσιογράφοι στερούνται πρόσβασης λόγω των επιβεβλημένων από τα καθεστώτα απαγορεύσεων, το Τwitter επέτρεψε τη διανομή της πληροφορίας από τους αυτόπτες μάρτυρες προς το ευρύ κοινό. Ο ρόλος του Τwitter κατά τη διάρκεια των ταραχών του Δεκεμβρίου στην Αθήνα για τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου έφτασε να γίνει ακόμη και επιχειρησιακός. Μαθητές χρησιμοποίησαν την υπηρεσία για να συντονιστούν, εγκατέλειψαν ομαδικά τα σχολεία και συγκεντρώθηκαν έξω από αστυνομικά τμήματα με επακόλουθο τις γνωστές εξελίξεις5.
Στον οικονομικό τομέα, το Κiva επιτρέπει ένα είδος peer-to-peer δανεισμού με μοναδικό κίνητρο την αρωγή προς πρόσωπα που επιχειρούν με πενιχρά οικονομικά μέσα κάτω από συνθήκες φτώχειας, χωρίς οικονομικό όφελος για τους δανειστές. Στο επιστημονικό πεδίο, μετά την επιτυχή ολοκλήρωση
της πρώτης απόπειρας επίλυσης μαθηματικού προβλήματος μέσω συνεργασιακού
blog (Gower΄s blog6 ), τρία νέα polymath projects, όπως επικράτησε να αποκαλούνται, βρίσκονται σε εξέλιξη:
Η μηχανική που διέπει τον σχηματισμό και τη λειτουργία των social networks είναι πολύπλοκη και κατά περίπτωση εξαρτώμενη από τις παραμέτρους και ιδιαιτερότητες της εκάστοτε εφαρμογής. Ωστόσο το κίνητρο είναι κοινό και δεν εντοπίζεται στο συλλογικό επίπεδο κατά πρωτεύοντα λόγο, αλλά στο ατομικό. Είναι αφενός η απόκτηση γνώσεων είτε μέσω της εθελοντικής εργασίας στο καθορισμένο από την κοινότητα αντικείμενο είτε μέσω της απλής πληροφόρησης, και αφετέρου η αναγνώριση του χρήστη μέσα στα όριά της. Αυτά τα δύο δρουν κατ΄ επέκταση προστατευτικά και εξελικτικά για την ίδια την κοινότητα. Τα social networks προσφέρουν ένα πεδίο δημιουργικής ισορροπίας με την ανάδειξη της ατομικής δραστηριότητας μέσα στο πλαίσιο ενός συλλογικού εγχειρήματος, απαλλαγμένο από τα συνήθη οικονομικά κίνητρα. Συχνά η εμπιστοσύνη που αναπτύσσεται ανάμεσα σε πυρήνες χρηστών δρα σαν συνεκτική δύναμη για την κοινότητα συνολικά. Αν λοιπόν «ένας άλλος κυβερνοχώρος είναι εφικτός» (κατά παράφραση του γνωστού ακτιβιστικού συνθήματος), μένει να δούμε τις μελλοντικές του επιπτώσεις στον πραγματικό κόσμο.
Αρθρα:
[1] «Τhe Νew Socialism»,Wired magazine,Ιούνιος 2009.
[2] «Τhe Cloud is the Computer»,Spectrum magazine (Ιnstitute of Εlectrical and Εlectronics Εngineering),Αύγουστος 2008.
[3] «Τech Τitans Βuilding Βoom»,Spectrum magazine (Ιnstitute of Εlectrical and Εlectronics Εngineering),Φεβρουάριος 2009.
[4] «Τwitter on the Βarricades»,Νew York Τimes, Ιoύνιος 2009.
Σύνδεσμοι:
[5] Δελτία ειδήσεων: YouTube (π.χ.http:
//www. youtube.com/watch? v=wdΥΡΤeqJkg#t=1m53s).
[6] «Ιs massively collaborative mathematics possible?»,Gowers΄s blog.
Βιβλία:
«We-Τhink: Μass innovation,not mass production»,Charles Leadbeater.
«Ηere Comes Εverybody: Ηow Change Ηappens When Ρeople Come Together»,Clay Shirky.
«Τhe Wealth of Νetworks: Ηow Social Ρroduction Transforms Μarkets and Freedom», Y. Βenkler.
«Wikinomics»,Don Tapscott,Αnthony Williams.
* υποψήφιος διδάκτωρ imperial college Λονδίνο
πηγή, Βήμα Ιδεών,Τεύχος 01/1/2010
Τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά από τον τρόπο που παρουσιάζονται.
Στο ανοιχτό λογισμικό-linux-mozilla-wikipedia και στα social networks υπάρχουν 4 κατηγορίες ανθρώπων:
1. Εκπαιδευόμενοι, οι ονομαζόμενοι εθελοντές.
Αυτοί είναι συνήθως φοιτητές ή ερασιτέχνες που πειραματίζονται με το ιντερνετ. Αν το πείραμα πετύχει ή γίνουν χρήσιμοι αναβαθμίζονται και γίνονται επαγγελματίες-εργαζόμενοι.
2. Χρήστες.
Οι χρήστες χρησιμοποιούν τις διάφορες υπηρεσίες του ιντερνετ με αντάλλαγμα συνήθως τα προσωπικά τους δεδομένα, τα οποία πωλούν τα site προς κάθε ενδιαφερόμενο. Η άλλη πηγή εσόδων των site είναι οι διαφημίσεις και οι δωρεές.
3. Επαγγελματίες.
Αυτοί εργάζονται σε κερδοσκοπικές εταιρίες, που διαθέτουν δωρεάν υπηρεσίες με αντάλλαγμα πώληση προσωπικών δεδομένων ή διαφημίσεις, ή εργάζονται σε μη κερδοσκοπικές εταιρίες(π.χ. wikipedia) που χρηματοδοτούνται από κερδοσκοπικές εταιρίες, οι οποίες έχουν άμεσα οφέλη από τις μη κερδοσκοπικές.
Το ίδιο συμβαίνει και με το ανοιχτό λογισμικό-linux. Το λογισμικό που είναι χρήσιμο εμπορικά, χρηματοδοτείτε καλά από τις κερδοσκοπικές εταιρίες και αποκτά περισσότερες δυνατότητες και αξιοπιστία. Αντίθετα ότι δεν παίρνει κερδοσκοπικό χρήμα είναι απλοϊκό εξελίσσετε αργά και έχει προβλήματα.
4. Αυτούς θα τους λέγαμε “το τρίτο μέρος”.
Αυτοί είναι εταιρίες, οργανισμοί ή και κυβερνήσεις, που αγοράζουν τα προσωπικά δεδομένα, πληρώνουν για την διάδοση συγκεκριμένων πληροφοριών(διαφημίσεις) ή πληρώνουν για την αλλοίωση των δωρεάν πληροφοριών(π.χ. αργή πρόσβαση συγκεκριμένες ώρες).
Στο ιντερνετ αυτό που έχει σημασία είναι να μαζεύονται χρήματα για να πληρώνονται αυτοί που παρέχουν τις υπηρεσίες, γιατί 1 εργαζόμενος εξυπηρετεί χιλιάδες χρήστες εικονικά με φτηνά μέσα. Ενώ εκτός ιντερνετ αυτό που μετράει είναι να μαζεύονται χρήματα για να πληρώνονται κτήρια και εξοπλισμοί, γιατί 1 εργαζόμενος εξυπηρετεί μια ντουζίνα ανθρώπους στο χώρο του.