Γιώργος Καστρινάκης
Στην προϊστορική, πρώτα πρώτα, ζωγραφική το (εκάστοτε) θέμα αναπαρίσταται «ρεαλιστικά» – ενώ χαρά της τέχνης φαίνεται να είναι, κατ’ αρχήν, το ίδιο το γεγονός τής ανακάλυψής της.
Ας εκλάβουμε ως επόμενο ορόσημο τα κυκλαδικά (για παράδειγμα) ειδώλια: Η απεικόνιση έχει ήδη γίνει αφαιρετική – η «εικόνα», αντί να αντιγράψει, δείχνει να έρχεται σε διάλογο με το «πρωτότυπο».
Ακολουθεί ο χρυσός αιώνας της αθηναϊκής ιστορίας: Ζητούμενο εδώ γίνεται η πιστότητα σε ένα πρότυπο, έστω ιδεατό, ενώ η αρμονία των γραμμών του εκπέμπει ως κλήση σε σχέση παρά ως κλήση σε χρήση.
Στην επόμενη καμπή (και μετά την παρεμβολή των πορτραίτων Φαγιούμ) ανατέλλει η «βυζαντινή» εικαστική σύλληψη. Η τέχνη, τώρα, εκφράζει μια μεταμορφωμένη ζωή – με εστία την ιερότητα – στην οποία ως κρίσιμο νόημα σημαίνεται η Άσκηση.
Διάδοχη γενεά (και μετά την κλιμακούμενη εναντίωση της δυτικής εικονογραφίας προς τις ανατολικές της καταβολές) είναι η εποχή της αναγέννησης: Η αναπαράσταση – μέσω μιας πλειάδας ιδιοφυών πάντως καλιτεχνών – επιστρέφει στην αντιγραφή, προκειμένου να αποϊεροποιήσει την πλάση και να υποδείξει ως νόημα ζωής την Απόλαυση.
Ακολουθεί η τέχνη της νεώτερης εποχής: Ζητούμενο και πάλι γίνεται η απελευθέρωση από τη μονοσημία του ρεαλισμού, ενώ ως νόημα βίου και έργου ιχνηλατείται η υπέρβαση μιας φυσιοκρατικής εκδοχής της χαράς – αυστηρά διακριτή, ωστόσο, από κάθε μεταφυσική της αναγωγή.
Μέχρι να καταλήξουμε, σήμερα, στην τέχνη της μετανεωτερικότητας: Η απελευθέρωση από τον ρεαλισμό εκτρέπεται σε απόρριψη κάθε ρυθμού, τα πλαίσια αποσχηματίζονται, τα μηνύματα εξαπολύονται εριστικά – στην υπηρεσία μιας βούλησης καθολικής αποσημασιοδότησης.
Θα πρέπει να διευκρινήσουμε, βέβαια, ότι η έσχατη (μέχρι στιγμής) αυτή εξέλιξη δεν σημαίνει πως παύει να υπάρχει μεταμοντέρνα τέχνη που συγκροτεί μεγαλουργία αυθεντική. Προσυπογράφει όμως, πλέον, όχι τον «κανόνα» μα την «εξαίρεση».
Η δημιουργία εν γένει της ύστερης τούτης νεωτερικότητας τείνει, με εκθετικά αυξανόμενη επιτάχυνση, προς την συνειδητή αυτο-αναίρεση της ίδιας της έννοιας της τέχνης.
Διόλου, πάντως, προς την αυτοαναίρεση του καλλιτέχνη – ως επικυρίαρχου του κοινού λόγου.
πηγή: antifono.gr
