Περίπτωση 1. Η Γερμανική κοινή γνώμη είναι σοκαρισμένη από επιθέσεις σε δεκάδες γυναίκες στην Κολωνία την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Μεθυσμένες ομάδες νεαρών ανδρών- που δεν μιλούσαν αγγλικά ή γερμανικά- είχαν την πρόθεση να παρενοχλήσουν σεξουαλικά νεαρές κοπέλες, τόσο στον σταθμό της Κολωνίας όσο και προηγουμένως στο Αμβούργο. Οι περισσότεροι δεν το ομολογούν ανοιχτά, αλλά μάλλον πρόκειται για άτομα από το πρόσφατο κύμα μεταναστευτικής και προσφυγικής ροής στην Ευρώπη [1]
Περίπτωση 2. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η εποχή της παγκοσμιοποίησης και της de facto άρσης των εθνικών συνόρων έχει και τα αντίστοιχα «αρνητικά» της, τα οποία πιστοποιούν, από την πλευρά του «κακού», ότι όντως έχουμε εισέλθει σε μία τέτοια εποχή. Η αναφορά για τη δράση τρομοκρατικών υβριδίων όπως το Ισλαμικό Κράτος, που εμφορούνται από χιλιαστικές ιδέες, απλώνονται σε διάφορα κράτη και ενοποιούν πληθυσμούς διαφορετικής προέλευσης- αίφνης Βρετανοί, Γάλλοι ή Γερμανοί μουσουλμάνοι ή πρόσφατα μεταστραφέντες στο Ισλάμ από μία κατάσταση αγνωστικισμού, συρρέουν στις ερήμους του Ιράκ και της Συρίας για να βοηθήσουν και αυτοί στην εγκαθίδρυση του, σημειώστε, παγκόσμιου Χαλιφάτου [2]
Περίπτωση 3. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έχει πολλούς λόγους να ανησυχεί για την επιρροή της στον «τρίτο κόσμο». Χαρακτηριστικό παράδειγμα η επιτυχία διείσδυσης των ευαγγελικών (και άλλων προτεσταντικών) θρησκευτικών οργανώσεων σε χώρες βαθιά ρωμαιοκαθολικές όπως η Βραζιλία. Η συσσώρευση αγροτικών πληθυσμών στις μεγάλες πόλεις όπου σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας διαβιούν, έχοντας χάσει κάθε τοπική αναφορά, και η διάθεση ελεύθερης από ενοχές ευτυχίας κατανάλωσης των μεσαίων τάξεων, συμπίπτουν στα πολυπληθή ακροατήρια των ευαγγελικών κοινοτήτων. Μία θρησκεία που εισάγεται από τον αγγλοσαξονικό Βορρά και εξαπλώνεται σε «περιφέρειες» του νότου [3]
Και οι τρεις περιπτώσεις, η καθεμία με τον τρόπο της, αποτυπώνουν μία παγκόσμια πρόκληση. Η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, η άυλη οικονομία, οι νέες τεχνολογίες που μικραίνουν τον κόσμο και διαπερνούν χωροχρονικά πλαίσια, είναι γνωστό ότι διαμορφώνουν συνθήκες «πλανητικού χωριού». Το ίδιο συμβαίνει και με τη διακίνηση ανθρώπων, πολιτισμών και θρησκειών. Οι πιο φιλελεύθεροι (αριστεροί και δεξιοί) στοχαστές θα δουν σε όλα αυτά κάτι το αναπόφευκτο, μία ιστορική πραγματικότητα που απαιτεί νέα διανοητικά και αξιακά συστήματα. Οι πιο παραδοσιακοί (αριστεροί και δεξιοί) συνάδελφοί τους θα δουν σε όλα αυτά μία απειλή, μία ακόμη επίθεση του κυρίαρχου νεοφιλελεύθερου υποδείγματος, που απειλεί κάθε εθνικό, κρατικό ή τοπικό.
Κατά συνέπεια τι πιο φυσικό όταν τέτοιες προκλήσεις φθάνουν και στους κύκλους των χριστιανών, καλύτερα των θεολογούντων χριστιανών. Πολύ περισσότερο που στην Ελλάδα της κρίσης τα «ρεύματα» αυτά προκαλούν τριγμούς σε ένα κρατικοκεντρικό εκκλησιαστικό οικοδόμημα, που δεν είχε ποτέ διεθνικές αξιώσεις και δραστηριότητες.
Αφορμή το άρθρο του Παντελή Καλαϊτζίδη «Ορθοδοξία και Πολιτική Θεολογία» [4]. Αφορμή και ενδεικτικό ενός ρεύματος θεολογικής σκέψης που θέλει να είναι προοδευτικό, σύγχρονο και κριτικό απέναντι σε συντηρητικές ερμηνείες πολιτικής θεολογίας. Στόχος της κριτικής του συγγραφέα είναι η αρνητική μορφή της «εθνο- θεολογίας», δηλαδή της προσκόλλησης της θεολογίας και της Εκκλησίας «σε μία αμιγώς ενδοϊστορική και εθνοκεντρική διάσταση, στον περιορισμό της αποστολής της στην πραγματοποίηση των πεπρωμένων του έθνους» [5]. Η Ορθόδοξη Εκκλησία για ιστορικούς κυρίως λόγους κατατρύχεται από μία εσωστρέφεια και κρίση ταυτότητας, που φαίνεται από την συνεχή ενασχόληση με τους Πατέρες σε βάρος άλλων μορφών σκέψης όπως, για παράδειγμα, η διαλεκτική θεολογία, η θεολογία της εκκοσμίκευσης και της νεωτερικότητας, η μαύρη θεολογία, η φεμινιστική θεολογία κα.
Συγκρατώ δύο ισχυρά επιχειρήματα από το άρθρο για την «σημαντική μετατόπιση», για τη «διολίσθηση από την ιστορία της θείας οικονομίας στην ιστορία της εθνικής παλιγγενεσίας» [6]: το ένα έχει να κάνει με την μετατροπή της οικουμενικής Εκκλησίας σε «εθναρχική» Εκκλησία λόγω της οθωμανικής κατάκτησης και στα πλαίσια της εύρυθμης λειτουργίας του ορθόδοξου κόσμου και της αντιπροσώπευσή του ενώπιον του Σουλτάνου- ελλείψει άλλης πολιτειακής έκφρασης- είναι αληθές, όπως είναι αληθές ότι ο επίσημος εκκλησιαστικός λόγος συνήθως καταφέρεται κατά της πολιτιστικής παγκοσμιοποίησης και όχι εναντίον της οικονομικής και κοινωνικής παγκοσμιοποίησης- σαν να μας ενδιαφέρει μόνο η απειλή της εθνικής μας ταυτότητας και όχι οι παγκόσμιες δομές ανισότητας.
Από εκεί και πέρα, ας μου επιτραπεί να πω ότι και ο συγγραφέας- και μέσω αυτού, οι συγκεκριμένες θεολογικές ομάδες, δεν κάνουν λιγότερο πολιτική από τους αντιπάλους τους: «όταν όμως αναλογιστεί κανείς την κατάληξη αυτών των κινήσεων (νεοεθνικισμός, νεοσυντηρητισμός, αντιδυτικισμός, άρνηση της νεωτερικότητας, της πολυπολιτισμικότητας, κ.λπ.), ίσως δικαιολογήσει τις επιφυλάξεις μου [..]» [7]. Τελικά, λοιπόν, ο καθένας επιλέγει και το πολιτικό του «στρατόπεδο». Ας είναι.
Το άρθρο επιλέγει ως αξιακή προϋπόθεση ένα μήνυμα νεωτερικότητας- το οποίο, μάλλον, αδυνατεί να ακολουθήσει ο παρωχημένος, συντηρητικός λόγος της «εθνικής» Εκκλησίας-, που εστιάζεται στην πολυπολιτισμικότητα, στην υπεράσπιση των «άλλων», των «ξένων», των αδυνάτων και θυμάτων της Ιστορίας. Πρόκειται για ένα μείγμα ηθικών αξιών και δικαιωμάτων που παρά το θεολογικό τους επίχρισμα, τελικά είναι οι μοντέρνες δυτικές αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας.
Θέλω να ξεχάσω ότι αυτές οι διαφωτιστικές αξίες ήταν και είναι στο κανονιστικό «οπλοστάσιο» άθεων, αγνωστικιστών, αδιάφορων, τυπικά θρησκευόμενων, και τελευταία και των μεγάλων και πλούσιων εκκλησιαστικών οργανισμών και θεσμών, και προχωρώ στο «παρασύνθημα» της πραγματικότητας: όπως λέει ο Παν. Κονδύλης «η κατάσταση στον σημερινό κόσμο είναι σαφής: δεν επιτρέπεται σε όλους τους ανθρώπους, υπό μόνη την ιδιότητά τους ως ανθρώπων, να κατέχουν όλα τα δικαιώματα (είτε αυτά λέγονται πολιτικά και αστικά είτε λέγονται ανθρώπινα) ανεξάρτητα από το που γεννιούνται ή το που βρίσκονται. Ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία θα άξιζαν πράγματι αυτό το όνομα, θα μπορούσε να χορηγήσει μονάχα ένα παγκόσμιο κράτος, προς το οποίο όλα τα άτομα θα βρίσκονταν σε ίση και άμεση σχέση, δηλαδή θα αποκτούσαν άμεσα όλα τους τα δικαιώματα απ’ αυτό ως τον εκπρόσωπο ολόκληρης της ανθρωπότητας. Μόνο όποιος εκπροσωπεί ολόκληρη την ανθρωπότητα μπορεί και να θεωρήσει τον κάθε άνθρωπο υπό μόνη την ιδιότητά του ως άνθρωπο, ανεξάρτητα από φυλετικά ή εθνικά κατηγορήματα, και να του χορηγήσει ανθρώπινα δικαιώματα» [8]. Μάλλον είμαστε μακριά από αυτή την ουτοπία, εγκλωβισμένοι σε κάποιον σταθμό της Κολωνίας.
Είναι σαφής η ανάγκη αυτού του ρεύματος της θεολογίας να βάλει την Ορθοδοξία στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας, και αυτό είναι αξιέπαινο. Όμως αυτό δεν μπορεί να γίνει με πολιτικές και ιδεολογίες «ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Σε περισσότερο θεολογικό επίπεδο, ναι αναμφισβήτητα, ο αρχικός Χριστιανισμός απλώθηκε σε όλη την οικουμένη που ήταν η Ρωμαϊκή, δηλαδή δεν υπήρξε ένα τοπικό, μεριστικό ή εθνοτικό φαινόμενο. Όμως το πολιτειακό πλαίσιο ήταν δεδομένο από την γέννηση του Χριστιανισμού, ήταν το πολιτειακό αυτονόητο της εποχής, όταν τα αυτονόητα άλλαξαν στο πέρασμα του χρόνου, μεταβλήθηκε και η πολιτειακή έκφραση της χριστιανικής πίστης (αυτοκρατορίες, βασίλεια, έθνη- κράτη). Κατά συνέπεια, η ιστορική αναδρομή δεν λέει από μόνη της τίποτα.
Μένω στη θεολογία. Ο Πέτρος Βασιλειάδης στον ίδιο συλλογικό τόμο κομίζει κάτι αξιοσημείωτο: «Σημαντικό για το θέμα υπήρξε επίσης το ότι αναγνωρίστηκε πως η μεταστροφή του Παύλου ήταν στην πραγματικότητα μια προφητική κλήση όμοια με εκείνη των προφητών της Παλαιάς Διαθήκης ή, έστω, ότι δεν αποτελούσε μεταστροφή από τον Ιουδαϊσμό του πρώτου αιώνα, όπως θα τον ορίζαμε σήμερα. Ήταν περισσότερο μια μεταστροφή εντός του Ιουδαϊσμού. Ο Παύλος δεν θεωρούσε τον εαυτό του αποστάτη, αλλά ριζοσπάστη Ιουδαίο, αισθανόταν μάλλον ότι ήταν καθήκον του να συνεχίσει την αποστολή του Ισραήλ που όφειλε να γίνει φως εθνών, ευλογάι δηλαδή για όλο τον κόσμο» [9]. Η διεκδίκηση της οικουμενικότητας δηλαδή ξεκινούσε από μία συγκεκριμένη εθνο- θρησκευτική κατηγορία σκέψης. Δεν ήταν στον αέρα ως επίκληση ανθρωπιστικών αξιών.
Κλείνω με την πολιτική. Η μετα-νεωτερική παγκοσμιοποίηση μαγεύει. Φανερώνει την υπέρβαση των εθνοκρατικών ορίων, στο αρνητικό σενάριο είναι η περίπτωση των διάχυτων τρομοκρατικών, φονταμενταλιστικών ομάδων όπως το Ισλαμικό Κράτος. Το εθνικό κράτος όμως δεν έχει καταργηθεί. Ποιος αμφιβάλλει ότι όταν αυτά τα διεθνικά υβρίδια έλθουν σε αληθινή σύγκρουση με τα έθνη- κράτη, θα μπορέσουν ακόμα και να υπάρχουν; Αυτό σημαίνει ότι ο εθνικός προσδιορισμός διαφόρων πτυχών του κοινωνικού παραμένει ισχυρός και καταλυτικός.
Ακόμα όμως και αν η εποχή μας- σε θετική ή σε αρνητική εκδοχή- προδιαθέτει για μία άλλη μορφή σκέψης, αυτή μπορεί να υπηρετηθεί εποικοδομητικά από έναν Χριστιανισμό πάθους και ορμής· είναι ακριβώς η εσχατολογική διάσταση (που τόσο αρέσει σε αυτές τις ομάδες των θεολόγων) που μπορεί να δώσει πάθος και ορμή, και όχι μόνο στα λόγια. Εσχατολογία σημαίνει ριζικές τομές καθημερινότητας, δεν είναι μία άλλη εκδοχή παγκοσμιοποιημένης διανοητικής «σούπας»- για να έχουμε και εμείς κάτι να πούμε-, πρόκειται για ζωή ή θάνατο. Σίγουρα όχι για διακηρύξεις Παγκόσμιων Συνεδρίων και Οικουμενικών Χαρτών.
[1] Σχετικά, Der Spiegel, Sexuelle Belästigung: Die neuen Fakten zur Silvesternacht in Köln, 6.1.2016, http://www.spiegel.de/panorama/justiz/koeln-was-wir-ueber-die-angriffe-in-der-silvesternacht-in-koeln-wissen-a-1070771.html , Heinrig Wefing, «Unter Schock», 6.1.2016, http://www.zeit.de/2016/02/koeln-silvester-sexuelle-uebergriffe-fluechtlingspolitik
[2] Stephen M. Walt, «ISIS as Revolutionary State», Foreign Affairs, https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/isis-revolutionary-state
[3] Recina Novaes, «Brazil: religion of the poor», Le Monde Diplomatique, English Edition, https://mondediplo.com/2005/04/15evangelists
[4] Παντελή Καλαϊτζίδη, «Ορθοδοξία και Πολιτική Θεολογία», Βιβλική Θεολογία της Απελευθέρωσης, Πατερική Θεολογία και Αμφισημίες της Νεωτερικότητας, Ινδικτος, Αθήναι 2012, 13-74
[5] ό.π., 61
[6] ό.π., 62
[7] ό.π., 72
[8] Παναγιώτης Κονδύλης, Περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, https://kondylis.wordpress.com/category/%CE%BA%CE%B5%CE%B9%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B1-%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%B4%CF%85%CE%BB%CE%B7/%CE%B4%CE%B9%CE%AC%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CE%B9-%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%B4%CF%8D%CE%BB%CE%B7/
[9] Πέτρου Βασιλειάδη, «Οι κοινωνικές συνέπειες της Παύλειας θεολογίας», Βιβλική Θεολογία της Απελευθέρωσης, Πατερική Θεολογία και Αμφισημίες της Νεωτερικότητας, Ινδικτος, Αθήναι 2012, 103-104
Το ιστολόγιο του Μ. Βαρδή.
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του Ράλλη Κοψίδη.
πηγή κειμένου: Aντίφωνο
