Αιμιλία Σαλβάνου*
Αν δεν επρόκειτο να παρουσιαστεί από τους Κυριάκο Μητσοτάκη, Αννα Διαμαντοπούλου και Θάνο Βερέμη, το βιβλίο του Τάσου Αβραντίνη «Εκπαίδευση: ελεύθερη επιλογή ή μια γάτα που γαβγίζει» θα περνούσε απαρατήρητο. Παρουσιασμένο συμβολικά χθες, ημέρα που άνοιξαν τα σχολεία, το βιβλίο αποτελεί νεοφιλελεύθερο ιδεολογικό μανιφέστο.
Προαιώνιος εχθρός; Ο δημόσιος χαρακτήρας της εκπαίδευσης. Πηγή όλων των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η παιδεία; Ο κρατικός έλεγχος που εμποδίζει την ιδιωτική πρωτοβουλία. Ο ανταγωνισμός το μόνο αντίδοτο.
«Τίποτα δεν παρέχεται δωρεάν» («there is no free meal»). Οι μαθητές που δεν έχουν το αντίτιμο του γεύματός τους στο σχολείο να σκουπίζουν την τραπεζαρία. Με την ίδια λογική, δίδακτρα στα πανεπιστήμια, για να εκτιμούν οι φοιτητές τη γνώση. Να σταθούμε σε δύο μεγάλα ζητήματα: το ένα είναι η ελεύθερη επιλογή σχολείου και το άλλο είναι ποιο μοντέλο πολίτη και κοινωνίας προτείνει.
Ωραία ακούγεται η ελεύθερη επιλογή σχολείου, δεν είναι καινούργια, έχει ήδη εφαρμοστεί σε χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ, με χαρακτηριστικότερα τα charter schools, σχολεία δηλαδή που χρηματοδοτούνται από το Δημόσιο, αλλά λειτουργούν ως ιδιωτικές επιχειρήσεις.
Μοντέλο εκπαίδευσης που ευθυγραμμίζεται με την προώθηση της αξιολόγησης της σχολικής μονάδας και των εκπαιδευτικών ως προς την επίτευξη στόχων με βάση την απόδοση των μαθητών σε συγκεκριμένες εξετάσεις. Εχει δεχτεί ισχυρή κριτική, ακόμη και από πολιτικούς που είχαν πρωτοστατήσει στην εφαρμογή του.
Η εξάρτηση της αξιολόγησης (και συνεπώς της χρηματοδότησης) του σχολείου από τις επιδόσεις των μαθητών του σε εξετάσεις οδήγησε σε εντατικοποίηση των σπουδών, αλλά το κυριότερο σε αποσπασματικότητα της γνώσης: δινόταν όλο το βάρος στα «εξεταζόμενα» μαθήματα και παραμελούνταν όλα τα υπόλοιπα ως μη σημαντικά (όπως η ιστορία, η λογοτεχνία, η γεωγραφία, οι φυσικές επιστήμες, οι ξένες γλώσσες, η αγωγή του πολίτη και τα καλλιτεχνικά μαθήματα).
Τα ιδιωτικά σχολεία από την πλευρά τους επέλεγαν τους μαθητές τους με βάση το κατά πόσο εκτιμούσαν ότι θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στους στόχους του σχολείου.
Η επιλογή των μαθητών με βάση τα οικονομικά τους αναδείχθηκε σε κανονικότητα. Με μόνη την υποψία ότι οι μαθητές δεν θα τα κατάφερναν, απορρίπτονταν εξαρχής και όσοι δυσκολεύονταν αναγκάζονταν να αλλάξουν σχολείο.
Το επιχείρημα ότι η ελευθερία επιλογής σχολείου θα ευνοήσει την κοινωνική κινητικότητα και θα επιτρέψει σε παιδιά χαμηλότερων οικονομικών στρωμάτων να φοιτήσουν στα (καλύτερα) ιδιωτικά σχολεία δεν ευσταθεί.
Η εμπειρία έχει δείξει ότι αυτό που θα συμβεί είναι τα «καλά» ιδιωτικά σχολεία θα διαμορφώσουν προγράμματα σπουδών που θα είναι πολύ ακριβότερα από τα κουπόνια εκπαίδευσης και συνεπώς θα αποκλείουν εξ ορισμού τα παιδιά των μεσαίων στρωμάτων.
Ετσι, θα έχουμε μια απότομη μετακίνηση των μαθητών που προέρχονται από ευνοημένα κοινωνικά στρώματα σε ιδιωτικά σχολεία ή σε δημόσια σχολεία που έχουν αξιολογηθεί στην κορυφή της κλίμακας και, συνεπακόλουθα, θα δημιουργηθούν σχολεία δεύτερης κατηγορίας όπου θα φοιτούν όλοι οι υπόλοιποι.
Και βεβαίως αντίστοιχες θα είναι οι συνέπειες για τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι θα με βάση την ίδια λογική θα επιδιώκουν μια θέση εργασίας στα «καλά» σχολεία.
Στο καινούργιο πλαίσιο σπάει η σχέση μαθητή-δασκάλου και δασκάλου-μαθητή. Η σχέση αυτή, που δεν περιορίζεται μόνο στις γνώσεις, αλλά περιλαμβάνει αξίες, προσωπικό δεσμό, συναίσθημα, είναι πρωταρχική στη διαδικασία της μάθησης. Μόνο ακαλλιέργητοι νεόπλουτοι έχουν την πολυτέλεια να την αγνοούν.
Η υιοθέτηση των κουπονιών εκπαίδευσης αποτελεί μια απροσχημάτιστη πριμοδότηση της αναπαραγωγής της ανώτερης και μεσαίας τάξης σε βάρος των λιγότερο προνομιούχων και υπονομεύει κάθε δυνατότητα κοινωνικής κινητικότητας.
Οι σχετικά εύποροι θα έχουν τη δυνατότητα, με δημόσια χρηματοδότηση μάλιστα, να παρακολουθούν σχολεία με πλουσιότερα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα από πλευράς ερεθισμάτων και υποδομών, ενώ οι υπόλοιποι θα μένουν εγκλωβισμένοι στα σχολεία που τηρούν τα ελάχιστα παιδαγωγικά κριτήρια που θα θέτει το κράτος.
Η υπονόμευση αυτή βρίσκεται άλλωστε –συγκαλυμμένα αλλά οργανωτικά– στον πυρήνα αυτών των επιλογών. Η αντιμετώπιση των μαθητών και των γονιών τους ως «πελατών» (Μητσοτάκης) και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ως «παρόχων εκπαιδευτικών υπηρεσιών» απογυμνώνει την εκπαίδευση από τις ανθρωπιστικές αξίες.
Τι είδους εκπαίδευση είναι αυτή που «διασώζει» τους ευνοημένους από την καθυστέρηση που «προκαλούν» οι λιγότερο ευνοημένοι; Η δικαιοσύνη δεν μπορεί να περιοριστεί στα στενά πλαίσια της «ίσης δαπάνης για κάθε παιδί» από το κράτος που εξασφαλίζει το κουπόνι.
Αν η Φινλανδία θεωρείται παράδειγμα καλής εκπαίδευσης, είναι γιατί στον πυρήνα της εκπαιδευτικής πολιτικής δεν βρίσκεται ο ανταγωνισμός, αλλά η συνεργασία.
Από την προσχολική εκπαίδευση μέχρι το διδακτορικό είναι δημόσια. Η αυτονομία στις σχολικές μονάδες, ο σεβασμός της διαφορετικότητας των μαθητών και η αντικατάσταση του ανταγωνισμού από την υποστήριξη είναι βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος.
Η φοίτηση είναι εντελώς δωρεάν, συμπεριλαμβάνοντας τα γεύματα των μαθητών και τη μεταφορά τους. Αλλά αυτό που έχει κυρίως σημασία είναι η πρόταξη της προόδου της ομάδας έναντι της ατομικής επίδοσης, η διαμόρφωση πολιτών με δεξιότητες κοινωνικής συνύπαρξης έναντι ανταγωνιστών σε περιβάλλοντα αγοράς.
Το μοντέλο έδωσε καταπληκτικά αποτελέσματα και έφερε τη Φινλανδία στις υψηλότερες θέσεις της κατάταξης της PISA.
Αξίζει δε να σημειωθεί ότι το πολιτικό πρόταγμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που εφαρμόστηκε στη χώρα τη δεκαετία του 1980 δεν ήταν η αριστεία, που ήρθε ως συνέπεια, αλλά η καταπολέμηση της κοινωνικής ανισότητας.
Ομως το βιβλίο του Αβραντίνη δεν απευθύνεται στους μαθητές, αλλά στους αγχωμένους για την επιτυχία των παιδιών τους γονείς. Αυτό που τους λέει είναι: όχι εκπαίδευση αλλά προπόνηση. Προπόνηση όχι για να συνεργαστείς με τον άλλο, αλλά για να τον ανταγωνιστείς. Προτάσεις κυνικές, για μια εκπαίδευση κυνική.
Θα συνιστούσα σε όσους διαβάσουν το βιβλίο να δουν το εξαιρετικό φιλμ «Ο λευκός θεός». Μιλώντας για το πώς εκπαιδεύουν τους σκύλους για τις κυνομαχίες, ο δημιουργός μιλά για αυτό το μοντέλο εκπαίδευσης που, αντί να σμιλεύει προσωπικότητες, ακονίζει τα δόντια των παιδιών.
*ιστορικός
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών, την Τρίτη 13 Σεπτεμβρίου 2016, κάτω απ’ τον τίτλο ” Οι γάτες δεν γαυγίζουν αλλά οι σκύλοι δαγκώνουν”
Το εικαστικό έργο που πλαισιώνει την ανάρτηση (δισέλιδο από παλαιότερο Αναγνωστικό βιβλίο) είναι δημιουργία του Κώστα Γραμματόπουλου.
πηγή κειμένου: http://www.efsyn.gr/arthro/oi-gates-den-gavgizoyn-alla-oi-skyloi-dagkonoyn
Αὐταπατᾶται, νομίζω, ἡ συγγράψασα τὴν ἀρχικὴ ἀνάρτηση, ἐὰν νομίζῃ ὅτι τὸ σχολεῖο, ὅσο κι ἂν προωθῇ τὴν «πρόοδο τῆς ὁμάδας ἔναντι τῆς ἀτομικῆς ἐπίδοσης», μπορεῖ καὶ νὰ τὴν ἐπιτύχῃ. Ἐκεῖνο ποὺ θὰ ἐπιτύχῃ καὶ τὸ ὁποῖον τὸ ἔχουμε γνωρίσει στὴν χώρα μας καλά, εἶναι νὰ μεταμφιέζουν καλύτερα τὶς ἀτομικὲς ἐπιδιώξεις τους οἱ μαθητές, μὲ προσωπεῖο τὴν καλύτερη ἐπίδοση τῆς ὁμάδας. Μπορεῖ κανείς εὔκολα νὰ βρῇ στὸ διαδίκτυο βίντεο πολιτκῶν ἢ συνδικαλιστῶν, οἱ ὁποῖοι, μὲ πρόφαση τὸ καλὸ τοῦ κοινωνικοῦ συνόλου, ἐπιδιώκουν τοὺς πιὸ ίδιοτελεῖς σκοποὺς γιὰ τοὺς ἑαυτούς τους καὶ τὶς ἐπαγγελματικές τους ὁμάδες. Ἡ αὐξανομένη ἀγραμματοσύνη τῶν ἀποφοίτων τῆς δημοσίας ἐκπαιδεύσεως, ὅλων τῶν βαθμίδων, στὴν χώρα μας, μάλιστα, συμβαδίζει μὲ τὴν διαρκῆ, μέχρι πρόσφατα, αὔξηση τῶν «κεκτημένων» τῶν ἐκπαιδευτικῶν. Τὰ πρόσφατα ἐκλογικὰ άποτελέσματα, ἡ αὐξημένη άποχὴ καὶ ἡ εἴσοδος στὴν Βουλὴ σχηματισμῶν ὅπως τὸ κόμμα τοῦ Λεβέντη ἀποδεικνύουν ὅτι τὰ χρήματα πού ὁ λαὸς δίδει στὴν ἐκπαίδευση, ὄχι μόνον δὲν δημιουργοῦν πιὸ ὑπευθύνους πολίτες, ἀλλὰ καὶ τοὺς καθιστοῦν ἀκόμη περισσότερο ἰδιοτελεῖς. Διότι οἱ μαθητὲς καὶ οἱ γονεῖς δὲν ἀκοῦν τὶς εύγλωττες καὶ ἠθοπλαστικὲς νουθεσίες τῶν ἐκπαιδευτικῶν λειτουργῶν, ἀλλὰ μιμοῦνται τὸ παράδειγμα τῆς ἰδιοτελοῦς συμπεριφορᾶς τους : οἱ ἐλάχιστες δυνατὲς ὧρες παρουσίας στὸ σχολεῖο, ἐλλιπὴς προετοιμασία, ἰδιαίτερα μαθήματα, ἀδιαφορία γιὰ τὸ σχολικὸ περιβάλλον καὶ πλῆθος ἄλλα. Αὐτά, καμμία νουθεσία δῆθεν ὑπὲρ τοῦ δημοσίου συμφέροντος δὲν μπορεῖ νὰ τὰ κρύψῃ.
Είναι κρίμα που ένα τόσο φωτεινό άρθρο δημοσιεύθηκε σε μια τόσο σκοτεινή εφημερίδα, όσο αυτή «των Συντακτών».
Αναφέρομαι βέβαια στο πηχιαίο πρωτοσέλιδο «Κήρυγμα σκοταδισμού», σε μαύρο μάλιστα φόντο, την ημέρα (5/10/2016) που θα ανακοινωνόταν η στάση της Ιεραρχίας πάνω στο θέμα των αλλαγών στο μάθημα θρησκευτικών.
Σε βαθύτερο επίπεδο, γεννά οδύνη το ότι μια ορισμένη (κυρίαρχη, λόγω ακριβώς της ευνόησής της από τα ισχυρά ΜΜΕ)εκδοχή της Αριστεράς αποδεικνύει και επιδεικνύει ότι, πολύ π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο και πολύ ρ ι ζ ι κ ώ τ ε ρ α από τα αιτήματα Κοινωνικής Δικαιοσύνης, ταυτοδοτείται από την επιδίωξη αποχριστιανισμού της γης.
Συμμαχώντας επ’ αυτού, μάλιστα, με τις φωνές εκείνες που, κατά τους τελευταίους 18 μήνες στον τόπο μας, εκδήλωσαν την πιο [i]παραληρηματική[/i] εναντίωση μπροστά, ειδικά, στις [i]θετικότερες[/i] (δημοψήφισμα 2015, νόμος για τις τηλεοράσεις 2016) από τις πρωτοβουλίες που πήρε η παρούσα κυβέρνηση.
Κατά την συγκεκριμένη εφημερίδα, όσο «ουδετερόθρησκη» είναι η δική της (ή, ήταν της προκατόχου της “Ελευθεροτυπίας”) φανατική αντιεκκλησιαστικότητα, τόσο «ουδετερόθρησκο» θα πρέπει να είναι και το μάθημα των θρησκευτικών. Το ατύχημα είναι είναι ότι − δεκαετίες τώρα − μέσα από ένα τέτοιο σχολείο φανατισμού, έχει διαπλασθεί η σκέψη τόσο του Ν. Φίλη όσο και των υπαρχόντων ομοϊδεατών μέσα στο κόμμα του.
[b]Χρειάζεται να αναλύσω ότι, αν αυτή η σκέψη δέσποζε στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία, καμμιά… πολιτική εξαίρεση (εν σχέσει με τη λοιπή Ευρώπη) δεν θα είχε, ποτέ, επισυμβεί στην τρέχουσα Ιστορία μας;[/b]
Το σχόλιο του κυρίου Γεωργάνα εντυπωσιάζει με τις ευθείες και αποκλειστικές αιτιάσεις του. Επειδή δεν αποτελεί προσωπική γνώμη αλλά έκφραση μιας διαδεδομένης αντίληψης θα κάνω κι εγώ ένα σχόλιο όπως καταλαβαίνω. Κατ’ αρχάς ομολογώ πως, πάντα κατά την γνώμη μου, το να λες πως για την αποχή στις πρόσφατες εκλογές φταίει η έλλειψη παιδείας και το δημόσιο σχολείο είναι ανησυχητικό δείγμα σύγχυσης. Όταν εξευτελίζονται οι Δημοκρατικές διαδικασίες και η εφαρμογή μνημονίων έχει καταργήσει/αντικαταστήσει κάθε “πρόγραμμα” πολιτικό άρα η σημασία των εκλογών έχει εν πολλοίς ανασταλεί, σε τέτοιες στιγμές η αποχή δε μπορεί να ερμηνεύεται με τόσο μονομερή και εν τέλει άσχετα κριτήρια, να εξαπολύεται ως κατηγορία στην κοινωνία και (;) το κοινωνικό σύνολο… Και το ότι υπάρχει ιδιοτέλεια σε κάποιον οιονδήποτε δε μπορεί να αποδείξει ούτε να δικαιώσει αξιακά την απαλοιφή της μέριμνας για τον “άλλο”. Η, δε, είσοδος του κ.Λεβέντη στη Βουλή δείχνει πολύ πιθανά το αντίθετο από αυτό που λέγεται παραπάνω: πως ο καλοσπουδαγμένος στο αμερικάνικο εμπορευματοποιημένο εκπαιδευτικό σύστημα κύριος Μητσοτάκης έχει αποτύχει, όπως κι ο καλοσπουδαγμένος κύριος Παπανδρέου και ο κύριος Σαμαράς (που ήταν και συμμαθητές) και όλοι οι άλλοι οι προηγούμενοι πρωθυπουργοί. Αλλά από που να το πιάσουμε… Είναι τόσο λάθος το δίλημμα δημόσιο ή ιδιωτικό σχολείο, όπως λάθος και ψεύδος είναι πως τα ιδιωτικά σχολεία είναι κατ’ ανάγκην καλύτερα, όλο αυτό είναι μια κατασκευή σε πλήρη σύγχυση. Κάποτε υπήρξε εδώ κάτω από τον βράχο της Ακρόπολης η συζήτηση για το αν η αρετή διδάσκεται κι έτσι φαίνεται πως οι άνθρωποι κι αν είχαν λεφτά να αγοράσουν δασκάλους δεν ήταν σίγουρο πως αγόραζαν “αρετή”. “Γνώσεις” αγοράζεις αλλ’ αυτές δεν αποτελούν ανάχωμα στην βαρβαρότητα των απανταχού ισχυρών και υποκριτών. Τώρα αυτά έχουν ξεχαστεί και με μιαν εντυπωσιακή ακροβασία έχουμε περάσει στο παράδοξο συμπέρασμα πως όποιος μπορεί να αγοράσει μαθήματα, Πανεπιστήμια και “γνώσεις” αγοράζει και ηθική ανωτερότητα. Τελικά έχει και νομιμοποίηση να κυβερνά. Αυτή είναι μια ψευδής συζήτηση, δεν είναι τα σχολεία που “κάνουν” το ήθος δυστυχώς και δεν ξέρουμε με βεβαιότητα και τι το “κάνει” εκτός ίσως από το παράδειγμα… Και σίγουρα το χειρότερο παράδειγμα δίπλα στην υποκρισία είναι το ιδιοτελές ήθος που έγινε ιδεολογία…
Κατα τυχη χθες πηγα για πρωτη φορα στην ενημερωση γονεων από τους καθηγητες για τα παιδια της Α’ (δημοσιου) Γυμνασιου στην οποια φοιτα το τριτο παιδι μου. Εδω, στον Γερακα Αττικης.
Ένα διωρο που περασε τοσο ζωντανα χωρις ουτε δευτερολεπτο βαρεμαρας ή κουρασης! Λες και ηταν το πρωτο μου παιδι σε Γυμνασιο — κι ας ειχε φοιτησει το πρωτο παιδι σε εκλεκτο ιδιωτικο Κολλεγιο…
Καθηγητες που ολοφανερα ενδιαφερονται για αυτό που κανουν, που θελουν να μοιραστουν με τους γονεις τον αριστο τροπο ετοιμασιας του παιδιου για το μαθημα, που θα στρεψουν τα παιδια και σε ένα σωρο δημιουργικες εξωσχολικες δραστηριοτητες, και γενικα ένας ενθουσιασμος που γκρεμιζει ολα τα στερεοτυπα περι “δημοσιου” σχολειου. Εχοντας και την εμπειρια της κορης μου εκει, βλεπω ένα σχολειο με μονιμα χαρουμενα παιδια. Δεν είναι και μικρη επιτυχια…. Ισως αλλοι γονεις εχουν αλλη εμπειρια. Φοβαμαι οτι πολλοι ερχονται με τη γνωστη προκαταληψη κατά του «δημοσιου υπαλληλου» και δεν μπορουν να την αποτιναξουν, ό,τι και αν δουν διαφορετικο μπροστα τους… Μας εχει φαει ως το μεδουλι αυτή η γκρινια και η μιζερια, κι ειναι πια πολύ δυσκολο να σηκωσει κεφαλι η χωρα…
Τασος
Υποτίθεται ότι η εκπαίδευση μειώνει την ανισότητα των ευκαιριών. Το ότι υπάρχουν και καλά δημόσια σχολεία είναι ένδειξη ότι η πολιτική εξουσία δεν παρακολουθεί και δεν ελέγχει την ποιότητα της εκπαίδευσης που παρέχει και για την οποία, θυμίζω, πληρώνουν όλοι οι Έλληνες.