Ηρθε η ώρα να γίνει το ναυάγιο ευκαιρία;

0
574

 Στέλιος Pάμφος

Η αλλαγή νοοτροπίας, κράτους και πολιτών, αποτελεί το πιο κρίσιμο εθνικό μας διακύβευμα για την επιδιωκόμενη ανάκαμψη

Γράφω υπό την πίεσι της ομόθυμης παραδοχής ότι το τρέχον δημοσιονομικό ναυάγιο απηχεί μια γενικώτερη χρεοκοπία του κοινωνικού, θεσμικού, πολιτικού και πνευματικού μας οικοδομήματος, η οποία καταγράφεται διεθνώς ως κρίσι αξιοπιστίας της χώρας. Τα υλικά πράγματα κόστισαν ηθικά κι ακούμε σε όλους τους τόνους κι απ’ όλες τις πλευρές σαν σταθερή επωδή ότι αν δεν αλλάξουμε ως λαός νοοτροπία δεν μπορεί να μας σώση τίποτε. Επιτέλους γνωρίζομε τα στοιχεία για το μέγεθος της δημοσιονομικής εκτροπής, το έλλειμμα παραγωγικότητος και ανταγωνιστικότητος, την επελαύνουσα οικονομική ύφεσι στην αριθμητική τους τουλάχιστον εκδοχή, την οποία η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία παραποιούσε συστηματικά για να παραπλανήση τους «κουτόφραγκους».

Δεν είμαι βέβαιος ότι κατανοούμε ακριβώς τι σημαίνει να είσαι αναξιόπιστος και τι θα πη «ν’ αλλάξουμε νοοτροπία», ώστε να πράξουμε τα δέοντα. Επαναλαμβάνουμε αρειμανίως το περίφημο «να κάνουμε νέα αρχή», χωρίς να εξηγούμε τους βαθύτερους λόγους του «τέλους» και ποιου «τέλους». Η λαλίστατη αμηχανία που μας κατέλαβε δεν δείχνει απλώς παροξυσμό της κρίσεως μέσα μας, αλλά προειδοποιεί ότι κινδυνεύουμε να βουλιάξουμε για τα καλά, νομίζοντας πως αλλάζουμε. Ηρθε η ώρα να αφήσουμε την χιμαιρική Ελλάδα της γενιάς του ’30 και να αναγνωρίσουμε με την ίδια αγάπη την πραγματική. Ισως έτσι να γίνη το ναυάγιο ευκαιρία.

Συμβατικοί κανόνες

Χαρακτηριστικό της επικοινωνιακής μας εποχής είναι η διάχυσι των πληροφοριών με ηθική προϋπόθεσι και προέκτασι την εμπιστοσύνη. Το περιβάλλον υπάρχει μέσα μας και υπάρχουμε εντός του, ενώ το νόημα των μηνυμάτων και των πληροφοριών δεν ανάγεται μόνο στο άμεσό τους περιεχόμενο, αλλά και στα συμφραζόμενα. Ετσι αποφασιστικός παράγων της κοινωνητικής σχέσεως παύει να είναι απλά η συμφωνία των μερών σε τυπικό επίπεδο και γίνεται επί πλέον μια αρμονία με συμβολικό υπόβαθρο την ειλικρίνεια. Τους συμβατικούς κανόνες ενεργοποιούν νοηματικά τα σύμβολα σαν οιονεί μυθικά πλαίσια που πρέπει διαρκώς να εμπλουτίζουμε προς όφελος του συνόλου και όχι να παραβιάζουμε ιδιοτελώς. Εξαπατώντας με παραποιημένα στοιχεία την Ε. Ε. υπονομεύουμε ηθικά τον συνεκτικό της συμβολισμό, η σταθερότης του οποίου συνυφαίνεται με διαρκές βάθαιμα της συνυπάρξεως των μελών της. Η ανειλικρίνεια και ο ανατολίτικος πλαγιασμός υποθάλπουν πρακτικά την ανισότητα.

Ακρογωνιαία ηθική αρχή κάθε βιώσιμης ενώσεως είναι η εμπιστοσύνη. Αξίζει την εμπιστοσύνη μας όποιος υπηρετεί την καλύτερη δυνατή συνεργασία· δεν την αξίζει όποιος κοιτάζει μόνο την δική του ωφέλεια και υπολογίζει απλώς προσχηματικά τους άλλους. Εμπιστευόμαστε τον κύριο του εαυτού του και του λόγου του, αναγνωρίζοντάς του θετικότητα παρά τις όποιες αδυναμίες έχει. Εξαπατήσαμε και γι’ αυτό το ηθικό κεφάλαιο της εμπιστοσύνης των Ευρωπαίων εταίρων απέναντί μας εξανεμίσθηκε – εκεί κυρίως πτωχεύσαμε!

Προς το ελληνικό κράτος δεν δυσπιστούν μόνο οι Ευρωπαίοι αλλά και οι πολίτες του. Από την πλευρά του το κράτος μας προσπαθεί να επανακτήση την εμπιστοσύνη των εταίρων καταδιώκοντας τους φοροφυγάδες (υπό μία έννοια πολίτες εξεγερμένους εναντίον του), αφού προηγουμένως τους φορτώσει τις ευθύνες του και συγκαλύψει τις δικές του παρανομίες. Η αντίδραση στην δική του αναξιοπιστία, αναλγησία και διαφθορά καλλιέργησε εν πολλοίς την φορο-εισφοροδιαφυγή και την παραοικονομία που επιχειρεί σήμερα να συμμαζέψη. Αλλά με ποιον τρόπο και τι όρους; Διότι και οι λήσταρχοι του 19ου αιώνος επανεντάχθηκαν στην νεοελληνική κοινωνία κι εν τούτοις συνέχισαν την δουλειά τους νομίμως στα πλαίσια του συμπλέγματος κράτους και πολιτικού συστήματος. Το κρίσιμο θέμα δεν είναι οι φοροφυγάδες· είναι ότι οι πολίτες απαντούν στην απάτη του κράτους με δική τους απάτη. Και το άθροισμα των δύο απατών δίνει νοοτροπία.

Κύρια ευθύνη

Σε τέτοιες περιπτώσεις την κυρίως ευθύνη έχει ο κατά τεκμήριο ωριμώτερος, εν προκειμένω το Δημόσιο. Θα ήταν απείρως φρονιμώτερο το κράτος να επιδιώξη ειλικρινά την εμπιστοσύνη των πολιτών, να ειρηνεύση μαζί τους, αντί να τους μετατρέψη μαζικά σε κοινωνικούς παρίες. Και πάντως να μην ενεργή ακόμη παραπειστικά, διότι αυτό κάνει όταν οι βουλευτές παραιτούνται με τυμπανοκρουσίες από 800 ευρώ του μισθού τους, αποφεύγοντας να διασαφήσουν ότι τα περικόπτουν από μισθό 6.000, ο οποίος με τις αποζημιώσεις των κοινοβουλευτικών επιτροπών διπλασιάζεται. Τι εγγυάται πως οι πολιτικοί και οι κρατικοί αξιωματούχοι ή παράγοντες δεν μετατρέπουν τις προσωπικές τους ιδιοτέλειες σε δημόσια αγαθά; Αυτές δεν κατοχυρώνει ο διαβόητος νόμος περί ευθύνης υπουργών; Με τι ηθικό ανάστημα ζητούν από τους πολίτες να μην πράξουν ανάλογα; Στην γενικευμένη πρακτική της αποκρύψεως και της αμοιβαίας εξαπατήσεως, το κράτος δεν εμπιστεύεται τους πολίτες ούτε οι πολίτες το κράτος, καθώς αγνοούν πού πηγαίνουν οι φόροι τους, οπότε μένει ο κλεφτοπόλεμος της διαφθοράς: το φοβούνται, το περιφρονούν και το εξαγοράζουν, για να μην τους βιάζη εξακολουθητικά και αρπακτικά.

Εδώ τίθεται με έμφασι το ζήτημα της νοοτροπίας. Τι εννοούμε λέγοντας «ν’ αλλάξουμε νοοτροπία»; Τι πρέπει να εγκαταλείψουμε; Η νοοτροπία δεν είναι φυσικό ελάττωμα αλλά κακή συνήθεια, κρυστάλλωμα τρόπου ζωής που εγγράφεται ως ψυχική έξι. Η αλλαγή νοοτροπίας δεν έχει πρωτίστως να κάνη με τάξι στο χάος των χιλιάδων ΝΠΔΔ, των «δραστηριοτήτων» της τοπικής αυτοδιοικήσεως, των χρεοκοπημένων ΔΕΚΟ ή «επιχειρήσεων» του τύπου ΟΣΕ και ΕΡΤ. Αυτά και πολλά άλλα είναι συμπτώματα. Η αλλαγή νοοτροπίας έχει κατ’ αρχήν να κάνη με περιγραφή αυτού του χάους στην ψυχή του μέσου Ελληνα, χάους το οποίο αναπαράγεται προς τα έξω και χρειάζεται κατάλληλη αγωγή με προοπτική αμέσου αποδόσεως και ορίζοντα μακροχρόνιας θεραπείας.

Μιλάμε για εντός και έξω ταραχές, η διασταύρωσι των οποίων επιτρέπει στο κράτος να τρώη τα παιδιά του προβάλλοντας επάνω τους τις δικές του ενοχές. Αν η λογική της επιδιωκομένης ανακάμψεως παραβλέψη αυτό το σύμπλεγμα, η αποτυχία πρέπει να θεωρήται δεδομένη, αφού και στην υποθετική περίπτωσι επιτεύξεως δημοσιονομικής σταθερότητος, η κρίσι αργά ή γρήγορα θα αναζωπυρωθή. Σε μια κοινωνία αργοσχόλων καταναλωτών με αποκούμπι το κράτος, χωρίς το σφρίγος της αναπτύξεως και την αυτοπεποίθησι της προκοπής, το χρέος είναι μοιραίο να εκτοξεύεται. Οι νοοτροπίες επιβεβαιώνονται στην επανάληψι και «δικαιώνονται» στην ευκολία. Ακριβώς εν ονόματι της εισπρακτικής ευκολίας το πρόγραμμα σταθερότητος καταδιώκει τον μισθωτό και τον μικροεπαγγελματία, αντί να πολεμά τα χαριστικά μέτρα, τις εξωφρενικές δημόσιες σπατάλες και να σχεδιάζη, έστω σε δεύτερο στάδιο, την προσέλκυσι επενδύσεων σ’ ένα περιβάλλον φιλικό και παραγωγικό. Η κοινωνία μας θα μαραίνεται και η αρρώστια της δεν θα γιατρεύεται όσο το κράτος θα την κρατά υποχείρια και θα την υποχρεώνη να του πληρώνη προστασία σε ένα σύστημα οιονεί σουλτανικής δημοκρατίας.

Ασύνειδα αρχέτυπα

Πού απλώνουν τα ριζώματα αυτού του σκοταδιού μέσα στην ψυχή μας και γράφουν στην νοοτροπία μας; Ισως να βρίσκουν έδαφος σε ασύνειδα αρχέτυπα της πατρικής εξουσίας, που έρχονται από θρησκευτικούς δρόμους στην συνείδησι και πίνουν χυμούς της ζωής. Εκεί δείχνει να είναι ο συμβολικός πυρήνας του παθογόνου συμπλέγματος το οποίο διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό τις συμπεριφορές στην κοινωνία μας υποβάλλοντας αντανακλαστικά αδιαφάνειας και απονενοημένα ξεσπάσματα. Εξ ου και το καθεστώς παρατεταμένου ευνουχισμού του συναισθήματος, που ελλείψει δημιουργού εκφράσεως εσωτερικεύεται μηδενιστικά, ασχέτως εάν το μεν Δημόσιο εκτονώνει την κοινωνική δυσφορία με ρουσφέτια και προσλήψεις, ενώ το πολιτικό σύστημα προσθέτει ναρκωτικά το μένος των κομματικών αντιπαραθέσεων.

Ο δρόμος της ιάσεως θα ανοίξει εφ’ όσον η επανορθωτική λογική περιλάβη εμμέσως πλην σαφώς την τόνωσι του Εγώ –όχι του εγωισμού– των πολιτών εις βάρος του κοινωνικού Υπερεγώ, που απεργάζεται και απολαμβάνει την συνθήκη της υικής υποτέλειας με την συνδρομή της Εκκλησίας, η οποία καθαγιάζει την κυριαρχία του μεταφυσικά. Αυτή την εξάρτησι βιώνουμε στην αμετανόητη υποκρισία μας και υπεκφυγή· αυτή ματαιώνει χρόνια και χρόνια την παιδεία της αυτενέργειας που μπορεί να ελευθερώση τις κοιμισμένες δυνάμεις στα άτομα και το σύνολο. Να το πω απερίφραστα: Η δεσποτεία ενός παραδόσιμου Υπερεγώ μάς κρατά σαν μικρά παιδιά που βιώνουν παθητικά το σήμερα με όρους του χθες, ένα είδος νοσταλγών κάποιου άλλου κόσμου και όχι τούτου «του ψεύτικου», οργανωτών του χρόνου σε καφενιακή διάρκεια. Σ’ αυτόν τον διχασμό παραπέμπει ο ασκητικής καταγωγής μεταξύ σώματος και πνεύματος, προεκτεινόμενος σε αγχώδη μειονεξία ή φουσκωμένη έπαρσι και περαιτέρω σε άρνησι τόσο των αξιών της ζωής όσο και κάθε λόγου να κοπιάζης για λογαριασμό τους. Η ευκολία φέρνει ευτέλεια και η ευτέλεια μια βουλιμία χωρίς αυτοεκτίμησι ερειδομένη στον φθόνο, την κατεργαριά και την πλεκτάνη.

Από το ασυνείδητο

Το σταυρικό σημείο είναι πως οι νοοτροπίες εκκινούν μεν από το ασυνείδητο, όμως βρίσκουν πεδίο εκφράσεως και δράσεως στην συνείδησι, έχουν προμαχώνα την σκέψι. Μ’ αυτό τον τρόπο ο ιός τους ενεργεί πριν από κάθε πρακτική επιλογή και μεταδίδεται ως λογική της ίδιας της πραγματικότητος. Εκτιμώ –και ζητώ εδώ την προσοχή του αναγνώστη– ότι η εθνική μας συλλογιστική επιζητεί αταβιστικά εναρμονισμό του πνεύματος με μια κλειστή κοσμική αρχή και τάξι, για να βρη καθησυχαστικά αξιακό προσδιορισμό του νοήματος, υποτιμώντας ή απορρίπτοντας την λογική σχέσι πραγμάτων και γεγονότων. Υπηρετεί και καλλιεργεί μιαν αντίληψι λογικής αιτιότητος η οποία βασίζεται στην πρόχειρη γενικότητα και δίνει απόλυτη προτεραιότητα στο αίσθημα έναντι της λογικής, θέλει οπωσδήποτε απαντήσεις και αποστρέφεται τα ερωτήματα. Αδυνατεί έτσι να ζητήση την αλήθεια της προτάσεως στην πραγματικότητα των λογικών όρων, οπότε θα μετρούσε η λογική του υφισταμένου προβλήματος και όχι η ανωτερότητα της υποθετικής αρχής. Αυτά έχει το τάβλι!

Η απαιτουμένη αλλαγή νοοτροπίας εξαρτάται από την εγκατάλειψι του πεδίου της γενικής αιτιότητος και την υιοθέτησι εκείνου της αιτιότητος των λογικών όρων, η οποία επιτρέπει να συναγάγωμε από την ελάσσονα πρότασι ως μείζονα την σημασία και η σκέψι να κερδίση σε ήθος, ευθύτητα και δύναμι. Η επιλογή του δευτέρου πεδίου υποστήριξε άλλωστε και την ιστορική μετάβασι από τον μεσαιωνικό άνθρωπο σ’ εκείνο των Νέων χρόνων. Η εμμονή στον πρώτο απέτρεψε έως σήμερα την ελληνική Αναγέννησι και έφερε μύρια δεινά, μεταξύ των οποίων και τις πολιτισμικές προϋποθέσεις του τελευταίου· η εκσυγχρονιστική προοπτική αποτελεί το πιο κρίσιμο κοινωνικό μας διακύβευμα με αιχμή πνευματική την μεταρρύθμισι της παιδείας. Αδιέξοδο και διέξοδος είμαστε εμείς οι ίδιοι.

πηγή: Καθημερινή, 28-02-2010

 

Σχολιάστε:

Πληκτρολογήστε το σχόλιό σας
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ