Αναδρομή στη «Θεολογία του ’60» (α΄ μέρος)

9
6220

Ο θεολόγος Δημήτρης Μαυρόπουλος μιλά με τον Βασίλη Ξυδιά για τη «Θεολογία του 60» και καταθέτει την προσωπική εμπειρία του από εκείνα τα χρόνια. Τι είναι η «Θεολογία του 60»; Ποια ήταν η αλλαγή που έφερε στην ελληνική θεολογία εκείνης της εποχής; Έμφαση στη θεολογία των Πατέρων, στα λειτουργικά κείμενα, στη λατρεία, στη μοναστική άσκηση. Ποιες είναι σήμερα οι εκκρεμότητες, τα προβλήματα, οι αντιρρήσεις σχετικά με τη θεολογία αυτή; Υπάρχει «αντιδυτικισμός» ή «εθνικισμός» στη Θεολογία του 60; Είναι αυτή υπεύθυνη για τον σύγχρονο «νεοευσεβισμό» και τον «γεροντισμό»;

Η συζήτηση χωρίζεται σε δύο μέρη…

Το Α΄ Μέρος εστιάζει στα χρόνια από τη δεκαετία του 60 έως τη δεκαετία της μεταπολίτευσης. Συζητάμε...
☑️για τη σχέση της «Θεολογίας του 60» με τους Ρώσους θεολόγους της Διασποράς και με τη «Γενιά του 30»·
☑️για τις χριστιανικές οργανώσεις·
☑️για τον ρόλο του π. Ηλία Μαστρογιαννόπουλου και του Δημ. Κουτρουμπή·
☑️για τον κύκλο των νέων τότε θεολόγων της «Ζωής», στον οποίο μετείχαν οι μετέπειτα Αρχιεπίσκοποι Δημήτριος Τρακατέλλης (πρώην Αμερικής) και Αναστάσιος Γιαννουλάτος (Αλβανίας), οι αγιορείτες πατέρες Βασίλειος Γοντικάκης και Γρηγόριος Χατζηεμμανουήλ, οι θεολόγοι Παναγιώτης Νέλλας, Κωνσταντίνος Σκουτέρης και Χρήστος Γιανναράς·
για τη συμβολή του Ιωάννη Ζηζιούλα (νυν Επισκόπου Περγάμου), του π. Ιωάννη Ρωμανίδη και του Νίκου Νησιώτη·
☑️για τον ρόλο του Ζήσιμου Λορεντζάτου·
☑️για το περιοδικό «Σύνορο».

Σειρά συζητήσεων του Αντίφωνου για τη θεολογία στη σημερινή Ελλάδα:

Η θεολογία στην Ενορία (π. Μιλτ. Ζέρβας – Β. Ξυδιάς)

Ψηλαφίσεις στην πολιτική θεολογία (Δημ. Αρκάδας – Β. Ξυδιάς)

9 Σχόλια

  1. Ευχαριστίες για την καθηλωτική αυτή συνέντευξη.
    Ας μου επιτραπεί να εστιάσω σε μια λεπτομέρεια: Μου προξενούσε… ανέκαθεν (εννοώ, από το 1982 και εντεύθεν) απορία η αποκήρυξη της προσωνυμίας «νεο-ορθόδοξοι» εκ μέρους ορισμένων πρωταγωνιστών τού εν λόγω ρεύματος. Στη συνέντευξη τούτη μού λύνεται η απορία: Ήταν μια στάση στην οποία εξωθήθηκαν, λοιπόν, εξ αιτίας μιας σειράς 4 άρθρων ενός πανελληνίως… άσημου καθηγητή της Θεολογικής, στην εφημερίδα «Ορθόδοξος Τύπος».
    # “Μεγάλη” υπόθεση!

    Προσωπικά, ευγνωμονώ τον μακαριστό σέρβο πατέρα Αθανάσιο Γιέφτιτς, τον οποίο άκουσα “ιδίοις ώτοις”, εν Αθήναις, από βήματος ομιλητού (όχι δηλαδή σε, απλή, κατ’ ιδίαν στιχομυθία) να δηλώνει αυτοβούλως (και ό χ ι μετά από οποιαδήποτε σχετική ερώτηση) ότι ο ίδιος δεν είχε καμμία αντίρρηση στη χρήση του όρου «νεορθόδοξος».
    Από πλευράς μου, κατανοώ τον όρο ως δηλωτικόν τής εκ νέου παρουσίας της ορθόδοξης πίστης στα επίγεια δρώμενα. «Εκ νέου», μετά π.χ. την “συνόψιση” εκ μέρους αγίου Αθανασίου του Πάριου (μιας συγκλονιστικά οξυδερκούς συνείδησης, κατ’ εμέ) ότι «οι λόγοι τους [των “διαφωτιστών” φιλοσόφων] ηχούν γλυκύτεροι από μέλι». Ομολογία μιας συντριπτικής, δηλαδή, απουσίας του χριστιανικού λόγου απ’ το πεδίο – τότε – της Ιστορίας.
    Βρισκόμαστε στην πραγματικά φωτεινή συγκυρία, εδώ και 60 τουλάχιστον χρόνια, «γλυκύτεροι από μέλι» να ηχούν – εκ νέου – οι λόγοι των χριστιανών στοχαστών. Κι αυτό το οφείλουμε, ακριβέστατα, στον Χρήστο Γιανναρά και στους συν αυτώ.

    Τούτη ειδικά, είναι η «νέα» (θεωρώ) εκφορά της παλαιάς, φυσικά, μαρτυρίας μας.

  2. Δεν πρόκειται περί θεολογιας, αλλά περί θεολογικού στοχασμού. Το εν λόγω φαινόμενο, δεν σημαίνει κάτι άλλο από την ανάγκη να κατανοήσουμε την ορθοδοξία, όχι να την βιώσουμε. Βίωση της ορθοδοξίας υπάρχει συνεχώς στους Αγίους, οι οποίοι ποτέ δεν εκλείπουν από την εκκλησία. Η ανάγκη κατανόησης της ορθοδοξίας είναι εύλογη, δεν είναι κακό να θέλεις να καταλάβεις τι λες, αλλά δυστυχώς οι σχετικές προσπάθειες έπεσαν θύμα και αυτές του μεταμοντερνισμού. Δύο τραγικά, θα λέγαμε, παραδείγματα είναι ο Ζηζιούλας, ο οποίος ξέφυγε προς ένα ορθόδοξο παπισμό, και ο Γιανναράς, που δημιούργησε έναν ορθόδοξο χαϊντεγγεριανισμό και βιτγκενσταϊνισμό.

  3. Ζητώ προκαταβολικά την κατανόησή σου, κ. Κλιματσάκη, αλλά μπορείς, σε παρακαλώ, να διευκρινίσεις για μας την διαφορά θεολογίας και θεολογικού στοχασμού; Επίσης, εξήγησέ μας πώς είναι δυνατόν να βιώσεις κάτι αν δεν το κατανοείς. Δηλαδή οι Άγιοι δεν είχαν κατανοήσει την Ορθοδοξία ; Ειλικρινά, με μπέρδεψες. Όσο για τον Περγάμου Ζηζιούλα και τον καθηγητή Γιανναρά, προσωπικά με έπεισαν να μελετήσω την Ορθοδοξία κι έτσι δέχθηκα τον χριστιανικό Θεό διότι μού έδειξαν τον δρόμο πώς να διαβάζω τα σημάδια που μού έστελνε και μας στέλνει. Μέχρι τότε είχα την απιστία όσων δεν γνωρίζουν καθώς ο αγνοών αγνοεί την άγνοιά του. Θα ‘θελα, λοιπόν, με την συμφωνία σου, να επιχειρηματολογήσεις για όσα τους καταλογίζεις.
    υ/γ
    Υποστηρίζεις τα ίδια για τον π. Στανιλοάε, τον Π. Νέλλα, τον Γιέφτιτς και τόσους άλλους ;
    Σε ευχαριστώ.

    • Η διαφορά θεολογίας και θεολογικού στοχασμού είναι αυτονόητη. Θεολόγοι είναι μόνον οι θεούμενοι, π.χ. Γρηγόριος ο Θεολόγος, Συμεών ο Νέος θεολόγος. Αυτοί ομιλούν με αφετηρία την εμπειρία του Αγίου Πνεύματος, την οποία αξιώθηκαν. Ο θεολογικός στοχασμός εκκινεί από το δεδομένο δόγμα, από μια θετική και αδιαμφισβήτητη αλήθεια επί την οποίας στοχάζεται. Γιατί όμως άραγε στοχάζεται; Επειδή αισθάνεται την ανάγκη της ικανοποιήσεως του λόγου, του νου. Το δόγμα χρειάζεται όντως εννοιολόγηση. Ο άνθρωπος είναι έννους και χρειάζεται έννοιες, καθολικότητες. Όπως φάνηκε και από το βίντεο οι αναφερόμενοι δεν ήταν θεολόγοι, αλλά στοχαστές. Εστοχάζοντο κυρίως επί της διαφοράς της ορθοδοξίας από τον πιετισμό και κατ’ επέκταση από τον δυτικό χριστιανισμό. Έκαναν επομένως εννοιολογικές διασαφήσεις επί της δεδομένης αλήθειας. Και μάλιστα, μέσα σε αυτό το πλαίσιο ετόνιζαν ορθώς ότι η ορθοδοξία δεν είναι απλά στοχασμός, αλλά ζωή εντός της εκκλησίας. Ωστόσο, η δουλειά τους ήταν απλώς στοχαστική, δεν ήταν περιγραφή ιδίας αγιοπνευματικής εμπειρίας. Αυτή είναι η απλή διαφορά ανάμεσα στην θεολογία και στον επ’ αυτής στοχασμό. Όταν τώρα οι στοχαστές αυτοί επιχειρούσαν να σκεφτούν κάπως αυτόνομα, τότε άρχισαν να παραγάγουν αποκλίσεις από την ορθοδοξία, την οποία επιθυμούσαν να στηρίξουν, και τα σχετικά δυό παραδείγματα που ανέφερα είναι χαρακτηριστικά.

  4. Κύριε Κλιματσάκη, καλημέρα.
    Πρώτα απ’ όλα να σε ευχαριστήσω που δέχθηκες ν’ απαντήσεις στις ερωτήσεις μου. Πρέπει να ομολογήσω, όμως, ότι μού δημιούργησες άλλες, πιο μεγάλες και ουσιώδεις απορίες – εκτός τού ότι δεν απάντησες σε όλες.
    Βάσει αυτής της διάκρισης που κάνεις, όμως, πρέπει να δεχθούμε ότι ο Άγιος Αθανάσιος, οι Άγιοι Καππαδόκες, ο Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, ο Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός, ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος και, βεβαίως, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, δεν ήταν Θεολόγοι – φτου φυλακή τω στόματί μου – αφού όλοι τους “Εστοχάζοντο κυρίως επί της διαφοράς της ορθοδοξίας από” τους αιρετικούς και προσπαθούσαν να ορίσουν εννοιολογικά την Πίστη μας για να αναδειχθούν αυτές οι διαφορές. Θα πρέπει, επομένως, να δεχθούμε – βάσει των όσων γράφεις – ότι αυτοί οι Άγιοι δεν “ομιλούν με αφετηρία την εμπειρία του Αγίου Πνεύματος” !!! (Συγχώρησέ με Θεέ μου).
    Συγχώρησε, κι εσύ, καλέ μου κύριε, τις αντιρρήσεις μου στις καταγγελίες σου, αλλά, ο Όσιος Νείλος έχει ορίσει ήδη ποιος είναι θεολόγος : Ει θεολόγος ει, προσεύξη αληθώς* και ει αληθώς προσεύχη θεολόγος ει.
    Ε, δεν νομίζω ότι έχεις το δικαίωμα να αμφισβητήσεις το γεγονός ότι και οι δύο, Ζηζιούλας και Γιανναράς, δεν προσεύχονται αληθώς.
    Ευλογείτε.

    • Οι Πατέρες που ανέφερες προφανώς και είναι θεολόγοι ακριβώς διότι ομιλούν αγιοπνευματικά, καθότι αναγνωρίζονται απο την εκκλησία ως άγιοι. Μάλιστα, αν παρατηρήσεις το έργο τους, θα δεις ότι μιλούν με την παρρησία του αγίου πνεύματος και οδηγούν την εκκλησία. Όταν λέγω ότι άνθρωποι, όπως ο Γιανναράς ή ο π. Νικ. Λουδοβίκος, κάνουν στοχασμούς εννοώ ότι δεν ομιλούν με την ίδια παρρησία. Είναι βέβαια και αυτοί μέλη της εκκλησίας και ανάλογα με την πνευματική τους κατάσταση μπορεί να έχουν και κάποια χάρη, δεν μπορώ να το κρίνω αυτό, αλλά το έργο τους είναι ερμηνευτικό. Δεν μιλούν για πράγματα των οποίων έχουν εμπειρία, αλλά αναλύουν αυτό που οι Πατέρες μάς παρέδωσαν. Στην προσπάθειά τους αυτή κάνουνε δε και σφάλματα. Οι δε Ζηζιούλας και Γιανναράς βαρύτατα σφάλματα, αυτά που ήδη ανέφερα.

  5. Euχαριστούμε πολύ για αυτή την συνέντευξη. Απολαμβάνει κανείς την συζήτηση με έναν από τους κορυφαίους Θεολόγους της εποχής μας! Ωστόσο θα ήθελα ο κος Μαυρόπουλος να είχε διευκρινίσει τα περί νεοευσεβισμού του μακαριστού γέροντα Εφραίμ. Διαβάζοντας πρόσφατα τις ημερολογιακές σημειώσεις του γέροντα Εφραίμ που εξέδωσε η μονή Φιλοιθέου με τον τίτλο “Μέθεξις Θεού”, αδυνατώ να σκεφθώ πως ένας “ευσεβιστής” θα μπορούσε να έχει τέτοιες εμπειρίες Θεού και τόσο πόθο προσευχής και εκζήτησης του Θεού! Ωστόσο ο κος Μαυρόπουλος είναι πάντοτε πολύ αγαπητός και σεβαστός για την αγάπη του στη Θεολογία και τους όρους της πίστεως. Μακάρι να έχουμε και άλλες παρόμοιες συνεντεύξεις

    • Ναι όντως είναι πολύ σημαντική η επισήμανσή σας. Μήπως το Αντίφωνο θα μπορούσε να ζητήσει μια διευκρίνιση σε αυτό το θέμα;

  6. Ο κ. Μαυρόπουλος χαρακτήρισε ως νεοευσεβιστή τον γέροντα Εφραίμ. Άραγε τον γνώρισε από κοντά; Εξομολογήθηκε ποτέ στο πετραχήλι του;
    Άκουσε τις ομιλίες του; Διάβασε έστω κάποια βιβλίο σχετικό με τον γέροντα; Προκαλεί ευλόγως απορία πώς κατέληξε στα περί ευσεβισμού.

Σχολιάστε:

Πληκτρολογήστε το σχόλιό σας
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ