Συνέντευξη του Κώστα Μπέη στον Σ.Ν. Κοδέλλα
O Κώστας Μπέης είναι ένας από τους σημαντικότερους νομικούς. Παράλληλα όμως είναι και ένας επιστήμονας που δεν μένει κλεισμένος στην επιστήμη του, αλλά παρακολουθώντας τις εξελίξεις της εποχής και της κοινωνίας μετέχει ενεργά στην πνευματική ζωή τής χώρας. Αριστούχος διδάκτωρ τής Νομικής και της Φιλοσοφίας, συγγραφέας, ομότιμος καθηγητής τής Νομικής, είναι πραγματικά αδύνατον να μην σε μαγέψει η σεμνότητα, η πολύπλευρη δραστηριότητα που έχει αναπτύξει αλλά και η ευαισθησία του για τις αξίες τής Παιδείας και της Δικαιοσύνης.
Ατενίζοντας το Λυκαβηττό, από το σπουδαστήριό του στην οδό Σαρανταπήχου, μας εξομολογείται τον έρωτά του για την επιστήμη και μιλά για τη φιλοσοφία, την τέχνη, την ποίηση αλλά και τη δεύτερη φιλοσοφική τραγωδία που ετοιμάζει, έναν περίπου χρόνο μετά τη μεγάλη επιτυχία που γνώρισε η πρώτη με τίτλο "Σωκράτης - Ώρα Απιέναι", η οποία κατάφερε να καθηλώσει το κοινό στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού.
"Δεν έχουμε μια απόλυτη αλήθεια αλλά έχουμε προσπάθεια αναζήτησης, αυτό που τόσο εύστοχα έλεγε ο Σωκράτης, της μεσότητας"
Απάντηση: Τον αφύπνισε ο τρόπος με τον οποίο με μεταχειρίσθηκε ο δάσκαλός μου Γεώργιος Ράμμος. Μου είχε συστήσει να επεξεργάζομαι μικρά θέματα, τα οποία να δημοσιεύω σε νομικά περιοδικά, κυρίως να σχολιάζω δικαστικές αποφάσεις. Του έδινα λοιπόν τα χειρόγραφά μου, εκείνος τα κρατούσε για αρκετό διάστημα, μου τα επέστρεφε και στο περιθώριο είχε σημειώσει διάφορα σύμβολα που για μένα ήταν ακατανόητα. Προσπαθούσα να καταλάβω τι σημαίνουν αλλά δεν μπορούσα να το εξιχνιάσω και έτσι τον ρωτούσα. Η απάντησή του σταθερά ήταν: «σκέψου το και θα το βρεις μόνος σου». Αυτό, λοιπόν, με πειθανάγκαζε να προσπαθώ να εξιχνιάζω τι σήμαινε το σύμβολο στο περιθώριο του χειρογράφου μου. Με αυτό τον τρόπο, λοιπόν, άρχισα να πλησιάζω το εκάστοτε ζήτημα που ανέπτυσσα στο χειρόγραφό μου από περισσότερες οπτικές γωνίες. Έτσι, ξεκίνησε η έρευνα και η γοητεία της.
Ερώτηση: Κύριε καθηγητά, ποια στοιχεία θεωρείτε ότι διακρίνουν τον αληθινό δάσκαλο από τον απλό παροχέα γνώσης και ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να «εκμεταλλευτεί» ο μαθητής το δάσκαλό του;
Απάντηση: Πρώτα απ' όλα θα πρέπει να μην υπάρχει ψυχολογική απόσταση ανάμεσα στον δάσκαλο και τον μαθητή του, θα πρέπει να υπάρχει μια οικειότητα, δηλαδή να τον αντιμετωπίζει ο δάσκαλος τον μαθητή όχι απλά και μόνο κατ' όνομα ως συνάδελφο αλλά να το πιστεύει και μέσα του. Πρέπει, λοιπόν, να υπάρχει μια ανυπόκριτη σχέση συναδελφική και ισότιμη. Επιπλέον, ο καθηγητής πρέπει να έχει επίγνωση ότι η γνώση δεν είναι στατική, έχει δυναμισμό, που σημαίνει ότι είναι ανοικτή σε καινούριες αναθεωρήσεις με καινούρια δεδομένα. Συνεπώς, επειδή κάποτε είπε κάτι, αυτό δεν τον δεσμεύει για να το υποστηρίζει και στο μέλλον.
Ερώτηση: Έχετε χαρακτηρίσει κάπου την ενασχόληση του επιστήμονα με την τέχνη ή την φιλοσοφία ως ξεστράτισμα. Τελικά, πρόκειται για ξεστράτισμα ή για ολοκλήρωση της προσωπικότητας;
Απάντηση: Αυτό είναι ένα δύσκολο ερώτημα. Μπορεί να είναι ξεστράτισμα στην έκταση που ο νέος επιστήμων ασχολείται με την τέχνη αντί να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στην επιστήμη του, που είναι αχανής και θα έπρεπε όχι μόνο να του φτάνει αλλά και να του περισσεύει. Εκτός και αν ασχολείται κάπως ερασιτεχνικά με την τέχνη, τη φιλοσοφία και την ποίηση, αντί να χάνει τον καιρό του στις ντισκοτέκ ή δεν ξέρω που. Όταν όμως κάποτε έρχεται μια ωριμότητα και με την ωριμότητα τολμώ να πω μια κόπωση, τότε πια θα μπορούσε να πει κάποιος, θα αφιερώσω περισσότερο χρόνο για την τέχνη. Έτσι, επεξεργάστηκα για κάποια χρόνια τον Σωκράτη και αρκετό καιρό τώρα δουλεύω μια δεύτερη φιλοσοφική τραγωδία. Αυτό γίνεται από την Παρασκευή το απόγευμα μέχρι αργά το βράδυ της Κυριακής. Αλλά είμαι πια σε μια ηλικία που μπορώ να πω ότι δεν έχω τύψεις ότι παραμελώ την επιστήμη μου, στην οποία αφιερώνω τις υπόλοιπες τεσσερισήμισι ημέρες.
Ερώτηση: Κύριε καθηγητά, ποιο από τα στοιχεία της ζωής και της φιλοσοφίας τού Σωκράτη σάς γοήτευσε τόσο, ώστε να αφοσιωθείτε στη μελέτη του; Και πώς αποφασίσατε να τον προσεγγίσετε μέσω της τέχνης και όχι της αμιγούς φιλοσοφίας και της επιστημονικής έρευνας;
Απάντηση: Δεν είναι ένα, είναι πολλά. Θα έλεγα το πρώτο είναι η γενναιότητα και η μεγαλοψυχία με την οποία αντιμετώπισε τη δικαστική απόφαση και βάδισε στο θάνατο. Παράλληλα, με είχε γοητεύσει η παραδοχή του ότι κάθε γνώση είναι δεκτική ανατροπής, ότι δεν υπάρχει τετελεσμένη, ολοκληρωμένη γνώση, η γνώση έχει δυναμισμό, όπως έλεγα και προηγουμένως, και συνεπώς είναι ανοικτή στη συνεχή ανατροπή της. Το τρίτο είναι η απλότητα με την οποία δίδασκε. O ίδιος έλεγε: «εγώ δεν υπήρξα δάσκαλος κανενός». Το άλλο που με γοήτευσε ήταν η ειλικρινής στάση του απέναντι στην εξουσία.
Ερώτηση: ΘΣτη νομική επιστήμη η προσέγγιση της αλήθειας παίζει κυρίαρχο ρόλο. Πώς αντιμετωπίζετε την αδυναμία προσδιορισμού τής απόλυτης αλήθειας – σύμφωνα και με τη Σωκρατική διδασκαλία – στο χώρο τής επιστήμης σας;
Απάντηση: Το πρόβλημα της αλήθειας στο χώρο τού δικαίου θα πρέπει να το προσεγγίσουμε με δυο διαφορετικούς στόχους. Την αλήθεια με την έννοια της αποκατάστασης της ιστορικής πραγματικότητας και την αλήθεια με την έννοια της προσέγγισης του αληθινού νοήματος του κανόνα τού δικαίου. Για το πρώτο είναι κοινός τόπος ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρξει πλήρης απόδειξη, συνεπώς είναι αδύνατο να προσδοκούμε τον εντοπισμό τής αλήθειας σε αποδεικτικό επίπεδο, απλώς έναν βαθμό πιθανολόγησης αποδέχεται η δικονομία ως δικανική πεποίθηση. Όσον αφορά τώρα την ερμηνευτική προσέγγιση του αληθινού νοήματος του κανόνα του δικαίου, και εδώ είναι κοινός τόπος ότι δεν θα σταθούμε στη γραμματική διατύπωση του νόμου αλλά θα αναζητήσουμε το πνεύμα τού νόμου. Αλλά το πνεύμα τού νόμου σημαίνει ότι θα αναζητήσουμε τους κοινά αποδεκτούς σκοπούς τού νόμου. Δεν έχουμε μια απόλυτη αλήθεια αλλά έχουμε προσπάθεια αναζήτησης, αυτό που τόσο εύστοχα έλεγε ο Σωκράτης, της μεσότητας.
Eρώτηση: Αντιμετωπίζετε τον Σωκράτη ως μύθο, ως ιδέα ή ως μια προικισμένη προσωπικότητα με ανθρώπινες αδυναμίες;
Aπάντηση: O Σωκράτης ήταν ένας άνθρωπος με αδυναμίες, όπως είμαστε όλοι, και ίσως με πολύ περισσότερες αδυναμίες απ' ό,τι έχει ο μέσος άνθρωπος. Αλλά ήταν, επίσης, ένας άνθρωπος με ιδεώδη, με ανυπόκριτη πίστη σε ιδεώδη και γι' αυτό δεν δίστασε να αποδεχθεί τη θανατική του καταδίκη. Θα έλεγα ότι τρεις μεγάλες προσωπικότητες έχουμε που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο, με πρόδρομό τους τον μυθικό Προμηθέα. Τον Αίσωπο, τον Σωκράτη και τον Ιησού, που έρχονται σε αντιπαράθεση με το εξουσιαστικό ιερατείο και εκείνο τούς οδηγεί στην θανάτωση.
Eρώτηση: Εάν σας δινόταν η ευκαιρία να συνομιλήσετε με τον ίδιο το Σωκράτη, υπάρχει ένα ερώτημα που θα θέλατε διακαώς να του θέσετε;
Aπάντηση: Το πρώτο που θα ήθελα να τον ρωτήσω θα ήταν: πώς ενώ ο ίδιος επανειλημμένα επιμένει «ουδείς κακός εκών», πώς από την άλλη μεριά εξαγγέλλει την θεοδικία; Πώς είναι δυνατόν ο Θεός, έτσι, όπως μας τον παρουσιάζει ο Σωκράτης ως αγαθό, πώς είναι δυνατόν ο αγαθός Θεός, λοιπόν, να δικάζει αυτόν που αμαρτάνει άκων και να τον καταδικάζει σε αιώνια ποινή; Αυτή θα ήταν μια ερώτηση που περιμένω απάντηση από «το πνεύμα τού Σωκράτη». Και μια άλλη: γιατί αυτό το μένος εναντίον της μουσικής; Εδώ, όμως, τολμώ να ριψοκινδυνέψω την απάντηση. Ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν μουσικές δημιουργίες τού ύψους τού Μότσαρτ, του Μπετόβεν, του Βάγκνερ αλλά και πριν από αυτούς του Χέντελ, του Μπαχ.
