Σᾶς παρακαλῶ, δῶστε τέλος στήν ζωή μου

"Ἀφῆστε μὲ νὰ πεθάνω", "Θέλω νὰ πεθάνω" καί, σπανιότερα, "Σκοτῶστε μέ", εἶναι φράσεις στὶς ὁποῖες θὰ μπορούσαμε νὰ συνοψίσουμε τὰ πιθανὰ μηνύματα γιὰ εὐθανασία. Ἡ ἀπάντηση σὲ κάθε μία ἀπ' τὶς φράσεις αὐτὲς θὰ εἶναι διαφορετική.

Ὁ ἀσθενὴς φοβᾶται τὴ συνέχιση τῆς ὕπαρξής του μὲ μία ποιότητα ζωῆς ποὺ δὲν μπορεῖ πιὰ ν' ἀντέξει. Ἡ φράση "Ἀφῆστε μὲ νὰ πεθάνω" εἶναι μία παράκληση νὰ διακοπεῖ κάθε θεραπεία ποὺ ἀποσκοπεῖ στὴν παράταση τῆς ζωῆς. Πολλοὶ ἄνθρωποι σήμερα φοβοῦνται ὅτι ἀναπόφευκτα θὰ βρεθοῦν ἀναμιγμένοι σὲ ὅλες τὶς διαδικασίες ποὺ περιλαμβάνει μία Μονάδα Ἐντατικῆς Θεραπείας ἔχοντας ἐλάχιστη ἤ καμία παρέμβαση σ' αὐτό. Οἱ ἀσθενεῖς ἔχουν ἐπίσης ἀνάγκη νὰ τοὺς διαβεβαιώσουμε ὅτι τὰ φάρμακα ἤ οἱ ἐνέργειες ποὺ συνιστοῦμε ἔχουν ἀποκλειστικὸ στόχο τὸν ἔλεγχο τῶν συμπτωμάτων καὶ θὰ κάνουν τὸ χρόνο ποὺ ἀπομένει εὐκολότερο, ὄχι ὅμως περισσότερο.

Μετὰ τὴν ἀπαραίτητη μελέτη τῶν ἀσθενῶν ἀπὸ τὰ μέλη τῆς ἐπαγγελματικῆς ὁμάδας, οἱ ἀποφάσεις ποὺ ἀφοροῦν τὶς κατάλληλες, σὲ σύγκριση μὲ τὶς πιθανὲς θεραπευτικὲς μεθόδους πρέπει νὰ συζητιοῦνται μὲ τὸν ἀσθενῆ καὶ τὴν οἰκογένειά του. Ἕνας ἱκανὸς ἀσθενὴς μπορεῖ ν' ἀρνηθεῖ ὁποιαδήποτε ἤ ὅλες τὶς θεραπευτικὲς μεθόδους, εἶναι ὅμως ἀπαραίτητο νὰ εἶναι κατάλληλα ἐνημερωμένος καὶ οἱ ἐπιλογές του νὰ γίνονται σεβαστές. Αὐτὸ δὲν εἶναι κατανοητὸ γιὰ ὅλους τούς ἀσθενεῖς. Οἱ ἄνθρωποι πρέπει ἐπίσης νὰ γνωρίζουν ὅτι εἶναι ἐλεύθεροι ν' ἀλλάζουν γνώμη, γι' αὐτὸ ἡ κάθε ἀπόφαση θὰ πρέπει νὰ εἶναι ἀνοικτὴ σὲ ἀναθεώρηση.

Ὅταν ὁ ἀσθενὴς δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ πάρει ὁ ἴδιος ἀποφάσεις καὶ μὲ γνώμονα τὸ καλύτερο γι' αὐτόν, τότε μόνον τὰ μέλη τῶν οἰκογενειῶν παίρνουν τὴν εὐθύνη καὶ ἀποφασίζουν. Ἡ θεραπευτικὴ ἀγωγὴ μπορεῖ νὰ προσφέρει πολλὰ στὴν ἀντιμετώπιση τῶν συμπτωμάτων καὶ στὴν ἠθικὴ ὑποστήριξη καὶ αὐτὸ πρέπει νὰ τὸ ὑπενθυμίζουμε συχνὰ στὸν ἀσθενῆ, στὴν οἰκογένεια καὶ στὰ μέλη τοῦ προσωπικοῦ. Ἡ ὁμάδα πιθανὸν νὰ χρειαστεῖ νὰ ἐπεξεργαστεῖ ἐκτενῶς αὐτὸ τὸ ζήτημα τόσο μαζί, ὅσο καὶ χωρὶς τὴν οἰκογένεια καὶ σὲ καμία περίπτωση δὲν θὰ πρέπει νὰ χρησιμοποιεῖται ἡ λυπηρὴ φράση "Δὲν μπορεῖ νὰ γίνει τίποτε περισσότερο".

Πρέπει νὰ ἐξεταστοῦν ὅμως καὶ ἄλλα ζητήματα. Ἡ ὁμάδα πρέπει ν' ἀνακαλύψει τί εἶναι αὐτὸ ποὺ κάνει τὴν παρατεινόμενη ζωὴ τόσο θλιβερὴ κι αὐτὸ μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει σὲ μία σειρὰ συνομιλιῶν μὲ διάφορα μέλη τῆς ὁμάδας. Οἱ ἀσθενεῖς ὑποβάλλουν διάφορες ἐρωτήσεις καὶ συζητοῦν διαφορετικὰ ζητήματα μὲ τοὺς ἐκπροσώπους διαφορετικῶν ἐπαγγελμάτων. Συχνὰ βοηθάει τὸ νὰ δώσουμε κάποιες πληροφορίες σχετικὰ μὲ τὴν πιθανὴ διάρκεια ἐπιβίωσης γιατί, ἐνῶ ἐμεῖς πρέπει νὰ κατανοοῦμε πόσο δύσκολο εἶναι νὰ μιλήσει κανεὶς μὲ βεβαιότητα γι' αὐτὸ τὸ ζήτημα, μερικοὶ ἄνθρωποι ἐξετάζουν τὴν προοπτική τῆς ζωῆς τους γιὰ τοὺς ἑπόμενους μῆνες, ἐνῶ στὴν πραγματικότητα τὸ πιθανότερο εἶναι νὰ διαρκέσει μόνο λίγες ἑβδομάδες ἤ ἡμέρες. Ἴσως ἡ ἐξήγηση αὐτοῦ τοῦ θέματος νὰ εἶναι ἀρκετὴ γιὰ νὰ δώσει διέξοδο στὶς ἀνησυχίες γιὰ τὸ μέλλον. Ὁ πόνος, ἡ ἀδυναμία καὶ οἱ ταπεινώσεις τῆς ἐξάρτησης εἶναι ὅλα θέματα ποὺ μποροῦν ν' ἀντιμετωπιστοῦν.

Κάποιος ποὺ δὲν μπορεῖ πιὰ νὰ ἀλλάξει θέση στὸ κρεβάτι χωρὶς βοήθεια μπορεῖ ν' ἀνακαλύψει ὅτι ἡ διαδικασία αὐτὴ πέρασε σχεδὸν ἀπαρατήρητη, ἐξαιτίας τοῦ τρόπου μὲ τὸν ὁποῖο ἔγινε καὶ τὴν προσεκτικὴ ἀκρόαση ποὺ τὴ συνόδευε. Ἡ ἐξάλειψη τοῦ πόνου εἶναι προφανῶς ἡ εὐκολότερη, ὡστόσο ἡ νοσηλευτικὴ ὁμάδα μπορεῖ νὰ ἄρει μεγάλο μέρος τοῦ αἰσθήματος ἐξάρτησης ποὺ ἔχει ὁ ἀσθενὴς ἀπὸ τὸν τρόπο ποὺ ἐκτελεῖ τὰ καθήκοντά της.

Οἱ ἀσθενεῖς τῶν κλινικῶν μπορεῖ νὰ βοηθηθοῦν βλέποντας πὼς πέθαναν ἄλλοι? "τὸ μόνο ποὺ θέλω εἶναι νὰ φύγω γαλήνια, ὅπως ἐκείνη ἡ γριὰ κυρία ἐκεῖ πέρα", εἶπε μία ἡλικιωμένη γυναίκα, μὲ τὴ βεβαιότητα ὅτι καὶ τὰ δικά της τελευταία συμπτώματα θ' ἀντιμετωπίζονταν καὶ δὲν θὰ ἔμενε μόνη κι ἐγκαταλελειμμένη. Ἡ προσφορὰ ἐπιβεβαίωσης καὶ ἐξηγήσεων σχετικὰ μὲ τὴν πιθανὴ φύση τῆς τελικῆς ἐπέλευσης τοῦ θανάτου πιθανὸν νὰ εἶναι πολὺ ἀπαραίτητη γιὰ τὸν καθησυχασμὸ ἔντονων φόβων. Μία ἐξαιρετικὰ ἀσυνήθιστη παράκληση εἶναι "Σκοτῶστε μὲ" ἡ "Ὁ πατέρας μου δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ ξαναξυπνήσει", παρὰ τὴν (συχνὰ παραπληροφορητικὴ) προσοχὴ ποὺ στρέφουν τὰ μέσα μαζικῆς ἐνημέρωσης σ' αὐτὸ τὸ ζήτημα. Τὸ ἄτομο ποὺ ζητᾶ κάτι τέτοιο, εἶναι σχεδὸν σίγουρο πὼς γνωρίζει ὅτι δὲν μποροῦμε νὰ τὸ κάνουμε.

Ἡ ξεκάθαρη θέση τῆς διεπιστημονικῆς ὁμάδας σ' αὐτὸ τὸ θέμα ἐξασφαλίζει μία σαφῆ ἀπάντηση. Γιὰ ἄλλη μία φορά, τὸ μέλος τῆς ὁμάδας ποὺ παρίσταται πρέπει ν'ἀκούσει τὸν ἀσθενῆ, δείχνοντας ὅτι ἀναγνωρίζει τὴν ἀπόγνωση ποὺ ὁδήγησε σ' αὐτὴ τὴν ὠμὴ ἀπαίτηση, ἀπόγνωση ποὺ μπορεῖ νὰ πηγάζει ἀπὸ συσσωρευμένο φόβο τοῦ παρελθόντος ἤ ἀπὸ τὴν ἀνάγκη ἀνάκτησης ἐλέγχου. Μπορεῖ ἐπίσης νὰ προέρχεται - κι αὐτὸ εἶναι πολὺ κατανοητὸ - ἀπὸ ἕνα ἄτομο ποὺ ὑποφέρει ἀπὸ τὴν ἀνεπαρκῆ ἀντιμετώπιση τοῦ πόνου. Καὶ πάλι, θὰ πρέπει, νὰ παρουσιαστοῦν ὅλα ὅσα μποροῦν νὰ γίνουν στὰ πλαίσια τῆς ἀνακουφιστικῆς ἀγωγῆς καὶ νὰ δοθεῖ ἡ ὑπόσχεση ὅτι σὲ καμία περίπτωση δὲν θὰ σταματήσουν οἱ προσπάθειες αὐτές, οὔτε θὰ ἐγκαταλειφθεῖ ὁ ἀσθενής. Μερικοὶ ἄνθρωποι μπορεῖ νὰ ἔχουν ἀνάγκη ἐπιβεβαίωσης ὅτι ὁ θάνατος ἔρχεται εὔκολα ὅταν ὑπάρχει διαθέσιμη ὑψηλοῦ ἐπιπέδου περίθαλψη καὶ ἡ ἀνακούφιση τοῦ πόνου μπορεῖ νὰ σημάνει τὴν ἀπομάκρυνση ἀπ' τὴν παράκληση αὐτή, ποὺ ξεχνιέται. Ὁ γιατρὸς (ἤ ἡ νοσοκόμα) δὲν μποροῦν νὰ ἐπιχειρήσουν ὁποιαδήποτε ἐνέργεια ποὺ ἔχει σὰν πρωταρχικὸ στόχο της τὴν πρόκληση τοῦ θανάτου τοῦ ἀσθενοῦς. Μποροῦν, ὡστόσο, ἐφόσον τὸ ἐπιθυμεῖ ὁ ἀσθενής, νὰ τὸν βοηθήσουν, χωρὶς νὰ φθάσει στὸ σημεῖο τοῦ μόνιμου κώματος, νὰ κοιμᾶται ὅσο τὸ δυνατὸν περισσότερο.

Τὰ μέλη τῆς ὁμάδας πρέπει νὰ εἶναι σαφῆ στὸ τί κάνουν καὶ γιατί, νὰ ρυθμίζουν τὴν προσφορὰ ὑγρῶν καὶ νοσηλευτικῆς περιποίησης στὶς ὧρες ἀφύπνισης τοῦ ἀσθενοῦς καὶ νὰ εἶναι ἕτοιμα νὰ ἀναθεωρήσουν τὴν κατάσταση ὁποιαδήποτε στιγμή. Γι' αὐτὸ κάθε παρόμοιο θέμα πρέπει νὰ διευκρινίζεται καὶ νὰ συζητεῖται καθαρὰ μὲ τὸν ἀσθενῆ, τὴν οἰκογένεια καὶ τὴν ὁμάδα.

Σὲ ἕνα πρόσφατο περιστατικὸ ποὺ ξεχωρίζει γιὰ τὴ σπανιότητά του, ἡ διαφορὰ ἀνάμεσα στὴν ἀτομικὴ ἠθικὴ καὶ τὶς ἠθικὲς ἀρχὲς τοῦ ἱδρύματος διαγράφηκε καθαρὰ ἀπὸ τὴν κοινωνικὴ λειτουργὸ καθὼς ἡ ὁμάδα στὸ σύνολό της, σὲ μία ἔκτακτη ὁλομέλειά της, ἀναγνώρισε τὴ δύναμη ποὺ τῆς εἶχε δώσει μία προηγούμενα μὴ συζητηθεῖσα συναίνεση. Δὲν ὑπῆρχε καμία ἀμφισβήτηση τῆς λογικῆς, οὔτε κατηγορίες γιὰ τὸ ἄτομο ποὺ ἐξέφρασε τὴν ἀπαίτηση (ἡ ἀσθενής, ἂν καὶ πιεσμένη συναισθηματικά, ἦταν περισσότερο ἀναποφάσιστη). Ρυθμίστηκε ἡ χορήγηση ἐξιτηρίου καὶ ἡ παροχὴ νοσηλείας κατ' οἶκον, ὅμως μετὰ ἀπὸ ἕνα μικρὸ χρονικὸ διάστημα στὸ σπίτι ἡ ἀσθενὴς ζήτησε νὰ ἐπιστρέψει στὴν κλινικὴ καὶ πέθανε τρεῖς βδομάδες μετὰ τὴν πρώτη ἀντιπαράθεση χωρὶς νὰ ὑποφέρει σωματικά. Δὲν κατόρθωσε νὰ συμφιλιωθεῖ μὲ αὐτὸ ποὺ συνέβαινε καὶ ἡ μικρὴ ὁμάδα περίθαλψης ποὺ εἶχε φέρει σὲ πέρας τὴ φροντίδα τῆς χρειάστηκε ὅλη τὴν ὑποστήριξη τῆς ὑπόλοιπης ὁμάδας. Ἀνίκανοι τόσο νομικά, ὅσο καὶ ἐπαγγελματικά, νὰ τῆς προσφέρουν αὐτὸ ποὺ ἡ ἀσθενὴς ἐξακολουθοῦσε νὰ ζητᾶ ἀπὸ καιρὸ σὲ καιρό, κανείς τους δὲν παραιτήθηκε ἀπὸ τὴ φροντίδα καὶ τὴ συμπαράσταση ποὺ ἦταν σὲ θέση νὰ τῆς προσφέρουν.

Μερικοὶ ἀπὸ τοὺς ἐλάχιστους ἀσθενεῖς ποὺ ἐκφράζουν τὴν ἐπιθυμία τοῦ ἐνεργητικοῦ θανάτου θὰ ἀρνηθοῦν τὴ βοήθεια τῆς χορήγησης ἠρεμιστικῶν, πρέπει ὅμως νὰ γνωρίζουν ὅτι ἡ προσφορὰ ἐξακολουθεῖ νὰ ἰσχύει καὶ εἶναι ἐλεύθεροι ν' ἀλλάξουν γνώμη. Πολὺ συχνὰ προκύπτει μία σειρὰ ἐπιθετικῶν ἀπαιτήσεων ἀπὸ ἕνα ἤ περισσότερα μέλη τῆς οἰκογένειας. Πρέπει νὰ γίνει σαφὲς καὶ ξεκάθαρο ὅτι ὁ γιατρὸς καὶ τὰ μέλη τῆς ὁμάδας ποὺ ἀντιμετωπίζουν τὸν ἀσθενῆ δὲν μποροῦν νὰ γίνουν συγχρόνως καὶ δήμιοί του. Φανταζόμαστε πόσο διαταράσσεται ἡ σχέση ἐμπιστοσύνης ἰατροῦ -ἀσθενοῦς ὅταν γνωρίζει ὁ ἀσθενὴς ὅτι μπορεῖ σὲ συγκεκριμένη στιγμὴ ὁ γιατρὸς μετὰ ἀπὸ παράκληση τῶν συγγενῶν νὰ ἐπιφέρει τὸ θάνατό του;

Γιὰ ἄλλη μία φορά, τὸ μέλος τῆς ὁμάδας πρέπει νὰ προσπαθήσει νὰ ἐντοπίσει μὲ προσοχὴ ποὺ ἀπαιτεῖ ἐμπειρία, τοὺς λόγους ποὺ ὁδήγησαν ἕνα ἀσθενῆ νὰ θέλει νὰ πεθάνει. Συχνὰ ἀνακύπτει ὅτι ἡ προηγηθεῖσα θεραπεία γιὰ τὸ ἄγχος ὑπῆρξε ἀνάρμοστη καὶ ἡ ἀκρόαση ἐπιπόλαιη. Ὁ γιατρὸς πρέπει νὰ ἀναλύει καὶ νὰ θεραπεύει συμπτώματα καὶ ἡ ἀδελφὴ νὰ ἐπιβλέπει τὴ θεραπεία, ὅμως ἐδῶ ἡ κοινωνικὴ λειτουργὸς ἤ ὁ ἐφημέριος τῆς ὁμάδας - ποὺ εἶναι καὶ οἱ δύο συνηθισμένοι σὲ ἀρνητικὰ αἰσθήματα, ἀκόμη καὶ σὲ ἀπόγνωση - μποροῦν νὰ βοηθήσουν στὴν ἔκφραση τέτοιων συναισθημάτων. Εἶναι πολὺ πιθανὸν νὰ ὑπάρχει σημαντικὸς συναισθηματικὸς πόνος ἀπὸ τὸ παρελθόν, ποὺ δὲν μποροῦμε παρὰ νὰ μαντέψουμε τὸ μέγεθός του. Ἕνα σημαντικὸ μέρος τῆς δύναμης αὐτῶν τῶν συναισθημάτων ποὺ πληγώνουν μπορεῖ νὰ ἐξουδετερωθεῖ καθὼς ἐξωτερικεύονται. Ἴσως ὅμως ἡ κοινωνικὴ λειτουργὸς νὰ χρειαστεῖ βοήθεια συζητώντας μὲ ἄλλα μέλη τῆς ὁμάδας γιὰ ν' ἀντιμετωπίσει τὰ ὅσα ἔχουν εἰπωθεῖ. Ἀποκαλύπτεται, μερικὲς φορές, μία θεραπεύσιμη κατάθλιψη καὶ μπορεῖ νὰ κριθεῖ ἀναγκαία μία δοκιμὴ φαρμάκων. Συνήθως, συνειδητοποιώντας ὁ ἀσθενὴς ὅτι ὑπάρχει μία συνεπὴς ἑτοιμότητα νὰ συνεχιστοῦν οἱ ἐπισκέψεις τοῦ προσωπικοῦ ὅ,τι κι ἂν λέγεται κατὰ τὴ διάρκειά τους, ἀποκτᾶ σταδιακὰ ἐμπιστοσύνη στὴν προσωπική του ἀξία. Δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ δώσουμε ἐμεῖς σ' ἕνα ἄλλο ἄτομο κάποιο αἴσθημα σκοπιμότητας στὸ νὰ ἐξαντλεῖ τὸ χρόνο ποὺ τοῦ ἀπομένει νὰ ζήσει. Οἱ ἀσθενεῖς πρέπει, καὶ συχνὰ τὸ κατορθώνουν, νὰ τὸ ἀνακαλύψουν γιὰ τοὺς ἑαυτούς τους, συχνὰ ὅμως ἐμεῖς μποροῦμε νὰ βοηθήσουμε στὴν ἀνακούφιση τοῦ αἰσθήματος τῆς ματαιότητας.

Ἡ τρομακτικὰ ἀλλαγμένη εἰκόνα τοῦ σώματος, ἡ ἀγωνία τῶν ἀνεκπλήρωτων ὑποχρεώσεων, τὸ μίσος γιὰ τὸν παθητικὸ ρόλο μετὰ ἀπὸ μία ἐνεργητικὴ ζωή, μποροῦν ν' ἀναγνωριστοῦν ὡς ψυχολογικὲς ἐπιβαρύνσεις ποὺ πραγματικὰ εἶναι ἀνυπόφορες γιὰ τὸν ἀσθενῆ. Ἡ ἐκπληκτικὴ ἀντοχὴ καὶ ἱκανότητα συμφιλίωσης μὲ τὶς ἀντιξοότητες ποὺ διαθέτουν οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι μποροῦν νὰ καλλιεργηθοῦν ἀπὸ τὸ μέλος τῆς ὁμάδας ποὺ εἶναι ἱκανὸ νὰ κάθεται στὸ πλευρὸ τοῦ ἀσθενοῦς χωρὶς νὰ ἔχει ἀπαντήσεις νὰ δώσει. Στὴ συνέχεια ὅμως, τὸ μέλος αὐτὸ θὰ χρειαστεῖ τὴν ὑποστήριξη τῆς ὑπόλοιπης ὁμάδας στὴν προσωπική του ἀναζήτηση γιὰ κάποιο νόημα. Τὰ συνεχῆ ἐρεθίσματα σ' αὐτὴ τὴν κατεύθυνση μπορεῖ νὰ εἶναι ἐξαιρετικὰ δυσβάσταχτα στὴν ὁμάδα τῆς Κατ' οἶκον Νοσηλείας καὶ ἂν θέλουμε ὁ ἐπαγγελματίας θεραπευτὴς νὰ ἐξακολουθήσει νὰ προσφέρει ἀληθινὰ ποιοτικὴ νοσηλεία ὅταν πηγαίνει μόνος σὲ μία ἐπίσκεψη στὸ σπίτι, κάποια ὁμαδικὴ συζήτηση ἀπὸ καιρὸ σὲ καιρὸ εἶναι ἀπαραίτητη. Οἱ ἱκανοποιήσεις ποὺ ἔχει ἡ ὁμάδα μετὰ ἀπὸ ἐπιτυχημένη θεραπευτικὴ στρατηγικὴ ἀποτελοῦν τὴν κυριότερη ψυχολογικὴ ὑποστήριξη τῶν μελῶν τῆς ὁμάδας στὴ συνέχεια τοῦ δύσκολου ἔργου τους. Χαρακτηριστικὸ τὸ παράδειγμα νέας γυναίκας 42 ἐτῶν μὲ καρκίνο νεφρῶν καὶ νεφροτομὴ ἄμφω ποὺ ἐπὶ τριετία ζοῦσε μὲ αἱμοδιάλυση μὲ ἄριστη ποιότητα ζωῆς. Ὅταν ἐμφανίστηκαν πόνοι λόγω ὀστικῶν μεταστάσεων ἡ ἀσθενὴς μετὰ τὴν ἀνακούφιση ποὺ εἶχε μὲ διαδερμικὴ χορήγηση φαιντανύλης εὐχαριστοῦσε γιὰ τὴν ποιότητα τῆς ζωῆς της. Ὅταν οἱ μεταστάσεις ἄρχισαν νὰ προκαλοῦν ἐντονότερους πόνους, ἡ ἀσθενὴς κάθε φορᾶ ποὺ προσήρχετο στὸ ἰατρεῖο ζητοῦσε "νὰ τὴν ἀπαλλάξουμε ἀπὸ τὴν ταλαιπωρία αὐτῆς τῆς ζωῆς", ἀλλὰ κάθε φορᾶ ποὺ ἐπέστρεφε ἀπαλλαγμένη ἀπὸ τὸν πόνο, μᾶς φιλοῦσε τὰ χέρια, μακαρίζοντας ποὺ δὲν τὴν ἀκούσαμε καὶ τὴ βοηθήσαμε νὰ ζεῖ χωρὶς πόνους.

Ὅσοι ἐργάζονται σὲ κλινικὲς πόνου ἤ στὴν ἀνακουφιστικὴ θεραπεία ἔχουν τηρήσει τὴ στάση ποὺ περιγράφηκε πιὸ πάνω. Ἡ νομικὴ βάση γι' αὐτὸ διατυπώθηκε περιληπτικὰ ἀπὸ τὸν Devlin (1985) ὡς ἑξῆς:

"Ἂν ὁ πρωταρχικὸς στόχος τῆς ἰατρικῆς, ἡ ἀποκατάσταση τῆς ὑγείας, δὲν μπορεῖ πιὰ νὰ ἐπιτευχθεῖ, ὑπάρχουν πολλὰ ἀκόμη ποὺ μπορεῖ νὰ κάνει ἕνας γιατρός, καὶ ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει ὅλα ὅσα εἶναι σωστὰ καὶ ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ἀνακούφιση ἀπὸ τὸν πόνο καὶ τὸ μαρτύριο, ἀκόμη κι ἂν τὰ μέτρα ποὺ θὰ πάρει μπορεῖ παρεμπιπτόντως νὰ μειώσουν τὴ διάρκεια τῆς ζωῆς. Αὐτὸ δὲν ἰσχύει ἐπειδὴ ὑφίσταται κάποια εἰδικὴ προστασία γιὰ τὰ μέλη τοῦ ἰατρικοῦ σώματος, ἀλλὰ ἐπειδὴ καμία ἐνέργεια ποὺ δὲν προκαλεῖ τὸ θάνατο δὲν ἀποτελεῖ δολοφονία. Ἐδῶ δὲν ἔχουμε νὰ κάνουμε μὲ τὴ φιλοσοφικὴ ἤ τεχνικὴ αἰτία, ἀλλὰ μὲ τὴν αἰτία τῆς κοινῆς λογικῆς. Ἡ αἰτία τοῦ θανάτου εἶναι ἡ ἀσθένεια ἤ ὁ τραυματισμὸς καὶ ἡ κατάλληλη ἰατρικὴ ἀγωγὴ ποὺ χορηγεῖται καὶ ἔχει κάποια συμπτωματικὴ ἐπίδραση στὸν καθορισμὸ τῆς ἀκριβοῦς στιγμῆς τοῦ θανάτου δὲν ἀποτελεῖ τὴν αἰτία θανάτου μὲ καμία λογικὴ χρήση τοῦ ὅρου.

Ὡστόσο... κανένας γιατρός, ὅπως ὁποιοσδήποτε ἄνθρωπος, δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κόψει σκόπιμα τὸ νῆμα τῆς ζωῆς ἑνὸς ἄλλου ἀνθρώπου, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ ἂν αὐτὸς εἶναι ὑγιὴς ἤ ἑτοιμοθάνατος".

Ἡ θέση αὐτὴ προστατεύει πολλοὺς εὐάλωτους ἀνθρώπους γιὰ τοὺς ὁποίους τὸ ὁποιοδήποτε νομικὸ δικαίωμα νὰ πεθάνουν θὰ μποροῦσε εὔκολα νὰ μετατραπεῖ σὲ ὑποτιθέμενο καθῆκον νὰ πεθάνουν, ἀφοῦ αἰσθάνονται πιὰ πὼς εἶναι περιττὸ βάρος στὴν κοινωνία.

Ὡς ἐπαγγελματικὴ ὁμάδα, δὲν θὰ ἐπικρίνουμε βέβαια αὐτοὺς ποὺ ἐπιλέγουν τὴ δική τους διέξοδο, ἀλλὰ οὔτε πιστεύουμε ὅτι θὰ πρέπει νὰ κάνουμε τὸ βῆμα νὰ βοηθήσουμε σκόπιμα μία τέτοια ἀπόφαση. Ὡστόσο, συχνὰ στέλνουμε ἀσθενεῖς στὸ σπίτι, μὲ ἐπαρκῆ ποσότητα φαρμάκων, ὥστε νὰ διανύσουν σημαντικὸ χρονικὸ διάστημα, μέχρι τὸ θάνατό τους, γιατί πιστεύουμε ὅτι ὁ καθένας δικαιοῦται νὰ πεθάνει εἰρηνικὰ στὸ φιλόξενο περιβάλλον τοῦ σπιτιοῦ του, ἀνάμεσα στὰ ἀγαπημένα του πρόσωπα. Ἀνάμεσα σ' αὐτοὺς τοὺς ἀσθενεῖς, ἐκεῖνοι ποὺ σκόπιμα παίρνουν ὑπερβολικὴ δόση εἶναι ἐξαιρετικὰ λίγοι καὶ πρόκειται γιὰ σποραδικὲς περιπτώσεις. Ἐδῶ, ἡ βασικὴ φιλοσοφία τῆς φύσης καὶ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀτόμου ἐξετάζεται μὲ συμμετοχὴ τόσο τοῦ ἀσθενοῦς, ὅσο καὶ τῆς ὁμάδας καὶ ἡ ἑρμηνεία τῆς μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει σὲ πολὺ κατατοπιστικὴ συζήτηση σ' ἕνα ἐπαγγελματικὸ περιβάλλον περίθαλψης.

Ὁ τρόπος, συχνά, ποὺ οἱ ἀσθενεῖς κι οἱ οἰκογένειές τους ἀξιοποιοῦν τὸ χρόνο ποὺ ἀπομένει - χρόνο ποὺ διαφορετικὰ θὰ μποροῦσε νὰ εἶχε χαθεῖ - ἀποτελεῖ τὴ θετικὴ πλευρὰ τῆς στάσης ποὺ τηροῦν οἱ ἐργαζόμενοι στὶς κλινικὲς πόνου κατὰ τῆς εὐθανασίας.

Πρέπει, συγχρόνως, νὰ γίνει κατανοητὸ ὅτι θὰ γίνουν ὅλα τὰ βήματα γιὰ τὴν ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὸ σωματικὸ καὶ πνευματικὸ μαρτύριο, στὸ βαθμὸ ποὺ αὐτὸ εἶναι δυνατό. Ἡ φαρμακευτικὴ ἀγωγὴ ποὺ χρησιμοποιεῖται γιὰ τὸν πόνο ἤ τὴ διέγερση τῶν ἀνίατων ἀσθενῶν, δὲν συμβαίνει συχνὰ νὰ μικραίνει συγχρόνως τὴ ζωή, αὐτὸ ὅμως εἶναι ἕνα ρίσκο ποὺ πρέπει νὰ πάρουμε μερικὲς φορές, ὅταν δὲν ὑπάρχει ἄλλη ἐναλλακτικὴ λύση. Πρέπει νὰ δίνεται στὴν οἰκογένεια ἡ ἐξήγηση τῆς χρησιμότητας μίας ἔνεσης ποὺ γίνεται κοντὰ ἤ κατὰ τὴ διάρκεια τῶν τελευταίων στιγμῶν καὶ μερικὲς φορὲς χρειάζεται νὰ συζητηθεῖ καὶ μὲ νέα ἤ ἄπειρα μέλη τῆς ὁμάδας. Ἐδῶ μπορεῖ νὰ βοηθήσει πολὺ ἡ σύνοψη τοῦ Ντέβλιν, ὅμως τίποτε δὲν ἀντικαθιστᾶ τὴν προσεκτικὴ συζήτηση ὅλων τῶν μελῶν τῆς ὁμάδας. Ἡ ἐμπειρία μᾶς δείχνει πὼς μία τέτοια συζήτηση παρέχει κυρίως τὴν ὑποστήριξη ποὺ χρειάζεται στὶς περιπτώσεις αὐτές.

Μία ἔνδειξη τῆς ἐλευθερίας τῶν ἀσθενῶν νὰ ἐξωτερικεύουν συναισθήματα ποὺ μπορεῖ νὰ θεωροῦν μὴ ἀποδεκτὰ εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι παρακλήσεις ὅπως αὐτὲς ποὺ σχολιάστηκαν παραπάνω ἐκφράζονται πρὸς τὶς ὁμάδες τῶν κλινικῶν πόνου. Στὴν πλειοψηφία τους τὰ ζητήματα αὐτὰ λύνονται εἰρηνικὰ στὸ τέλος, ὅμως δὲν ὑπάρχει στιγμὴ ποὺ ἡ πλήρης συμμετοχὴ τῆς ὁμάδας νὰ εἶναι περισσότερο ἀπαραίτητη. Ὅλο τὸ νόημα τῆς περίθαλψης στὶς κλινικὲς πόνου καὶ παρηγορητικῆς ἀγωγῆς συμπυκνώνεται στὴ μοναδικὴ φράση ποὺ πρέπει ὁ ἀσθενὴς νὰ πιστέψει: «Ἔχεις σημασία ἐπειδὴ εἶσαι ἐσὺ καὶ ἔχεις σημασία ὡς τὴν τελευταία στιγμὴ τῆς ζωῆς Σου. Θὰ κάνουμε ὅ,τι μποροῦμε, ὄχι μόνο γιὰ νὰ Σὲ βοηθήσουμε νὰ πεθάνεις εἰρηνικά, ἀλλὰ καὶ γιὰ νὰ ζήσεις μὲ ἀξιοπρέπεια μέχρι νὰ πεθάνεις».