ΣΤΟΥΣ ΤΙΤΛΟΥΣ ΤΗΣ ΕΝΑΡΞΗΣ *
Γιατί λοιπόν τό καταλαβαίνουμε ακαριαία αν μια φωτογραφία προέρχεται απ’ τη ζωή ή από κάποια κινηματογραφική ταινία;
ΕΙΧΑ ΗΔΗ ΒΑΡΕΘΕΙ *
Με κάθε αφορμή το ρεπερτόριο ακέραιο: Υπομνηματισμένες στάσεις, μηνύματα που αγωνιούν μην παρερμηνευθούν, εξώφθαλμες σκέψεις, κατάδηλες χειρονομίες. Συναισθήματα σαν προειδοποιητικές επιγραφές.
Εκφραστική των μορφασμών. Πόζες αισθημάτων, θεαματικές ενδοσκοπήσεις, εξωστρεφείς σιωπές, φωταγωγημένες συγκινήσεις, υπογραμμισμένα ζητούμενα, εκβιασμένες σημασίες. Ζ ω έ ς π ο υ τ ο ξ έ ρ ο υ ν ό τ ι π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν τ α ι.
Υποδοχές στη χώρα του προφανούς. Πρωτόλειοι κώδικες κι αμφιμονοσήμαντες αντιστοιχήσεις. Έπη ευκολίας. Με κάθε τι, μαζί και μια κατάδηλη αυταρέσκεια – ώστε να μην αφεθεί κανένα συστατικό τής έλλειψης απερισύλλεκτο.
Όλοι οι ήρωες να δείχνουν δυσδιάστατοι: Όχι άνθρωποι. Κινούμενα σχέδια σε εντεταλμένη διαδοχή ενεργειών.
Αποκυήματα μιας αντίληψης ότι η τέχνη αντιπροσωπεύει μια κατασκευή, ότι το στυλ δικαιούται εύσημα αυθεντικότητας, ότι η αισθητική συνιστά επικάλυψη κι όχι ουσία των φαινομένων.
Έχει σημασία ότι οι πραγματικοί άνθρωποι δεν είναι ποτέ τόσο ευανάγνωστοι; Όχι – όταν έχουμε συνηθίσει όλα μας τα στοιχήματα ν’ αποβαίνουν χαμένα… Μια κουλτούρα που κατανόησε την ύπαρξη ως προσποίηση αποκομίζει το τίμημα να μην κατορθώνει να προσποιηθεί όταν θα είχε νόημα να τό πράξει.
Έχει – επιπλέον – σημασία να θυμηθούμε ότι οι σκηνοθέτες που ξεχώρισαν (από τον Ντράγερ μέχρι τον Κισλόφσκυ) ήταν εκείνοι που εμπιστεύτηκαν τις ‘‘προσλαμβάνουσες’’ των θεατών; Ότι οι μεγάλοι ηθοποιοί (η Ρόμυ Σνάιντερ, ο Ανατόλυ Σολονίτσυν) δεν έπαιζαν: ζούσαν. Ανέθεταν τ ο φ α ί ν ε σ θ α ι σ τ ο ε ί ν α ι τους – κυριολεκτικά μεγαλουργώντας: Τρέποντας τη ροή από κίνηση σε διάρκεια **.
Οι μέτριοι προτιμούν ακριβώς το αντίστροφο: επενδύουν στο Φαίνεσθαι το αναδιπλωμένο τους Είναι – κι αναθέτουν στην εξέλιξη (στήν πλοκή) ν’ αναπληρώσει τις ελλείπουσες διαστάσεις. Με κατάληξη στις μεν χαρωπές σκηνές το ‘‘είναι’’, αυτό, να περιέρχεται σε κατάσταση αβάσταχτης ελαφρότητας, στις δε δραματικές σε κατάσταση αφόρητης βαρύτητας.
Τα βλέμματα στις κινηματογραφικές μυθοπλασίες πάντα κάπου εστιάζουν – στη χειρότερη περίπτωση στην εικόνα τους. Γι’ αυτό και παραμένουν διά βίου απαραμύθητα. Είναι που πρέπει να μη φοβηθείς το τίποτα για ν’ αξιωθείς να βιώσεις το κάτι! Διαφορετικά απ’ το κάθε τι θ’ αποστάζεις – και θ’ αναπέμπεις – το κενό που φοβάσαι: Την άστεγη έκφραση. Το ά σημο σημαίνον. Το μη είναι του ίδιου του φαίνεσθαι.
* : Οδυσσέας Ελύτης * * : Στέλιος Ράμφος (παλαιών καιρών)