Σταύρος Σταύρου
Προβλέποντας το… παρελθόν;
Όσο κι αν ξενίζει στην αρχή ο τίτλος που παρατίθεται, αν το σκεφτούμε καλά ανακαλύπτουμε ότι ουσιαστικά σήμερα κάθε πρόβλεψη για το μέλλον, αποτελεί μια προσπάθεια πρόβλεψης του παρελθόντος. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι ο κόσμος γύρω μας αλλάζει με ρυθμούς τόσο τρομακτικούς που ζαλίζουν, καθιστώντας σχεδόν αδύνατο να προβλέψει κανείς πώς θα μοιάζει αυτός ο κόσμος σε ένα σχετικά μικρό βάθος χρόνου, κάτι που προηγουμένως δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολο, εφόσον η πραγματικότητα άλλαζε με σαφώς πιο αργούς ρυθμούς.
Ο άνθρωπος επιδίδεται ανέκαθεν σε μια προσπάθεια να προβλέψει το μέλλον, από την επόμενη ώρα, μέχρι το αύριο, τον άλλο μήνα, τον άλλο χρόνο. Αυτό είναι στη φύση μας προφανώς. Το ζητούμενο είναι, στον τεχνολογικό κυκεώνα που ζούμε σήμερα, τι αξία έχει αυτό και πόσο ακριβείς μπορεί να είμαστε και επιπλέον, οι τεχνικές και τα συστήματα τα οποία αναπτύξαμε μέσα στα χρόνια έχουν σήμερα την ίδια πρακτική και λειτουργική αξία για μας; Μέχρι τώρα, επιδιώκαμε να προβλέψουμε όσο γίνεται περισσότερες πτυχές της ανθρώπινης ζωής, λαμβάνοντας υπόψη όσο το δυνατόν περισσότερες παραμέτρους και μάλιστα σε όλες τις επιστήμες, με βάση τη συλλογή δεδομένων, την επεξεργασία και ταξινόμησή τους με τρόπο τέτοιο, ώστε να νιώθουμε ότι μπορούμε να τα προεκτείνουμε στο μέλλον και να το καταστήσουμε σαφέστερο: οικονομία, αγορά, επιστήμη, άτομο, καθημερινές συνθήκες. Με την αίσθηση της σταθερότητας των δεδομένων και της εμπειρίας, ουσιαστικά υποθέτουμε το μέλλον, έτσι που να αποκτούμε την ψευδαίσθηση της σταθερότητας και του ελέγχου.
Ο κόσμος σήμερα, όμως, φέρει χαρακτηριστικά τέτοια, τα οποία μπορούν να τον αποσταθεροποιήσουν από τη μια στιγμή στην άλλη και η οικονομική κρίση που έπληξε την υφήλιο το 2007 αλλάζοντας άπαξ και διά παντός την εικόνα του κόσμου αυτού, είναι μόνο μια απόδειξη της ύπαρξης αυτών των αποσταθεροποιητικών παραμέτρων. Υπάρχει ακόμα η διεθνής τρομοκρατία, η τεχνολογία που καλπάζει, η κρίση αξιών, της δημοκρατίας, των θεσμών και των «εδραιωμένων» συστημάτων που ξέραμε.
Βέβαια, ζούσαμε σ’ αυτόν τον κόσμο και πριν από αυτήν την κατάσταση την οποία αντιλαμβανόμαστε τώρα πια τόσο καθαρά. Αυτοί οι αποσταθεροποιητικοί παράγοντες υπήρχαν και πριν από τη μεγάλη κρίση της μεγάλης συνειδητοποίησης. Άλλοτε όμως, συγκεκριμένες σταθερές συνέτειναν στο να μην το συνειδητοποιούμε σε όλο του το βάθος. Σταθερές οι οποίες σήμερα έχουν κλονιστεί και εν πολλοίς καταρρεύσει. Αυτές οι σταθερές έγιναν μέρος της ταυτότητάς μας, αποτελούσαν τους ιστούς εκείνους που κρατούσαν συγκροτημένο το μεγάλο εσωτερικό οικοδόμημα που αντιλαμβανόμαστε ως «εαυτό». Τι συμβαίνει όμως στην ταυτότητα των ανθρώπων, στον «εαυτό», όταν οι καταστάσεις πιέζουν, μεταβάλλονται και ο κοινωνικός ιστός αποσυντίθεται;
Η ταυτότητα του ατόμου γίνεται αντιληπτή σε σχέση με το δεσμό της με τα διάφορα επίπεδα των κοινωνικών δομών: διαπροσωπικές σχέσεις, ομάδες, συστήματα και κοινωνική οργάνωση (Abrams & Vasiljevic, 2013). Πέρα από τη δοτή ταυτότητα, η οποία είναι υποχρεωτική και αναπόδραστη, όπως για παράδειγμα το φύλο ή η φυλή, υπάρχουν οι ταυτότητες κατ’ επιλογήν, όπως οι πολιτικές πεποιθήσεις, αλλά και οι υποχρεωτικές και ανεπιθύμητες ταυτότητες όπως για παράδειγμα η ανεργία.
Σύμφωνα με τις σχετικές ψυχολογικές θεωρίες, ο σχηματισμός της ταυτότητας του ατόμου είναι προϊόν τριών στοιχείων: του ίδιου του πυρήνα της προσωπικότητας, των αλληλεπιδράσεων και των κοινωνικών δομών μέσα στις οποίες λαμβάνουν χώρα αυτές οι αλληλεπιδράσεις (Cote & Levine, 2002). Τα άτομα υιοθετούν ρόλους και με βάση τους ρόλους αυτούς αναγνωρίζουν το ένα το άλλο και αναπτύσσουν προσδοκίες το ένα για το άλλο σχετικά με την ταυτότητα που δημιουργούν αυτοί οι ρόλοι, τους οποίους είτε διαλέγεις είτε όχι. Το άτομο, λοιπόν, ορίζει τον εαυτό του όχι μόνο με βάση τον ιδιαίτερο πυρήνα της προσωπικότητάς του, αλλά –και ίσως σε μεγαλύτερο βαθμό- με βάση την αντανάκλασή του στους άλλους και προσαρμοζόμενο στις αλληλεπιδράσεις του με τους άλλους και τις προσδοκίες που έχουν από αυτό (Burke & Stets, 2009).
Το κράμα αυτών των στοιχείων γίνεται μέρος και σιγά-σιγά συνιστά ένα οικοδόμημα το οποίο γίνεται αντιληπτό ως «εαυτός» και αρχίζουμε να τον θεωρούμε δεδομένο και σταθερή αξία, δίχως να αντιλαμβανόμαστε ότι πολλά γεγονότα μπορεί να έχουν σοβαρό αντίκτυπο και να την κλονίσουν ή να την αλλοιώσουν (Virgo, 2001). Η σημερινή κρίση, με το εύρος και τη διάρκειά της και κυρίως με τις αμέτρητες κρίσεις μέσα στην κρίση, είναι ένα γεγονός άνευ προηγουμένου και με τρομακτικό αντίκτυπο στην ταυτότητα του ατόμου, η οποία αλλάζει μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον (Wee, 2014).
Οι μεγάλες κρίσεις του παρελθόντος ξεπεράστηκαν, συνήθως και η ανάκαμψη ξεκίνησε μέσα σε μερικά χρόνια, η σημερινή κρίση όμως προσεγγίζει ήδη τη δεκαετία σε διάρκεια και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πόσο θα διαρκέσει ή για πόσα χρόνια μετά θα είναι αισθητές οι δονήσεις της, από το σημείο ανάκαμψης και έπειτα. Σήμερα και στην προκειμένη περίπτωση της μεγάλης κρίσης, το άτομο καλείται να υιοθετήσει και ρόλους τους οποίους όχι μόνο δεν επιθυμεί και δεν διαλέγει, αλλά και απεύχεται. Το άτομο καλείται να υπάρξει σ’ έναν αβέβαιο κόσμο, όπου τα στοιχεία εκείνα τα οποία παρείχαν ασφάλεια και σταθερότητα στο παρελθόν, δεν υφίστανται πλέον. Έτσι, δεν έχει πυξίδα και σταθερή βάση διατήρησης και συντήρησης της ταυτότητάς του. Αυτό δυσχεραίνει αφάνταστα τις επιλογές ζωής και τη διαδικασία υιοθέτησης νέων ρόλων και σταθερών (Cote & Levine, 2009).
Ποιος μπορεί να είναι, λοιπόν, ο ρόλος της Συμβουλευτικής σε μια τέτοια πραγματικότητα; Πώς μπορεί να λειτουργήσει σήμερα η Συμβουλευτική πιο εποικοδομητικά και πιο αποτελεσματικά, σ’ ένα περιβάλλον το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί από πολύπλοκο έως εχθρικό; Για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα, πρέπει πρώτα να καθοριστεί ο ρόλος τον οποίο διαδραματίζει ήδη η Συμβουλευτική τα τελευταία χρόνια τόσο στη χώρα μας, όσο και αλλού, ένας ρόλος ο οποίος κρίνεται καίριος πέραν πάσης αμφιβολίας.
Η Συμβουλευτική -και πολύ περισσότερο η Συμβουλευτική Επαγγελματικού προσανατολισμού- δεν αποτελεί εξαίρεση, όσον αφορά την προσπάθεια πρόβλεψης και χαρτογράφησης του μέλλοντος, είτε του μακρινού είτε του κοντινού, επιδιώκοντας να παρέχει τόσο πληροφορίες όσο και στήριξη και καθοδήγηση στον εξυπηρετούμενο ή στον άτομο σε ανάγκη, που ζητά τις υπηρεσίες της. Δεν χωράει αμφισβήτηση το γεγονός ότι τόσο μέσα από τους άμεσα εμπλεκόμενους φορείς αλλά και μέσα από έμμεσα κανάλια, παρέχονται σημαντικές και ποιοτικές υπηρεσίες συμβουλευτικής στήριξης κι υποστήριξης, τόσο στον ψυχολογικό όσο και στον τομέα του επαγγελματικού προσανατολισμού, γεγονός το οποίο υποστηρίζεται επαρκώς από ποικίλες έρευνες.
Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι μέχρι και σήμερα, το σύστημα είναι περισσότερο υποστηρικτικό, από την άποψη ότι οι υπηρεσίες που παρέχονται αφορούν περισσότερο στην υποστήριξη του εξυπηρετούμενου ή στην καθοδήγησή του να πάρει αποφάσεις ζωής για το μέλλον του, κάτι που όπως φαίνεται δεν μπορεί να λειτουργήσει επαρκώς στα νέα δεδομένα, για τους λόγους τους οποίους έχουμε ήδη αναφέρει: οι καταστάσεις πιέζουν και τα δεδομένα αλλάζουν, αποσταθεροποιούνται, σε βαθμό που η όποια πρόβλεψη και σχεδιασμός του μέλλοντος καθίσταται, σε μεγάλο βαθμό, άκυρος.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, προστίθενται και δυο νέες προκλήσεις για τη Συμβουλευτική και αυτές είναι από τη μια η προσθήκη μεγάλου μέρους της μέσης τάξης στις ανάγκες για φροντίδα και από την άλλη το γεγονός ότι η κρίση –ή οι κρίσεις- έχουν πλήξει και τους ίδιους τους Συμβούλους, τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Αφήνοντας, προς το παρόν, κατά μέρος το θέμα της αύξησης των απαιτήσεων για στήριξη και εστιάζοντας στην επίδραση της κρίσης στην ίδια τη Συμβουλευτική, ένα ερώτημα αναδύεται αναπόφευκτα: εφόσον ο ίδιος ο Σύμβουλος βρίσκεται στην ίδια ή παρόμοια θέση με τον εξυπηρετούμενο, πώς μπορεί να παρέχει επαρκείς και ποιοτικές υπηρεσίες; Η απάντηση είναι, όμως, πολύ απλή. Στην πραγματικότητα ο Σύμβουλος δεν βρίσκεται στην ίδια θέση και δεν έχει πληγεί το ίδιο, διότι έχει εφόδια και κατάρτιση που να μπορεί να διαχειριστεί τα προβλήματά του και να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της ζωής και της επιστήμης του. Πρόκειται για άτομο ενημερωμένο, το οποίο έχει εργαστεί και εργάζεται πάνω στα θέματα του, τις προκαταλήψεις, τους φόβους, τις πεποιθήσεις και το άγχος του, καθώς και τη στάση του απέναντι στους ανθρώπους σε ανάγκη.
Χωρίς να χρειάζεται να αναλυθεί περεταίρω το θέμα, εστιάζουμε στο ζητούμενο που θα μας απασχολήσει στη συνέχεια και δεν είναι άλλο από τα εφόδια και την κατάρτιση και τη σημασία τους στο να ανταπεξέλθει κανείς στις προκλήσεις και τα όποια προβλήματα καλείται να διαχειριστεί τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Διότι είναι προφανές, πως μέσα σε ένα πλαίσιο όπου δεν χωράνε προβλέψεις και κατευθυντήριες γραμμές, μόνο ένα εσωτερικό οπλοστάσιο και η προσωπική θωράκιση μπορεί να φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα και αυτά δεν είναι άλλα από τη διάσωση και διαχείριση της προσωπικής ζωής και άμβλυνση του ανθρώπινου πόνου. Αυτά τα αποτελέσματα, φαίνεται ότι μπορούν να επέλθουν μόνο με την εκπαίδευση και την καλλιέργεια δεξιοτήτων ζωής στο άτομο, έτσι που να μπορεί να διαχειριστεί τη ζωή του και να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις –όποιες κι αν είναι αυτές- από μόνο του και όποτε χρειαστεί. Διότι η υποστήριξη και η απόλυτα εξατομικευμένη στόχευση δεν μπορεί να είναι η λύση στα τόσα προβλήματα και στις συνεχείς μεταβολές, εφόσον είναι αδύνατον να προβλεφθούν τα πάντα και είναι αδύνατον να τρέχουμε συνεχώς πίσω από τις εξελίξεις και τις μεταβολές.
Μήπως, λοιπόν, πρέπει να αρχίσουμε να κάνουμε λιγότερες προβλέψεις και να ασχοληθούμε περισσότερο με τη θωράκιση του ατόμου και της ομάδας με ικανότητες οι οποίες να αποτελούν οδηγό και ασπίδα, όχι για έξοδο από το χάος, αλλά για δράση μέσα στο χάος; Αξίζει η Συμβουλευτική ή μπορεί να αναζητήσει τα χαοτικά μοτίβα, να τα χαρτογραφήσει με σκοπό την εξυπηρέτηση του ατόμου σ’ έναν κόσμο τόσο απρόβλεπτο και ασταθή; Η απάντηση, κατά τη γνώμη μου, είναι όχι. Ούτε μπορεί ούτε και χρειάζεται να επιδοθεί σε κάτι τέτοιο. Ο κόσμος είναι πια πολύ ρευστός για να τον χαρτογραφήσουμε. Αυτό που χρειάζεται και που θα είναι πολύ πιο χρήσιμο, είναι το άτομο να βρει τη ροή, να προσαρμοστεί γρήγορα και να μάθει να ρέει μαζί του, είτε αδράχνοντας είτε φτιάχνοντας ευκαιρίες και όπου δεν υπάρχουν ευκαιρίες για ευκαιρίες να υπάρχει η υπομονή και η επιμονή. Αυτό που χρειάζεται είναι θωράκιση με δεξιότητες ζωής (Σταύρου, 2015).
Το Χάος ως λαβύρινθος: μέσα, έξω ή γύρω-γύρω;
Αν ο κόσμος είναι ένας λαβύρινθος –που είναι-, τότε αυτός που δεν βρίσκεται μέσα στο λαβύρινθο –πράγμα απίθανο- είναι στην ουσία εκτός πραγματικότητας. Ο άνθρωπος υπάρχει ανέκαθεν μέσα σε λαβύρινθους, είναι καμωμένος από τέτοιους: το μυαλό μας, το σώμα μας, η ελεύθερη βούληση, η μοίρα. Άπειρες παράμετροι, προσπάθειες κατανόησης, αποκωδικοποίησης, πρόγνωσης, δεδομένα και ζητούμενα. Ο κόσμος σήμερα δεν είναι μόνο ένας λαβύρινθος, είναι ένας λαβύρινθος ο οποίος αλλάζει συνεχώς μορφή, έκταση και σχήμα και δεν μπορείς να κυνηγάς συνεχώς την εικόνα μιας κατάστασης η οποία δεν έχει σταθερό πρόσωπο. Κάτι τέτοιο δεν οδηγεί, ουσιαστικά, πουθενά ή έστω κάπου κοντά στο ζητούμενο.
Τι άλλο έχουμε, λοιπόν, να μάθουμε από το μύθο του Θησέα και του Μινώταυρου μέσα στο λαβύρινθο; Πρώτα απ’ όλα ότι ο λαβύρινθος έχει και τέρατα. Έπειτα –που είναι και το πιο σημαντικό- ότι ο Θησέας ανησυχούσε περισσότερο για το λαβύρινθο παρά για τον ίδιο το Μινώταυρο. Γιατί όμως; Διότι ήξερε τις δυνάμεις του και ήξερε και τι εκτεινόταν πέρα από τις δυνάμεις του. Ήταν προετοιμασμένος και έτοιμος για το Μινώταυρο, μα όχι για το λαβύρινθο. Ο Θησέας δεν αμφέβαλλε ότι μέσα στο λαβύρινθο θα συναντούσε το τέρας και ήξερε ότι μπορούσε να το νικήσει, όμως γνώριζε ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν ο ίδιος ο λαβύρινθος κι έτσι χρειαζόταν βοήθεια σ’ αυτό: τον μίτο της Αριάδνης. Τη σιγουριά και την αίσθηση της ασφάλειας να δράσει μέσα στο λαβύρινθο.
Νομίζω ότι σήμερα η Συμβουλευτική καλείται να διαδραματίσει έναν παρόμοιο ρόλο. Καλείται όχι τόσο να προβλέψει και να χαρτογραφήσει δημιουργώντας ένα πλάνο, αλλά περισσότερο να εξοπλίσει, να ενισχύσει και να εκπαιδεύσει για την επιβίωση μέσα στο χαοτικό λαβύρινθο της νέας πραγματικότητας. Ο Μαρσέλ Προυστ είχε γράψει κάποτε πως το αληθινό ταξίδι έγκειται όχι στο να αναζητάς καινούρια τοπία, αλλά στο να έχεις καινούρια μάτια. Αυτό καλείται να δώσει η Συμβουλευτική σήμερα: καινούρια μάτια. Να διδάξει ικανότητες και πώς να χρησιμοποιεί κανείς αυτές τις ικανότητες. Να διδάξει να ζούμε μέσα στο λαβύρινθο και όχι να βλέπουμε μόνο πόρτες, επιτυχίες ή ζημιές. Ο μίτος στα χέρια της Συμβουλευτικής μπορεί να είναι η εκπαίδευση στις δεξιότητες ζωής πρώτα και το πλάνο το φτιάχνει έπειτα ο καθένας όπως ξέρει καλύτερα.
Αρκεί να αναλογιστούμε ότι ζούμε εποχές εξαιρετικά δύσκολες, όπου τα διαχωριστικά όρια ανάμεσα σε όλα τα πλαίσια δεν είναι όσο ξεκάθαρα ήταν στο παρελθόν, είτε αυτά είναι όρια ηλικιακά, επαγγελματικά, κοινωνικά κλπ. Η παρατεταμένη οικονομική κρίση, έχει σήμερα συντρίψει την αίσθηση της ασφάλειας και της σιγουριάς της ταυτότητας, η οποία καλλιεργήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες της μεγάλης ανάπτυξης και τον κενό χώρο που δημιουργήθηκε τον κατέλαβαν άλλα χαρακτηριστικά των καιρών, όπως η πίεση, η ανασφάλεια και το στρες. Οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται πια ως αριθμοί και έξοδα προς μείωση και αυτή η φιλοσοφία των Αρχών έχει οδηγήσει στο να μην γίνεται καμιά ουσιαστική επένδυση στον άνθρωπο και τις Υπηρεσίες Στήριξης, με όλα τα συνεπακόλουθα που ξέρουμε.
Για να κατανοήσουμε την ιδιαιτερότητα της κατάστασης σήμερα, αρκεί να αναλογιστούμε τη συσχέτιση ανάμεσα στην ανεργία και την εργασία, δυο πλαίσια των οποίων τα όρια ήταν άλλοτε απόλυτα ξεκάθαρα και ο διαχωρισμός των δυο «κόσμων» και των παραμέτρων τους ήταν εύκολα κατανοητά. Όχι πια όμως. Διότι τώρα επιπλοκές και προβλήματα –και μάλιστα παρόμοιας φύσης- αντιμετωπίζει και ο εργαζόμενος, σε βαθμό μάλιστα που να απαιτείται και εκεί η συμβουλευτική παρέμβαση, είτε ως υποστηρικτικό πλαίσιο είτε ως διά βίου επαγγελματικός προσανατολισμός. Η πλειοψηφία αυτών που εξακολουθούν να απασχολούνται, βρίσκονται κάτω από όλο και μεγαλύτερη πίεση για καλύτερη απόδοση και μεγαλύτερη παραγωγικότητα με όσο το δυνατόν λιγότερη υποστήριξη και λιγότερα μέσα και κίνητρα, ενώ το εισόδημα έχει μειωθεί πάρα πολύ. Το αποτέλεσμα είναι να επιδίδονται σε έναν συνεχή αγώνα επίδοσης και εργασιακής επιβίωσης, σε ένα περιβάλλον το οποίο δεν τους ευχαριστεί, με ποικίλες συναισθηματικές και υλικές δυσκολίες και διλήμματα, έντονο εργασιακό στρες, δυσκολία ισορροπίας ανάμεσα στην εργασία, την οικογένεια και την προσωπική ζωή, με το συνεχή φόβο απώλειας της εργασίας τους, με χαμηλό μισθό και σαφή έλλειψη κινήτρων. Επομένως, άνεργοι, εργαζόμενοι, νέοι, μεσήλικες και ηλικιωμένοι έχουν ανάγκη στήριξης, καθοδήγησης και κινήτρων (Σταύρου, 2015).
Είναι αξιοσημείωτο για κάθε επαγγελματία του κλάδου και μη, το γεγονός πως οι άλλοτε βασικές στρατηγικές διαχείρισης ανέργων, όπως η ψυχολογική στήριξη, η καλλιέργεια και ανάπτυξη αυτοκυριαρχίας, η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, η ανάπτυξη της αίσθησης της αυτοαποτελεσματικότητας, η καλλιέργεια αυτοπεποίθησης και κινήτρων βρίσκουν σήμερα πρόσφορο έδαφος εφαρμογής σε όλες τις ηλικίες, ανεξαρτήτως προσωπικού και κοινωνικού στάτους.
Η μέχρι τώρα πορεία της Συμβουλευτικής, υπήρξε μια μάλλον αυστηρή προσκόλληση πάνω στην εξέταση, τον καθορισμό και εν τέλει την πρόβλεψη και σχεδιασμό του μέλλοντος, με εξάρτηση από την δυνατότητα προσχεδιασμού μέσα από την σε βάθος χρόνου διεισδυτική ματιά του συμβούλου. Η δήλωση αυτή γίνεται με το σκεπτικό ότι αναπόφευκτα, σε κάθε συμβουλευτική πράξη έχουμε υπόψη ένα αποτέλεσμα, είτε αυτό καθορίζεται από κοινού με τον εξυπηρετούμενο, είτε απλώς υπάρχει μέσα στον σύμβουλο σαν φυσική εξέλιξη της συμβουλευτικής πορείας. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υπήρξε σφάλμα ή αναποτελεσματική πρακτική –αντίθετα μάλιστα-, είναι πια εξαιρετικά δύσκολο να συνεχίσει να έχει την ίδια αξία ή καλύτερα, την ίδια αξία όσον αφορά το βάθος χρόνου, εφόσον αυτό δεν αποτελεί στην ουσία εκπαίδευση.
Αν θεωρήσουμε ότι όλα βαίνουν καλώς και με τις υπηρεσίες μας ο εξυπηρετούμενος λαμβάνει τις αποφάσεις που θέλει και θεωρεί καλύτερες γι’ αυτόν ή λύνει ένα πρόβλημα που τον απασχολεί, το πιθανότερο είναι στο επόμενο πρόβλημα, στην επόμενη μεταβολή, στην επόμενη αποσταθεροποίηση, θα χρειαστεί και πάλι τις υπηρεσίες ή θα θεωρήσει αποτυχημένη την εξέλιξη, εφόσον τα δεδομένα τα οποία δημιουργήθηκαν κι έμοιαζαν σωστά και σταθερά, δεν υφίστανται πλέον. Ο λαβύρινθος έχει αλλάξει και πάλι μορφή και σχήμα και λίγα πράγματα μοιάζουν ακόμα αναγνωρίσιμα. Το μέλλον ήρθε με πρόσωπο άλλο από αυτό που ανέμενε τόσο ο ίδιος, όσο κι εμείς.
Το Νέο Συμβόλαιο της Συμβουλευτικής
Μέσα σ’ αυτή τη λαβυρινθώδη κατάσταση, υπάρχει άμεση ανάγκη ταύτισης της Συμβουλευτικής Επαγγελματικής Σταδιοδρομίας και της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας και Κινήτρων, με κατευθυντήριες γραμμές και πληροφορίες από τη μια και την παροχή και εκπαίδευση σε δεξιότητες ζωής από την άλλη, για θωράκιση, ενδυνάμωση και αντιμετώπιση των προκλήσεων που αυξάνονται ολοένα, με άμεση και κύρια στόχευση στην καθημερινότητα του ατόμου. Οι άνθρωποι σήμερα δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στην ίδια την καθημερινότητά τους, στα πιο απλά πράγματα, πόσο μάλλον να επιδοθούν σε σχεδιασμούς για το όποιο μέλλον και είναι πολύ σημαντικό το να μάθουν να χρησιμοποιούν τεχνικές και δεξιότητες διαχρονικές, οι οποίες δεν θα τους εγκαταλείψουν ποτέ.
Σ’ έναν αβέβαιο, ανάμεσα σε άλλα, κόσμο, ο Spinelli λέει να εγκαταλείψουμε τον καταναγκασμό του απόλυτου και να αγκαλιάσουμε την αβεβαιότητα. Πώς αλλιώς θα επανέλθει το άτομο ως ενεργός δράστης στην κοινωνική σκηνή και στην ίδια την προσωπική του ζωή, αν δεν μάθει πώς να υπάρχει, να συνυπάρχει και να δρα μέσα στην αβεβαιότητα, να δημιουργεί μέσα σ’ αυτήν, να επιβιώνει μέσα σ’ αυτήν. Διότι, ακόμα κι αν η κρίση τελειώσει αύριο, ο αντίκτυπος της θα αντηχεί για πολλά ακόμα χρόνια και μπορούμε να θεωρήσουμε βέβαιο ότι ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ πια ο ίδιος.
Η μεγαλύτερη τέχνη, λοιπόν, δεν είναι να αναζητείς και να βρίσκεις σταθερές οι οποίες βρίσκονται έξω από σένα και περισσότερο σε ένα μακρινό μέλλον, παρά σταθερές οι οποίες βρίσκονται μέσα σου, μπορούν να παραμείνουν αναλλοίωτες μέσα στο χρόνο και να αποτελέσουν τον οδηγό σου στη ζωή, όπως κι αν είναι αυτή, όσο ρευστή κι αν παρουσιάζεται. Αυτή η τέχνη της ύπαρξης είναι και η μόνη βεβαιότητα η οποία μπορεί να παραμείνει αναλλοίωτη και αμετακίνητη και ο ρόλος της Συμβουλευτικής είναι να παρέχει, ανάμεσα σ’ άλλα, τα γνωστικά μέσα σε όσους δεν τα έχουν και να τα ενισχύσει και να διδάξει τη σημασία τους σε όσους τα έχουν, ούτως ώστε να καταστούν όλοι ικανοί για περισσότερο αποτελεσματική και ορθολογική αντιμετώπιση των δυσκολιών.
Η Συμβουλευτική καλείται σήμερα να συνεχίσει το έργο το οποίο επιτελούσε εδώ και χρόνια, αλλά επιπλέον να δημιουργήσει αισθήματα θετικών προσδοκιών και να περιορίσει το κλίμα της άρνησης που έχει δημιουργηθεί. Καλείται επομένως να συνεχίσει να παρέχει στήριξη αλλά περισσότερο να παρέχει εκπαίδευση, βοηθώντας έτσι το άτομο να αντιμετωπίσει το άγχος, την πίεση και άλλα συμπτώματα που του προκάλεσε η κρίση, να διδάξει τεχνικές και τρόπους μεταβολής της αντίληψης του για την κατάσταση, να εμφυσήσει ελπίδα και επιθυμία για προσπάθεια υπερκερασμού των εμποδίων. Σε συλλογικό επίπεδο απαιτείται η προστασία της ζωής και της βιωσιμότητας των ομάδων εκείνων που βρίσκονται σε κίνδυνο και αυτών που βιώνουν καταστάσεις πρωτόγνωρες προς αυτούς (απομόνωση, κοινωνικός αποκλεισμός) εξαιτίας της φτώχειας και η υποστήριξη των υφιστάμενων κοινωνικών δικτύων ασφάλειας, έτσι που να δώσει τα εφόδια επιβίωσης και δράσης μέσα στο λαβύρινθο.
Είναι απόλυτα λογικό πως δεν είναι εύκολο το εγχείρημα αυτό. Καμιά αλλαγή όμως δεν ήταν ποτέ εύκολη και σε κανένα επίπεδο. Όμως εκ φύσεως η Συμβουλευτική έχει χρέος να προσαρμόζεται στις καταστάσεις και να επιτελεί συγκεκριμένο έργο, ανεξαρτήτως των δυσκολιών και των απαιτήσεων. Μια καλή αρχή θα αποτελούσε η ενσωμάτωσή της και αλλού, έτσι που να αποτελεί βασική εκπαίδευση σε πυρηνικό επίπεδο, σε όσο το δυνατόν περισσότερα προγράμματα, είτε αυτά αφορούν κατ’ εξοχήν κοινωνικές υπηρεσίες είτε όχι, καθώς και οργανισμούς, ούτως ώστε όλο και περισσότερα άτομα-παράγοντες θα μπορούν να παρέχουν στήριξη και υποστήριξη από κάθε πόστο σε όσους το έχουν ανάγκη.
Επιπλέον, ο σχεδιασμός και παροχή πακέτων βασικών δεξιοτήτων Συμβουλευτικής και Δεξιοτήτων Ζωής, βασισμένα πάνω σε βασικούς πυλώνες και που να περιλαμβάνουν τις ανάλογες τεχνικές, όπως δεξιότητες ανάπτυξης προσωπικής ταυτότητας, δεξιότητες επικοινωνίας και δεξιότητες αντιμετώπισης προβλημάτων, μέσα από το σχολείο, την προϋπηρεσιακή κατάρτιση, σεμινάρια, ανοιχτά πανεπιστήμια και διαλέξεις, τα ΜΜΕ, τους Δήμους και αλλού. Οι Δεξιότητες Ζωής δεν είναι κάτι καινούριο, όμως δεν έχουμε ακόμα μπορέσει να τις εντάξουμε ως βασικό και απαραίτητο πακέτο εκπαίδευσης σε πυρηνικό, έστω, επίπεδο.
Παράλληλα, είναι απαραίτητη η αναπροσαρμογή της Συμβουλευτικής Επαγγελματικής Σταδιοδρομίας ώστε να καλύπτει επαρκώς όλο το φάσμα του προ-επαγγελματικού, ενδο-επαγγελματικού και μετα-επαγγελματικού προσανατολισμού, όχι σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά σε πρακτικό, ένα σύστημα με προγραμματισμό, πόρους και την ανάλογη υποστήριξη. Διότι σε έναν κόσμο ο οποίος μεταβάλλεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, η επαγγελματική σταδιοδρομία πρέπει πια να προσεγγίζεται ως δεξιότητα και όχι ως επίτευγμα.
Αντί επιλόγου: Η σημασία της εκπαίδευσης – Μια αλληγορία
Ο μικρός μου γιος ανακάλυψε τα χέρια και τα πόδια του.
Όταν ήρθε η ώρα για ποδήλατο, έπρεπε να του δείξω τι να κάνει τα πόδια του.
Όταν έσκασε λάστιχο, έπρεπε να του δείξω τι να κάνει τα χέρια του.
Τώρα ξέρω πως μπορεί να το οδηγήσει, μπορεί να το φτιάξει ή στην ανάγκη
να το σηκώσει στον ώμο και να το κουβαλήσει, χωρίς να με χρειάζεται.
Γιατί τώρα ξέρει τι να κάνει τα πόδια του
και ξέρει τι να κάνει τα χέρια του.
Βιβλιογραφικές αναφορές
1. Amundson, N. E., Harris-Bowlsbey, J., & Niles, S. G. (2008). Βασικές Αρχές Επαγγελματικής Συμβουλευτικής, Διαδικασίες και Τεχνικές. ΕΚΕΠ.
2. Aronowitz, S. (2005). Just around the corner, The paradox of the the jobless recovery. Philadelphia: Temple University Press.
3. BACP. (2015, November 14). British Association for Counselling and Psychotherapy. Ανάκτηση από www.bacp.co.uk/crs/training/whatiscounselling.php
4. Baur, J. (2011). Now what? Finding your way from job-loss crisis to career resilience. Jist Works.
5. Begun, N. (2004). Characteristics of the short-term and long-term unemployed. Labor Market Trench.
6. Boyle, N. (2010). 2014 How to survive the next world crisis. Continuum.
7. Burke C. A. (2009). Mind fullness-based approaches with children and adolescents. Springer
8. Burton, T. T. (2012). Out of the present crisis. CRC Press.
9. Caliendo, M., & Kritikos, A. S. (2007). Stand-ups by the unemployed: characteristics, survival and direct employment effects. Delpaper IZA DP No 3220.
10. Cedefop. (2014). Career guidance in unstable times: linking economic, social and individual benefits. Breifing Note.
11. Dion, M. (2014). Financial crimes and existential phiolosophy. Springer.
12. Garcia, L. (2014). Standards and Identity: Who are you. Standards Script, July 16.
13. Hogg, M. A., Terry, D. J., & White, K. M. (1995). A tale of two theories: A critical comparison of identity theory with social identity theory. Social Psychology Quarterly, Vol.58, No 4, 255-269.
14. Kateleros, I., & Tsekoris, C. (2012). Reconsidering social dynamics: Fundamentality and social simulations. TripleC, 10(1):122-125.
15. Levine C. G., Cote J. E. (2002). Identity formation, Agency and Culture. Erlbaum Associates.
16. Zur, O. (2000). The challenge of therapy in times of financial crisis and personal, national and global despair. Reflections on a hurried culture and psychotherapy.
17. ΕΚΕΠ. (2010). Επαγγελματοποιώντας τη Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας. (Α. Κανταρά , Trans.) ΕΚΕΠ.
18. Καραϊσκου, Α., Μαλλιαρού, Μ., & Σαράφης, Π. (2012). Οικονομική κρίση: Επίδραση στην υγεία των πολιτών και επιπτώσεις στα συτήματα υγείας. Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας, Τόμος 4, 2:49-54.
19. Μαλλιαρού, Μ., & Σαράφης, Π. (2012). Οικονομική κρίση: Τρόποι επίδρασης στην υγεία των πολιτών και στα συστήματα υγείας. Το βήμα του Ασκληπιού, Τόμος 11, Τχ 1:202-212.
20. Οικονόμου, Μ., Πέππου, Λ., Λουκή, Ε., Κομπορόζος, Α., Μέλλου, Α., & Στεφανής, Κ. (2012). Γραμμή βοήθειας για την κατάθλιψη: αναζήτηση βοήθειας σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Ψυχιατρική, 23:17-28.
21. Σταρδέλη, Θ. (2014). Η σύγχρονη οικονομική κρίση και οι ανισότητες στην υγεία - Διαχρονική ανάλυση δεδομένων στην Ελλάδα. Θεσσαλονίκη: Διπλωματική.
22. Σταύρου, Σ. (2015). Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο άτομο και την οικογένεια στην Κύπρο και ο ρόλος της Συμβουλευτικής. Πανεπιστήμιο Frederick.
23. Φωτόπουλος, Ν. (2014). Αντιμετώπιση της κοινωνικής κρίσης στην καθημερινή ζωή. Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του Κώστα Τσόκλη.
πηγή κειμένου: Aντίφωνο
