Κώστας Ανδρουλιδάκης
Μ’ ένα τίποτα έζησα…Ώσπου τέλος ένιωσα, κι ας πα’ να μ’ έλεγαν τρελό, πως από ‘να τίποτα γίνεται ο Παράδεισος. Οδυσσέας Ελύτης
Έχει βελτιώσει πραγματικά η ευημερία (όπου και όσο υπάρχει αυτή) την πραγματική ποιότητα ζωής του ανθρώπου; Ας αναρωτηθούμε, με αφετηρία το ερώτημα τούτο, τι έχει προκαλέσει η ευμάρεια, αν έχει συμβάλει στην εξύψωση της εσωτερικής ποιότητας του ανθρώπου, και ακόμη σε τι μπορεί να συνίσταται αυτή. Είναι εύλογο να επικεντρωθούμε στις αρνητικές πλευρές, χωρίς να λησμονούμε τα προφανή θετικά σημεία της τεχνικής προόδου, π.χ. στην Ιατρική.
Σταχυολογώ τελείως ενδεικτικά ορισμένα προβληματικά φαινόμενα, εκκινώντας από τα οικουμενικά και προχωρώντας προς όσα αφορούν ειδικότερα στην πατρίδα μας. Επειδή τα ζητήματα είναι ήδη κοινοί τόποι, αρκεί να τα αναφέρει κανείς ακροθιγώς και συντομογραφικά. Καταναλώνω, άρα υπάρχω: Τούτο φαίνεται να είναι το σύνθημα της εποχής μας. Όσο περισσότερα υλικά αγαθά αποκτά, κατέχει, απολαμβάνει και ιδίως επιδεικνύει κανείς, τόσο περισσότερο αξίζει, τόσο ψηλότερα ανεβαίνει στην κλίμακα της κοινωνικής επιτυχίας.
Στην Ελλάδα όλα τούτα επιδεινώνονται λόγω πολλών αιτίων – επακόλουθα πολλαπλής ανωριμότητας, απαιδευσίας, ατομικισμού. Ας θίξομε ορισμένα, πασίγνωστα άλλωστε. Πρώτη, την περιβόητη διασκέδαση. Σε εποχές μάλιστα οικονομικής στενότητας, πώς εξηγείται η άνθηση των νυχτερινών κέντρων, οι συνεχώς και αδιαλείπτως υπερπλήρεις «καφετέριες» σε ώρες εργάσιμες και μη, και μάλιστα με πελάτες νέους ανθρώπους στις καλύτερες και πιο δημιουργικές ηλικίες; Έπειτα, η διαβόητη «πολιτισμική βιομηχανία». Ατελείωτη τηλεθέαση: Εκτός όλων των άλλων (της απίθανης σπατάλης χρόνου), η τηλεόραση είναι και η κυριότερη πηγή ή φορέας της διαφήμισης, η οποία με τη σειρά της είναι αίτιο της δημιουργίας, της διαδόσεως και της επιβολής πλασματικών ως επί το πλείστον αναγκών (ο Παζολίνι είχε ζητήσει την κατάργηση της τηλεόρασης!). Συναυλίες αηδέστατων τραγουδιών και φριχτή θεατρική «επιθεώρηση» (για την οποία είχε εκφράσει την απέχθειά του ήδη ο Φ. Πολίτης). Μα ποιοι πάνε σ’ αυτά τα υποπροϊόντα ή σκουπίδια; Φίλος βιβλιοπώλης με πληροφορεί ότι οι χειρότεροι πελάτες του (οι πιο ακριβοθώρητοι) είναι οι εκπαιδευτικοί - οι ίδιοι άνθρωποι που θα ταξιδέψουν αυθημερόν και αεροπορικώς στην Αθήνα για να «διασκεδάσουν» σε νυχτερινά κέντρα! Τέλος, τα αυτοκίνητα: Δεν είναι προφανές ότι στις πόλεις μας δεν χωρούν άλλα αυτοκίνητα; Αντί να ρωτούνε οι αρμόδιοι πώς θα μετακινούνται καλύτερα οι πολίτες με τα δημόσια μέσα, σχεδιάζουν ολοένα και περισσότερα πάρκινγκ για να χωρέσουν τα αμέτρητα και υπερμεγέθη Ι.Χ.
Κρίσιμο θέμα συνιστά η διαχείριση του χρόνου από τη νέα γενιά (ιδίως από φοιτητές και μαθητές): video games, i-pod, surfing στο Διαδίκτυο, κινητό και e-mails στο φριχτό και πανάθλιο «Greeklish». (Έχουν προβληματισθεί σχετικά οι φωστήρες μας των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, οι οποίοι θεωρούν το Διαδίκτυο ως την πανάκεια της εκπαίδευσης;). Οι περισσότεροι δεν διαβάζουν σχεδόν ποτέ και τίποτε αξιόλογο εκτός εξεταστέας ύλης, αλλά σπαταλούν υπέρμετρα και ασύστολα για τα κινητά και την ατελείωτη νυχτερινή διασκέδαση.
Σοβαρή ή και καθοριστική πλευρά του προβλήματος συνιστά η αποκοπή του σημερινού ανθρώπου, ιδίως της νέας γενιάς, από την ιστορία, την πολιτισμική παράδοση και τη ζωντανή ιστορική συνείδηση (πρβλ. Ν. Πολονύ, Τα χαμένα παιδιά μας). Οι περισσότεροι νέοι ζουν στο παρόν, αγνοούν την ιστορική (πολιτισμική, γλωσσική, εν τέλει πνευματική) διάσταση της ζωής. Δεν πρόκειται απλώς για έλλειψη ιστορικών γνώσεων αλλά για βαρειά ανθρωπολογική αναπηρία. Ο άνθρωπος εκτός από έλλογο ον (ακριβώς επειδή είναι έλλογο ον), είναι ον ιστορικό, πολιτισμικό και με αυτήν την έννοια πνευματικό. Δεν ζει σε κενό ιστορικό ή πολιτισμικό ούτε συνάδει με την αληθινή φύση του να αρχίζει τη ζωή του εκ του (ιστορικού και πολιτισμικού) μηδενός. Διαφορετικά επαληθεύεται η εκπληκτική παρατήρηση: «Κάθε ακαλλιέργητος άνθρωπος είναι μια καρικατούρα του εαυτού του» (Φ. Σλέγκελ). Ο άνθρωπος είναι ή καλύτερα γίνεται άνθρωπος μόνον εφ’ όσον αποκτά –εννοείται σε μιαν ατελεύτητη διαδικασία- ζωντανή ιστορική μνήμη: δηλαδή μόνον εφ’ όσον καλλιεργεί και κατακτά τη γλώσσα του, γνωρίζει την ιστορία και την παράδοσή του, οικειώνεται σιγά-σιγά, όσο είναι ανθρωπίνως δυνατόν, την κολοσσιαία πνευματική και πολιτισμική παράδοση της χώρας του και όλης της ανθρωπότητας.
Τα επακόλουθα του γενικευμένου εκβαρβαρισμού είναι εμφανή. Σύμφωνα με τη διορατική ανάλυση του G. Highet: «Ζούμε σ’ έναν υλιστικό κόσμο. Σκεφτόμαστε διαρκώς πώς να κερδίσομε χρήματα, πώς να αποκτήσομε δύναμη –πάντα υλικά μεταφρασμένη– για μια ομάδα ή ένα έθνος, ή πώς να ξαναμοιράσομε τον πλούτο στις κοινωνικές τάξεις, τις χώρες ή τις ηπείρους. Ο πολιτισμός, όμως, δεν ενδιαφέρεται πρωταρχικά για το χρήμα, ούτε για τη δύναμη και τα υλικά αγαθά. Ενδιαφέρεται για το ανθρώπινο πνεύμα. ‘Πολιτισμένο’ δε θα μπορούσε να θεωρηθεί ούτε το πλουσιότερο κράτος του κόσμου, ούτε καν μια οικουμενική κοινωνία με απεριόριστα πλούτη και ανέσεις, έστω κι αν παρείχαν σε κάθε μέλος τους την απαιτούμενη τροφή, ρούχα, μηχανές και υλικά αγαθά. Θα ήταν απλώς μια ‘υών πόλις’, όπως λέει ο Πλάτων: μια πολιτεία χοίρων, που τρώνε, πίνουν, ζευγαρώνουν και κοιμούνται, ώσπου να πεθάνουν» (Η κλασική παράδοση).
Ποια είναι άραγε τα αίτια της κατάστασης αυτής; Δεν λησμονούμε βέβαια την αντίθεση μεταξύ της υπέρμετρης ευημερίας ή ευμάρειας και των παρενεργειών της και της ακραίας ένδειας και εξαθλίωσης σε μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας. Τα προφανέστερα αίτια είναι: Η απαιδευσία, το ψυχικό κενό, το ανικανοποίητο, η συνακόλουθη απέραντη πλήξη και οι απεγνωσμένοι τρόποι να την αποφύγομε. Μια βαθυστόχαστη ανάλυση προσφέρει ο Σοπενχάουερ: «Οι δύο εχθροί της ανθρώπινης ευτυχίας είναι ο πόνος και η πλήξη. Η ανάγκη και η στέρηση γεννούν τον πόνο, αντιθέτως η ασφάλεια και η αφθονία την πλήξη. Γι’ αυτό βλέπομε την κατώτερη λαϊκή τάξη σε ένα διαρκή αγώνα εναντίον της ανάγκης, άρα του πόνου* αντιθέτως, τον πλούσιο και ευγενή κόσμο σε ένα συνεχή, συχνά πραγματικά απεγνωσμένο αγώνα εναντίον της πλήξης».
Αυτή η μανιώδης, απεγνωσμένη επιδίωξη υλικών αγαθών και απολαύσεων δεν μαρτυρεί τίποτε άλλο παρά κενό εσωτερικό, άνθρωπο ανερμάτιστο, χωρίς θεμέλια ψυχικά και πνευματικά. «Ένας ευφυής άνθρωπος, σε πλήρη μοναξιά, έχει θαυμάσια ψυχαγωγία με τις σκέψεις και τη φαντασία του, ενώ η διαρκής εναλλαγή συντροφιάς, θεαμάτων, εκδρομών και διασκεδάσεων δεν καταφέρνει να απαλλάξει τον αναίσθητο από τη βασανιστική πλήξη. Ένας καλός, μετρημένος, πράος χαρακτήρας μπορεί να είναι ευχαριστημένος ακόμη και στην ένδεια, ενώ ένας πλεονέκτης, φθονερός και κακός, παρ’ όλο τον πλούτο, δεν μπορεί» (Σοπενχάουερ).
Αποτολμώ μια διάγνωση. Η υπέρμετρη συσσώρευση και κατανάλωση συνήθως περιττών είτε άχρηστων υλικών αγαθών και υπηρεσιών αλλά και η σχετική μέριμνα και η πλεονεξία συνιστούν στο βάθος: Παρακμή, έκπτωση, υπέρμετρη υποταγή του ανθρώπου σε ανάγκες συνηθέστατα πλασματικές, απομάκρυνση ή απόκλισή του από άλλες βαθύτερες πλευρές του -ψυχικές, πνευματικές, ηθικές- και άρα συρρίκνωση ή εγκλεισμό του στις κατώτερες ανάγκες (πραγματικές είτε συνήθως υπερτροφικές και τεχνητές), στα πρωτόγονα στρώματα ή επίπεδα της προσωπικότητάς του (στον «ηδονικό ή ζωώδη βίο» κατά τα Ηθικά Νικομάχεια), εν τέλει παραγνώριση είτε λήθη των αληθινών ή πραγματικών αξιών: της απλότητας, της λιτότητας, της ολιγάρκειας, του μέτρου. Ο Γκαίτε έλεγε: «Δέστε το δωμάτιο αυτό και τον χώρο δίπλα του, και τα δύο δεν είναι μεγάλα και επιπλέον είναι γεμάτα με χρειώδη όλων των ειδών, βιβλία, χειρόγραφα και καλλιτεχνικά αντικείμενα, και όμως μου είναι αρκετά. Όλο τον χειμώνα τον πέρασα εδώ και δεν πάτησα σχεδόν στα άλλα δωμάτια. Τι το ήθελα λοιπόν το ευρύχωρο σπίτι μου και την ελευθερία να πηγαίνω από το ένα δωμάτιο στο άλλο, αφού δεν αισθανόμουν την ανάγκη να τα χρησιμοποιήσω; […] Σε μια πολυτελή κατοικία γίνομαι αμέσως οκνηρός και αδρανής. Αντιθέτως, ένα μικρό σπίτι, σαν το άσχημο τούτο δωμάτιο, όπου βρισκόμαστε, λίγο ατακτοποίητα τακτοποιημένο, λίγο τσιγγάνικο, είναι για μένα ό,τι πρέπει* επιτρέπει στην εσωτερική φύση μου πλήρη ελευθερία να είμαι δραστήριος και να δημιουργώ με αυτενέργεια» (Συνομιλίες του Γκαίτε με τον Έκερμαν). Και ο Χάινριχ Μπελλ διακρίνει ανάμεσα στο συγκεκριμένο χρήμα που το χρειαζόμαστε για τις στοιχειώδεις ανάγκες μας, και το αφηρημένο χρήμα που απλώς συσσωρεύεται από πλεονεξία, εκφυλισμό και διαστροφή (Απόψεις ενός κλόουν).
Υπάρχει άραγε λύση ή διέξοδος; Τα μόνα σημαντικά για μας ερωτήματα είναι: Τι πρέπει να κάνομε; Πώς πρέπει να ζήσομε; Ποιες είναι οι αληθινές αξίες της ζωής; Το ζητούμενο και ο αληθινός σκοπός θα έπρεπε να είναι: Η κατάκτηση της ολότητας και της ενότητας του ανθρώπου, του σώματος, του πνεύματος, και της ψυχής. Με άλλες λέξεις: Το να γίνει τελικά και πραγματικά, με τις δικές του δυνάμεις, με καιρό και με κόπο, ό,τι είναι δυνάμει – αν βέβαια είναι κάτι. Κανονικά θα χρειαζόταν ένα είδος μεταστροφής από τα εφήμερα και τα ασήμαντα προς τα αληθινά και τα αιώνια. Καθώς αυτό φαίνεται υπέρογκο ή υπερβολικό, απαιτείται τουλάχιστον αναθεώρηση των αξιών και των προτύπων μας. Τη θέση της υπέρμετρης ή άκρατης διασκέδασης, της σκέτης διαχείρισης των απολαύσεων, της σπατάλης πολύτιμων δυνάμεων, φυσικών πόρων και χρόνου, να καταλάβει η ολιγάρκεια, η δημιουργικότητα, η λιτότητα, η άσκηση, η επιμέλεια της ψυχής και η «παιδεία σύμπαντος του ανθρώπου βίου», ακολουθώντας «τις ίδιες πάντα απλές, αλλ’ απεριόριστα γόνιμες, δημιουργικές αρχές της άρτιας Ζωής, της άρτιας Γνώσης και της άρτιας Τέχνης» (Α. Σικελιανός).
«Όλα τα παθήματα του ανθρώπου προέρχονται από το γεγονός ότι δεν μπορεί να μείνει ήσυχος στο δωμάτιό του» λέγει ο Πασκάλ. Αντί να τυρβάζει κανείς περί πολλά και να πολυπραγμονεί, «γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την [τη ζωή του] στων σχέσεων και των συναναστροφών την καθημερινή ανοησία, ως που να γίνει σα μια ξένη φορτική», όπως προειδοποιεί ο σοφός Αλεξανδρινός άρχοντας του ελληνικού Λόγου, είναι πολύ καλύτερα να μάθει να ασκηθεί στην ολιγάρκεια και στην απλότητα - «να πράττει τα εαυτού», να «ποιεί μουσικήν», να εργάζεται και να δημιουργεί.
πηγή: Aντίφωνο, Ευθύνη, τχ. 444 (Δεκέμβριος 2008), σ. 565-7
Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι σκλάβος της πλαστής ανάγκης.
Η απλότητα,ολιγάρκεια,πνευματικότητα,μπορούν να σπάσουν αυτά τα δεσμά.Είναι ο δρόμος προ την ελευθερία.
Ο αγαπημένος μας Φιλόσοφος, Κάντ, δεν θα συμφωνούσε με αυτό το άρθρο, διότι είναι υπερβολικά ηθικολόγο. Στην κοινωνία πρέπει να επιτρέπουμε έναν βαθμό αμαρτίας, όπως μας δίδαξε και ο Χριστός. Αυτό που πρώτιστα απέδειξε στην δεύτερη Κριτική του ο Κάντ είναι ότι η αρετή ( ή ηθική ή αγιότητα ή θέωση) δεν επιτυγχάνεται με καταναγκασμό, επομένως είναι αναγκαίο ένα πολιτικό σύστημα που θα στηρίζεται και θα επιτρέπει εκείνα τα ελαττώματα που μπορούν να μετατραπούν σε δημόσιες αρετές, κυρίως φιλοχρηματία, φιλοδοξία, φιλαρχία γιά την πλειοψηφία των ανθρώπων, αν οι θεσμοί εξασφαλίζουν αυτά τα δικαιώματα σε όλους και όλοι μπορούν να συγκροτήσουν χωριστές και αλληλοαντιτιθέμενες, επομένως αλληλορυθμιζόμενες, ομάδες. Δεν μιλούμε για κάτι απίθανο, αφού μετά από μεγάλους κόπους και πόνο, υπήρξαν για λίγο οι αναγκαίοι θεσμοί στις λεγόμενες δυτικές κοινωνίες μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένα ισχυρό και με σημαντική υπόσταση κοινωνικό κράτος είναι επίσης απαραίτητο, αυτό που ο μέσος πολίτης το θεωρεί αυτονόητο και κατά καιρούς το έχουμε δει να λειτουργεί ακόμη και στην χώρα μας, κατά τομείς και εν μέρει, αλλά πάντα ευεργετικά.
Βέβαια αυτό το σύστημα χρειάζεται οπωσδήποτε ένα ελάχιστο αριθμό ενάρετων ανθρώπων, σκορπισμένων σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, δηλαδή το άλας, που εάν μωρανθή, όλη η γνήσια φιλελεύθερη κοινωνία θα σαπίσει. Καλή ώρα…
Όμως, αυτή η κοινωνία είναι η μόνη ικανή να παράγει όλο το άλας που της χρειάζεται και καμμία άλλη, αν δεν στηθούν συμφωνίες κάτω από το τραπέζι για να παρεμποδίσουν την επιβίωση των ενάρετων ανθρώπων ή για να εξουδετερώσουν την διάκριση των εξουσιών.
Είναι η κοινωνία όπου μπορεί να υπάρξει νόμιμα ο πλουραλισμός και δίκαια ένας επαρκής, αλλά όχι τερατώδης, πλουτισμός.
Παράδειγμα υπονόμευσης του γνήσιου φιλελευθερισμού στην μεταπολιτευτική Ελλάδα, δάνειο από την Χούντα, το να ψηφίζονται από την Βουλή Νόμοι που δεν είναι εφαρμόσιμοι χωρίς την συμπληρωματική ψήφιση Προεδρικών Διαταγμάτων. Με αυτό το κόλπο, οι Νόμοι είναι απλές εξουσιοδοτικές προς την Εκτελεστική Εξουσία που συνεχώς και συστηματικά νομοθετεί, επομένως παραβιάζει την κυριώτερη αρχή του Φιλελεύθερου Πολιτεύματος, την διάκριση των εξουσιών. Παράλληλα εξαθλιώνονται ηθικά οι βουλευτές που δεν μπορούν να έχουν υπόσταση και συνείδηση κλπ κλπ
Αντίθετα, οι ιδεολογίες που πρεσβεύουν ότι με καταναγκασμό και όχι εκούσια θα εκπαιδεύσουν τις επόμενες γενιές, ώστε “να προσφέρουν κατά τις δυνατότητές τους και να απολαμβάνουν μόνο κατά τις ανάγκες τους”, γέννησαν μόνο ολοκληρωτισμό και διεφθαρμένες ολιγαρχίες.
Η παρότρυνση προς την άσκηση της αρετής, σε μία γνήσια φιλελεύθερη κοινωνία, γίνεται με την έμπνευση που πετυχαίνει η εκπαίδευση και η τέχνη, απευθυνόμενες προς την νεολαία πρωταρχικά, η οποία έχει ακόμη αρκετά ακέραιη την επικοινωνία της με την συνείδησή της, δηλαδή με την Βασιλεία του Θεού. Η θρησκεία απευθύνεται στο άλας της κοινωνίας, χωρίς να επιβάλλεται “υποχρεωτικός εκκλησιασμός” σε όλους τους πολίτες, αλλά και χωρίς να παραμελούμε την αναγκαία χρηματοδότηση των θρησκευτικών ομολογιών, όταν δεν αναιρούν τις συνταγματικές ελευθερίες, βέβαια, με φερετζέδες, κοτσιδάκια και μαντήλες. Περιγράφω στα γρήγορα και εκλαϊκευτικά την ουσία του Φιλελευθερισμού, όπως σαφώς και πληρέστατα την είχε συλλάβει ο Κάντ, μολονότι πολλοί, ακόμη και Καντιανοί, λησμονούν να εκλαϊκεύσουν το πληρέστατο σύστημά του. Δεν είναι δική μου δουλειά, αλλά κάνω σύντομα το κατά δύναμιν, σαν απλός πολίτης.
Ο Νεοφιλελευθερισμός, που κανονικά πρέπει να λέγεται Παλαιοδουλισμός, συστηματικά υπονομεύει όλα τα θεμέλια του γνήσιου Φιλελευθερισμού και είτε οδηγεί στον ολοκληρωτισμό της δεξιάς ή προκαλεί από αντίδραση τον ολοκληρωτισμό της αριστεράς, με τις υποκριτικές ηθικές τους.
Οι “αγορές” των τοκογλύφων πρεσβεύουν τις ολοκληρωτικές και φεουδαρχικές δομές που έχουν κατά καιρούς καταστρέψει τον κόσμο, από τον καιρό της Αρχαίας Ρώμης, επιφέροντας την οικονομική και πληθυσμιακή κατάρρευση και την βαρβαρότητα.
Το Σύνταγμά μας δεν χρειάζεται μεγάλες αλλαγές, χρειάζεται να εφαρμοστεί λιγάκι.
Δυστυχώς, ο 18ος αιώνας υπήρξε ο τελευταίος της φιλοσοφίας.
Βιβλιογραφία για τα πιό πάνω, κατ’ εξοχήν ικανός να προτείνει είναι ο κ. Ανδρουλιδάκης, τον οποίο ευχαριστώ για το έργο του.
Εγώ θα πρότεινα μόνο κάποια έργα του Πόππερ όπως “ Η Ανοιχτή Κοινωνία και οι εχθροί της”, “Τηλεόραση: ένας κίνδυνος για την Δημοκρατία”, “Η ένδεια του Ιστορικισμού”.
Κύριε, Ανδρουλιδάκη, οι σκέψεις σας είναι καίριες και άκρως ουσιαστικές, για τα θεμελιώδη ερώτηματα της βιοτής μας.
Εαν εξαιρέσω κάποιες θέσεις σας, που μπορεί να είναι και υπερβολικά αυστηρές (ο λόγος για τα προιόντα της ”πολιτισμικής βιομηχανίας”. Δεν είναι δυνατόν οι άνθρωποι να ταμπουρωθούν στα δωμάτιά τους και να μελετούν φιλοσοφικά έργα ! Αυτό πάντοτε θα αποτελεί έργο λίγων μόνο ανθρώπων…ο καθείς έχει ανάγκη μέσα στην καθημερινή θολούρα και την αύρα της τέχνης… και φυσικά δεν αναφέρομαι στα υποπροιόντα της), δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω με τις εύστοχες επισημάνσεις σας.
Διαπιστώνει ,όμως, κανείς πολύ εύκολα ότι η θεραπεία που προτείνεται στο παρόν άρθρο είναι η οδός του στοχασμού και της φιλοσοφίας.
Δηλαδή, η γνωστή ουμανιστική συνταγή, που πιστά εφαρμόστηκε στη Δύση και τα απτά αποτελέσματά της, τα βιώνουμε όλοι μας σήμερα.
Μήπως θα έπρεπε κάποια στιγμή και οι διανοούμενοι να κατανοήσουν ότι τέτοιες ελλειμματικές προσεγγίσεις πολύ εύκολα εγκλωβίζουν τη σκέψη, παρά την ελευθερώνουν, πράγμα απαραίτητο για μια πιο ολιστική θεώρηση της ζωής.
Και φυσικά για να γίνω πιο συγκεκριμένος αναφέρομαι σε μια θεώρηση της ζωής, που θα λαμβάνει πολύ σοβαρά υπόψιν και το μεταφυσικό άξονα, ο οποίος βέβαια να υποστασιάζεται στο πρόσωπο του Χριστού, αφού ”ο Θεός τα πάντα εν πάσι”.
Τότε μόνο μπορούμε να ελπίζουμε ότι και τα τραγικά αδιέξοδα της ζωής μας θα αποκτήσουν κάποιο νόημα. Μιλώ για νόημα, γιατί η λύση των προβλημάτων μπορεί και να μην οδηγεί πάντοτε στην πνευματική μας ενηλικίωση.
Βήμα απαραίτητο για να γευτεί η αυθεντική ύπαρξη(η κατάσταση της αγιότητας) τον παράδεισο της αφθαρσίας !
Ένα “σωστό” άρθρο, που δεν “απεικονίζει” όμως την πραγματικότητα!
Στο ερώτημα : “Έχει βελτιώσει πραγματικά η ευημερία (όπου και όσο υπάρχει αυτή) την πραγματική ποιότητα ζωής του ανθρώπου;”
Η απάντηση είναι : Σαφώς ναι!
Η “ανθρωπότητα” ανέρχεται αισίως σε 7 δις κόσμο, χωρίς διακρατικούς πολέμους!
Πότε άλλοτε είχε συμβεί κάτι ανάλογο στο παρελθόν;
Τα Πανεπιστήμια, οι “Ναοί” της γνώσης, ευημερούν όσο ποτέ!
Εκατομμύρια ερευνητές καθημερινά εκτινάσσουν τη ανθρώπινη διανόηση σε ύψη που ουδέποτε μπορούσαμε να φανταστούμε!
Προφανώς ισχύουν όλα τα “αρνητικά”, που αναφέρονται στο άρθρο.
Ποιός μας εμποδίζει όμως, να αφιερώνουμε χρόνο στο να “είμαστε” και όχι στο να “έχουμε”.
Πότε στο παρελθόν μπορούσες από το σπίτι σου να έχεις πρόσβαση σε τόση συσσωρευμένη γνώση όπως σήμερα.
Το ότι επιλέξαμε ως κοινωνία στην Ελλάδα, ζώντας σε μια από τις ομορφότερες “γωνιές” του πλανήτη, να αντικαταστήσουμε την “αξιοκρατία” με την “ευνοιοκρατία” και περνάμε ότι τραγικά περνάμε δε σημαίνει ότι όλος ο κόσμος βρίσκεται στη θέση μας.
Η Αμερική είναι γεμάτη από εμπορικά κέντρα, στα οποία όμως τα βιβλιοπωλεία πάντα έχουν εξέχουσα θέση. Το amazon είναι από τους κορυφαίους ιστοτόπους παγκοσμίως.
Οι Τέχνες, η μουσική, είναι πιο προσιτές από ποτέ!
Οι αρχές του Διαφωτισμού στο υψηλότερο επίπεδο αποδοχής!
Το ότι υπάρχουν πολλοί, που αγωνίζονται για να “έχουν”, ναι υπάρχουν και πάντα θα υπάρχουν!
Η ελπίδα όμως για να “γίνουμε” κάτι ακόμη πιο “αξιόλογο”, πιστεύω ότι είναι πιο ζωντανή από ποτέ!
[quote name=”Σπύρος Μπαρμπάτσαλος”]Η "ανθρωπότητα" ανέρχεται αισίως σε 7 δις κόσμο, χωρίς διακρατικούς πολέμους!
Πότε άλλοτε είχε συμβεί κάτι ανάλογο στο παρελθόν;[/quote]
Ξεφεύγω αγενώς, ίσως, από τον βασικό προβληματισμό του άρθρου: Όμως δεν μπορώ να μην παρατηρήσω (χωρίς πρόθεση να επανέλθω) ότι οι [i]διακρατικοί πόλεμοι[/i] δεν διαφέρουν, επί της ουσίας, σε τίποτα από τις [i]συμμαχικές εκστρατείες[/i].
Ακόμα κι αυτούσιοι, πάντως, ε λ λ ο χ ε ύ ο υ ν_ ανά πάσα… [b]ανυπακοή[/b]: Αρκεί να θυμηθούμε ότι ο α- πο-κλει-στι-κός λόγος εξ αιτίας του οποίου τα ελληνικά, πχ, σύνορα έχουν παραμείνει κατά την τελευταία δεκαπενταετία άθικτα, είναι ότι – ως λαός – δ ε ν αποτολμήσαμε να εφαρμόσουμε τη βούλησή μας να_ μ η_ συμπράτταμε (έχοντας παραχωρήσει αεροπορικές βάσεις ή μεταφορικές διευκολύνσεις) στις εκστρατείες κατά της Σερβίας, του Αφγανιστάν, του Ιράκ, της Λιβύης.
[b]Διατελούμε – λέω – εν… απουσία πολεμική προσβολής, μόνο και μόνο, ενόσω δεχόμαστε να γινόμαστε [i]συνένοχοι[/i] σε τέτοιων διαστάσεων [i]εγκλήματα[/i].[/b]
ΥΓ: Ο Κώστας Ανδρουλιδάκης ευστοχεί συνταρακτικά όταν εντοπίζει ως [i]βαθύτερη αιτία[/i] των τρεχουσών τερατουργιών την_ α δ υ ν α μ ί α_ τ ι θ ά σ σ ε υ σ η ς_ της [b]πλήξης[/b]: Οι προγενέστεροι πόλεμοι εξαπολύονταν χάριν αποκομίσεως λείας. Ο νεοταξικός όμως Πόλεμος (κατά) των (άλλων) Πολιτισμών εξαπολύεται πρωτίστως χάριν, ψυχρής, εξομοιώσεως παντός άλλου ανθρωπολογικού παραδείγματος προς το μετανεωτερικό δυτικό.
[quote name=”Νίκος Δεληνικόλας”] αναγκαία χρηματοδότηση των θρησκευτικών ομολογιών, όταν δεν αναιρούν τις συνταγματικές ελευθερίες, βέβαια, με φερετζέδες, κοτσιδάκια και μαντήλες. [/quote]
Εδώ με μπερδεύτε λίγο, κ. Δεληνικόλα.
Είναι αναίρεση των συνταγματικών ελευθεριών όταν μια θρησκευτική ομολογία εντέλλεται στις γυναίκες να καλύπτουν το κεφάλι τους (κι ο Απόστολος Παύλος συνιστά να το καλύπτουν στην προσευχή, βλ. Α΄ Κορ. 11, 5-10) ή στους ἀνδρες να έχουν κοτσιδάκια;
Οι γιαγιάδες μας που φορούσαν μαντήλες το έκαναν αναιρώντας τις συνταγματικές ελευθερίες;
Ή μήπως οι συνταγματικές ελευθερίες αναιρούνται όταν κάποια “κοσμικἀ” κράτη (όπως Τουρκία, Γαλλία, κλπ.) δεν επιτρέπουν στους πολίτες τους να φορούν μαντήλες σε δημόσιους χώρους;
Ή μικρή εκλαϊκευση περι της αναγκαιότητας του φιλελευθερισμου (με την βάσιμη αντίρρηση του theo στο συγκερκιμένο ζήτημα) με βρίσκει σύμφωνο. Είναι προφανές ότι δια της βίας δε γίνεται να οδηγηθεί κανεις στο καλό επεδή ως μέσο ενάντιο στο σκοπό που θέτει τελικά τον οδηγει σε εκτροχιασμό. Νομίζω όμως ότι η ανάλυση που επιχειρεί το παραπάνω άρθρο δε μιλά για την ανάγκη κάποιας τέτοιας επιβολής, παρά μόνο επισημαίνει την παθογένεια της κοινωνίας μας και ως έθνους και ως κόσμου. Επισημαίνει δηλαδή κάποια βασικά πνευματικά χαρακτηριστικά, που παρότι ποτέ δεν έλλειψαν από την ανθρώπινη ιστορία, σε διάφορετικές ίσως μορφές ή και σε διαφορετική κλίμακα, έχουν αλώσει το εσωτερικό του συγχρονου ανθρώπου. Αν και πιστεύω ότι όλες αυτές οι συζητήσεις έχουν να συνεισφέρουν στο ζήτημα της επίγνωσης, αν τουλάχιστον μετέχουν στην αλήθεια του θέματος που μας απασχολεί, το επόμενο βήμα είναι η γονιμοποίηση αυτής της επίγνωσης με μια πράξη ζωής, μιας καθημερινής προσπάθειας για αυτην την ποιότητα που την ελλειψή της όλοι επισημαίνουμε, αρχίζοντας ο καθεις από τον ίδιο του τον εαυτό.
Όταν εντασσόμαστε σε μία ειδικότερη ομάδα που υπακούει σε συνταγματικά αποδεκτούς κανόνες πρόσθετης συμμόρφωσης, ήτοι κομφορμισμού, είτε στην στολή είτε στην συμπεριφορά, όπως ο στρατός, ένα μοναστήρι, το ιερατείο, φυσικά είναι επιτρεπτοί αυτοί οι περιοριστικοί κανόνες. Πρέπει όμως να ελεγχθεί ότι δεν ασκούν περιορισμούς αντίθετους στο σύνταγμα, τους νόμους και τα δικαιώματα του ανθρώπου. Όταν όμως επιβάλλονται αυτοί οι περιορισμοί στον απλό πολίτη απλά και μόνο επειδή ακολουθεί μία ομολογία, αποτελούν ένα κομφορμισμό ανεπίτρεπτο και αντισυνταγματικό. Γνωρίζω καλά ότι οι φωτισμένοι πνευματικοί, ενίοτε μοναχοί, συμβουλεύουν στα πνευματικά τους παιδιά να ντύνονται φροντισμένα, καλαίσθητα και όχι αντίθετα στον συρμό, ώστε να μην ξεχωρίζουν με την εμφάνισή τους. Το άλας της γης αναγνωρίζεται από το φως των ματιών τους και τα έργα τους, αυτά που δεν μπορούν να κρυφτούν βέβαια, όχι όλα. Δεν αναγνωρίζεται με τις μαντήλες, τους κότσους και τις άλλες φαιδρότητες. Ο φανατισμός είναι πάντα υποκριτικός και χρησιμοποιεί εξωτερικά σχήματα, πρωταρχικά στην ενδυμασία. Οι μάρτυρες δεν ήταν ποτέ φανατικοί και δεν ξεχώριζαν. Η ομολογία δεν γινόταν προκλητικά.
Οι σοφιστείες στο ζήτημα αυτό είναι εύκολη υπόθεση, αλλά η διάκριση και όχι η επιχειρηματολογία αρκούν για την απόρριψή τους. Άλλωστε είναι τόσο πρωτόγονες, πάντα ακολουθώντας τον νοηματικό τύπο: ¨Έχω δικαίωμα να αρνηθώ ένα δικαίωμά μου, αλλιώς με καταπιέζετε¨. Όχι πολίτη, κανένα δικαίωμά σου δεν έχεις δικαίωμα να αρνηθείς. Μπορείς μόνο να μην ασκήσεις δραστηριότητες που είναι προαιρετικές. Μπορείς να μην παντρευτείς και επομένως μπορείς να το κάνεις σαν εκδήλωση υπακοής σε κάποιο δόγμα. Δεν έχεις δικαίωμα να αυτοευνουχιστείς με την βοήθεια γιατρού, ο οποίος θα τιμωρηθεί αν το κάνει. Το δόγμα που θα συστήσει ευνουχισμό ή οιαδήποτε μορφή ακρωτηριασμού, είναι παράνομο. Όποια άτομα, είτε από βλακεία ή επειδή είναι εξαρτημένα οικονομικά ή κοινωνικά, υποχρεωθούν σε οιασδήποτε μορφής συστηματικού κομφορμισμού, όπως η μαντήλα ή ο φερεντζές, πρέπει να προστατευτούν. Τα άτομα που επιχειρούν οιαδήποτε μορφή κάλυψης του προσώπου τους, κοινωνικά πρέπει να τύχουν υποψίας και ειρωνίας, τουλάχιστον.
Αρνούμαι να συνεργαστώ με όσους φορούν μαύρα γυαλιά, ακόμη και αν τους γνωρίζω χρόνια…
Σταματώ και κόβω το κείμενο που έγραψα, γιατί άρχισα να αναπτύσσω υπερβολικά το θέμα της απαξίωσης ή μη των γυναικών, με αφορμή τις μαντήλες της γιαγιάς μου και τα μαύρα ρούχα που φορούσαν οι χήρες, σαφώς αποτέλεσμα του ότι ήταν άτομα με πολύ περιορισμένα συνταγματικά δικαιώματα. Ευκολοαπόδειχτο. Ποιά γυναίκα τα φορά πλέον; Οι γυναίκες, όπως και οι οικονομικά πολύ χαμηλές τάξεις, εμποδίζονταν να δημιουργήσουν πνευματικά πριν αποκτήσουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Δεν είναι παράδοξο που τα τελευταία πενήντα χρόνια οι γυναίκες λάμπουν με έργα που για χιλιετίες ήταν αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών. Λυπάμαι, αλλά αυτό δεν είναι έργο του Χριστιανισμού. Το θέλημα του Θεού δεν έχει γεννηθεί ακόμη επί της γης και η Ορθοδοξία, μολονότι παραμένει πάντα ασύγκριτα ανώτερη από τις άλλες χριστιανικές ομολογίες, έχει βαθειές ουλές από τις κοινωνικές συμβατικότητες της φεουδαρχίας αλλά και του αυταρχικού αστισμού που η ίδια ανέχτηκε. Μία υποφερτή φιλελεύθερη κοινωνία ποτέ δεν υπήρξε τους προηγούμενους αιώνες και παραμένει ένα μελλοντικό έργο, πρωταρχικά της Ορθοδοξίας, η οποία έχει κάθε δικαίωμα να ασχολείται με την Πολιτική και προ παντός άλλου ο Αρχιεπίσκοπος…
Φοβάμαι ότι έγινα προκλητικός.
Συμφωνώ. Όμως η πρακτική αναζήτηση ποιότητας δεν ξεκινά με γκρίνια ή γογγυσμό, ούτε γίνεται απολιτικά. Θέλησα να υπενθυμίσω την πολιτική διάσταση της φιλοσοφίας σε έναν άνθρωπο που εκτιμώ πολύ για την δουλειά του, με αφορμή ένα κείμενό του που θεωρώ υπερβολικά αδύναμο. Ίσως έπρεπε να ερωτηθεί, πριν αναδημοσιευτεί εδώ. Πάντως, στους καιρούς που ζούμε, μου φαίνεται πολύ ηττοπαθές κείμενο, με τους “εγκλεισμούς σε δωμάτια” του Πασκάλ και την “αγοραφοβία” του Άρχοντα Καβάφη. Όταν ένας φίλος σου αρχίζει τα “καταθλιπτικά” του, δεν πρέπει να απαντάς σε ό,τι λέει, αλλά να τον τραντάζεις, θυμίζοντάς του αυτά που και ο ίδιος πρέσβευε όταν ήταν στα καλά του. Έκανα έναν υπαινιγμό, να αφήσει τον καταθλιπτικό 19ο αιώνα των δικαίως απογοητευμένων αστών, όπου φύτρωσαν οι ολοκληρωτισμοί του 20ου αιώνα, και να ξαναγυρίσει στον 18ο και στον πολιτικό Κάντ. Ο Κάντ είναι πιό χρήσιμος σήμερα, από τον πολύ αδύναμο Σοπενάουερ και τον απολογητή του ολοκληρωτισμού Πλάτωνα. Και ο Ανδρουλιδάκης έχει αφιερώσει την ζωή του στην μελέτη και την παρουσίαση του έργου του στην Ελλάδα. Δεν είναι παράξενο που στο κείμενό του αυτό δεν τον αναφέρει;
Από τον μακαρίτη φίλο μου Νίκο Πεντζίκη έχω διδαχτεί να επιμένω στα πράγματα, στους συγκεκριμένους ανθρώπους, στα ίχνη που άφησαν, όχι σε αφηρημένες ιδέες. Από την Εκκλησία διδάσκομαι να τιμώ τους πάσχοντες κι όχι τους διανοούμενους τα θεία, να προτιμώ τον σαρκωμένο λόγο από τις εγκεφαλικές αδολεσχίες.
Γι’ αυτό αγαπώ και την Ιστορία και την αληθινή λογοτεχνία, αυτή που είναι ξεχείλισμα ψυχής, όχι κάποια εκζήτηση μορφής. Είναι αποτυπώματα και ίχνη των συνανθρώπων μου, κεκοιμημένων και ζώντων.
Η γνώση της Ιστορίας σε προσγειώνει. Αντιθέτως, οι αφηρημένες ιδέες και τα φιλοσοφικά συστήματα σε αποκλείουν από την πραγματικότητα και το περιβάλλον σου. Η νοησιαρχία και το υπερτροφικό εγώ σε οδηγούν σ’ έναν ψεύτικο δικό σου κόσμο, στον οποίο, για να μπορέσεις να συνεχίσεις να ζεις, αναγκάζεσαι, εκούσια ή ακούσια, να διαστρεβλώνεις την πραγματικότητα και να παραχαράττεις την Ιστορία, επειδή αλλιώς το εγκεφαλικό σου κατασκεύασμα δεν θα μπορούσε να σταθεί. Κι όταν οι συνομιλητές σου φέρνουν επιχειρήματα από την πραγματικότητα, να ξεμπερδεύεις χαρακτηρίζοντάς τα “πρωτόγονες σοφιστείες”.
[quote name=”Νίκος Δεληνικόλας”]Όχι πολίτη, κανένα δικαίωμά σου δεν έχεις δικαίωμα να αρνηθείς. Μπορείς μόνο να μην ασκήσεις δραστηριότητες που είναι προαιρετικές.[/quote]
Δεν καταλαβαίνω. Το δικαίωμα είναι υποχρεωτικό; Και πώς στέκει τότε το “πάντα μοι ἔξεστι, ἀλλ᾿ οὐ πάντα συμφέρει. Πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾽ οὐκ ἐγὼ ἐξουσιασθήσομαι ὑπό τινος”;
[quote name=”Νίκος Δεληνικόλας”]Όποια άτομα, είτε από βλακεία ή επειδή είναι εξαρτημένα οικονομικά ή κοινωνικά, υποχρεωθούν σε οιασδήποτε μορφής συστηματικού κομφορμισμού, όπως η μαντήλα ή ο φερεντζές, πρέπει να προστατευτούν. Τα άτομα που επιχειρούν οιαδήποτε μορφή κάλυψης του προσώπου τους, κοινωνικά πρέπει να τύχουν υποψίας και ειρωνίας, τουλάχιστον.[/quote]
Να, πώς η νοησιαρχία οδηγεί στον ολοκληρωτισμό: Επειδή εγώ είμαι πιο έξυπνος, πιο “φιλελεύθερος, πιο “προοδευτικός”, αντικομφορμιστής, επειδή τα ξέρω καλύτερα, πρέπει να προστατεύσω κάποια “άτομα” ή “μόρια” (είναι χαρακτηριστική η ψυχρότητα της ορολογίας, για να χαρακτηριστούν κάποιοι συνάνθρωποι), να τους επιβάλλω κανόνες διαβίωσης, συμπεριφοράς, ενδυμασίας, κλπ., ενώ, κατά τα άλλα, είμαι αντικομφορμιστής.
[quote name=”Νίκος Δεληνικόλας”]με αφορμή τις μαντήλες της γιαγιάς μου και τα μαύρα ρούχα που φορούσαν οι χήρες, σαφώς αποτέλεσμα του ότι ήταν άτομα με πολύ περιορισμένα συνταγματικά δικαιώματα. Ευκολοαπόδειχτο. Ποιά γυναίκα τα φορά πλέον; Οι γυναίκες, όπως και οι οικονομικά πολύ χαμηλές τάξεις, εμποδίζονταν να δημιουργήσουν πνευματικά πριν αποκτήσουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα.[/quote]
Όχι οι γυναίκες πρέπει να μην εκδηλώνουν το πένθος τους, γιατί αυτό επιτάσσουν τα δόγματα του Καντ ή όποιου άλλου! Της αγάπης προς τον προσφιλή νεκρό προέχει η πολιτική ορθότητα.
Ναι, οι γυναίκες δημιουργούν πνευματικά όταν αποκτούν πολιτικά δικαιώματα!
Φυσικά οι γυναίκες καλλιτέχνες, συγγραφείς, φιλόσοφοι, εφευρέτες, θετικοί επιστήμονες που δημιούργησαν μέχρι να τους δοθεί το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγσθαι δεν υπάρχουν. Τις έχει διαγράψει από την Ιστορία ο κ. Δεληνικόλας.
[quote name=”Νίκος Δεληνικόλας”]Το θέλημα του Θεού δεν έχει γεννηθεί ακόμη επί της γης και η Ορθοδοξία, μολονότι παραμένει πάντα ασύγκριτα ανώτερη από τις άλλες χριστιανικές ομολογίες, έχει βαθειές ουλές από τις κοινωνικές συμβατικότητες της φεουδαρχίας αλλά και του αυταρχικού αστισμού που η ίδια ανέχτηκε.[/quote]
Να, και οι διαστρεβλώσεις της Ιστορίας!
Ποια φεουδαρχία ανέχτηκε η Ορθόδοξη Εκκλησία;
Και τα δεκάδες εκατομμύρια Άγιοι που έζησαν στη γη δεν σάρκωσαν το θέλημα του Θεού στη ζωή τους και στη ζωή των γύρω τους, των συγκαιρινών και κατοπινών τους, δεν διαμόρφωσαν ένα ήθος σε πολλούς, επειδή μάλλον δεν έφτιαξαν μια κοινωνία όπως την οραματίζονται ο Καντ και ο κ. Δεληνικόλας.
Ω, της ευηθείας!
Η επιφανειακή συμφωνία δεν έχει καμμία αξία. Χαίρομαι όταν αποκαλύπτονται οι πραγματικές διαφωνίες. Γνωρίζω αρκετά ιστορία, όχι μόνο από τους ιστορικούς αλλά και από τις πηγές, ώστε να βγάλω το συμπέρασμα ότι ποτέ πριν δεν πραγματοποιήθηκε μία κοινωνία σύμφωνη με την διδασκαλία της Ορθοδοξίας. Όλη την διάρκεια του Βυζαντίου η Εκκλησία είχε ανεχτεί και αποδεχτεί την δουλεία. Με ποιά σοφιστεία αυτό μπορεί να δικαιολογηθεί; Οι Άγιοι και οι Μάρτυρες αντιμετώπιζαν πάντα διώξεις. Η πραγματική εκκλησία και όχι βέβαια η συμβιβασμένη μερίδα του ιερατείου, ήταν πάντα σε διωγμό ή θανάσιμη απειλή. Ελάχιστο παράδειγμα ο βίος του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου. Το κομμένο χέρι και η γλώσσα του του Άγιου Μάξιμου, του οποίου τα οστά μαθαίνω ότι πρόσφατα βρέθηκαν στην Γεωργία, τί φανερώνουν; … Η Εξάβιβλος του Αρμενόπουλου έχει ένα χωριστό κεφάλαιο “Περί Δούλων” και στην πέμπτη σειρά λέει επί λέξει “Η σκλαβία κοντολογής ομοιάζει με τον θάνατον” (μεταφρ. Σπανού, 1744)… Κυνισμός; …Το κεφάλαιο “Περί Γυναικών” αρχίζει έτσι: “Αι γυναίκες εμποδίζονται από όλα τα Πολιτικά Αυθεντικά οφφίκια, ούτε κρίνουσιν, ούτε εξουσιάζουσιν, ούτε συμβούλιον κάμνουσιν, ούτε υπερμάχουν υπέρ άλλων, ούτε γίνονται φροντισταί. Τας γυναίκας, ωσάν οπού είναι αχαμναί εις τον νουν και πλανώνται εν ευκολία, τας εμπόδισεν ο νόμος από τα Πολιτικά και Αυθεντικά αξιώματα και όχι μόνον διά ταύτα, αλλά και δια τό ανάξιον είναι να εξουσιάζουν αι γυναίκες και να κάθονται εις τα κριτήρια …” Αυτά δεν είναι δυνατόν να τα πρεσβεύει ένα χριστιανικό κράτος αλλά ένα ψευδοχριστιανικό κράτος.
Το κεφάλαιο για τις γυναίκες αποκαλύπτει την άθλια θέση των γυναικών σε όλο το βυζάντιο, φυσικά και στα μεταβυζαντινά χρόνια, των οποίων τα ελάχιστα δικαιώματα πήγαζαν από τον ρόλο που τους αναγνωριζόταν του κηδεμόνα των παιδιών του μακαρίτη, και αυτό υπό όρους… Θυμίζω ότι ο Αρμενόπουλος υπήρξε το πρώτο νόμοθετικό πλαίσιο του Νοελληνικού κράτους, με μόνη την εξαίρεση του κεφαλαίου για τους δούλους, ευτυχώς.
Και ο Καντ και ο άγιος Μάξιμος έκαναν σαφές ότι δεν υπάρχει τρόπος προσέγγισης του Θεού με την νόηση. Η “νοησιαρχία” είναι όρος με τον οποίο, δήθεν φιλοσοφικά, απαξιώνεται αυτός που δεν μας αρέσει. Η αμφισβήτηση του δογματισμού υπήρξε πάντα μεγάλο αδίκημα και το πλήρωσαν όσοι το επιχείρησαν, στην αρχαιότητα, στο Βυζάντιο, στα χρόνια του Κάντ και σήμερα. Δεν απορώ και δεν φοβούμαι το αυθαίρετο μάλωμα.
Η ισόβια μαυρίλα της γιαγιάς μου ήταν προϊόν καταπίεσης που δεν θα ανεχτώ ξανά να επιβληθεί στις γυναίκες, όπως ούτε ο φερεντζές. Δεν θα το ανεχτούν, ούτε και τα παιδιά μου ούτε και η νεολαία που αγαπώ και αγωνίζεται για την ποιότητα και την δημοκρατία. Αυτό είναι δημοκρατία και όχι ολοκληρωτισμός. Διάκριση.
Το ότι ο φερετζές είναι εκούσιος και η μπούρκα η χαρά των γυναικών, εύκολα το βρίσκουμε σε ισλαμικές ιστοσελίδες. Δεν περίμενα όμως να δω να διατυπώνεται ένα παρόμοιο επιχείρημα από οποιονδήποτε στο Αντίφωνο, ότι δήθεν η ισόβια μαυρίλα ήταν εκούσια τιμή της χήρας προς τον άνδρα της. Την “πολιτική ορθότητα” την έβγαλες πάλι από το οπλοστάσιο για μειώσεις ηθικά τις απόψεις μου. Από τα τόσα ουσιώδη με τα οποία συμφώνησες, τον φερετζέ και την μαντίλα βρήκες για να θυμώσεις και ο Κάντ, ο τόσο παρεξηγημένος από τους πολυάριθμους Καντιανούς, σε έκανε να με ταξινομήσεις. Όταν Theo χαρακτηρίζεις ολοκληρωτισμό την αστική δημοκρατία που υποστήριξα, τι νόημα έχει να συζητάμε γιά όλα τα άλλα. Οι απειροελάχιστες γυναίκες που μπόρεσαν να δημιουργήσουν με δυσανάλογα τεράστιες θυσίες τα παλιότερα χρόνια, είναι κυνισμός να χρησιμοποιούνται σαν επιχείρημα ότι δεν υπήρξε ασύστολη καταπίεση και παρεμπόδιση των γυναικών.
Πραγματικά σε είχα παρεξηγήσει πολύ περισσότερο από ότι εσύ.
Τα ίχνη και τις πληγές στο σώμα της Εκκλησίας επισήμανα, που και σήμερα της δημιουργούν μεγάλες δυσκολίες στο έργο της και εμπόδια στην επικοινωνία της με τους νέους. Άλλωστε, ο θυμός σου, Theo, την ίδια πηγή έχει. Όσα βλέπουμε και συλλαμβάνουμε μπορούμε να τα αφήσουμε, όσα δεν βλέπουμε και δεν συλλαμβάνουμε αυτά κουβαλάμε και μας βαραίνουν.
Η αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία με ισχυρό κοινωνικό κράτος είναι το μόνο πολιτικό σύστημα που μπορεί να γεννήσει ελπίδα για το μέλλον και σωστή χριστιανική άσκηση, ενώ η ορθοδοξία μόνο σε αυτό το πολίτευμα μπορεί να επιβιώσει χωρίς διωγμούς. Η Ορθόδοξη ασκητική, για μοναχούς και κοσμικούς, είναι μία συγκροτημένη επιστήμη που δεν χρειάζεται διωγμούς και αυταρχικά πολιτεύματα για να ανθίσει. (Αρκεί η μετά την πτώση αρρώστεια του κόσμου σαν κίνητρο, την οποία ανακαλύπτουμε κάθε στιγμή στην ίδια μας την φύση.) Σε αυτό συμφωνώ με τον όλο Μακρυγιάννη και όχι μόνο με τον αυτολογοκριμένο των απομνημονευμάτων που λάτρεψε η γενιά του 30, με τις φαντασιώσεις της. Τα Οράματα και Θάματα μαζί με τα Απομνημονεύματα αποδέχομαι και δεν εκτιμώ ένα πολίτευμα με λίγους μάρτυρες και αγίους μέσα σε ένα πλήθος βασανισμένων ανθρώπων.
Οι Έλληνες Πατέρες δεν λυπήθηκαν κόπους και θυσίες για να πετύχουν ένα σωστότερο πολίτευμα, ποτέ όμως δεν είπαν ότι το είδαν να πραγματοποιείται. Το μισερό μας σύνταγμα θα το έβλεπαν πιό κοντά στο επίγειο πολίτευμα που επιδίωκαν. Το ίδιο θα μας έλεγε και ο Παπαφλέσσας και ο Διάκος και θα συνέχιζαν την προσπάθεια να το βελτιώσουν. Σίγουρα δεν τους άρεσε ο Καισαροπαππισμός.
Η εκκλησία έχει την δύναμη να επιβιώνει ακόμη και σε ένα φεουδαρχικό πολίτευμα, πολύ πιό δύσκολα σε ένα ολοκληρωτικό, σαν αυτά που επικράτησαν επανειλημμένα και ετοιμάζονται για το μέλλον. Όμως αυτό γίνεται με μεγάλα βάσανα και συμβιβασμούς, ουλές και βλάβες που πρέπει σε καιρούς ειρήνης να τακτοποιούνται. Η χριστιανική διδασκαλία χρησιμοποιήθηκε επανειλημμένα σαν πρώτη ύλη για αυταρχικές και ανθρωποκτόνες ιδεολογίες. Είναι άγνοια της ιστορίας να το αρνούμαστε. Το να λέμε ότι ο Παππισμός είναι αίρεση, επομένως δεν μας ενδιαφέρει, δεν ενδιαφέρει τον Χριστό, δεν είναι συνετή άποψη. Την πρώτη χιλιετία η αιχμάλωτη στους βάρβαρους Ρώμη ήταν πηγή ορθοδοξίας την στιγμή που η Κωνσταντινούπολη καταδίωκε τους Έλληνες Πατέρες. Αυτό είναι ιστορική γνώση. Η ρωσική Ορθοδοξία είχε υπερβολικά υποταχθεί στους φεουδάρχες και η τιμωρία της δεν την άφησε χωρίς βαριές πληγές και βλάβες. Η ύπαρξη των αιρέσεων ή ποικίλων ομολογιών, για να το πω “πολιτικώς ορθώς”, είναι πληγή στο σώμα της Εκκλησίας. Τα άδικα πολιτεύματα πληγή στο σώμα της ανθρωπότητας. Ο Θεός δεν έφιαξε αυτή την επίγεια συμφορά, αυτή την εξορία, για να μας εκπαιδεύσει. Η γνώμη αυτή δεν είναι ορθόδοξη, κι ας την διαβάζουμε στα παγκάρια.
Ίσως ποτέ να μην υπάρξει ένα πολίτευμα ισορροπημένο, πριν από την Δευτέρα Παρουσία. Άλλωστε στην Αποκάλυψη δεν αναφέρεται ποτέ να θριαμβεύει η Εκκλησία σε ιστορικούς χρόνους. Δεν σημαίνει αυτό ότι δεν πρέπει να εξετάζουμε συνεχώς πως θα δημιουργήσουμε ένα σωστό πολίτευμα. Η Εκκλησία πρέπει σε αυτό να έχει ρόλο πρωταγωνιστή. Από το 1821 πάντα είχε ένδοξο ρόλο που της κόστισε πολλούς μάρτυρες, αλλά και ήττες που την πλήγωσαν πολύ, ιδιαίτερα στις καρδιές των νέων, παράδειγμα πρόσφατο αυτοί που ανδρώθηκαν μετά το 1967…
Θα ήθελα να αρέσω, αλλά όχι βλάπτοντας ότι πολυτιμότερο μου δόθηκε.
Αν και το προηγούμενο κείμενό μου είναι υπερβολικά μεγάλο, βιάζομαι να ξαναμιλήσω, ζητώντας συγγνώμη από τον Theo, που τον στενοχώρησα, όντως άθελά μου, γιατί από τα μέχρι στιγμής κείμενά του, δεν φαντάστηκα ότι θα τον ενοχλούσε ακριβώς αυτό το θέμα της απαξίωσης της μαντήλας. Βέβαια, τα μικρά κατά κανόνα αποκαλύπτουν σημαντικές αντιφάσεις και χρωματίζουν τα μεγάλα, επομένως ζητώ συγγνώμη για το ύφος μου και όχι για την εντελώς προσωπική πολιτική άποψη που διατύπωσα. Όταν εντασσόμαστε σε μία συγκεκριμένη ομάδα, πρέπει να πειθαρχούμε στους κανόνες που εκ των προτέρων έχουν βέβαια διατυπωθεί, όπως στολή, κούρεμα, αποχή από θαλασσινά λουτρά κλπ. Γιά τον απλό πολίτη ή χριστιανό, κανένας κανόνας δεν είναι επιτρεπτό να επιβάλλεται, πέραν των νόμων που ψηφίζει η Βουλή, οι οποίοι, βέβαια, υπόκεινται σε κριτική και τροποποίηση ή κατάργηση. Πολιτικά, ό,τι δεν απαγορεύει ο νόμος, επιτρέπεται. Οι πρόσθετοι κανόνες και κάνονες του πνευματικού δεν πρέπει να φανερώνονται ούτε να επιδεικνύονται δημόσια. Από εκεί και πέρα, αν κάποια κοπέλλα θέλει ενίοτε να φορέσει και μπούρκα από εκκεντρικότητα ή μαύρα ισοβίως για να προβάλλει την χηρεία της, με γεια της με χαρά της.