Μ. Ανδρουλάκης: “ Η Παγίδα”

Ο Ισοκράτης επιλέγει

Μίμης Ανδρουλάκης.: Παγίδα, το παράδοξο ή καλύτερα το αδιέξοδο της Αριστεράς σε ζοφερούς καιρούς.
Ρούντολφ Χίλφερντινγκ.: Η παγίδα, κύριε, είναι πρωτίστως οικονομική. Μην ξεχνάτε ότι ήμασταν ηττημένοι και χρεοκοπημένοι υπό τους καταναγκασμούς της επαχθούς Συνθήκης των Βερσαλλιών. Να τη σεβαστούμε σήμαινε νά καταβάλουμε δυσβάσταχτες πολεμικές επανορθώσεις που μας υποχρέωναν σε δραστικές περικοπές του προϋπολογισμού με αποτέλεσμα την κλιμάκωση της ύφεσης και της ανεργίας. Να την καταγγείλουμε μονομερώς θα είχε ως συνέπεια την ανακατάληψη των δυτικών περιοχών του Ρουρ από τη Γαλλία και ενδεχόμενα νέο πόλεμο, τη διακοπή της δανειοδότησης μας από τις δυτικές τράπεζες καί συνεπώς την άμεση χρεοκοπία, με ακόμα πιο τραγική ύφεση και πολύ μεγαλύτερη ανεργία. Ήμουν υπουργός Οικονομικών και το '29 με δεμένα χέρια κι αγωνιζόμουν για την αποπαγίδευσή μας με την αναθεώρηση της Συνθήκης των Βερσαλλιών.  Ήμουν υπουργός πάνω στο Μεγάλο Κραχ, τη «Μαύρη Πέμπτη» του 1929, όταν τα κεφάλαια αποσύρονταν μαζικά από την Ευρώπη για την Αμερική καί η ρευστότητα εξαφανιζόταν. Τα γεγονότα ξεπερνούσαν τον δικό μας έλεγχο.
Μ.Α.: Όμοια με την παγίδα που βιώνουν οι Έλληνες την περίοδο 2009-2013. Είμαστε σαν τους Γερμανούς του Μεσοπολέμου. Να μείνουμε στο ευρώ φαίνεται δυσβάσταχτο με το υπάρχον status quo της Ευρωζώνης. Να φύγουμε μόνοι μας είναι καταστροφικό. Να μας διώξουν μπορεί να είναι Αρμαγεδδών για όλη την Ευρώπη. Σε κάθε απόπειρα να την κοπανήσουμε από την πίσω πόρτα, οι τοίχοι της παγίδας μας μετατοπίζονται και μένουμε πάντα εγκλωβισμένοι. Η κατάσταση μας είναι αφόρητη. Να αποδεχθούμε το πρόγραμμα δανειοδότησης μας ως έχει, τη δική μας Συνθήκη Βερσαλλιών, σημαίνει να ισοσκελίσουμε βίαια τον προϋπολογισμό μας και να αφεθούμε στο καθοδικό σπιράλ εσωτερικής υποτίμησης, ύφεσης, υπερχρέωσης. Να το καταγγείλουμε μονομερώς σημαίνει άμεση κατάρρευση και πολύ πιθανή έξοδο από το κοινό νόμισμα. Η αναθεώρηση των συμφωνιών είναι και ο δικός μας στόχος ογδόντα χρόνια μετά!
Ρ.Χ.: Το παράδοξο είναι ότι ο ψευδο-ριζοσπαστισμός της Δεξιάς και της «Αριστεράς» υπονόμευε την αναθεώρήση της Συνθήκης με στόχο την ελάφρυνση του χρέους και το μορατόριουμ στην καταβολή των επανορθώσεων στο όνομα της πλήρους κατάργησης της! Είχαμε πετύχει να αποδεχθούν οι νικήτριες δυνάμεις την αναθεώρηση του προγράμματος των επανορθώσεων, εφόσον η ύφεση ξεπερνούσε τις προγνώσεις και δεν μας επέτρεπε νά ανταποκριθούμε δίχως να καταστρέψουμε την οικονομία μας. Σκεφθείτε ότι το 1929 οι άνεργοι -ήταν 3.500.000, την επόμενη χρονιά 4.500.000 και το 1931 6.000.000. Τα άκρα και κυρίως οι ναζί κάλπαζαν σε βάρος των σοσιαλδημοκρατών και των μετριοπαθών φιλελεύθερων δυνάμεων του Κέντρου.
Μ.Α.: Έχω στη διάθεση μου μία συγκλονιστική προσωπική επιστολή σας μόλις αποχωρήσατε από την κυβέρνηση. Να δω αν ενθυμείστε σε ποιον τη στέλνετε.
Το πιο τραγικό στην κατάσταση είναι ότι δεν έχουμε να πούμε τίποτα συγκεκριμένο και χειροπιαστό στους ανθρώπους για το πώς θα δώσουμε ένα τέλος στην κρίση. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός τραντάχτηκε πέρα από τις προσδοκίες μας. Η λύση της πιστωτικής κρίσης βρίσκεται στην Αμερική καί στη Γαλλία, κι εκεί εμείς έχουμε ελάχιστη επιρροή. Λίχως διαθέσιμη σοσιαλιστική λύση στο χέρι, κερδίζουν οι κομμουνιστές και οι ναζί, η πολιτική κρίση βαθαίνει γιατί οι αγώνες μας να διατηρήσουμε τη δημοκρατία δεν επαρκούν για να καλύψουν τις ψυχολογικές ανάγκες των μαζών.
Δηλώνετε δηλαδή με απελπισία την ανημποριά της σοσιαλδημοκρατίας να τα βγάλει πέρα. Με καταπλήσσει η αδυναμία σας να φανταστείτε μία οποιαδήποτε αντι-υφεσιακή πολιτική.
Ρ.Χ.: Η επιστολή πρέπει να είναι σε σύντροφο...
Μ.Α.: Είναι στον παλιό μέντορα σας και πάντα στενό φίλο σας, τον γερο-Κάουτσκι, τον πιο σημαντικό μαρξιστή της Δεύτερης Διεθνούς.
Ρ.Χ.: Πρέπει να αντιληφθείτε ότι το αντικειμενικό εξωτερικό εμπόδιο σε μία αντικυκλική αντιυφεσιακή πολιτική ήταν οι προβλέψεις της Συνθήκης των Βερσαλλιών για τις επανορθώσεις.
Μ.Α.: Ναι, αλλά όχι απόλυτα. Η παγίδα όπου πέφτετε είναι και διανοητική. Είναι η παγίδα της Οικονομικής ορθοδοξίας της εποχής. Παγίδα της αντιπληθωριστικής πολιτικής που αποδεσμεύει το θανατηφόρο σπιράλ ύφεσης - χρέους. Παγίδα του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού, ενώ χρειάζονταν δημοσιονομικά και νομισματικά διεγερτικά για να αυξηθεί η συνολική ζήτηση και να επανέλθει η πλήρης απασχόληση. Εσείς, όμως, από νέος είχατε τη σταθερή άποψη ότι η υποκατανάλωση δεν αποτελεί την αιτία της κρίσης και πως κάθε δημοσιονομική ένεση παραμορφώνει τη λειτουργία της οικονομίας. Παγίδα του «Χρυσού Κανόνα», της αναγωγής του μάρκου στον χρυσό. Αλλά το σκληρό νόμισμα συμφέρει τους δανειστές σας, όχι εσάς τους χρεώστες. Παγίδα «απομόχλευσης», όπου όλοι σπεύδουν να πουλήσουν περιουσιακά στοιχεία για να εξοφλήσουν τα χρέη τους, οι τιμές τους πέφτουν, η ύφεση μεγαλώνει και συνεπώς ανοίγει ο φαύλος κύκλος. Όσο πληρώνονται οι οφειλές, τόσο αυξάνονται τα χρέη! Παγίδα ρευστότητας, καθώς, αν υλοποιούνταν τα σχέδια σας για επαρκή πιστωτικά διαθέσιμα με εγγύηση τα αποθέματα σε χρυσό, ακόμα και αν το επιτόκιο ήταν μηδενικό, δεν θα ήταν αρκετά χαμηλό ώστε οι άνθρωποι να δανειστούν για να επενδύσουν αφού η ζήτηση θα είχε καταποντιστεί. Παγίδα του «τσιγκούνη», στην οποία πέφτουν οι κοινωνίες όταν έχουν υπερδανειστεί στο παρελθόν. Όλοι αποταμιεύουν και ξοδεύουν λιγότερο μέσα στην κρίση, η ζήτηση πέφτει, η οικονομία συρρικνώνεται, οι επιχειρήσεις δεν επενδύουν και τελικά καταλήγουμε στο «παράδοξο της φειδούς»: όσο οι άνθρωποι κάνουν οικονομίες σαν άτομα, τόσο η κοινωνία συνολικά εξοικονομεί λιγότερα. Παγίδα του αναπόφευκτου. Ίσως είχατε υιοθετήσει τη θέση της αυστριακής σχολής οικονομολόγων, των αντιπάλων συμφοιτητών σας, όπως του Χάγιεκ, στο σεμινάριο του καθηγητή Μπεμ-Μπάβερκ, ότι είναι μοιραίο ένα αποπληθωριστικό υφεσιακό ξεφούσκωμα της οικονομίας μετά από ένα επενδυτικό μπουμ και συνεπώς η πολιτική έπρεπε να παραμείνει αμέτοχη και να αφήσει τα πράγματα να εξελιχθούν μόνα τους. Τέλος, παγίδα μίας μαρξίζουσας πεποίθησης ότι ο καπιταλισμός θα αυτοθεραπευτεί μέσα από την κρίση του, η οποία θα διατρέξει τον κανονικό κύκλο της και η οικονομία θα επανέλθει στην ομαλότητα. Έλα όμως που εδώ δεν είχαμε μία συνήθη κυκλική κρίση, αλλά μία ιστορική κρίση που μπλόκαρε όλο τον μηχανισμό της αναπαραγωγής του καπιταλιστικού συστήματος. Το τζίνι βγήκε από το μπουκάλι του καπιταλισμού και μόνο του δεν θα επέστρεφε μέσα. Κάποιος τρίτος έπρεπε να δράσει σαν «ξοδευτής της έσχατης ανάγκης» για να βάλει μπροστά την ατμομηχανή της ζήτησης και να αυξήσει την απασχόληση.

Ο Ισοκράτης σχολιάζει

Το κεφάλαιο αυτό με τον τίτλο “Η παγίδα” βρίσκεται στο βιβλίο του Μ. Ανδρουλάκη, που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο από τις εκδόσεις “Πατάκη”, “Όπλων κρίσις”. Με τον τίτλο του παραπέμπει, ευφυέστατα, στην “κρίσι” των Αχαιών για το ποιος θα πάρει τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα, ο Αίας ή ο Οδυσσέας. Η απάντηση του Ανδρουλάκη είναι...ο Οδυσσ-Αίας!!!
Πέρα από το εξαιρετικά ευφυές αυτό λογοπαίγνιο, υπάρχει η από άλλον δρόμο προσέγγιση του ίδιου ζητήματος. Ότι, δηλαδή, η απάντηση σε ένα πρόβλημα, στο εκάστοτε πρόβλημα, δεν είναι η αποδοχή του διλήμματος “είτε-είτε” αλλά η  υπέρβασή του με την αναγωγή του σε ένα άλλο, τρίτο, επίπεδο. Εδώ η τριλεκτική τίθεται και ξανατίθεται χωρίς να ονομάζεται. Ίσως και γι' αυτό το βιβλίο του Μίμη να έχει ιδιαίτερη αξία.
Αξία έχει και για τα ιστορικά διδάγματα που επικαλείται. Ένα από αυτά είναι και ο “νεκρικός διάλογος” με τον Ρ. Χίλφερντινγκ υπουργό οικονομικών της Κυβέρνησης της Βαϊμάρης. Τμήμα αυτής της συζήτησης είναι και “Η παγίδα”.
Αξία επίσης έχει, το βιβλίο, γιατί δείχνει έναν δρόμο, μια μέθοδο, να σκεφτεί η Αριστερά. Ανεξάρτητα αν διαφωνεί κανείς ή πόσο διαφωνεί.
Αξία έχει και για τον Αριστερό που καλείται να αποφασίσει σε ποιον θα δώσει τα όπλα του Αχιλλέα. Στην “κρίσι” αυτή των “όπλων” δεν θα πρέπει να αψηφίσει, ψηφίζοντας, κανένα από τα μεγάλα διδάγματα της ιστορίας, διδάγματα που μέχρι πρότινος ήταν ζωντανά και τώρα, όπως φαίνεται,  έχουν τελείως λησμονηθεί.
Όμως, το βιβλίο, αν και θέτει το ζήτημα του “τι να κάνουμε;”- ή “τι να μη κάνουμε” - σε όποιον προαλείφεται για να “κυβερνήσει” το “ακυβέρνητο καράβι”, δεν θέτει το ζήτημα του “τι να κάνουμε;” σε εκείνους που κωπηλατούν στο “ακυβέρνητο καράβι”. Δεν περιέχει, η μέθοδος του αγαπητού Μίμη, ούτε καν μία νύξη για ένα μεγάλο κι εκτενές σχέδιο κινητοποίησης του λαού ώστε, και ο λαός σε Λαό να ανυψωθεί, και το δίλημμα να υπερβαθεί μετατοπιζόμενο στο επίπεδο της Παραγωγικής Ανασυγκρότησης της Πατρίδας και της Πνευματικής Ανασυγκρότησης του Έθνους. “Η Παγίδα”, Μίμη, φαίνεται πως δεν αφήνει κανέναν να ξεφύγει, ακόμα και αν αυτός έχει καλά μελετήσει τη φυσιολογία της.  Είναι δε, πρωτίστως, “διανοητική” όπως θα έλεγες  εσύ και “πνευματική” όπως θα έλεγα εγώ. Ήγουν, του μυαλού και της ψυχής, όπως και οι δυο, φαντάζομαι, πως τριλεκτικώς θα συμφωνήσουμε!