του Σπύρου Μανουσέλη
Αποκαλύπτοντας τα μυστικά της πολυπρόσωπης νόησης
Μία γνωσιακή επανάσταση βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη· την πραγματοποιούν οι «Γνωσιακές Επιστήμες» οι οποίες επιχειρούν, με εντελώς νέες μεθόδους, να κατανοήσουν το πολυτιμότερο όργανο του σώματός μας: τον ανθρώπινο νου. Από άλυτο φιλοσοφικό ή θεολογικό αίνιγμα, ο ανθρώπινος νους έχει σήμερα μετατραπεί σε πρώτης τάξεως επιστημονικό πρόβλημα, η διερεύνηση του οποίου γεννά όχι μόνο πολύτιμη γνώση αλλά και τεχνολογία. Και η χώρα μας; Παρά τις εγγενείς δυσκολίες, δεν παρακολουθεί εντελώς αμέτοχη αυτές τις συναρπαστικές εξελίξεις.
Η γέννηση ενός νέου επιστημονικού πεδίου έρευνας είναι πάντα ένα αποφασιστικής σημασίας ιστορικό γεγονός, μια ριζική τομή σε σχέση με το παρελθόν: κλείνει οριστικά με μια σειρά από εννοιολογικές και μεθοδολογικές επιλογές του παρελθόντος ενώ, ταυτόχρονα, ανοίγει άγνωστες δυνατότητες στην ανθρώπινη σκέψη. Η Γνωσιακή Επιστήμη (Cognitive Science) είναι το μεγαλόπνοο και φιλόδοξο πρόγραμμα ενοποίησης διαφορετικών και απομονωμένων κατά το παρελθόν γνωστικών κλάδων -γλωσσολογία, ψυχολογία, νευροεπιστήμη, τεχνητή νοημοσύνη, ανθρωπολογία και φιλοσοφία του νου- με σκοπό τη βαθύτερη και ενιαία κατανόηση της ανθρώπινης νόησης.
Συνήθως η έννοια «γνωσιακός» αντιπαρατίθεται στην έννοια «συναισθηματικός». Πράγματι, κατά τα αρχικά στάδια της ανάπτυξής της, η γνωσιακή επιστήμη επέλεξε να αυτοπεριοριστεί στις «ψυχρές» υπολογιστικές διεργασίες του νου. Σταδιακά όμως ανακάλυψε τρόπους για να ενσωματώσει και τη «συναισθηματική νοημοσύνη» στην ανάλυσή της.
Η επικρατέστερη και θεμελιώδης ερευνητική υπόθεση της γνωσιακής επιστήμης υποστηρίζει ότι η φύση όλων των νοητικών φαινομένων είναι υπολογιστική: τα νοητικά φαινόμενα είναι αφηρημένα υπολογιστικά φαινόμενα και ο ίδιος ο νους δεν είναι παρά μια πολύπλοκη υπολογιστική διεργασία, ανεξάρτητη από το υπόστρωμα που τον υλοποιεί! Ολα τα νοητικά φαινόμενα (αντίληψη, συλλογισμός, κατανόηση και παραγωγή γλώσσας κ.ο.κ.) μπορούν να αναλυθούν ως υπολογιστικές διεργασίες και συνεπώς να προσομοιωθούν από την κατάλληλη υπολογιστική μηχανή. Για τη γνωσιακή επιστήμη, λοιπόν, οι υπολογιστές θα αποτελέσουν το ιδανικό πεδίο ελέγχου και πειραματισμού των περισσότερων θεωριών της.
Ο νους ως υπολογιστική μηχανή
Η «Ε» ζήτησε από τη Στέλλα Βοσνιάδου, διαπρεπή Ελληνίδα καθηγήτρια γνωσιακής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με πλούσιο και διεθνώς αναγνωρισμένο επιστημονικό και συγγραφικό έργο, να μας ξεναγήσει στον περίπλοκο, λόγω των διαφορετικών επιστημονικών προσεγγίσεων και κλάδων, κόσμο της γνωσιακής επιστήμης. Ειδικότερα, της ζητήσαμε να μας ενημερώσει για το ποιες δυνατότητες ειδικών σπουδών και ερευνών υπάρχουν στον τόπο μας. Αξίζει να σημειωθεί ότι, παράλληλα με το διδακτικό της έργο, η Στέλλα Βοσνιάδου διευθύνει το Εργαστήριο Γνωσιακής Επιστήμης του τμήματος Μεθολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης (ΜΙΘΕ). Επίσης, είναι υπεύθυνη για την αξιόλογη σειρά βιβλίων «GUTENBERG ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ», ενώ διευθύνει το ετήσιο επιστημονικό περιοδικό «ΝΟΗΣΙΣ», καθώς και το περιοδικό «ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ» της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας.
Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η σημαντικότερη προσφορά των γνωσιακών επιστημών στην κατανόηση του ανθρώπινου νου;
«Η σημαντικότερη ίσως προσφορά της γνωσιακής επιστήμης στη μελέτη του νου είναι η ιδέα ότι η σκέψη και η νόηση δεν είναι μία άυλη ουσία που υποκινείται από θεϊκά πνεύματα, αλλά ένα σύστημα οργάνων υπολογισμού εξειδικευμένων στην επεξεργασία πληροφοριών που έρχονται από το περιβάλλον. Οι γνώμες διίστανται στη γνωσιακή επιστήμη για το αν υπάρχει ένα ενοποιημένο σύστημα νόησης ή πολλά εξειδικευμένα συστήματα, τα οποία έχουν προκύψει από την εξέλιξη μέσω φυσικής επιλογής για να λύσουν διάφορα προβλήματα αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με το περιβάλλον του. Οι περισσότεροι συμφωνούν όμως στο γεγονός ότι ο νους βασίζεται στις λειτουργίες του εγκεφάλου που μας επιτρέπουν να βλέπουμε, να συγκρατούμε πληροφορίες, να αισθανόμαστε, να μιλάμε και να σκεφτόμαστε. Οι λειτουργίες αυτές του εγκεφάλου είναι λειτουργίες επεξεργασίας πληροφοριών ή υπολογιστικές λειτουργίες.
Στη διαμόρφωση της υπολογιστικής θεώρησης του νου έπαιξε κεντρικό ρόλο η αναλογία νου-υπολογιστή. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένας υπολογιστής. Οπως αναφέρει ο Πίνκερ (1997) στο βιβλίο του "Πώς δουλεύει ο νους", για να εξηγήσουμε πώς πετούν τα πουλιά χρησιμοποιούμε τις αρχές της μηχανικής των ρευστών. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα πουλιά είναι αεροπλάνα. Το επιχείρημα δεν είναι ότι ο ανθρώπινος νους είναι ένας υπολογιστής, αλλά ότι και οι υπολογιστές και ο εγκέφαλος είναι ικανοί να επεξεργάζονται πληροφορίες για τους ίδιους εν μέρει λόγους».
Πώς αυτή η προσπάθεια αυτοκατανόησης του ανθρώπου, μέσω της Νέας Επιστήμης του Νου, μπορεί να μετατραπεί σε ωφέλιμη και αποτελεσματική «τεχνολογία της γνώσης»; Ποιες είναι τελικά οι πρακτικές συνέπειες και οι εφαρμογές αυτών των γνώσεων;
«Ενα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της γνωσιακής επιστήμης είναι η διεπιστημονικότητα. Η γνωσιακή επιστήμη συνδυάζει την εμπειρική μεθοδολογία της γνωστικής ψυχολογίας και των άλλων κοινωνικών επιστημών με τις απεικονιστικές μεθοδολογίες των νευροεπιστημών και την προσομοίωση της τεχνητής νοημοσύνης για να δημιουργήσει μηχανικά συστήματα που μιμούνται τις λειτουργίες της νόησης. Με άλλα λόγια, η γνωσιακή επιστήμη προσφέρει μηχανιστικές εξηγήσεις του νου.
Από τη στιγμή που ο Καρτέσιος φαντάστηκε το σώμα ως μηχανή, μπήκαν και οι βάσεις για τη γέννηση της ιδέας ότι και ο νους μπορεί να είναι μία μηχανή. Οι μηχανιστικές εξηγήσεις έχουν πολλά πλεονεκτήματα. Οταν έχω φτιάξει ένα μοντέλο που δουλεύει, μια μηχανή, σημαίνει ότι έχω καταλάβει τη λειτουργία αυτού που θέλω να εξηγήσω. Επί πλέον, οι εξηγήσεις που προσφέρει η σημερινή υπολογιστική θεωρία δεν είναι οι συνηθισμένες μηχανιστικές εξηγήσεις.
Η ιδέα ότι ο νους μπορεί να είναι μια μηχανή επεξεργασίας πληροφοριών, μια υπολογιστική μηχανή, εκφράστηκε πρώτα από τον μαθηματικό Αλαν Τιούρινγκ και στη συνέχεια αναπτύχθηκε από τους επιστήμονες της πληροφορικής Herb Simon, Marvin Minsky και Alan Newell, τους ψυχολόγους George Miller και Jerome Bruner και τους φιλόσοφους Hillary Putman και Jerry Fodor.
Εφόσον η γνωσιακή επιστήμη έχει ως βασικό σκοπό να φτιάξει υπολογιστικές μηχανές που προσομοιάζουν στις λειτουργίες της νόησης, εμπλέκεται συγχρόνως και στην παραγωγή μιας τεχνολογίας της γνώσης και της νόησης. Και οι επιτυχίες της είναι πολλές, ιδιαίτερα στους τομείς της αντίληψης (τεχνητή όραση) και της γλώσσας (επεξεργασία του λόγου). Σήμερα η επικοινωνία μας με νοήμονες μηχανές είναι ένα σημαντικό κομμάτι της καθημερινής μας ζωής, αρχίζοντας από τον υπολογιστή που έχουμε στο γραφείο ή στο σπίτι μας σε όλων των ειδών τα προηγμένα συστήματα μηχανικής μάθησης, γλωσσικής τεχνολογίας, ανάλυσης κειμένων και λήψης αποφάσεων». *
πηγή: Ελευθεροτυπία 22/11/2008
