Είναι δυνατόν να ξεπεραστεί ο Πλατωνισμός;

2
2091

Ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος (Καθηγητής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης και Ορθοδόξου Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου του Cambridge) μίλησε με θέμα: «Είναι δυνατόν να ξεπεραστεί ο Πλατωνισμός;» και απάντησε στις ερωτήσεις του κοινού

Η εκδήλωση πραγμαποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2018 στο Πολιτιστικό Κέντρο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, στα πλαίσια του  21ου Συνεδρίου Μεταπτυχιακών Φοιτητών Θεολογίας με τίτλο Η συνάντηση Ελληνισμού και Χριστιανισμού - Η διαχρονική σχέση, οι συνέπειες και ο απόηχος της συνάντησης από την ύστερη αρχαιότητα ώς τις μέρες μας.

2 Σχόλια

  1. Ἀπό τήν ἀνωτέρω ἐξαιρετική ὁμιλία τοῦ π. Νικολάου Λουδοβίκου, ἐκτός τῶν ἄλλων, ἐντύπωση μοῦ προξένησε ἡ ἀναφορά του στή Σούδα «ὁ Πλάτων ἀνθρωπίνου σώματος οὐχ ἥψατο». Εἶναι μυστήριο ἡ προσωπική ἐρωτική-σεξουαλική ζωή τοῦ Πλάτωνα πού μίλησε καί ἐξύμνησε τόν ἔρωτα ὅσο οὐδείς ἄλλος φιλόσοφος.
    Ὁ Δημήτρης Γληνός γράφει σχετικά στήν εἰσαγωγή του στήν μετάφραση τοῦ Σοφιστοῦ: «ὁ Πλάτωνας μίλησε γιά τόν ἔρωτα ὅσο καί ὅπως κανένας ἄλλος φιλόσοφος. Ὁ ἔρωτας εἶναι γι᾽ αὐτόν τό ὑπέρτατο ψυχοκίνητρο, δύναμη ἐξυψωτική καί κοσμοπλαστική, ἀνάταση τῆς ψυχῆς πρός τό “ὄντως ὄν”. Καί ὅμως δέ γνωρίζουμε τίποτα γιά τήν προσωπική του ἐρωτική καί γενετήσια ζωή…
    Στάθηκεν ἄραγες ὁ Πλάτωνας σ᾽ ὅλη του τή ζωή ἕνας ἀπόλυτος ἀσκητής στόν ἔρωτα; Καί ἄν δέ φαίνεται πουθενά καμιά σχέση του μέ τή γυναῖκα, ποιές εἴταν οἱ προσωπικές του περιπέτειες μέ τήν ἄλλη μορφή ἐρωτικῆς σχέσης, σωματικῆς καί ψυχικῆς, πού ἐπικρατοῦσε στόν κοινωνικό περίκοσμό του στά χρόνια του;
    Ἄν, ὄπως θέλουνε πολλοί νά συμπεράνουν, ὁ Πλάτωνας εἴτανε στήν πραγματική του ζωή ἕνας ἀπόλυτος ἀσκητής στόν ὑλικόν ἔρωτα, γεννιέται τό πρόβλημα, ἄν αὐτό ἔγινε ἀπό φυσιολογικά ἤ ἀπό ψυχοπαθολογικά αἴτια ἤ ἀπό θεληματική συνειδητήν ἀπόφασην, ἐμπνευσμένην ἀπό βιοθεωρητικήν ἀντίληψη ἀνάλογη μέ κείνη πού γέννησε τό χριστιανικόν ἀσκητισμό. Τί τόν ἔσπρωξε στόν ἀσκητισμό;
    Καί παραπέρα ἀκόμη, ἄν ἡ φιλοσοφία του πραγματικά καθορίζεται ἀπό μιά τέτια στάση ἀπέναντι στή ζωή καί ἀπό τή μετοχέτεψη κι ἐξύψωση τῆς ἀνικανοποίητης ὁρμῆς, γεννιέται τό πρόβλημα, ποιά σημασία ἔχει γιά τό φυσιολογικόν ἄνθρωπο μιά φιλοσοφία, πού γεννιέται ἀπό μιά τέτια τοποθέτηση;
    Τό ζήτημα ὅμως τῆς πλατωνικῆς ἀντίληψης γιά τόν ἔρωτα ἔχει καί μιά κοινωνική πλευρά, πού σχετίζεται καί μέ τήν προσωπική του στάση ἀπέναντι στόν ὁμόφυλον ἔρωτα. Ὁ ὁμόφυλος ἔρωτας εἴτανε θεσμός τῆς κρητοσπαρτιατικῆς στρατιωτικῆς ἀριστοκρατίας, πού ἀπό κεῖ ἴσως μεταδόθηκε στίς γαιοχτημονικές ἀριστοκρατίες καί ἄλλων πολιτειῶν καί τῆς Ἀθήνας.Ἡ ἰωνική δημοκρατική ἀντίληψη τόν ἀποδοκιμάζει. Μήν ἄραγες καί ἀπ᾽ αὐτό ξεκινάει ἡ ἀπολογητική ἐξιδανικευτική προσπάθεια, πού ἀποκορυφώνεται στό πλατωνικό “Συμπόσιο”;
    Ὑπάρχει ὅμως κι ἕνα τρίτο πρόβλημα στόν πλατωνικόν ἐρωτισμό. Ἡ σχέση του μέ τόν Σωκράτη.Ἐκείνη ἡ γεμάτη θαμασμό, στοργή καί παθητικήν ἀνάμνηση φιλία, πού ἔδεσε τό μαθητή πρός τό δάσκαλο καί δέν ἔσβησε ποτέ ὥς τό θάνατο τοῦ Πλάτωνα, μήν εἴταν ὁ μοναδικός του ἔρωτας, ἕνας ἐξυψωμένος πνευματικός ἔρωτας, ὅπως ἀκριβῶς μᾶς τόνε ζωγράφισε μέ τόσο ὑπέροχα χρώματα, μέ τόση ἱερή συγκίνηση ὁ ἴδιος ὁ Πλάτωνας στό “Φαῖδρο” καί στό “Συμπόσιο” καί ἀλλοῦ;»
    Αὐτά γράφει ὁ Δημήτρης Γληνός γιά τήν προσωπική ἐρωτική ζωή τοῦ Πλάτωνα. Ἐπί πλέον ὅμως προβαίνει καί σέ μία ψυχαναλυτική ἑρμηνεία τοῦ Πλατωνικοῦ ἐρωτισμοῦ καί τοῦ Πλατωνικοῦ ἔργου. Ἄς τόν ἀκούσουμε: «Ἡ ψυχολογική μου ὑπόθεση σχετικά μέ τόν Πλάτωνα εἶναι τούτη δῶ: Ὁ Πλάτωνας ὄντας τό τελευταῖο, τό κανακάρικο παιδί ἀπό τόν πρῶτο γάμο τῆς μητέρας του, ἐκθρονίστηκε, μέ τό δεύτερο γάμο, πού ἔφερε στό σπίτι μητρυιό, ἀδελφό ἀπό ἄλλη μητέρα καί νέον ἀδελφό ἀπό τή δική του μητέρα. Τό συναιστηματικό πλέγμα πρός τή μητέρα του ἔγινε ἀρνητικό.Ἀπό τοῦτο ἐπήγασεν ἡ λήθη τῆς μητέρας, ἡ ἀρνητική στάση ἀπέναντι στό γάμο καί τή γυναῖκα γενικά, τό σεξουαλικό ἀνικανοποίητο. Τοῦτο συνδυασμένο πρός τήν ἀρνητική στάση τοῦ ἀριστοκράτη Πλάτωνα ἀπέναντι στό κοινωνικοπολιτικό περίγυρο, πού ἐπικρατοῦσε στήν Ἀθήνα, ἐτόνωσε τό ἄτολμο στοιχεῖο τοῦ χαρακτῆρα του. Ὁ Πλάτωνας ἔγινε ἕνας timide ἀπέναντι στό θετικό ζήσιμο τῆς ζωῆς. Ἡ φυγή ἀπό τήν πραγματικότητα (ἐρωτική ζωή, πολιτική ζωή) δημιούργησε τήν ἐξιδανικευτική ροπή πρός τό ἀπόλυτο καί τήν ἀσκητική καί μυστικιστική θρησκευτική διάθεση. Ἡ ντροπαλοατολμία του καί ἡ φυγή του τόν ἀνάγκασε νά κάψει τά πρῶτα δοκίμια τῶν τραγωδιῶν του, ἐνῶ εἴτανε προικισμένος μέ τόση φαντασία καί μορφοπλαστικήν ἱκανότητα μέ τό λόγο. Δέν τόλμησε νά παρουσιαστεῖ στή δραματική σκηνή, νά ἀντιμετωπίσει ὁ ἴδιος τό κοινό. Δέν τόλμησε νά παρουσιαστεῖ ποτέ στήν πολιτική κονίστρα, ἐνῶ εἶχε τόσα πολλά καί ὑψηλά νά πεῖ στούς συμπολίτες του. Καί στή Σικελία, πού τρεῖς φορές πῆγε γιά πολιτικούς σκοπούς καί μέ μεγάλα πολιτικά σχέδια, πήγαινε γιά μυστικοσύμβουλος ἀπό τά παρασκήνια καί ὄχι νά πολιτευτεῖ ὁ ἴδιος. Τέλος δέν τόλμησε ποτέ νά παρουσιάσει μιά θεωρία γιά δική του, παρά πάντα ἔβαλε τίς γνῶμες του στό στόμα ἄλλων, τοῦ Σωκράτη, τοῦ Ἐλεάτη ξένου, τοῦ Τίμαιου, τοῦ ἀνώνυμου Ἀθηναίου. Ἡ σχέση του μέ τό Σωκράτη εἶναι ἕνας ἰδανικός ἔρωτας πνευματικός πρός τόν ἄντρα-πατέρα, τόν ἐξιδανικευμένο ἐνάρετο ἄνθρωπο.
    Τό διπλό ἀνικανοποίητο (ἐρωτικό-πολιτικό) ἐξηγεῖ τέλος τή δύναμή του γιά τήν ἀδιάκοπη ἀνανέωση τῶν θεωριῶν του. Ὁ Πλάτωνας ἔμεινε πάντα ἕνας ἔφηβος.
    Ἡ ψυχαναλυτική τούτη ὑπόθεση, πού ἐδῶ τή διατυπώνω στά βασικά στοιχεῖα της, ἔχει ἀνάγκη ἀπό βαθύτερη διερεύνηση. Μιά εἰδική μελέτη εἶναι ἀνάγκη νά γραφεῖ γιά τοῦτο τό θέμα, γιά νά ἀποδείξει, ἄν στέκεται ἤ ὄχι τούτη ἡ ἑρμηνεία». (Πλάτωνος, Σοφιστής, εἰσαγωγή-μετάφρασις-σχόλια Δ. Ἀλεξάνδρου, δ.φ., ἐκδοτικός οἶκος Ι. Ζαχαρόπουλου, Ἀθῆναι 1940, σελ. 86 ἕως 89. Σημείωση δική μου: τό ὄνομα Δ. Ἀλεξάνδρου εἶναι ψευδώνυμο τοῦ Δ. Γληνοῦ λόγῳ πιθανόν τῆς δικτατορίας τοῦ Μεταξᾶ).
    Βέβαια ἡ ἀνωτέρω ψυχαναλυτική ἑρμηνεία τοῦ Πλατωνικοῦ ἐρωτισμοῦ καί ἔργου εἶναι, νομίζω, «τραβηγμένη ἀπό τά μαλλιά». Τήν κατέθεσα ὅμως γιατί παρουσιάζει κάποιο ἐνδιαφέρον

  2. Μα φυσικά. Τώρα που θα μιλάνε για αλήθειες μόνο τα ρομπότ, πώς να μην είναι δυνατόν να ξεπεραστεί ο Πλατωνισμός;
    Ίσως έτσι βγούμε από το σπήλαιο επιτέλους…

Σχολιάστε:

Πληκτρολογήστε το σχόλιό σας
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ