Λάκης Προγκίδης
Φθάσαμε στο τέλος καί της φετινής Συνάντησης, η οποία, όπως είπα καί στην αρχή, ήταν αφιερωμένη στη μνήμη της Μαρίας Γκούμα.
Σύμφωνα με την συνήθεια, ήρθε η στιγμή για ν’ανακοινωθεί το θέμα της επόμενης Συνάντησης. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί νά γίνει φέτος γιατί δεν θα υπάρξει επόμενη Συνάντηση. Νομίζω ότι οφείλω νά σας εξηγήσω τον λόγο.
Βέβαια δεδομένης της άσχημης οικονομικής κατάστασης που επικρατεί στη χώρα μας καί γενικότερα στην Ευρώπη, ο καθένας μπορεί νά συμπεράνει αμέσως ότι αυτή είναι η αιτία της διακοπής. Όχι, καθόλου. Επί δεκατέσσερα χρόνια, για τις Συναντήσεις μας, η οικονομική κατάσταση ήταν πάντα πολύ δύσκολη. Επειδή όμως πολλοί φίλοι, εδώ καί στο εξωτερικό, είχαν πειστεί για την σημασία αυτής της ετήσιας δραστηριότητας του Atelier du roman στην Ελλάδα, κάναν τα πάντα, κάθε χρόνο, ώστε νά ξεπερνιέται το μέγιστο αυτό εμπόδιο της χρηματοδότησης. Όχι, το επαναλαμβάνω, δεν είναι το οικονομικό πρόβλημα αυτό που θα μπορούσε ν’αναχαιτίσει την κοινή μας προσπάθεια.
Τί είναι τότε;
Η εξήγηση απαιτεί μιαν αναδρομή στο παρελθόν.
Στα τέλη της δεκαετίας του 60 ένιωσα βαθειά μέσα μου το γεγονός ότι όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί είχαν μπει στη φάση μίας πρωτόφαντης θεσμικής δημιουργίας: Να χτίσουν το κοινό σπίτι που λέγεται Ευρώπη. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν συνέχισα νά πιστεύω σ’αυτήν την προοπτική, παρ’όλες τις πικρές αλλά καθόλου ανεδαφικές επισημάνσεις του Καστοριάδη ότι από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο καί μετά οι δυτικές λεγόμενες κοινωνίες βυθίστηκαν, όσον αφορά το κεφάλαιο της συλλογικής δημιουργίας, σε περίοδο χειμερίας νάρκης. Έκανα ότι δεν άκουγα, ότι δεν έβλεπα. Ο ενθουσιασμός καί το όνειρο αρκούσαν για νά προσπερνώ την πραγματικότητα —αποδίδοντας πάντα τα στραβά στη δυσκολία του εγχειρήματος.
Σε μία συλλογική δημιουργία μετέχουμε ο καθένας με τον τρόπο του. Η Ντόρις κι εγώ πή- ραμε την πρωτοβουλία αυτών των Συναντήσεων με τή σκέψη ότι για νά στεριώσει το μελλοντικό μεγάλο σπίτι πρέπει ν’ανάψουν εστίες δημοκρατικού διαλόγου σε ισότιμη βάση όσον αφορά τις χώρες μας ώστε νά έρχονται διαρκώς στο φως τα δύο κύρια χαρακτηριστικά της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Πρώτον, η πολιτισμική ποικιλομορφία της Ευρώπης. Δεύτερον, η ασύμμετρη καί πολύκε- ντρη ιστορική της πορεία. Εμάς μας έλαχε το μυθιστόρημα. Γύρω απ’αυτήν την κατ’εξοχήν ευρωπαϊκή τέχνη αρθρωνόταν ο διάλογος μας. Αλλά το κίνητρο ήταν η ευρωπαϊκή ιδέα. Αυτή μας έκανε νά συμπληρώνουμε, κάθε φορά με περηφάνεια, δίπλα στο όνομα του κάθε συνομιλητή τή χώρα του, αυτή μας ενέπνεε στην επιλογή των θεμάτων κι αυτή μας έκανε νά επιμένουμε στην ανάγκη υπεράσπισης της γαλλικής γλώσσας, όπως καί όλων των άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών.
Φέτος, στις 16 Ιουνίου, την παραμονή των βουλευτικών εκλογών στην Ελλάδα, στις 8 η ώρα το πρωί, στις ειδήσεις γαλλικού κρατικού ραδιοφωνικού σταθμού ανακοινώθηκε λίστα γαλλικών επιχειρήσεων που θα διέκοπταν τή δραστηριότητά τους στην Ελλάδα σε περίπτωση που κέρδιζαν τις εκλογές οι πολιτικές δυνάμεις που αρνούνταν νά υποκύψουν στις απαιτήσεις της Ευρώπης καί του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Κοιταχτήκαμε άφωνοι καί όταν ξαναβρήκαμε τή λαλιά μας είπαμε: τέλειωσε το Ναύπλιο. Γιατί; Διότι τούτη η πληροφορία δεν είναι αθώα καί ουδέτερη. Δεν ενημερώνει. Είναι συγκαλυμένη απειλή. Ρίχνεται στον αέρα για νά δηλωθεί καθαρά ότι η Ευρώπη χωρίστηκε πια σε εντολείς καί εκτελεστές, σε κυρίαρχους καί υποτελείς. Ως εκ τούτου αναιρείται αυτόματα κάθε έννοια διαλόγου σ’οποιοδήποτε επίπεδο. Να το πω αλλιώς; Ιδού: σε συν- θήκες αφέντη καί δούλου δεν μπορεί νά υπάρξει αυθεντικός διάλογος ούτε για το σχήμα καί το χρώμα του κάδου των σκουπιδιών μας. Ήδη τα τελευταία τέσσερα, πέντε χρόνια η Ευρώπη κρε- μόταν από την καρδιά μας από μία κλωστούλα. Στις 16 Ιουνίου ήλθε καί την έκοψε από μόνη της. Άρκεσαν λίγες φρασούλες για νά λάμψει μέσα μας η αλήθεια: η Ευρώπη δεν υπήρχε πια. Οι λαοί μας έχουν παραδώσει τις τύχες τους σ’ένα οικονομικό Διευθυντήριο που σφετερίζεται το όνομα της.
Την όποια δημιουργία που καταξιώνει τον άνθρωπο την κινεί η αγάπη. Κάθε Συνάντησή μας ήταν καρπός της αγάπης μας για την Ευρώπη που θα χτίζαμε υποτίθεται όλοι μαζί. Ανέφερα το σημάδι που στάθηκε για μας, για την Ντόρις κι εμένα, μοιραίο, αλλά όλα τα σημάδια δείχνουν ότι τίποτα στο μέλλον δεν μπορεί νά γεννηθεί από αυτή τή μεριά. Να επιμείνουμε; Όχι βέβαια. Ας αποφύγουμε τουλάχιστον τή γελοιοποίηση. Γιατί είναι γελοίο νά προσπαθείς νά συντηρείς το μέρος ενός όλου που έχει καταρρεύσει, που δεν θα υπάρξει ποτέ καί που, πολύ πιθανόν, δεν υπήρξε.
Κλείνοντας οριστικά τούτη την δεκατετραετή περιπέτεια του περιοδικού θα ήθελα καί παλι νά ευχαριστήσω την πόλη του Ναυπλίου για την εγκάρδια φιλοξενία της καί το ενδιαφέρον της. Επίσης θα ήθελα νά ευχαριστήσω τον αγαπητό φίλο Γιώργο Μιαούλη, ο οποίος πήρε την πρωτοβουλία της ίδρυσης της Εταιρίας Φίλων του Atelier du roman τον επίσης αγαπητό φίλο Ηλία Τσουλογιάννη, τον οργανωτικό εγκέφαλο όλων των Συναντήσεων μας, καί τέλος την κυρία Φλωρίκα Κυριακοπούλου, χάρη στην οποία βρεθήκαμε στο Ναύπλιο.
* Ομιλία κλεισίματος στην 14η Διεθνή Συνάντηση του Atelier du roman Στο Ναύπλιο, 6 καί 7 Οκτωβρίου 2012.
πηγή: Aντίφωνο
“…η Ευρώπη χωρίστηκε πια σε εντολείς καί εκτελεστές, σε κυρίαρχους καί υποτελείς.”
“…σε συνθήκες αφέντη καί δούλου δεν μπορεί νά υπάρξει αυθεντικός διάλογος ούτε για το σχήμα καί το χρώμα του κάδου των σκουπιδιών μας.”
Έχω να πω τα εξής, σε όποιον πιθανόν ενδιαφέρεται να τα διαβάσει:
Μια από τις πρώτες εμπειρίες της ενηλικίωσής μου ήταν η υποψία (που αργότερα έγινε βεβαιότητα) ότι οι αριστεροί δεν ήταν καλύτεροι άνθρωποι από τους δεξιούς, παρ’ όλες τις διακηρύξεις τους. Έτσι απέφυγα την παγίδα (και την αφέλεια) να γίνω “αριστερός” και “προχωρημένος” και να τυγχάνω κιόλας της ευνοίας και της εγκρίσεως των “διανοουμένων”.
Πίστεψα, όμως, σε κάποια στιγμή, ότι οι Ευρωπαίοι ήταν… προχωρημένοι! Εδώ την πάτησα, πιάστηκα αφελής.
Θέλω να πω ότι ο Λάκης Προγκίδης θα έπρεπε, μάλλον, να δήλωνε ότι η αφέλεια του φταίει και όχι η “Ευρώπη” ή οι διακηρύξεις των «Ευρωπαίων».
Τελειώνοντας το διάβασμα της ομιλίας του, το πρώτο που θυμήθηκα ήταν τα λόγια ενός Άγγλου κριτικού, κάπου στη δεκαετία του ’50, ότι οι μορφές των Κυπρίων χωρικών, στη ζωγραφική του Γεωργίου Πολ. Γεωργίου, με τις βράκες και τις ποδίνες (μπότες) τους, περιέργως ή καθόλου περιέργως, τού θύμιζαν ποιοι ακριβώς είναι οι αληθινοί Ευρωπαίοι!
Αυτό που θέλω να πω καταλήγοντας είναι ότι οι διακηρύξεις των Ευρωπαίων το μόνο που σημαίνουν είναι ότι καταλαβαίνουν μεν τη διαφορά του καλού από το κακό, αλλά όταν έρθει η στιγμή να κάμουν την επιλογή τους, δυσκολεύονται πάρα πολύ. Ανακαλύπτουν ότι οι περιστάσεις είναι «ιδιάζουσες», ότι εδώ έχουμε μια ειδική περίπτωση όπου πρέπει να ληφθούν κι άλλοι παράγοντες υπόψη και τέτοια. Πιο κατάλληλοι να κάμνουν αυτή την επιλογή (χωρίς να είναι και αλάνθαστοι) είναι οι “υποτελείς” τους, που έχουν στις (αληθινά ευρωπαϊκές) παραδόσεις τους υποδείγματα ανθρώπινης συμπεριφοράς, τα ίδια που οδήγησαν τούς μεν στη δουλεία και την υποτέλεια και κατάντησαν τούς δε “αφέντες” και “κυρίους”.