Θεωρήσεις του έρωτα. Από τον Πλάτωνα στον Απόστολο Παύλο

Να μιλήσω για το περιεχόμενο: Είχα ακούσει την εκπομπή κατά την ραδιοφωνική της μετάδοση. Και είχα ενθουσιαστεί με αυτήν. Δεν είχα φανταστεί όμως, κιόλας, αυτό που θα μπορούσε να επακολουθήσει: Στην διαδικασία κατασκευής του βίντεο, χρειάστηκε να την ξανακούσω και ολόκληρη αλλά και σε επιμέρους σημεία της, επανειλημμένα. Εκείνο που δεν είχα φανταστεί λοιπόν ήταν ότι σε κάθε μία από αυτές τις επαναλήψεις, η ακρόαση θα με καθήλωνε – ξανά και ξανά – όπως ακριβώς, όσο ακριβώς, και την πρώτη φορά!
[b]Δεν θέλω, ως εκ τούτων, να κρύψω τη σκέψη μου ότι αν, κατά την εκδίπλωση όλων των – αναρίθμητων – διαλέξεων που θα πραγματοποιηθούν στα πλαίσια τού, ενεστώτος, εν Αθήναις, «Παγκόσμιου Συνέδριου Φιλοσοφίας», συμβεί να εκφωνηθεί [i]μία[/i] έστω ανακοίνωση η οποία να στέκεται στο ύψος τούτης εδώ της κατάθεσης του Βασίλη Ξυδιά, προσωπικά θα αισθανθώ ευτυχής ευθύς μόλις την ανακαλύψω…[/b]

Να μιλήσω όμως και επί της εικονογραφικής εκείνης πλαισίωσης, για την οποία έδωσε την ευκαιρία η συγκεκριμένη (εξαίρετη, λοιπόν) ηχογράφηση: Ομολογώ την απορία, [b]ποια άλλη[/b] ε ι κ α σ τ ι κ ή_ π ρ ό τ α σ η – οποτεδήποτε, οπουδήποτε – θα μπορούσε να την συνοδεύσει εκφραστικώτερα: “Ποια άλλη” εκτός από τον εκπληκτικό, ιδού, κώδικα τον οποίο προσκόμισαν στη διάρκεια του εικοστού αιώνα (διάδοχοι της βυζαντινής μορφοπλασίας αφ’ ενός, της λαϊκής αισθαντικότητας ενός, πχ, Θεόφιλου αφ’ ετέρου) ζωγράφοι μας όπως ο Φώτης Κόντογλου, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Νίκος-Γαβριήλ Πεντζίκης, ο Γιώργος Σικελιώτης, ο Αγήνωρ Αστεριάδης, ο Τάσσος Αλεβίζος, ο Γιώργος Κόρδης – συνεπικουρούμενοι καθ’ οδόν και με απόπειρες όπως, πχ, του Γιάννη Τσαρούχη, της Νίκης Ελευθεριάδη, του Αλέκου Φασιανού, ώστε να καρποφορήσοουμε σήμερα τη “νεωτερική” απογείωση την οποία εκπροσωπεί ένας Χρήστος Μποκόρος, ένας Χρήστος Γαρουφαλής ή ένας Μάριος Σπηλιόπουλος…
Σε ποια άλλη περιοχή του πλανήτη, ρωτώ, ξέρουμε να εκτυλίχθηκε μια τόσο εναργής “ανα-περιήγηση” πάνω στην κορυφογραμμή, όλων μαζί, των εικαστικών αναζητήσεων των παρελθόντων αιώνων – σε σημείο να προκύπτει ολοζώντανη, αδιαλείπτως ώς τώρα, μια αληθινά συναρπαστική δημιουργική πανδαισία;
[b]Και πώς στο καλό είναι δυνατόν να δικαιολογήσουμε το ότι αυτή η εντυπωσιακή καλλιτεχνική μαρτυρία τής… καθ’ ημάς (γιατί όχι;) Δύσεως έχει ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ά αποσιωπηθεί από – μία προς μία – τις Εικαστικές Ανθολογήσεις τις οποίες παρουσιάζουν, προς το διεθνές φιλότεχνο κοινό, οι “καθ’ ύλην αρμόδιοι” ιμάντες των τρεχουσών πολυπολιτισμικών (υποτιθέμενων) ανταλλαγών μας;[/b]

Αγαπητέ μου Γιώργο Καστρινάκη, ξανακούγοντας την εκπομπή αισθάνομαι την ανάγκη να σε ευχαριστήσω θερμά και για την εικαστική επένδυση της εκπομπής και για τα καθ’ υπερβολήν καλά σου σχόλια.

Συνγχαίρω τον κ. Ξυδιά! Βαθιά διείσδυση στο θέμα, πολύ σημαντικά όσα ακούστηκαν… Απ’ όσο κατάλαβα-αν κατάλαβα καλά- δεν διαχωρίζεται ο έρωτας από την αγάπη ή η αγάπη από τον έρωτα, σαν να υπάρχει ένας σύνδεσμος ανάμεσά τους. αφού ο άνθρωπος που αγαπά, δεν θα ήταν αληθινός στην αγάπη του αν ταυτόχρονα δεν ήταν ερωτευμένος με το αγαθό ή με την ιδέα του αγαθού. Συμφωνώ με την άποψη ότι υπάρχει ένα είδος συμφέροντος πνευματικού στην αγάπη εφόσον αποκτώ τη δυνατότητα να βλέπω τί με ωφελεί και τι με βλάπτει πραγματικά, σημαίνει ότι γνωρίζω ποιο είναι το συμφέρον μου, της ψυχής μου έστω κι αν αυτό με υποβάλλει στην αυτοθυσία, την οποία όμως τη δικαιώνει η συνείδησή μου. Τελικά στην αγάπη περιέχεται όχι μόνον ο έρωτας αλλά και η δικαιοσύνη και η ελευθερία, καθώς κανείς δεν οδεύει χωρίς την προσωπική του απόφαση προς κάτι που τον δυσκολεύει! Ευχαριστώ και το Αντίφωνο.
Θα ήθελα να υπογραμμίσω τη μεγάλη συμβολή που έχει η παιδεία η αρχαιοελληνική στην κατανόηση αυτών των υψηλών νοημάτων της αγάπης και του έρωτα αλλά και στην κατανόηση της χριστιανικής διδασκαλίας.

Σοφέ μου φίλε κ. Ξυδιά, μη με παρεξηγήσεις. Δεν σχολιάζω κριτικά το άρθρο σου. Φανερώνω μια απορία που εγκυμονώ εδώ και πολύ καιρό. Τόσο πολύ που αρχίζω να πιστεύω ότι ίσως είναι ανεμογκάστρι, δηλαδή περί όνου σκιάς. Τα φώτα σου, λοιπόν, ζητώ, ελπίζοντας σε ευτυχή τόκο. Δεν τολμώ να κρίνω ποτέ μου κάποιον ανώτερό μου. Κι εσύ, πώς να το κάνουμε, είσαι ανώτερός μου, γνωσιακά τουλάχιστον. Μην εκλάβεις, λοιπόν, σε παρακαλώ, ως επίκριση τα όσα θα σού εκθέσω αλλά ως απορία που ελπίζω να διαλύσεις.
Ισχυρίζεσαι ότι η Αγάπη είναι ωφελιμιστική. Γνωρίζουμε, δηλαδή, ότι αγαπώντας ωφελούμεθα και γι αυτό αγαπούμε. Πολύ πλατωνιστικό μού ακούγεται, αυτό καλέ μου φίλε. Η Αρετή είναι γνώση, αφού, ουδείς εκών κακός, λέει ο μαθητής τού Σωκράτη. Σε αντίθεση, δηλαδή, με το σοφόκλειο «ούτοι συνέχθειν, αλλά συμφιλείν έφυν», όπου η αγάπη είναι το «φυσικό» του ανθρώπου, πέρα και πριν από οποιαδήποτε σκέψη-γνώση και το μίσος, αφύσικο. Αλλά και αντίθετο με την ελληνότροπη νοηματοδότηση του έρωτα που τον θέλει να ξεπετιέται, αγέννητος και άτεκνος, απ’ ευθείας από το Χάος, για να μην ανήκει σε κανέναν αλλά σε όλους. (Ησίοδος, Θεογονία). Πολύ πιο αντίθετη, βέβαια, η θέση σου από το Παύλειο «η αγάπη … ου ζητεί τα εαυτής».
Πολλές, πάρα πολλές, οι αποδείξεις ότι η αρχαία ελληνική Γραμματεία είναι η προπαιδεία της μεσαιωνικής-Πατερικής. Κι ο Πλάτων ο σημαντικότερος ίσως διαμορφωτής αυτής ως ουσιώδης αναμορφωτής της. Ίσως, λοιπόν, δεν θα ‘πρεπε να τον πάρουμε ως παράδειγμα. Θέλω να πω : Ο Έρως στο «Συμπόσιό» του, παιδί δύο αντιθέτων, της Πενίας και του Πόρου, συνεχώς γίνεται και ποτέ δεν είναι. Ανήκει δηλαδή στην χοϊκή εποχή του Γίγνεσθαι. Πάντα κοιτά προς τα πάνω, τα καλύτερα, το αρχαιοελληνικό Κάλλος – ενώ η χριστιανική Αγάπη κοιτά προς το Καλό που βρίσκεται παντού. Αδιαφορεί για τα κατώτερα, χειρότερά του. Εν κινήσει βρισκόμενος συνεχώς, διότι μόλις ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙ αυτό που έχει, στοχεύσει κάποιο άλλο ποθούμενο. Σταδιακά ανεβαίνει προς την ίδια την Ομορφιά, δεν γεννιέται με την Αγάπη που είναι ο λόγος και το τέλος της Θεϊκής κτίσης.
Αυτές οι ιδιότητες του αρχαιοελληνικού Έρωτα, όμως, είναι ακριβώς αντίθετες με τις ιδιότητες της χριστιανικής Αγάπης. Της Αγάπης που έχοντας ολοκληρωθεί το στάδιο της εποχής του Γίγνεσθαι παύει να κινείται – σε «αεικίνητη ακινησία» βρίσκεται όπως ακριβώς ο ίδιος ο Θεός : Ο Θεός αγάπη ΕΣΤΙ. Είναι, δεν γίνεται. Αντίθετα, ο Σωκρατικό-Πλατωνικός Έρως συνεχώς γίνεται και ποτέ δεν είναι. Κι η Αγάπη δεν επιτυγχάνεται σταδιακά διότι, όπως είπαμε, βρίσκεται σε αεικίνητη ακινησία. Ή αγαπάς ή δεν αγαπάς. Μεσαίο στάδιο δεν υπάρχει.
Κοντολογίς, ΝΟΜΙΖΩ, ο Έρως ανοίγει τον δρόμο, ως παιδί του Πόρου φανερώνει το πέρασμα, που οδηγεί από το Γίγνεσθαι στο Είναι που είναι η Αγάπη. Ο Έρως ανήκει στο ούπω, η Αγάπη στο ήδη. Ο Έρως στοχεύει για να διασχίσει και ολοκληρώσει το προκαταρτικό στάδιο τού Γίγνεσθαι ώστε η Αγάπη να Είναι.
Οπότε, φίλε κ. Ξυδιά, μιλάς για όφελος. Ταυτίζεις, δηλαδή, την ωφέλεια με την θέωση ; Για να ωφεληθούμε επιθυμούμε την μέθεξή μας στο Θείο ; Αγαπάμε για να σωθούμε ή είμαστε σωσμένοι επειδή αγαπάμε ; Τόσο ο μέγιστος Θεολόγος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής, όσο και ο Παύλος, αναφέρονται σε κάποιο όφελος ή μάς αποκαλύπτουν ότι η σωτηρία είναι επακόλουθο της Αγάπης ; Το όφελος είναι μετρήσιμο ως χοϊκό. Υπάρχει μικρό όφελος, μεσαίο και μικρό. Η Αγάπη, όμως, άμετρη ως θεϊκή.
Τέλος, αγαπημένε μου εν Χριστώ αδελφέ, η πρόθεση πριν την πράξη έχει σημαντικότερη αξία από την ίδια την πράξη, μάς βεβαιώνει Μάξιμος ο Ομολογητής. Αν, επομένως, αγαπάμε για να σωθούμε, ναι, είμαστε ιδιοτελείς. Υποτάσσομε τον Θεό που είναι Αγάπη για δικό μας όφελος. Τότε, όμως, δεν κερδίζουμε τον Θεό διότι ο Θεός δεν κερδίζεται. Δωρίζεται σε όσους Τον αγαπάν ως ο όλως Άλλος μαζί με τους μερικώς Άλλους, τους ανόμοιος όμοιούς μας, τους συνανθρώπους. Αλλέως, κερδίζουμε έναν θεό που εξυπηρετεί τις δικές μας ανάγκες και αδυναμίες. Έναν θεό πατερίτσες.

υ/γ
Ναι, «μανικός Έρως» προς τον Θεό, διότι ο Θεός υπέρτατος, υπερβατικός, Ων. Πρέπει να είσαι σαλός, κυριευμένος από μανικό έρωτα, για να βλέπεις τόσο ψηλά – αγεφύρωτο από τον άνθρωπο χάσμα χωρίζει το χοϊκό από το ουράνιο – και να πιστεύεις ότι μπορείς να φτάσεις, με την θεία χάρι Του, σε αυτό το ύψιστο σημείο που πέρα από αυτό δεν υπάρχει – ίνα εν εσμέν, αδελφοί Υιού, υιοί Πατρός. Ισόθεοι, όχι «ως θεοί» που θέλησαν οι πρωτόπλαστοι για δικό τους όφελος.