του Θεόδωρου Ζιάκα
Περίληψη Δεύτερης Συνάντησης στο Πατάρι του Αρμού 3.2.2009
Με βάση τις δυσκολίες που επισημάνθηκαν στην πρώτη συνάντηση κινήθηκε και η δεύτερη σε εισαγωγικό επίπεδο με αφετηρία πάντα το ερώτημα: Πώς βγαίνουμε από το σύγχρονο/νεωτερικό ανθρωπολογικό μηδέν; Πού μπορούμε να πάμε;
Για να φτάσει κανείς να αναζητήσει την απάντηση στο Πρόσωπο πρέπει να περάσει πρώτα από την επίγνωση της αδιεξοδικότητας του εκσυγχρονισμού, του φουνταμενταλισμού και του γνωστικισμού.
Σκοπός της έρευνάς μας είναι η ελληνική προσωποκεντρική γνώση, όχι για να «αναβιώσουμε» το Πρόσωπο της ελληνικής παράδοσης, αλλά για να τη χρησιμοποιήσουμε ως «αρχιμήδειο στήριγμα» για την αναζήτηση του μετανεωτερικού Προσώπου. Ρωτάμε την ελληνική παράδοση να μας πει «τι είναι Πρόσωπο, ποια η ψυχο-λογία του». Ρωτάμε ειδικά την ελληνική παράδοση επειδή έχει «το εκ της εμπειρίας όμμα».
{mp3}Ziakas/prosopo/Ziakas_prosopo_2_5{/mp3}
Ρωτάμε ειδικότερα τη βυζαντινή παράδοση να μας πει τι ξέρει, για το «αρχικό μηδέν», το «κολεκτιβιστικό μηδέν» και το «ατομικιστικό μηδέν». Πώς βγαίνουμε από το μηδέν; Μας δίνει τρεις υποπαραδόσεις: Για τον Δούλο την ιουδαϊκή παράδοση. Για τον Μισθωτό την ελληνική ομηρική-αντισοφιστική παιδεία. Για τον Φίλο τον ευαγγελικό Λόγο και την πατερική ερμηνευτική του.
Κεντρική πύλη εισόδου στις εν λόγω απαντήσεις είναι η κατά τον Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο (1815-1881) σύγκρουση «εκκαθολικευμένου» και «ασύνθετου» ελληνισμού. Και ειδικά το τελικό της επεισόδιο: η διαμάχη Παλαμά / Βαρλαάμ τον 14ο αι.. Η παλαμική θεολογία είναι ο τελευταίος μεγάλος σταθμός του ελληνικού πνεύματος. Εκεί οφείλει να τελειώσει και ο δρόμος που υποδείχνει η έρευνά μας.
Δεν μπορούμε να πάμε απ’ ευθείας εκεί, στο τέλος, λόγω των τριών μεγάλων γνωσιολογικών περιορισμών (φωταδιστική συσκότιση, υλιστικές-ατομοκεντρικές παρωπίδες, ευκλείδεια-νευτώνεια αντιληπτικότητα). Ως ενδιάμεση προπαρασκευή προσφέρεται η γνωριμία με τη νεοελληνική φιλοσοφία του Λόγου (19ος αι.). Οι εκπρόσωποί της μετέχουν τόσο στη νεωτερική όσο και στην ελληνική παιδεία. Μάχονται για το τριαδικό δόγμα. Τέτοιοι λόγιοι θα έχουν εκλείψει όταν αρχίζει η πρώτη μεγάλη κολεκτιβιστική υποστροφή της Νεωτερικότητας (παγκόσμιοι πόλεμοι / επαναστάσεις –κομμουνισμός/εθνικοσοσιαλισμός).
Έναντι της επελαύνουσας νεωτερικής-υλιστικής αντίληψης η φιλοσοφία του Λόγου υπερασπίζει την κλασική περί ψυχής ελληνική-πνευματική αντίληψη. Παράδειγμα: οι τρεις πραγματείες «περί ψυχής, Θεού και ηθικού νόμου» του Πέτρου Βράϊλα-Αρμένη (1812-1884), ή το τρίτομο έργο «Φιλοσοφία και φιλοσοφικαί επιστήμαι» του Απόστολου Μακράκη (1831-1905) που έχει ως πρώτο κεφάλαιο την «Ψυχολογία». Αναπτύσσουν σε εκσυγχρονισμένη μορφή τις κλασικές ελληνικές απόψεις για τα «προσόντα» και τη «φύση» της ψυχής: α) Ενότητα. Ταυτότητα. Αυτενέργεια. Αυτεξουσιότητα. Λογικότητα. Ποιητική φαντασία. β) Βουλητικό, Παθητικό, Νοητικό. γ) Επίπεδα: Σαρκικό και Πνευματικό. δ) Δυναμική: Γέννηση, Αναγέννηση, Θέωση (η «Θέωση» ως ηθική μίμηση του σαρκωθέντος Λόγου).
Αν μελετήσουμε τα σχετικά κείμενα υπό το πρίσμα των ακόλουθων αντιθέσεων: α) Της αντίθεσης «επιστήμης του πνεύματος» και «επιστήμης της ύλης». β) Της αντίθεσης «λόγου και πίστης». γ) Της αντίθεσης «ψυχής και πνεύματος» (διαμάχη οπαδών του «δισύνθετου» και του «τρισύνθετου»). Και δ) της ολικής λήθης/αποπομπής του παλαμισμού/ησυχασμού. Θα αισθανθούμε τότε το αβυσσαλέο χάσμα ανάμεσα στο ελληνικό και στο νεωτερικό πνεύμα.
Πρέπει να εκτιμηθεί, εν κατακλείδι, η σημασία της ειδικής θέσης του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1851-1911) για την ησυχαστική παράδοση: «Δεν εδόθη εις κοσμικούς ανθρώπους να μιμώνται τα έθιμα των ασκητικών εκείνων ανδρών, των εν αμέμπτω πολιτεία διαγόντων, ουδ’ έξεστιν εις τους εν τη τύρβη του κόσμου βιούντας να παραδώσει τα σεμνά και υψηλά εκείνα πράγματα.»
Συγκρατείστε από τη 2η Συνάντηση την εξής αβυσσαλέα διαφορά: Ότι σε σχέση με εμάς τους νεωτερικούς ο ελληνικός πολιτισμός αντιλαμβανόταν «ανάποδα» τον άνθρωπο: «Φυτόν ουράνιον» ο άνθρωπος. Και όχι «εξελιγμένο θηλαστικό».
