Όποιος δε ξέρει προς τα πού αρμενίζει, δε ξέρει ποιος άνεμος είναι ούριος και ποιος ενάντιος γιʼ αυτόν.
Α. K. Coomaraswamy,
Ατομικότητα, Αυτονομία και Λειτουργία
Υπάρχει ένα διαπολιτισμικό φαινόμενο επιρροής που ονομάζεται πολιτισμική κυκλικότητα1, και δείχνει το πώς μία π.χ. τεχνοτροπία μουσική, επηρεάζει μία άλλη (άλλης περιοχής), η οποία επανεπηρεάζει την πηγή της έμπνευσής της. Αυτού του είδους οι υβριδισμοί δεν είναι απαραίτητα αλλοτριωτικοί - συχνά ίσως είναι και ωφέλιμοι πολιτισμικώς· είναι επιτυχημένα ή αποτυχημένα πειράματα, είναι συνθέσεις του τύπου fusion κουζίνας που όμως γνωρίζουμε τη συνταγή, τιμάμε τα θεμέλια στοιχεία της, των οποίων η ιδιαιτέρα παράδοση είναι ένα ποτάμι με δικό του όνομα, που δεν χρειάζεται άλλο, ούτε αλλάζει, ούτε γυρίζει πίσω. Παρόλα αυτά, στον δυτικό πολιτισμό ζούμε - ολόκληρη η Δύση - ένα τρανταχτό παράδειγμα πολιτισμικής κυκλικότητας με αρνητικό πρόσημο: η επιρροή του Ελληνισμού από την επηρεασμένη εκ του ιδίου Ευρώπη (που η κουλτούρα της στήνει τα πολιτισμικά θεμέλια και της Αμερικής). Αυτό θα το παραδειγματίσουμε παρακάτω. Αν θέλουμε ένα θετικού προσήμου ανάλογο, με τους ίδιους παίκτες, για να είμαστε και δίκαιοι, είναι η ανακάλυψη της Πατερικής γραμματείας και εκδοτική δραστηριότητα των Ευρωπαίων των τελευταίων δεκαετιών που παρακινεί και τους ελληνόγλωσσους να ενεργοποιηθούν επί τούτου, επίσης.
Τί αλλοτριώνει έναν πολιτισμό; Ό,τι θα αλλοτρίωνε κι έναν άνθρωπο. Ότι πολιτισμός, εν συνόλω, ή άνθρωπος, μεμονωμένως, δεν προσδιορίζεται αυθυπάρκτως κι επιμερώς αλλά από τους στόχους του (που πέτυχε ή προσπαθεί να πετύχει). Τους στόχους ενός πολιτισμού κι ενός ανθρώπου προσδιορίζει η παιδεία του, όταν, αυτονοήτως, δεν βρίσκονται σε μια φάση πολέμου, όπου ο κύριος στόχος είναι η επιβίωση. Κάθε πολιτισμός προωθεί αυτό που κάθε άνθρωπός του (μαθαίνει να) αναζητά: μία βιοποιότητα. Όμως, ακόμα και λόγω γεωγραφικού προσανατολισμού, το ποθητό αυτό πλαίσιο διαφέρει ανά τόπο και κατά τρόπο.
Ο καθηγητής και ιστορικός Peter Burke είναι αισιόδοξος και βλέπει θετικά το αναπόφευκτο, όπως παρατηρεί, της μέλλουσας συνολικής συγχώνευσης όλων των λαών εις εν. Βάσει των προειπωμένων αυτό θα μπορούσε να γίνει μόνο αν οι λαοί είναι σε ένα πλαίσιο πανόμοιας τελεολογίας φιλοσοφικά. Αυτό βέβαια δεν υπάρχει, και, εν αυτή την προσέγγιση, ίσως μπορούμε να καταδείξουμε τον ισοπεδωτικό χαρακτήρα της έννοιας και κουλτούρας της παγκοσμιοποίησης, που, για να επικρατήσει, δεν έχει παρά να εισχωρήσει δια της παιδείας μετατρέποντάς τη σε προθάλαμο των σχεδίων της.
Το φρικιαστικό της υπόθεσης της πλήρους συγχώνευσης έχει ως βάση του μία ιδιαίτερη αγωγή (ουσιαστικά απουσία αγωγής ώστε να χειραγωγεί προς το συμφέρον της): του καταναλωτισμού ενός παραγωγού-καταναλωτή προϊόντων και υπηρεσιών, αισθητικών και αισθησιακών ερεθισμάτων και φαντασιώσεων. Εξού και οι σύγχρονες μεγαλουπόλεις είναι κυριολεκτικά οντότητες που θα λέγαμε πως υποστασιάζουν «κοινωνίες πραγμάτων παρά ανθρώπων»2, εκτός κι αν μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι οι άνθρωποι δεν τις κατοικούν λόγω stock (μαζική αποθήκευση αγαθών, που σημαίνει μαζική ζήτηση εργατών, που σημαίνει υλική ευζωία) αλλά λόγω καλαισθησίας. Η έλλειψη της τελευταίας αφορά ομού σε αντικείμενα και υποκείμενα. Σύμφωνα με τους B. και J. Whiting «τα παιδιά των βιομηχανικών κοινωνιών φροντίζουν λιγότερο τους άλλους (από αυτά των αγροτικών) και είναι λιγότερο υπεύθυνα, επειδή δε συμβάλλουν στον οικογενειακό προϋπολογισμό κι επειδή περνούν τις περισσότερες μέρες στο σχολείο, ανταγωνιζόμενα με τα άλλα παιδιά μάλλον παρά βοηθώντας τα»3. Και βέβαια ζούμε μέσα σε αυτό το φαινόμενο, με ανάπτυξη δεκαετιών σε κλίμακα δισεκατομμυρίων ατόμων.
Υπάρχει επίσης η διαφορά, π.χ., όσον αφορά στις διαφορές παιδείας και παγκοσμιοποιημένης παραποίησης της τελευταίας, που εντοπίζει κανείς στην έννοια του «επισκέπτη» και σε κάποιον που, ευτελίζοντας τις δυνατότητες και προοπτικές μιας «καινούργιας εμπειρίας» - την οποία του τάζει το τουριστικό μάρκετινγκ και ποθεί η ηδυπαθής του φαντασίωση - «κάνει τουρισμό». Κρατώντας το σημείο αυτής της παγκοσμίων διαστάσεων σύγχρονης κουλτούρας - αυτών που πάνε παντού αλλά όμως έρχονται από το πουθενά (χωρίς υπόβαθρο) και γυρίζουν σε αυτό, μόνο με πιο φουσκωτές βαλίτσες (αναλλοίωτοι, απαίδευτοι, αδόνητοι, κατά φαντασίαν παγκόσμιοι άνθρωποι ή, μάλλον, κατά κατανάλωσιν) - θέλω να κάνω μία τολμηρή επιφανειακώς δήλωση: είμαι υπέρ της πλήρους παγκοσμιοποιήσεως των πάντων, επίσης. Κι εξηγούμαι ευθύς αμέσως για να μην παρεξηγηθούμε. Η παγκοσμιοποίηση αφορά α) σε ό,τι δύναται να αποκτήσει παγκόσμια καταναλωτική εμβέλεια, αλλά και β) σε ό,τι δύναται - έχει την προδιάθεση και την πλαστικότητα - να συμπαγκοσμιοποιηθεί, να συμπολτοποιηθεί, δεδομένου ότι μιλάμε για συν-χώρεση προϊόντων-νοοτροπιών κι όχι αντικατάσταση (που, όταν γίνεται, γίνεται σταδιακώς κι εμμέσως - αλλοτρίωση). Και επί του τί μπορεί όντως να συγκατοικήσει με τα παραδοσιακά του κάθε τόπου υπάρχει ο κίνδυνος να σφάλλουμε.
Παίρνοντας το απλό παράδειγμα της «αθώας» τροφής, που είναι και ζήτημα παιδείας, βλέπουμε πως ακόμα κι αυτό δεν είναι μικρής σημασίας ως προς τα αποτελέσματα, που θα θέλαμε να είναι απλά και μόνο ο χορτασμός: «μελέτη σε παιδιά στην Κίνα, την Ινδία, τη Γουατεμάλα, τη Βραζιλία και τις Φιλιππίνες - χώρες που βιώνουν την αλλαγή διατροφής που σχετίζεται με την παγκοσμιοποίηση - βρήκε στοιχεία που εμπίπτουν στο πρότυπο το οποίο περιγράφεται στη φινλανδική μελέτη (διατροφολογική), δηλαδή ελλειμματική ανάπτυξη τα πρώτα χρόνια της ζωής, που ακολουθείται από υπερβολική πρόσληψη βάρους στην πρώτη και τη μέση παιδική ηλικία και αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη και καρδιοπάθεια στην ενήλικη ζωή»4. Όπως καταλαβαίνουμε, δε πρόκειται για τις επιπτώσεις απλώς και μόνο ενός σκουρόχρωμου αναψυκτικού. Και πόσο σημαντικότερες διαστάσεις μπορεί να πάρει η ανάλογη πνευματική διαταραχή! Γιατί ενώ θα μπορούσαμε να «παγκοσμιοποιήσουμε» το καθαρό και γάργαρο νεράκι (που η ευεργετικότητά του καταφανώς αποτελεί παγκοσμιότητα, άρα δεν έχει ανάγκη παγκομοιοποιήσεως), να γλιτώσουμε τις εκατοντάδες χιλιάδες των φουκαράδων που πεθαίνουν από έλλειψη πρόσβασης σʼ αυτό (πνευματικός υποσιτισμός), φαίνεται πως κάποιοι σημειώνουν λαμπρή επιτυχία με το να παγκοσμιοποιούνε τα λασπόνερα.
Είμαι υπέρ της παγκοσμιοποίησης γιατί ενβλέπω ότι υπηρετεί ένα μεγάλο - απʼ ό,τι φαίνεται αναπόφευκτο μες στο όλο πακέτο των αναδράσεων - ξεσκαρτάρισμα, αν και καλύτερα θα ήταν να πούμε ξεκαθάρισμα, συμπαραδηλώνοντας τη μπόχα που ενέχει ο άκρατος και άκριτος κυκεών (το κοκτέιλ στα αρχαία5) που περιεργάζεται αυτό το νεωτερικό συμπολιτισμικό ρεύμα. Το τελευταίο δίλεξο είναι λάθος, βέβαια (αν και θα διατηρήσω την λανθασμένη ορολογία στο υπόλοιπο κείμενο γιατί είναι βολικό): ο πυρήνας της παγκοσμιοποίησης προϊόντων και πεποιθήσεων είναι πολιτικός, όχι πολιτισμικός. Και πυρηνικός λόγος είναι το ότι το επίπεδο της ποιότητας των πολιτικών μειώνεται (θέλουν να διατηρήσουν πελατείες, όχι να πραγματοποιήσουν οράματα), κάτι που δικαιολογεί όλη αυτή την προβολή του δήθεν προοδευτισμού αδαϊστί.
Είμαι υπέρ της παγκοσμιοποιήσεως λοιπόν, γιατί πολύ απλά δεν παγκοσμιοποιείται το καθετί. Η παγκοσμιοποίηση θα βοηθήσει τον εαυτό της να φάει τις σάρκες της, να φτάσει στην αυτοεξάλειψη. Αυτό θα γίνει όταν καταστεί ξεκάθαρο, μαζικά, ότι οι διάφοροι πολιτισμοί (οι βάσεις της παιδείας τους) ψάχνουν έως και τελείως διαφορετικά πράγματα, και θα αναδειχθεί το γεγονός ότι αν τολμήσει κανείς να θέσει τα πάντα υπό συζήτηση, και στη συνέχεια να επιβάλει τα προσωπικά του πορίσματα ως νέα θεσμική ρότα, τότε θα γίνει εμφανές ότι μιλάμε για έναν ακόμα βάρβαρο ολοκληρωτισμό, χωρίς ρίζες και χωρίς προοπτική σεβάσμια, που εντέλει έχει τα άντερα να εννοεί και να πράττει ούτως. Σάμπως το σύγχρονο εκ δυσμών αριστερό τόξο (liberals) δεν είναι το πιο χαρακτηριστικό σύγχρονο φασιστοειδές (: ή όπως στα λέω ή στα δικαστήρια, ή χάνεις την έδρα σου κι ας είσαι ο Jordan Peterson κ.ο.κ.); Και νομίζω υπάρχει ένα βασικό αρνητικό στοιχείο, που είναι παγκόσμιο και δυστυχώς όχι «παγκοσμιοποιημένο», που αφορά σε ένα έλλειμμα στην γενική παιδεία: η άσκηση της κατανόησης του πόσο δύσκολο είναι, για τον καθένα, να μη μοιάσει σε αυτό ακριβώς που μισεί.
Πρόσφατη (2 χρόνων περ.) είναι η καμπάνια 4 κυριών στις Ηνωμένες Πολιτείες, με μεγάλη υποστήριξη, που προωθούν την αποκήρυξη πολλών κλασικών κειμένων (π.χ. του Ομήρου) και κάνουν μια παράλληλη προώθηση άλλων, που θα ενισχύσουν τα παιδιά στο να μην είναι, μεταξύ άλλων, ομοφοβικά, ρατσιστές κτλ. (βλ. DisruptTexts). Μα, αυτή η υστερία αποδομείται και με το ευτελέστερο των επιχειρημάτων: άρα, όλοι οι παιδαγωγοί έως τώρα ήταν αφελείς, και περιμέναμε εσάς να μας ανθρωπεύσετε; Επίσης, το νόημα του να μην είσαι σαν τον Χίτλερ, που αποκήρυξε 36.000 τίτλους, ή Πάπας (βλ. Index), είναι να αφήσεις τον καθένα ελεύθερο να μη σου μοιάζει, όσα επιχειρήματα κι αν έχεις ή του λείπουν. Κι ο Πλάτων, π.χ., είχε τα θέματά του και μια χαρά μπορεί ο K. Popper να τον ζυγίσει ως την βάση του ολοκληρωτισμού6. Δε θα πετάξουμε τον Πλάτωνα επειδή επί ενός ζητήματος (έστω πολλαπλού) βρήκε μια άγαρμπη λύση, όπως δε πετάμε κανέναν άνθρωπο επειδή - αναπόφευκτα - κάποια στιγμή διέπραξε κάποιου είδους βαρβαρότητα. Όμως, στο εσωτερικό και το εξωτερικό, παρατηρείται μια έξαρση, σχιζοφρενικής τάξεως, όπου άτομα στέλνουν στον Καιάδα άλλα, στο όνομα της ελευθερίας, με αίτημα την κατάργηση των Καιάδων! Ζούμε νομίζω κάτι σαν το πιο κλασικό ιστορικό τέτοιο παράδειγμα, όπου ο Φαρισαϊσμός βάφτισε σατανιστή τον ίδιο τον Χριστό7. Ζούμε την έξαρση του ιεροεξεταστικού πνεύματος που αναφέρει ο Ντοστογιέφσκι στους Αδελφούς Καραμαζώφ: σταυρώνουμε τον Θεό στο όνομά Του (εδώ τον άνθρωπο στο όνομα της ανθρωπιάς).
*
Θα περάσω τώρα σε κάποια καραμπινάτα παραδείγματα θετικού και μη υβριδισμού (και μη), μέσω του ζητήματος της πολυκαιρισμένης αμφισβήτησης αυτού που ονομάζουμε ελληνική ταυτότητα.
Αν παρατηρήσουμε τη θεογονία και την εικαστική απόδοσή της στην αρχαία κλασική Ελλάδα, και στη συνέχεια στη χριστιανική, από τη γραμμή της Ελληνικής ζωγραφικής (Φαγιούμ - αλεξανδρινός τρόπος), θα παρατηρήσουμε μία εμφανή υβριδοποίηση, και της θεωρίας και της «πράξης» της. Μόνο που εδώ έχουμε να κάνουμε με level-up επί του ίδιου ζητήματος. Είναι μεταμόρφωση, όχι αλλοτρίωση. Και είναι χαριτωμένο ότι το τελευταίο υποστασιοποιείται και προκύπτει με την εξής σειρά: από τον ανθρωπομορφισμό του θείου, στον θεομορφισμό του ανθρώπου. Χαριτωμένο γιατί και λογικό, εφόσον κατά την πρώτη περίπτωση απεικονίζεται ένας λαμπρός ανθρωπίνως θεός, με ομορφιά και κάλλος, ενώ κατά τη δεύτερη, που αποτελεί την αναβάθμιση, απεικονίζεται ένας ταπεινός θεϊκώς άνθρωπος. Αναλογίσου, στη συνέχεια, πού τοποθετεί τον άνθρωπο η ανθρωπολογία του Ομήρου, του Πλάτωνα και του Επίκτητου (όλες διαφορετικές αλλά ποτέ τόσο υπερβατικές όσο οι επόμενες…) και στη συνέχεια ζύγισε το τί εννοούν με τον όρο φιλοσοφία στα γραπτά τους, οι π.χ. Απόστολος Παύλος, Μάξιμος Ομολογητής και Νικόλαος Καβάσιλας. Ανάλογο παράδειγμα είναι ο τρόπος και ο σκοπός της πρόσληψης της πολυμάθειας από τον Αριστοτέλη, χίλια περίπου χρόνια πριν από το Μέγα Φώτιο. Επίσης, η πρόσληψη του θεατρικού χώρου, ως χώρος ιερουργίας, είναι ένα ιερουργικό υβρίδιο (στην αρχαιότητα ήταν πολιτική πράξη, στην μετά Χριστόν εποχή συστηματοποιημένη θεία ευχαριστία).
Ας αναφέρουμε μερικά αρνητικά παραδείγματα, ευτελισμού κάποιας δραστηριότητας (ή ειδικών αντικειμένων) και όχι ποιοτικής ανοδικότητάς της. Όλα έχουν να κάνουν με την προαναφερθείσα «παιδεία καταναλωτισμού».
Ας πάρουμε την περίπτωση του κινηματογραφισμού κι ας γενικεύσουμε έναν στιβαρό αντίλογο επί της τελευταίας. Ναι μεν η τέχνη αυτή και τα μέσα που την πραγματοποιούν είναι παγκόσμια, αλλά τα έργα μπορούν να διακριθούν, ως προς το υπόβαθρο και το σκοπό τους, όπως τα διέκρινε οξυδερκώς ο μεγάλος σκηνοθέτης Αντρέι Ταρκόφσκι: υπάρχει ο ποιητικός κινηματογράφος και ο αναπαραγωγικός8. Ο μεν αποτελεί μία «ψυχική εμπειρία», ο δε, σε ένα συγκεκριμένο κοινό απευθυνόμενος, ένα εύληπτο προϊόν προς κατανάλωση, μία στοχευμένη «διασκέδαση». Θα καταλήξει δε στον λογικό αφορισμό, πως, εντέλει, υπάρχει μόνο ένας κινηματογράφος και όλα τα άλλα, θα λέγαμε, αποτελούν απλά video projects.
Μπορούμε να δούμε ευκρινέστατα ανάλογους νοοτροπικούς διαχωρισμούς σε διάφορους, άσχετους μεταξύ τους, τομείς: λογοτεχνία, δημοσιογραφία, μουσική, μαγειρική, design, εμπορία ζώων, μηχανολογία, επιστημονική έρευνα-πείραμα. Δε χρειάζονται μεγάλες αναλύσεις: αυτό που μας νοιάζει, αν μας νοιάζει, είναι το τί (θέλουμε να) ζει ο άνθρωπος με το καθετί που του σερβίρουμε.
Ξεκάθαρα λέμε λοιπόν: είτε αγιάζει τα μέσα ο σκοπός, είτε τα βρωμίζει. Και το έγκυρο του αυτού συλλογισμού εντοπίζεται από τις νοοκρατούμενες κοινωνίες έως και το «ακραιότερο» των θεολογικών δογμάτων, σχετικώς με τις εσχατολογικές αξιώσεις περί Θεού: τον σκοπό ζητά (κρίνει) ο Θεός, όχι τα έργα9.
Τα μέσα της παγκοσμιοποίησης της ανθρωπότητας δεν είναι καθαυτά καλά ή κακά αλλά τα μαγαρίζει η αλήτικη βλέψη, ο βιασμός τους εκ του πονηρού χρήστη. Επανέρχομαι στην θεογονία και ανθρωπογονία.
Δεν μπορεί να υπάρχει μία συγχώνευση νομολογική, μεταξύ ενός πολιτισμού που πιστεύει ότι το καλό είναι να κάνεις ό,τι θες στο σώμα σου, να επιδιώκεις την ακατάπαυστη ηδονή και να αποφεύγεις - έως θατάτου, κυριολεκτικά - όσο περισσότερο μπορείς την οδύνη της φθοράς του, κι ενός πολιτισμού που πιστεύει ότι το σώμα σου είναι θεόσδοτο και ιερό, ο πόνος είναι φάρμακο και προΥπόθεση πνευματικής ανάπτυξης, και προεργάζονται - εργαζόμενα ήδη εντός της, αφανώς - μία συνάντηση με όλο τον κόσμο του Θεού, αναβαθμισμένο10. Οπότε, δεν μπορεί να είναι λίγο ή περισσότερο έτσι - είτε είναι τελείως είτε δεν είναι καθόλου. Κι έτσι, το κρύο ή χλιαρό, δεν συγχωνεύεται με τη θερμοκρασία του πυρήνα του ηλίου - ή θα γίνει ήλιος ή να κάτσει εκεί που είναι και να βράσει τις πατάτες του. Άρα, οι Καναδοί, π.χ., πήραν το πλαίσιο της αυτονομίας που παρέχει η δημοκρατία - ή, ακόμα γενικότερα, του αυτεξουσίου που παρέχει η ίδια η φύση - και το δώσανε στον άνθρωπο προς διαχείριση άνευ ορίων (βλ. assisted suicide ή δικαίωμα εφήβων να κάνουν αλλαγή φύλου). Οι Ολλανδοί, από την άλλη, καλύπτονται δια νόμου στο να κάνουν ευθανασία στα παιδιά τους, έως 12 ετών (μόνο τότε έχει δικαίωμα να πει «δε θέλω»;).
Οι χριστιανοί πήραν την αυτεξουσιότητα και τη δώσαν στο Θεό. Μιλάμε ουσιαστικά για την αντίθεση μιας αυτοδύναμης αδυναμίας και μιας ετεροδύναμης δυνάμεως. Και μιλάμε για το πρόβλημα που παρατηρείται στην τάση επιβολής εκ των μεν (υπέρ της παγκοσμιοποίησης της πεποιθήσεώς τους), ενώ αν συνέβαινε το ίδιο εκ των δε τότε θα είχαν υποπέσει σε αίρεση, σε δογματική αντίφαση. Μα, επειδή δεν επιβάλλεται είναι το καλό καλό. Κι επειδή δεν έχει ανάγκη να επιβληθεί είναι αληθινό κι ακομπλεξάριστο.
Μιλάμε για παράδοξα που δημιουργεί η ανυπόβαθρη πρόσληψη κάθε εύκολης λύσης και ελκυστικής τάσης της σύγχρονης εποχής. Μιλάμε για το πόσο παράδοξο θα ήταν, π.χ., αν ο Δαλάι Λάμα είχε ένα πρόβλημα, και αντί να το ρίξει στον διαλογισμό (την αιωνόβια κουλτούρα του λαού όπου ηγείται), να το ρίξει στην ψυχανάλυση. Τόσο παράδοξο ζυγίζω τον τελευταίο Έλληνα πρωθυπουργό, π.χ., που προσφάτως δήλωσε το πόσο ωφέλιμο είναι να ψυχοθεραπεύεται κάνεις, ζώντας μέσα σε μια ελληνική πνευματική παράδοση με «[...]βιβλιοθήκη από δω μέχρι το Χαλάνδρι, την οποία δε κοιτάει ποτέ κανείς»11. Μετά, βέβαια, έλεγε ότι του αρέσει ο Παπακαλιάτης, άρα, τουλάχιστον, έχει αρμονία η δυσαρμονία του. Αλλά ο Σοφοκλής έχει παγκοσμιότητα («στα πρώτα τριάμισι χρόνια της καινούργιας χιλιετίας οι τραγωδίες του Σοφοκλή έχουν παρασταθεί περισσότερες από 230 φορές σε 40 χώρες και 30 γλώσσες»12)• ο άλλος είναι ένα ευπαγκοσμιοποίητο προϊόν. Και καλό θα ήταν, όλο αυτό το σινάφι των νεοανοιχτόμυαλων να «συλλογιστούν καλά, μήπως, κυνηγώντας την αλήθειαν εις εκείνον τον τρόπο, απατηθούν σφίγγοντας εις τον κόρφο τους το φάντασμά της»13.
Έτσι λοιπόν, βλέπω πως αυτή η τάση της κατά δόκησιν αυτονόμησης του ανθρώπου - που είναι αυτεξούσιος αλλά όχι να αυτοφωτιστεί και να αυτοκρίνει την πορεία του, απορρίπτοντας βάρβαρα ό,τι υπήρξε - όταν υπεργενικευτεί (παγκοσμιοποιηθεί πλήρως θεσμικώς) θα επιτρέψει να επιφανεί τί στέκει διάφορο, άτρωτο και ακόμα ζωντανό μες στο παρανάλωμα που ετοιμάζει για τον εαυτό της. Ζωγραφίζω δηλαδή τη μορφή της ζωής (παιδείας) που θα αναδειχθεί μέσα από τις στάχτες της «κουλτούρας της δια νόμου ύβρεως» (παραπαιδεία, βαρβαρότητα, βελούδινος μισανθρωπισμός).
*
Μέσω όλων αυτών των λογισμών, καταλήγω σε αυτό που καταλήγει η θεώρηση της Ελληνικής ταυτότητας, κατά την επεξεργασία της εντός μιας σειράς κειμένων (του κ. Θ. Ζιάκα) που μου κοινοποιήθηκε μέσω Αντιφώνου, προσφάτως. Καταλήγουμε στο περιεκτικό του Ισοκράτη και όχι στο Ηροδότειο πολυμερές, περί εθνοπροσδιορισμού (αίμα, γλώσσα, θρησκεία, τρόπος14): Έλληνες είναι όσοι είναι κατά την παιδεία (κι όχι αυτοί που έχουν κοινή καταγωγή)15. Καταλήγουμε στις επιπτώσεις που έχει η μία παιδεία, της μιας θεογονίας και ανθρωπολογίας που κομίζει η πίστη στη φιλανθρωπία και θεανθρωπία του Χριστού. Καταλήγουμε στον πνευματικό πολιτισμό που παραδίδει ένας δισχιλιετής Ελληνισμός στη Ρωμηοσύνη των 11 αιώνων της πολυεθνικής Αυτοκρατορίας και αυτή σε εμάς, μέσω των ανθρώπων που δεν ξέχασαν και δε βολεύτηκαν στο τουρκιλίκι που τους καταπλάκωσε για 4 αιώνες. Και για τους κολλημένους με τη «ζωολογία», όπως έλεγε ο Σβορώνος16: η παιδεία είναι πολύ χαρακτηριστικότερη και σημαντική ταυτοτικώς από τη γραμμή του αίματος, ως προς τους ορίζοντες που ανοίγει κι όσον αφορά στους συναναστρεφόμενους πολιτισμούς που οφείλουμε να αγαπάμε ως (όχι όπως) τον εαυτό μας. Εκτεινόμενη, η παιδεία, στο πνευματικό σκέλος δε, ο εθνοφυλετισμός αποτελεί αίρεση, όπως και το κοινωνικό status17 ως ανθρωποπροσδιορισμός.
Η γενετική έχει εντοπίσει ότι τα ανθρωποειδή ταυτίζονται γενετικά κατά το 99,9%18 Και αναγκαστικά αποδεχόμαστε την σχετική άποψη του Μ. Βασιλείου19 πως το ιδιαίτερο γνώρισμα του ανθρώπου είναι να αγαπά φυσικώς όλο το είδος του. Αλλά πάλι, όταν μιλάμε συγκεκριμένα για φυλές, τότε εννοούμε για το αυτοσέβας προς τις ιδιαίτερες φιλοσοφικές γραμμές και αξίες, εφόσον με αυτές ζούμε και αυτές μας μεγαλώνουν και όχι τα dna tests. Γιʼ αυτό, κατά παιδείαν, βλέπουμε ότι οι αποκλίσεις μεταξύ πολιτισμών (μάλλον πολιτισμών και νεοϊδεολογιών), ίσως να αγγίζουν αναλόγως και αυτές το 99,9%, κάτι που σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρχει πλαίσιο συζήτησης, και ίσως αυτό το ξεκαθάρισμα να είναι το 0,01% όπου ταυτιζόμαστε, δηλαδή να κάνουμε αυτή τη σαφή δήλωση (για το ότι δεν έχουμε να συζητήσουμε κάτι κύριοι, κυρίες και απροσδιόριστοι τω φύλω). Δεν μπορούμε να έχουμε ειρήνη, η οποία - όπως και ο πόλεμος - δεν διεξάγεται από τα αίματα αλλά από τις διαφορετικές προσεγγίσεις της συνύπαρξης με το όλον. Είρω σημαίνει συνδέω. Δε συνδέεται η παγκοσμιοποίηση της μπούρδας με την παγκοσμιότητα της αλήθειας - η μία ξερνάει την άλλη από δηλητηρίαση.
Μιλώντας για (και Έλληνες) χριστιανούς, μιλάμε για μία κυκλοφορία πνευματικού αίματος, για την «απόλυτη» γραμμή της κοινωνιολογίας της αναποδογυρισμένης πυραμίδας του Χριστού (πρώτος είναι ο διάκονος, όχι ο εξουσιούχος). Και όσον αφορά στην (αυτο-) πεποίθησή της, πατάει και αύξει ακριβώς σε αυτήν την πίστη πως ο Κύριός της θα την σκέπει μέχρι συντελείας, την οποία ακολουθεί η χαρωπή αιωνιότητα.
*
Όσα στραβά κάνει ο άνθρωπος και η ανθρωπότητα, έχουν πραγματικά νόημα - όπως και αυτή η παγκοσμιοποίηση: η αναβάθμιση της φυσιολογίας ή κοινωνίας των ανθρώπων, η θέληση για παγκόσμια ενότητα, ισότητα κι απεξάρτηση από προκαταλήψεις, ο σεβασμός της ιδιαιτερότητας και της ελευθερίας, της χλωρίδας και της πανίδας, η εποπτεία και αξιόλογη καθοδήγηση του ανθρωπίνου ψυχισμού, η ψυχαγωγία, η καλλιτεχνουργία, η τίμηση του αυτεξουσίου κ.ο.κ. Απλώς τα κάνει με λάθος σκοπό και αναξιόπιστη προοπτική, την οποία, αργά ή γρήγορα, θα πληρώσει με πολύ πόνο. Είναι η αναπόφευκτη ανέλιξη εφόσον «ο σύγχρονος άνθρωπος, αντί να επιδιώκει να υψωθεί ως την αλήθεια, έχει την αξίωση να την κατεβάσει στο δικό του επίπεδο»20. Εύχεστε λοιπόν υπέρ αυτού.
1.Peter Burke, Πολιτισμικός Υβριδισμός (Μεταίχμιο, 2010)
2. Σωτήρης Γουνελάς, Εν Πνεύματι (Παρουσία, 1991)
3. Children of six culture: A psycho-cultural analysis. Cambridge, MA: Harvard University Press via C. Lightfoot, M. Cole, S. R. Cole, Η Ανάπτυξη των Παιδιών (Gutenberg, 2014)
4. Stein A. Thompson A., & Waters A. (2005). Children Growth and chronic disease: evidence from countries undergoing the nutrition transition via ό.π.
5. Όμηρος, Οδύσσεια/Κ' 290
6. Η Ανοιχτή Κοινωνία και οι Εχθροί της
7. Ματθ. 12.24: οἱ δὲ Φαρισαῖοι ἀκούσαντες εἶπον, οὗτος οὐκ ἐκβάλλει τὰ δαιμόνια εἰ μὴ ἐν τῷ Βεελζεβοὺλ ἄρχοντι τῶν δαιμονίων.
8. Αντρέι Ταρκόφσκι, Σμιλεύοντας το Χρόνο (Νεφέλη, 1987)
9. Μάξιμος Ομολογητής, Κεφάλαια περί Αγάπης/Β' λστ
10. Πέτρου Β' 3.13: καινοὺς δὲ οὐρανοὺς καὶ γῆν καινὴν κατὰ τὸ ἐπάγγελμα αὐτοῦ
προσδοκῶμεν, ἐν οἷς δικαιοσύνη κατοικεῖ.
11. Κωστής Παπαγιώργης, Πρόσκληση σε Γεύμα με τον Κωστή Παπαγιώργη (1997, «Ε» Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας, Δ. Αναστόπουλος - Γ. Καρουζάκης)
12. Παντελής Μιχελάκης, Η πρόσληψη του Σοφοκλή στο αρχαίο και σύγχρονο θέατρο/περιοδικό Δρώμενα, 31/5/23
13. Διονυσίου Σολωμού, Ποιήματα και Πεζά/Διάλογος (Στιγμή 2007)
14. Ηρόδοτος, Ιστορίαι, 8.144.2
15. Ισοκράτης, Πανηγυρικός/4.47
16. Συνέντευξη/Σύγχρονα Θέματα, τεύχος 35-37, 12/1988
17. Γαλ. 3.28: οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.
18. via Γεωργίου Ι. Μαντζαρίδη, Χριστιανική Ηθική, ΙΙ (Πουρναρά, 2004)
19. P.G.31/Άγιος Βασίλειος Καισαρείας, ο Μέγας, Κεφάλαια των κατά πλάτους όρων/Γ': Οὐδέν γάρ οὕτως ἴδιον τῆς φύσεως ἡμῶν ὡς τό κοινωνεῖν ἀλλήλοις καί χρήζειν ἀλλήλων καί ἀγαπᾶν τό ὁμόφυλον.
20. Ρενέ Γκενόν, Η Κρίση του Σύγχρονου Κόσμου (Δωδώνη, 2021)
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει την σελίδα Wassily Kandinsky, Moscow I, 1916.
