Aντώνης Καρκαγιάννης
Το ερώτημα τίθεται, ήδη από πολλές πλευρές και με πολλούς τρόπους: σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, περιφερειακών ολοκληρώσεων και ασυγκράτητης μετακίνησης μεταναστευτικών πληθυσμών, όταν τα εθνικά σύνορα τα πραγματικά και τα νοητά (π.χ. τα σύνορα του πολιτισμού και της παιδείας) είναι πλέον διάτρητα και παραβιάζονται από «ξένες δυνάμεις» τι μπορεί να είναι η πατρίδα και ποιο το περιεχόμενο του πατριωτισμού.
Είναι μερικά χρόνια που ο όρος «νέος πατριωτισμός» δημοσιεύεται και δοκιμάζεται και τούτο μαρτυρεί τουλάχιστον ότι αναζητούμε κάτι που θα δώσει συγκεκριμένη έννοια και νόημα σε εκφράσεις όπως το «γενικό καλό» ή το «καλό του τόπου» και το «καλό της χώρας». Η αναζήτηση ενός «καλού» πάνω από οποιαδήποτε διαφορά, ταξική ή πολιτική. Αυτό κάποτε ήταν η πατρίδα ή νομίζαμε ότι ήταν και ο πατριωτισμός μας καλούσε να την υπερασπιστούμε θυσιάζοντας και τη ζωή μας. Σήμερα για ποιο ανώτατο «καλό» θα κληθούμε να αγωνιστούμε και να θυσιαστούμε;
Ο όρος και η αναζήτηση του «νέου πατριωτισμού» προβάλλουν κάθε φορά που ομάδες, τάξεις και άτομα περιχαρακώνονται σε εγωιστικά συμφέροντα αδιαφορώντας για τη ζημιά που προκαλούν στο σύνολο. Αυτή η εγωιστική περιχαράκωση παρατηρείται σε απλά φαινόμενα, όπως π.χ. όταν η πορεία μιας εκατοντάδας ανθρώπων, ανεξαρτήτως αν έχουν δίκαιο ή όχι, καταλύει τη λειτουργία της πόλης και προκαλεί ζημιά, δυσκολίες και αγανάκτηση σε χιλιάδες συμπολίτες τους, εξαφανίζοντας κάθε έννοια «γενικού καλού» συναντίληψης και αλληλεγγύης. Πιο σύνθετο, αλλά και πολύ πιο βλαβερό είναι το φαινόμενο της περιχαράκωσης πίσω από ισχυρά και προκλητικά συμφέροντα και της χειραγώγησης της δημόσιας ζωής για την κατοχύρωση και αναπαραγωγή τους.
Αφορμή όμως για να ξαναθέσουμε σε τούτο το σημείωμα το αίτημα του «νέου πατριωτισμού» στάθηκαν δύο άρθρα του Νίκου Ξυδάκη, στην «Καθημερινή» της περασμένης και προπερασμένης Κυριακής. Στα άρθρα αυτά ο Ν. Ξυδάκης διατυπώνει συγκεκριμένες παρατηρήσεις για τη θέση του πολίτη στην παραγωγική διαδικασία σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης ή άλλων οικονομικών ολοκληρώσεων και για τη σχέση του με τη δημιουργικότητα, ως στοιχείο ατομικής και συνολικής ευημερίας και άρα πατριωτισμού.
Ο όρος «νέος πατριωτισμός» είναι ίσως καταχρηστικός και παραπλανητικός. Δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε παλαιότερα ή ότι έρχεται να αντικαταστήσει τον «παλαιό» επειδή εξέλιπε. Η έννοια του πατριωτισμού όπως διαμορφώθηκε και επιβλήθηκε από τη Γαλλική Επανάσταση και έχει κεντρικό πυρήνα την υπεράσπιση του εθνικού εδάφους και όλων των αγαθών, υλικών και άυλων, που υπάρχουν πάνω σε αυτό εξακολουθεί να είναι ο σκληρός πυρήνας κάθε πατριωτισμού, παλαιότερου ή νεότερου. Τον 19ο και τον 20ό αιώνα αναπτύχθηκαν θεωρίες κεφαλαιοκρατικού διεθνισμού από την ικανότητα του κεφαλαίου να παραβιάζει τα εθνικά σύνορα και να διαμορφώνει πολυεθνικές οντότητες. Παράλληλα και σε αντιστάθμισμα αναπτύχθηκαν θεωρίες «προλεταριακού διεθνισμού», με την υπόθεση ότι τα συμφέροντα του «προλεταριάτου» συμπίπτουν παντού, ανεξάρτητα από το έθνος και την πατρίδα. Και οι δύο θεωρίες κατέληξαν στην ενίσχυση του ισχυρότερου κεφαλαιοκρατικού ή προλεταριακού έθνους σε βάρος όλων των άλλων. Το εθνικό κράτος, η εθνική ανεξαρτησία, η θρησκεία, η γλώσσα και ο πολιτισμός παρέμειναν αξίες ισχυρές και αντιστάθηκαν αποτελεσματικά και νικηφόρα τόσο στον κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό όσο και στην ιμπεριαλιστική και αποικιοκρατική καταπίεση. Ολόκληρο το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα καλύπτεται από μείζονος σημασίας αγώνες των λαών εναντίον της αποικιοκρατίας, του ιμπεριαλισμού και του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού.
Αν, έστω καταχρηστικά, χρησιμοποιούμε τον όρο «νέος πατριωτισμός» είναι για να εντάξουμε στον πατριωτισμό αξίες και αγαθά που η ζωή μας αναγκάζει να τα υπερασπισθούμε ως υπέρτατα αγαθά και αξίες, ως «γενικό καλό» και «καλό του τόπου». Ο Νίκος Ξυδάκης περιγράφει παραγωγικές διαδικασίες που αναγκάζουν τον αγρότη να εγκαταλείψει τη γη και το επάγγελμά του χωρίς ταυτόχρονα να εντάσσεται σε άλλη παραγωγική διαδικασία. Δεν το λέει, αλλά είναι σα να εγκαταλείπει το πάτριο έδαφος και την υπεράσπισή του. Επικαλείται παραδείγματα από το Ισραήλ όπου συμβαίνει εντελώς το αντίθετο, σε συνθήκες πιο δύσκολες και περίπλοκες. Εκεί η δημιουργική απασχόληση δένει τους ανθρώπους με το πάτριο έδαφος και την υπεράσπισή του.
Το παράδειγμα του Ισραήλ από πολλές πλευρές είναι κάτι ιδιαίτερο. Η σύγκριση με άλλες χώρες πληθυσμιακής αναλογίας με τη δική μας, όπως η Ολλανδία, η Δανία, η Φινλανδία κ.λπ. είναι πιο χαρακτηριστική. Εκεί η δημιουργικότητα βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα και αποτελεί βασικό στοιχείο της εθνικής τους ταυτότητας και του εθνικού φρονήματος. Δεν μπορούμε να ισχυρισθούμε το ίδιο για τη δική μας χώρα.
Πατριωτισμός δεν σημαίνει ξενοφοβία και απομόνωση, περιχαράκωση σ’ έναν αρρωστημένο εθνικισμό. Αντιθέτως σημαίνει συμμετοχή, αλλά με ίσους όρους και ισότιμες αξίες. Η μειωμένη ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μας είναι άνισος και καταπιεστικός όρος συμμετοχής και οποιασδήποτε συναλλαγής. Η αύξηση της παραγωγικότητας στις σύγχρονες συνθήκες είναι πρώτιστο εθνικό αίτημα που ανταποκρίνεται στην επιδίωξη του «γενικού καλού» ή του «καλού του τόπου», ανεξάρτητα από ταξικές ή πολιτικές διαφορές.
Αν θέλαμε να επεκταθούμε στον τομέα του πολιτισμού θα μπορούσαμε να βρούμε ανεκτίμητες αξίες, άξιες να τις υπερασπισθούμε. Επειδή ο χώρος εξαντλείται θα ήθελα να προσθέσω και μόνο ως τίτλο, μία αξία που χρειάζεται να επιστρατεύσουμε όλο τον πατριωτισμό μας, παλαιό και νέο, και να την υπερασπισθούμε. Είναι η περιφρούρηση του Φυσικού Περιβάλλοντος της πατρίδας μας που δέχεται βάρβαρες επιθέσεις και επιδρομές και οφείλουμε να το υπερασπισθούμε.
πηγή: Καθημερινή, 23-8-2009
Πατρίδα, Motherland: δείχνουν μια σχέση ανάμεσα σε σένα και τη ρίζα σου. Μια ρίζα στο συναίσθημα, όχι στη λογική. Για να ξέρει ποιός είναι, ο άνθρωπος θέλει κάπου να ανήκει, να δίνει την αφοσίωσή του, το πάθος του. Χάρη στο πάθος του ανήκειν, το πανί γίνεται λάβαρο και το κτίριο ναός. Η ανάγκη για αφοσίωση δημιουργεί το Θεό και όχι ο Θεός την ανάγκη. Έτσι λειτουργεί και η πατρίδα, η ομάδα, ο Αρχηγός. Κι όπως όλα τα πάθη, είναι «φάρμακον» που μπορεί να θεραπεύει αλλά και να εξοντώνει. Το να μιλάμε για καλό ή κακό πατριωτισμό, παλαιό ή νέο, δίχως ν’αναφερόμαστε στα συγκεκριμένα «θέλω» των ανθρώπων, είναι μια άσκηση αυθεντίας που κανέναν δεν διδάσκει.
Πέτρος Χαριτάτος, Σπέτσες