Ερώτηση: Ποια η άποψή σας για το κύριο θέμα διαμάχης Επιστήμης και Εκκλησίας όσον αφορά τη δημιουργία του κόσμου;
Απάντηση:
Δεν υπάρχει «διαμάχη» μεταξύ Επιστήμης και Εκκλησίας όσον αφορά τη δημιουργία του κόσμου, γιατί το θέμα αυτό δεν είναι θέμα επιστημονικό, θέμα δηλαδή που μπορεί να μελετήσει η Επιστήμη.
Η Επιστήμη διαπιστώνει ότι υπάρχουν φυσικοί νόμοι που διέπουν τον υλικό κόσμο και το Σύμπαν ολόκληρο. Με βάση τους νόμους αυτούς εξηγεί τα διάφορα φαινόμενα της φύσης, από τη δημιουργία των γαλαξιών μέχρι τις ιδιότητες του ατόμου και των στοιχειωδών σωματίων. Αλλά δεν μπορεί να πει γιατί οι φυσικοί νόμοι είναι αυτοί που είναι, και γιατί υπάρχει το Σύμπαν ολόκληρο.
Ο Steven Hawking παρ’ όλον ότι μερικοί τον χαρακτηρίζουν ως άθεο, είχε πει το εξής σχετικά «τίθεται το αναπάντητο ερώτημα: Γιατί πρέπει να υπάρχει το Σύμπαν; Εάν θέλετε μπορείτε να ορίσετε το Θεό ως απάντηση σ’ αυτή την ερώτησή μου» (S. Hawking. Μαύρες τρύπες, Σύμπαντα–βρέφη και άλλα δοκίμια, Κάτοπτρο 1993).
Η Επιστήμη αναζητεί την αρχή του Σύμπαντος, είτε με παρατηρήσεις μακρινών γαλαξιών, των οποίων το φως ξεκίνησε λίγο μετά την αρχική έκρηξη του Σύμπαντος, είτε με θεωρητική επέκταση των δεδομένων των παρατηρήσεων μας ή των θεωριών που δεχόμαστε ότι διέπουν το Σύμπαν. Π.χ. παρατηρούμε ότι το Σύμπαν διαστέλλεται με τον ίδιο τρόπο παντού. Εάν λοιπόν υπολογίσουμε την αρχή της διαστολής φθάνουμε σε μια αρχική έκρηξη όλου του Σύμπαντος, στο Big Bang. Όπως είπε ο μεγαλύτερος σοβιετικός αστροφυσικός ο Zeldovich «η θεωρία της Αρχικής Εκρήξεως (του Big Bang) έχει πλέον θεμελιωθεί πέρα από κάθε λογική αμφιβολία» και παρομοίασε τη θεωρία αυτή με την ηλιοκεντρική θεωρία του πλανητικού συστήματος την οποία κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει.
Για μερικά χρόνια είχε υποστηριχθεί και μια άλλη θεωρία για το Σύμπαν, η θεωρία της συνεχούς δημιουργίας. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή η ύλη δημιουργείται συνεχώς εκ του μηδενός παντού στο Σύμπαν και το Σύμπαν παραμένει αμετάβλητο κατά μέσον όρο, καίτοι διαστέλλεται. Βεβαίως και αυτή η θεωρία χρησιμοποιεί μια έννοια έξω από τις γνωστές έννοιες της Επιστήμης, την έννοια της δημιουργίας εκ του μηδενός. Πάντως η θεωρία της συνεχούς δημιουργίας έχει πλέον πέσει σε αχρηστία μετά τις παρατηρήσεις της ακτινοβολίας μικροκυμάτων που αποδεικνύουν ότι το αρχικό Σύμπαν ήταν πολύ πιο πυκνό απ’ ότι είναι σήμερα.
Σήμερα υπάρχουν διάφορες θεωρίες για την αρχική φάση του Σύμπαντος, που όμως όλες είναι παραλλαγές της θεωρίας του Big Bang και δεν θα τις αναπτύξω εδώ. Τέτοιες θεωρίες είναι η θεωρία των υπερχορδών, η θεωρία της κβαντικής βαρύτητος, η θεωρία των Hawking και Hartle περί ελλείψεως αρχικών συνθηκών και η μη γραμμική θεωρία του Penrose. Πάντως το κοινό χαρακτηριστικό όλων των θεωριών περί αρχής του Σύμπαντος είναι ότι όσο πλησιάζουμε πολύ κοντά στην αρχή του Σύμπαντος χάνουμε τις έννοιες του χώρου και του χρόνου, ώστε δεν μπορούμε να περιγράψουμε ούτε θεωρητικά την ίδια τη δημιουργία. Όπως είχε χαρακτηριστικά ήδη πει ο ιερός Αυγουστίνος “non in tempore, sed cum tempore, finxit Deus mundum” δηλαδή ο Θεός εδημιούργησε τον κόσμο όχι εν χρόνω, αλλά μετά του χρόνου (θα μπορούσα αυτό να το περιγράψω με την περίεργη αλλά παραστατική έκφραση ότι «η δημιουργία του κόσμου έγινε συγχρόνως με τη δημιουργία του χρόνου».
Η χριστιανική διδασκαλία μας λέγει ότι ο Θεός εδημιούργησε τον κόσμο “εκ του μη όντος”. Αυτό δεν μπορεί κανείς να το περιγράψει με εικόνες, γιατί πριν από τη δημιουργία δεν υπήρχε χρόνος, επομένως η έκφραση «πριν από τη δημιουργία» δεν έχει καν νόημα. Απλώς η χριστιανική διδασκαλία μας λέγει ότι αιτία του κόσμου είναι ο Θεός. Και μαζί με τη δημιουργία του κόσμου έγιναν και οι φυσικοί νόμοι που διέπουν τον κόσμο. Από το άλλο μέρος οι διάφορες απόψεις των φιλοσόφων περί του Σύμπαντος είναι απλώς συλλογισμοί που βασίζονται σε υποθέσεις που ούτε αποδεικνύονται λογικά ούτε προκύπτουν από επιστημονικές παρατηρήσεις.
Βεβαίως και η άποψη της Εκκλησίας περί δημιουργίας δεν μπορεί ν’ αποδειχθεί. Είναι μια «πληροφορία» που μας έδωσαν οι θεόπνευστοι άνθρωποι της Παλαιάς αλλά και της Καινής Διαθήκης. Φυσικά κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να πιστέψει την «πληροφορία» αυτή. Εξαρτάται από τις βιωματικές εμπειρίες του καθενός αν θα δεχθεί την αξιοπιστία της Αγίας Γραφής και άρα θα παραδεχθεί τη χριστιανική πίστη.
Το μόνο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι η πίστη δεν έρχεται σε αντίθεση με τη γνώση που δίνει η επιστήμη, ότι είναι συμβατή με την επιστήμη. Αλλά βεβαίως είναι κάτι πέρα από την επιστήμη.
Ερώτηση: Είναι εφικτή, κατά τη γνώμη σας, η προσπάθεια μας να φτάσουμε στην αρχή της δημιουργίας του σύμπαντος (πείραμα CERN);
Απάντηση: Το πείραμα με τον Large Hadron Collider (Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων) του CERN έχει μεγάλη σημασία για την προαγωγή της επιστήμης των στοιχειωδών σωματίων, αλλά κακώς λέγεται ότι θα μελετήσει κατά κάποιον τρόπο την αρχή του Σύμπαντος. Οι ενέργειες των σωματίων που θα παραχθούν στο CERN είναι της τάξεως των 1013 ηλεκτρονιοβόλτ ενώ μέχρι σήμερα επιτυγχάναμε ενέργειες μέχρι 1011 - 1012 ηλεκτρονιοβόλτ. Επομένως η πρόοδος είναι προφανής. Αλλά στα πρώτα στάδια της αρχικής εκρήξεως του Σύμπαντος οι ενέργειες ήσαν ασυγκρίτως μεγαλύτερες. Π.χ. κατά την εποχή του πληθωρισμού (inflation), όταν η ηλικία του Σύμπαντος ήταν 10-35 sec οι ενέργειες ήσαν 1024 ηλεκτρονιοβόλτ και κατά την εποχή Planck, όταν ήσαν ενοποιημένες όλες οι δυνάμεις της φύσεως (ηλεκτρομαγνητισμός, ισχυρή και ασθενής πυρηνική δύναμη και βαρύτης, σε χρόνο μικρότερο από 10-43 sec) η ενέργεια ήταν πάνω από 1028 ηλεκτρονιοβόλτ.
Επομένως η προσέγγιση προς τις αρχικές συνθήκες του Σύμπαντος δεν είναι τόσο μεγάλη. Είναι μόνο 10-20 φορές μεγαλύτερη ενέργεια απ’ όση επιτυγχάνεται με τους μεγαλύτερους σημερινούς επιταχυντές .
Πάντως το πείραμα CERN αναμένεται να δώσει σημαντικές πληροφορίες για τη Φυσική. Κυρίως αναμένεται η ανακάλυψη του σωματίου Higgs που θεωρείται υπεύθυνο για τη μη μηδενική μάζα πολλών στοιχειωδών σωματίων (και γι’ αυτό πολλοί το ονομάζουν «σωμάτιο του Θεού» ή «θεοειδές σωμάτιο»). Επίσης αναμένονται πιθανές ενδείξεις για την ύπαρξη των λεγόμενων υπερσυμμετρικών σωματίων όπως το photino (αντίστοιχο του φωτονίου), το selectron (αντίστοιχο του ηλεκτρονίου), το squark (αντίστοιχο του quark) κλπ. Μερικοί ελπίζουν ακόμη ότι ίσως βρεθούν ενδείξεις για την ύπαρξη περισσοτέρων από 4 διαστάσεις του χωροχρόνου. Όλα αυτά θα είναι πολύ σημαντικά στοιχεία για τη Φυσική. Αλλά δε θα δώσουν τη θεωρία του Παντός (Theory of Everything), ούτε θα προσεγγίσουν ουσιαστικά τις συνθήκες της αρχής του Σύμπαντος.
Ερώτηση: Είναι δυνατή η ανάπτυξη συνθηκών κατάλληλων για την ανάπτυξη ζωής παρόμοιας με αυτή της Γης; Μήπως συγκρούεται η θεωρία αυτή με τη χριστιανική πίστη;
Απάντηση: Για να αναπτυχθεί ζωή παρόμοια με τη ζωή της Γης απαιτούνται ορισμένες προϋποθέσεις:
α) Πρέπει να υπάρχουν πλανήτες γύρω από ένα κεντρικό αστέρα σαν τον Ήλιο, οι οποίοι να έχουν μάζα παρόμοια με τη μάζα της Γης. Αν ο κεντρικός αστέρας είναι πολύ λαμπρότερος του Ήλιου τότε εξελίσσεται σχετικά γρήγορα και δεν προφθάνει να εξελιχθεί η ζωή σε ένα πλανήτη γύρω του. Απαιτούνται δισεκατομμύρια έτη για την εξέλιξη ζωής παρόμοιας με αυτή της Γης. Αν εξ άλλου η μάζα του πλανήτου είναι πολύ μεγάλη, τότε η πίεση της ατμοσφαίρας είναι τόσο μεγάλη ώστε δε μπορεί να διατηρηθεί ζωή. Εάν πάλι η μάζα του πλανήτου είναι μικρή δεν μπορεί να διατηρήσει γύρω του ατμόσφαιρα.
β) Η απόσταση του πλανήτου πρέπει να είναι κατάλληλη ώστε η μέση θερμοκρασία στον πλανήτη να είναι άνω του μηδενός, αλλά όχι άνω των 100ο Κελσίου. Επίσης η τροχιά του πλανήτου πρέπει να είναι περίπου κυκλική, ώστε να μην έχουμε πολύ μεγάλες μεταβολές της θερμοκρασίας.
γ) Η χημική σύσταση της επιφανείας και της ατμοσφαίρας του πλανήτου πρέπει να είναι ανάλογη με τη δική μας. Π.χ. στο δορυφόρο του Κρόνου Τιτάνα, υπάρχει ατμόσφαιρα μεθανίου, αλλά αυτή δεν επιτρέπει την ανάπτυξη ζωής.
δ) Το βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη της ζωής είναι το νερό σε υγρή μορφή. Π.χ. η ανάπτυξη ζωής στη Γη άρχισε στους ωκεανούς.
ε) Διάφορες άλλες συνθήκες παίζουν δευτερεύοντα ρόλο στην ανάπτυξη ζωής, π.χ. έλλειψη καταστρεπτικής υπεριώδους ακτινοβολίας, ή ακτίνων Χ, γ και κοσμικών ακτίνων, η έλλειψη πολλών συγκρούσεων με άλλα σώματα (αστεροειδείς ή μετεωρίτες) κλπ.
Ακόμη και αν όλες οι ευνοϊκές συνθήκες υπάρχουν σε ένα πλανήτη, πάλι η δημιουργία ζωής είναι ένα εξαιρετικά απίθανο γεγονός και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι γίνεται πάντοτε.
Μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί περίπου 300 πλανητικά συστήματα σε άλλους αστέρες. Όμως οι πλανήτες που παρατηρήθηκαν έχουν εν γένει πολύ μεγάλες μάζες, σαν την μάζα του Δία και μεγαλύτερες. Επίσης οι περισσότερες τροχιές των πλανητών αυτών έχουν μεγάλες εκκεντρότητες. Θεωρείται όμως πολύ πιθανό ότι υπάρχουν πολλά άλλα πλανητικά συστήματα με πλανήτες σαν τη Γη. Για το λόγο αυτό έχει ήδη αρχίσει η ετοιμασία ενός φιλόδοξου προγράμματος της NASA, που ονομάζεται Kepler, και θα ανιχνεύσει εκατομμύρια αστέρες για να διαπιστώσει αν υπάρχουν πλανήτες με μάζες παρόμοιες με τη μάζα της Γης.
Αν βρεθούν τέτοιοι πλανήτες, το επόμενο βήμα θα είναι η μελέτη των φασμάτων των ατμοσφαιρών τους, για να διαπιστώσουμε αν έχουν ομοιότητα με την ατμόσφαιρα της Γης.
Θεωρώ πολύ πιθανό ότι υπάρχουν εκατομμύρια αστέρες στο Γαλαξία μας με πλανήτες παρόμοιους με τη Γη.
Το βασικό όμως ερώτημα είναι αν η ζωή στους πλανήτες αυτούς έχει εξελιχθεί σε βαθμό ώστε να αναπτυχθούν όντα με λογική σαν τον άνθρωπο.
Αν αυτό έγινε, τότε τα λογικά αυτά όντα μπορούν να αναπτύξουν πολιτισμό και μάλιστα τεχνολογικό πολιτισμό πολύ τελειότερο από τον δικό μας. (αν η ηλικία αυτών των πλανητών είναι μεγαλύτερη από την ηλικία της Γης). Για το λόγο αυτό οι αστρονόμοι αναζητούν σήματα που ενδεχομένως στέλνουν τα όντα αυτά. Αυτό κάνει το πρόγραμμα SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence) που λειτουργεί ήδη επί αρκετές δεκαετίες. Το πρόγραμμα όμως αυτό δεν έδωσε αποτελέσματα. Εν τούτοις δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένας πολύ προηγμένος τεχνολογικός πολιτισμός θα μπορούσε να επικοινωνήσει με μας και μάλιστα να στείλει διαστρικά σκάφη να επισκεφθούν τη Γη.
Το γεγονός ότι τέτοια επίσκεψη διαστημοπλοίων από άλλους αστέρες δεν έχει γίνει (οι αντίθετοι ισχυρισμοί δεν είναι σοβαροί), αυτό ίσως υποδηλώνει ότι είμαστε το μοναδικό λογικό είδος στον Γαλαξία μας.
Φυσικά δε μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για την ύπαρξη ή μη άλλων λογικών όντων στο Σύμπαν. Επομένως οι επιστήμονες πρέπει να είναι επιφυλακτικοί στο θέμα αυτό.
Όσον αφορά την χριστιανική διδασκαλία, αυτή αναφέρεται στους ανθρώπους της Γης και δεν επιβεβαιώνει ούτε αποκλείει την ύπαρξη λογικών όντων σε άλλα μέρη του Σύμπαντος. Το γεγονός ότι η Αγία Γραφή δε κάνει λόγο για τέτοια λογικά όντα (εκτός από μερικές αμφίβολες εκφράσεις όπως «και άλλα πρόβατα έχω α ουκ έστιν εκ της αυλής ταύτης») δε σημαίνει ότι το ενδεχόμενο αυτό αποκλείεται. Δε μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι οι δημιουργικές δυνατότητες του Θεού είναι περιορισμένες.
Επομένως θεωρώ ότι και από χριστιανικής σκοπιάς το θέμα αυτό παραμένει ανοικτό.
* Σύντομο Βιογραφικό
Ο Γεώργιος Κοντόπουλος γεννήθηκε στο Aίγιο. Σπούδασε Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου αναγορεύτηκε διδάκτορας το 1953. Διετέλεσε τακτικός καθηγητής της Αστρονομίας στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης (1957-1975) και Αθήνας (1975-1996). Kατά την περίοδο 1962-1998, δίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής σε Πανεπιστήμια των H.Π.A. (Yale, Harvard, MIT, Cornell, Chicago, Maryland, Florida State) και στο Πανεπιστήμιο του Mιλάνου. Tο επιστημονικό του έργο αναφέρεται στους τομείς της Γαλαξιακής Δυναμικής, της Γενικής Σχετικότητας και της Oυράνιας Mηχανικής. Έχει δημοσιεύσει περίπου 250 εργασίες σε ξένα περιοδικά και προσκεκλημένες ομιλίες σε διεθνή συνέδρια. Eπίσης 3 βιβλία από ξένους εκδοτικούς οίκους, 4 ελληνικά βιβλία, 10 τόμους Πρακτικών και 160 διάφορα άλλα δημοσιεύματα. Διετέλεσε επιστημονικές συνεργάτης σε Πανεπιστήμια και Ινστιτούτα Αστρονομίας, κυρίως στις H.Π.A. (Inst. Space Studies, Goddard Space Flight Center, NASA, Columbia University, κ.ά.). Διετέλεσε πρόεδρος της επιτροπής του Γαλαξίου (1967-1970) και γενικός γραμματέας της Διεθνούς Aστρονομικής Eνώσεως (1973-1976), πρόεδρος του Ευρωπαϊκού αστρονομικού περιοδικού "Astronomy and Astrophysics" (1973-1993), προϊστάμενος του Αστρονομικού Ινστιτούτου (1975-1987) και γενικός διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου (1990-1993), διευθύνων σύμβουλος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (1978-1979), πρόεδρος της Ελληνικής Αστρονομικής Εταιρείας (1994-1998), αντιπρόσωπος της Ελλάδος στην Επιστημονική Επιτροπή του NATO (1976-1983), μέλος του Research Grants Panel του NATO (1991-1994) κ.λπ. Είναι εταίρος της Bασιλικής Aστρονομικής Eταιρείας του Λονδίνου (1967), αντεπιστέλλον μέλος της Bασιλικής Εταιρείας της Λιέγης (1971), μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών (1989), επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Σικάγου (1991), και έλαβε το βραβείο Brouwer της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας (1982). Kύρια αυτοτελή έργα: G. Contopoulos and D. Kotsakis, "Cosmology" (Springer Verlag 1987, μετάφραση εκ του ελληνικού), - G. Contopoulos, "Order and Chaos in Dynamical Astronomy" (Springer Verlag, 2002. Aνατύπωση 2004). -
G. Contopoulos, "Adventures in Order and Chaos. A scientific Autobiography" (Kluwer 2004). - Eπίσης "Nonlinear Dynamics and Chaos in Astrophysics. A. Festschrift in Honor of George Contopoulos" (N. York Academy of Sciences, Vol. 867, 1998). Yπάρχουν περίπου 4.500 αναφορές (citations) στο έργο του και 320 περίπου δημοσιευμένες ευχαριστίες (acknowledgements).
Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Κοντόπουλο για την πολύτιμη συμμετοχή του στο αφιέρωμά μας.
Επιμέλεια Μαρία Χούπα, φοιτ. Ηλεκτρολόγων Μηχ/κών ΕΜΠ
πηγή: "Παρεμβολή" (τ. 89, Σεπ. 2009)
