ΕΚΛΟΓΕΣ 2023 | Νίκη…αυτό το εκλογικό παράδοξο

H εκλογική επιτυχία του συνδυασμού «Νίκη» στις πρόσφατες εκλογές έχει, εκ των πραγμάτων, προκαλέσει συζητήσεις, σε θρησκευτικούς όσο και σε κοσμικούς κύκλους. Θα μπορούσαν κάποιοι να μιλήσουν για μία νέα μορφή λαϊκισμού, αυτή τη φορά χριστιανικού τύπου, λόγω της αοριστίας και της αμφισημίας στα περισσότερα από τα θέματα της πολιτικής ατζέντας (Ταγκύεφ, 2008, 847). Θα είχαν όμως λάθος, καθώς απουσιάζει το προσωπικό- χαρισματικό στοιχείο και μία κινηματική διάσταση διαμαρτυρίας ή καταγγελίας, την οποία μπορούσαμε να δούμε στο πρόσφατο παρελθόν στην «Χρυσή Αυγή». Ακόμα ακόμα, και μία επίθεση στην τεχνικο-γραφειοκρατία του κεντρικού κράτους, η οποία έχει αλωθεί από τις ολιγαρχίες και τους διεθνικούς οργανισμούς, φαίνεται ν’ απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό.

Τότε, θ’ αναρωτιόταν κανείς μήπως έχουμε να κάνουμε μ’ ένα τοπικό- περιφερειακό κίνημα διαμαρτυρίας, καθώς εμφανίζεται η Βόρεια Ελλάδα να είναι ένας προνομιακός γεωγραφικός τόπος για τη Νίκη, σε συνδυασμό με το λεγόμενο «Μακεδονικό» ζήτημα και το άτυπο ρεύμα των «αντι-εμβολιαστών», που επίσης φαίνεται ν’ επικρατούν σε αυτή τη γεωγραφική περιφέρεια (Μάγρα, 2023). Είναι μία ερώτηση που δεν είναι άτοπη και φέρει ισχυρή δόση αληθείας, καθώς αναδεικνύει μία «ρηγμάτωση» περιφερειακού τύπου που ήδη υπάρχει σε κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο. Δεν αρκεί όμως από μόνη της ως ερμηνευτικό εργαλείο. Ένας παρόμοιος εκλογικός σχηματισμός- με μεγαλύτερη εκλογική απήχηση και οργάνωση, όπως είναι το Κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη» (PiS), της Πολωνίας, αντλεί μεγάλα ποσοστά από την ύπαιθρο της χώρας, σε αντίθεση με τα μεγάλα αστικά κέντρα, επιβεβαιώνοντας ότι οι κοινωνικές και πολιτικές αντιθέσεις σήμερα έχουν έντονη γεύση γεωγραφίας, ίσως γιατί η ομοιογένεια του εθνικού κράτους του 20^ου αιώνα φαίνεται να μην είναι και τόσο αυτονόητη και δεδομένη. Θα δούμε εάν και κατά πόσο η «Νίκη» θα πλησιάσει το ομόλογο κόμμα της Πολωνίας προς την κατεύθυνση αντίληψης του έθνους ως μίας πολιτισμικής, θρησκευτικής και ηθικής κοινότητας, και προς μία ακόμα πιο επεξεργασμένη θεώρηση της οικογένειας ως βασικού και στοιχειώδους μέσου ανάσχεσης της πολυπολιτισμικής παρακμής (Folvarcny & Kopecek, 2020).

Μπορεί κάποιος να πει ότι όλα αυτά δεν είναι πολιτική, αλλά μία μετα-πολιτική έννοια, όπου θέματα της ιδιωτικής και της οικογενειακής ζωής προσπερνούν βασικά κοινωνικά και πολιτικά αιτήματα, η «μικρο-πολιτική» παίρνει το προβάδισμα σε σχέση με την κατεξοχήν Πολιτική. Πώς αυτός να έχει άδικο όταν στις Προγραμματικές Δηλώσεις η επιχειρηματολογία της «Νίκης» κινήθηκε κυρίως γύρω από το «φακέλωμα» του πολίτη και τις νέες ταυτότητες, με άλλα λόγια είναι περισσότερο σημαντικό και καίριο ένα τέτοιο θέμα από τα ελληνοτουρκικά, για παράδειγμα, ή την εξάρτηση της Ελλάδας από την ευρωπαϊκή ολιγαρχία; Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να βλέπουμε πίσω από τις γραμμές της επιφάνειας. Οι ανθρακωρύχοι της Πολωνίας που δίνουν την εμπιστοσύνη τους στο PiS, κάνουν λόγο για την αντίθεση (ή την αποστροφή τους) απέναντι σ’ έναν «κόσμο ποδηλατών και χορτοφάγων», προφανώς εννοώντας τις οικονομικές και πολιτισμικές ελίτ που θέλουν να «χρησιμοποιούν μόνο ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να μάχονται κάθε μορφή θρησκείας» (Gouverneur, 2016). Δεν νομίζω ότι αυτοί οι μεροκαματιάρηδες και ταλαιπωρημένοι εργαζόμενοι είναι λιγότερο πολιτικά όντα, επειδή επιλέγουν να συγκρουσθούν σε θέματα Εκκλησίας, Ιστορίας ή…ποδηλάτων. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι και το περιβόητο κίνημα των «κίτρινων γιλέκων» στη Γαλλία, με τον έντονα βίαιο και συγκρουσιακό του χαρακτήρα, ξεκίνησε από την προσπάθεια της κυβέρνησης Μακρόν ν’ επιβάλλει πρόσθετο φόρο στη βενζίνη, που είναι αναγκαίο αγαθό στην περιφερειακή Γαλλία των μεγάλων αποστάσεων και στην αγροτική παραγωγή.

Όπως σωστά αναφέρει και ο Γκιλλουί (2023), «τα ζητήματα ταυτότητας είναι όλο και ισχυρότερα στο λαϊκό σώμα καθώς, σε αντίθεση με τις ανώτερες τάξεις, αυτό δεν διαθέτει τα μέσα αποστασιοποίησης». Θα ήταν, λοιπόν, λάθος να συμπεράνουμε ότι το ζήτημα της ταυτότητας υπερισχύει του κοινωνικού ζητήματος. Η ύπαρξη των πραγματικών λαϊκών στρωμάτων, στην εποχή μας, είναι το αποτέλεσμα της σύμπλεξης των ταυτοτικών και των κοινωνικών θεμάτων. Με άλλα λόγια, ο κοσμοπολίτης αστός έχει την πολυτέλεια να επιλέγει και να αλλάζει κόμμα και «ιδεολογία» κατά το δοκούν, όμως ο φτωχός της περιφέρειας αναζητά ταυτότητα για να υπάρξει και να μην αφανισθεί από τον ανεμοστρόβιλο της Ιστορίας. Παρενθετικά, ν’ αναφέρω ότι εκκρεμεί και για την ελλαδική πραγματικότητα μία ανάλυση της σημασίας του εθνικο-θρησκευτικού, συνήθως οργανωσιακού, ρεύματος των αρχών και των μέσων του 20^ου αιώνα, που όντως μετέφερε μία «δυτικοκεντρική» (και εθνικιστική) αντίληψη περί Εκκλησίας και Πίστης στα νεοελληνικά πράγματα, το οποίο όμως δεν ήταν αμέτοχο λαϊκών διεργασιών και των εργατικών στρωμάτων. Οι ευσεβιστικές οργανώσεις του παρελθόντος δεν ήταν μόνο «εθνικιστικές» και συντηρητικές, αλλά εξέφραζαν και λαϊκά στρώματα.

Τα κόμματα όπως η «Νίκη» θέλουν ίσως ν’ εκφράσουν μία τέτοια δυναμική. Το διακύβευμα αυτό έχει εκ των πραγμάτων περιορισμούς και δυνατότητες. Αυτά όλα όχι σε πολιτικό επίπεδο, αλλά σ’ ένα βαθύτερο ιστορικό και υπαρξιακό. Ο ήρωας, μορφωμένος και μικροαστός της «Υποταγής» του Μισέλ Ουλεμπέκ θέλει ν’ αναζητήσει την προσωπική του λύτρωση στο μεσαιωνικό χριστιανισμό της Μαριολατρείας και τελικά καταλήγει να νιώθει ότι «[χάνει] την επαφή, ότι απομακρυνόταν στον χώρο και τους αιώνες, ενώ [..] συρρικνωμένος, περιοριζόμενος, πατικων[όταν] στο στασίδι [του]». Μετά από λίγη ώρα, τον είχε εγκαταλείψει οριστικά το Πνεύμα και κατέβηκε θλιμμένος προς την κατεύθυνση του πάρκινγκ (Ουελμπέκ, 2015, 175). Ο περιορισμός και η ματαίωση είναι αναμενόμενα αποτελέσματα. Από την άλλη, ο συντηρητισμός- εν γένει- μπορεί να είναι πηγή προόδου, καθώς κάθε καινοτομία είναι κουραστική και επίπονη. Ο συντηρητισμός προσφέρει το ανεκτίμητο «δώρο» της ρουτίνας, που μπορεί να συνεχίζεται με ελάχιστη προσπάθεια, είναι μία μορφή «οκνηρίας», η οποία όμως, ωθώντας στη σύνθεση, στην αναζήτηση των κοινών γνωρισμάτων πέρα από τις επιφανειακές διαφορές, είναι μία διανοητικά ισχυρή αρετή (Ουελμπέκ, 2021, 234).

Παραπομπές

Folvarcny, A., & Kopecek, L. (2020). Which Conservatism? The identity of the Polish Law and Justice Party. Politics in Central Europe, 16/1, 159-188.

Γκιλλουί, Κ. (2023). Woke. Η καθολική αποδόμηση: έθνος-φύλο-φυλή. (Γ. Καραμπελιάς, επιμ.) Εναλλακτικές Εκδόσεις, 103-110.

Gouverneur, C. (2016). «Το κοινωνικό καύσιμο της πολωνικής Δεξιάς». Le Monde Diplomatique (Ελληνική έκδοση). Μάρτιος.

Μάγρα, Η. (2023). «Πίσω από το τόξο του Βορρά». Η Καθημερινή, 2 Ιουλίου, 16.

Ουελμπέκ, Μ. (2015). Υποταγή. Μυθιστόρημα (Λ. Σιπητάνου, μετ.). Βιβλιοπωλείον της Εστίας. Αθήνα.

Ουελμπέκ, Μ. (2021). Παρεμβάσεις 2020 (Γ. Καράμπελας, μετ.). Βιβλιοπωλείον της Εστίας. Αθήνα.

Ταγκύεφ, Π.Α. (2018). «Ο λαϊκισμός και η πολιτική επιστήμη. Από την εννοιολογική πλάνη στα πραγματικά προβλήματα». Νέα Εστία, τχ. 1816. Νοέμβριος, 795-848.

Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα (“Το κάστρο”, 1978) είναι έργο του Ράλλη Κοψίδη.