Eisenstein: ΘΩΡΗΚΤΟ ΠΟΤΕΜΚΙΝ (1925) σκηνή “ομίχλες της Οδησσού”

0
558
Μηνάς Γρηγοράτος *

Στο ένθετο για τον κλασσικό κινηματογράφο, στο οποίο προβάλλουμε σκηνές από ταινίες που φέρουν το ξεχωριστό αποτύπωμα γραφής των δημιουργών τους, την προσωπική δημιουργική οπτική των σκηνοθετών τους, θα προβληθούν δύο διάσημες σκηνές από την βωβή ταινία ΘΩΡΗΚΤΟ ΠΟΤΕΜΚΙΝ του Sergei Eisenstein.  Αρχικά, η σκηνή «ομίχλες στο λιμάνι της Οδησσού» και, την επόμενη εβδομάδα, η σκηνή της κορύφωσης «οι σκάλες της Οδησσού».
Χρησιμοποιείται η πλήρως αποκατεστημένη κόπια που κυκλοφόρησε το 2005 με μια νέα ηχογράφηση της αυθεντικής μουσικής υπόκρουσης που είχε συνθέσει ο Edmund Meisel για την προβολή της ταινίας στο Βερολίνο το 1926.

Το 1925 με την ταινία ΘΩΡΗΚΤΟ ΠΟΤΕΜΚΙΝ ο Eisenstein οδήγησε τον κινηματογράφο πολύ πιο πέρα από τον Griffith, τον μεγάλο θεμελιωτή του «οργανικού» μοντάζ και της κυριαρχίας της αφηγηματικότητας στον κινηματογράφο.  Αντικατέστησε το παράλληλο μοντάζ του Griffith με το «αντιθετικό», ενώ επίσης αντικατέστησε το συγκλίνον μοντάζ με αυτό των «ποιοτικών αλμάτων».  Πολλά νέα κινηματογραφικά στοιχεία συνδέονται και προκύπτουν από τις νέες αυτές όψεις του διαλεκτικού μοντάζ που εγκαινιάστηκαν στην ταινία αυτή: το διανοητικό ή συναισθηματικό μοντάζ, το μοντάζ βερτικάλ, το μοντάζ των ατραξιόν, μια νέα σύλληψη του γκρο πλάνου και του επιταχυνόμενου μοντάζ, κλπ.  Με τον Eisenstein η κινηματογραφική σύνθεση, η διαλεκτική συνδιάταξη των πλάνων, δεν περιέχει μόνο το «οργανικό» στοιχείο, δηλαδή την γένεση και την ανάπτυξη, αλλά και το «παθητικό» δηλαδή την εξέλιξη.

Από την ταινία προβάλλουμε αρχικά την σκηνή που είναι γνωστή με τον τίτλο «ομίχλες στο λιμάνι της Οδησσού», η οποία λειτουργεί ως εισαγωγή στο μοιρολόι του πλήθους της Οδησσού πάνω στο λείψανο του ήρωα-ναύτη. Πρόκειται για μια σειρά εικόνων όπου μέσα από την αργόσυρτη κίνηση της ομίχλης που αιωρείται πάνω στα νερά και τις μαύρες σιλουέτες των καραβιών που προβάλλουν από το πούσι, υποβάλλεται η σιωπή και η θλίψη, ενώ στα πλάνα όπου οι ηλιαχτίδες αρχίζουν να διαπερνούν την ομίχλη γεννιέται ένα συναίσθημα προσδοκίας κι ελπίδας.  
Η σκηνή είναι διάσημη διότι, για πρώτη φορά στον κινηματογράφο, το φυσικό τοπίο παρουσιάζεται σε μια εντελώς νέα ποιότητα: περιέχεται στη δραματική δομή της ταινίας σαν εκφραστικό στοιχείο, ενώ η ζωγραφική φόρμα του τοπίου έχει μεταβληθεί σε κατ' εξοχήν κινηματογραφική. Οι εικόνες αυτές "έγραφαν" τη μουσική της βωβής ταινίας, διότι η μορφοπλαστική τέχνη του Eisenstein έπρεπε επιπλέον να ηχεί. Ήταν ένας τρόπος να "βγει από τον εαυτό του", να περάσει σε μια άλλη διάσταση. Το ίδιο το φυσικό τοπίο αναλάμβανε να δώσει την συγκινησιακή πλήρωση που μόνο η μουσική είναι σε θέση να εκφράσει ολοκληρωτικά.

Σε αυτήν την σεκάνς μάς προσφέρεται ένα πό τα πιο επεξεργασμένα δείγματα αυτού που θα ονομάσουμε "μουσικό τοπίο". Θα δούμε να επιτυγχάνεται αυτό χρησιμοποιώντας πρελούντια "τοπιο-μουσικής", τα ρυθμικά στοιχεία των οποίων, αφού πρώτα δημιουργούν ατμόδφαιρα και την επιθυμητή συγκινησιακή κατάσταση, γλυστρούν στην παραπέρα ανάπτυξη της αμέσως επόμενης σκηνής (του μοιρολογιού) που αυτό καθεαυτό το θέμα της έχει την ίδια ηχητική τονικότητα: οι εισαγωγικές εικόνες μέσα στην ομίχλη του λιμανιού αναπτύσσουν αυτήν την τονικότητα στην καθαρή της μορφή, έτσι ώστε σ' όλο το μάκρος της σκηνής του μοιρολογιού -που είναι χτισμένη πάνω στην ίδια ρυθμική και οπτικά μελωδική δομή- αυτή η ενδόμυχη μουσική εξακολουθεί να ηχεί στον κόσμο των συναισθημάτων του θεατή.

Στον Eisenstein η ίδια η πλαστική σύνθεση των βωβών εικόνων του, επιφορτιζόταν την εσωτερική "πλαστική μουσική". Η αριστοτεχνική χρήση του μοντάζ είχε σαν αποτέλεσμα το φυσικό τοπίο να λειτουργεί μουσικά μέσα στη βωβή ταινία. Η μουσική εξέλιξη των εικόνων μιας σκηνής γινόταν έργο της δομής και του μοντάζ των πλάνων. Το κομμάτια του μοντάζ δεν συνέθεταν μόνον την αφήγηση της σκηνής, συνέθεταν και την μουσική της!

 

 

* cinema.antifono [at] gmail.com πηγή: antifono.gr

Σχολιάστε:

Πληκτρολογήστε το σχόλιό σας
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ