Tην Πέμπτη 10 Ιανουαρίου 2013 στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, ο κ. Γιώργος Ζωγραφίδης, αν. καθηγητής Φιλοσοφίας ΑΠΘ, μίλησε με θέμα: «Είναι δυνατή μια βυζαντινή αισθητική;»
Η δυνατότητα μιας αισθητικής που μπορεί να ονομαστεί βυζαντινή εξετάζεται ως ένα ερώτημα περί της πραγματικής ύπαρξή της και ως ένα κανονιστικό ερώτημα. Δίνοναται πέντε προσωρινές και όχι αμοιβαίως αποκλειόμενες απαντήσεις: H βυζαντινή αισθητική είναι δυνατή:
α) στο μέτρο πο αχολούμαστε μαζί της και την αποδίδουμε στους βυζαντινούς
β)αν οι βυζαντινοί πίστευαν ότι έκαναν αισθητική
γ) αν συζητούσαν αισθητικά ζητήματα
δ) αν υπάρχει το αντικειμενό της (αν η τέχνη εκείνης της περιόδου ήταν "τέχνη") και
ε) αν μπορεί να γονιμοποιήσει τη σημερινή θεολογικό-φιλοσοφική σκέψη.
β)αν οι βυζαντινοί πίστευαν ότι έκαναν αισθητική
γ) αν συζητούσαν αισθητικά ζητήματα
δ) αν υπάρχει το αντικειμενό της (αν η τέχνη εκείνης της περιόδου ήταν "τέχνη") και
ε) αν μπορεί να γονιμοποιήσει τη σημερινή θεολογικό-φιλοσοφική σκέψη.
Στην συζήτηση που ακολούθησε, μίλησαν μεταξύ άλλων και οι κ. Στ. Βιρβιδάκης, Γ. Ξηροπαϊδης
Είμαστε καλά; Υπάρχει αισθητική μόνο αν “κάνεις αισθητική”, άν μιλάς γι αυτήν κλπ παρόμοια;
Δηλαδή η κυκλαδική τέχνη δεν είναι αισθητική αφού δεν όλα αυτά;
Να σταυροκοπηθώ; Μου επιτρέπετε;
Εξαίρετη η τοποθέτηση του ομιλητή, με την απαραίτητη νηφαλιότητα και γνώση του αντικειμένου.
Αντίθετα, βρήκα αρκετά ομιχλώδεις αρκετές παρεμβάσεις και απολύτως εκτός κλίματος, αναχρονιστικές και αφελείς εκείνες του προεδρεύοντος.
Με παραξένεψε η απουσία οποιουδήποτε ιστορικού της βυζαντινής τέχνης που θα συμπλήρωνε μερικά αυτονόητα ή πολύ γνωστά, λ.χ. τη σύγκρουση με τη δυτική εκκλησιαστική τέχνη κατά τη Σύνοδο Φερράρας Φλωρεντίας το 1438/9, ενώ οι Βυζαντινοί ρητά εθαύμαζαν στα κοσμικά δυτικά έργα την αληθοφάνεια. Το ίδιο κάνει και ο Συμεών Θεσσαλονίκης: Στον 15ο αι. διαχωρίζεται σαφώς η εκκλησιαστική-λατρευτική τέχνη του Βυζαντίου από την απλώς θρησκευτική τέχνη της Δύσης. Επίσης είναι λάθος να πιστεύουμε ότι οι Βυζαντινοί δεν είχαν κοσμική τέχνη: Είχαν και σώθηκαν και έργα, κυρίως μικροτεχνίας ή μικρογραφίες χειρογράφων.
Για το αν επέδρασε ή όχι στη Δύση και μάλιστα στην Αναγέννηση: Υπάρχουν δεκάδες έργα που μιλάν για τη μεγάλη επίδρασή της στη Δύση, λ.χ. Demus, Kitzinger, Beckwith, Weitzmann. Όσο για την Αναγέννηση, τον καλύτερο ύμνο για την επίδραση επάνω της της βυζ. τέχνης τον έγραψε ο μέγας ιστορικός της τέχνης της Αναγέννησης Α. Chastel, L’Italie et Byzance,, Παρίσι 1999.
Δυστυχώς, τα ετήσια συμπόσια της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας αρνούνται επί 33 χρόνια να ανοίξουν σε τέτοιες διεπιστημονικές συζητήσεις.
Λευκωσία Κύπρου
Δημήτριος Δ. Τριανταφυλλόπουλος
τ. καθηγ. Βυζαντινής Τέχνης Πανεπ. Κύπρου