του Κορνήλιου Καστοριάδη
Ἡ ἐπιστήμη εἶναι θέσμιση μὲ τὸ πιὸ ἰσχυρὸ καὶ βαρῦνον νόημα τοῦ ὅρου, καὶ ὁλοένα καὶ περισσότερο κεντρικὴ θέσμιση τοῦ σύγχρονου κόσμου. Ὡς τέτοια, εἶναι πιασμένη ἀπὸ τὰ ὑλικὰ μέσα, τὶς ὀργανωτικὲς μορφές, τὶς ἰδέες ποὺ παίρνει ἀπ' αὐτὸν καὶ ποὺ τοῦ δίνει. Ὅμως κάθε θέσμιση, εἶναι ἀδράνεια ποὺ τὴν ὑπο-τείνει ἕνας μύθος: ἂν τὴν ἀφήσουμε ἐλεύθερη, ἐξακολουθεῖ νὰ κινεῖται πρὸς τὴν ἴδια κατεύθυνση μὲ τὴν ἴδια ταχύτητα· ἡ ἀμφισβήτηση τῆς ἀξίας, τῶν μεθόδων, τοῦ προσανατολισμοῦ, τῶν ἀποτελεσμάτων της, ἰσοδυναμεῖ μὲ εἰκονοκλασία.
Αὐτὸ τὸ ἀνήκειν στὸ σύστημα τῆς σύγχρονης κοινωνικῆς ὀργάνωσης μεταγράφεται σὲ μιὰ διαίρεση τῆς ἐργασίας ποὺ φτάνει στὸν παραλογισμό· ὅπως καὶ στὸ σύγχρονο ἐργοστάσιο, τὸ ἀποτέλεσμα τῆς παραπάνω διαίρεσης εἶναι ὅτι τὸ συνολικὸ νόημα τῶν διεργασιῶν δὲν τὸ κατέχει πιὰ κανένας, οὔτε οἱ διευθύνοντες. Ἐδῶ, ὅπως καὶ σ' ὅλα τὰ ἄλλα πεδία, αὐτὸ ἐκφράζεται μὲ τὸ ἀκόλουθο τυπικὸ φαινόμενο τῶν νεωτερικῶν κοινωνιῶν: τὴν κατασκευὴ τῆς καθυστέρησης σὲ κλίμακα ἀκόμα μεγαλύτερη ἀπὸ τὴν κλίμακα τῆς ‘προόδου’, ἀποτέλεσμα τῆς συνύπαρξης ἑνὸς γοργοῦ ρυθμοῦ μεταβολῆς καὶ μιᾶς πεισματικῆς ἀντίστασης στὸν θεσμικὸ μετασχηματισμό: δὲν χρειάζεται μᾶλλον νὰ ὑπενθυμίσουμε ἐδῶ τὴ συμβολὴ τοῦ παράγοντα αὐτοῦ στὴν κρίση τῆς σύγχρονης ἐκπαίδευσης.
Καθὼς παράλληλα ἡ ἐπιστημονικὴ ἔρευνα ἔχει γίνει ἕνα ἐγχείρημα στὸ ὁποῖο ἐμπλέκονται ἀξιόλογα κεφάλαια καὶ πολυάριθμο προσωπικό, ἐμφανίζεται ἕνα πρόβλημα διαχείρισης σὲ μεγάλη κλίμακα, ποὺ ἐπιλύεται ὅπως στὴ σύγχρονη ἐπιχείρηση καὶ στὸ σύγχρονο κράτος, δηλαδὴ μὲ μιὰ γραφειοκρατικὴ ὀργάνωση ποὺ ἐνσωματώνει μιὰ βαθιὰ ἀνορθολογικότητα καὶ ἐξαντλεῖται στὸ νὰ ἐπιλύει μὲ ἕνα χέρι τὰ προβλήματα ποὺ δημιουργεῖ μὲ ἑκατὸ ἄλλα…
Καθὼς ἡ ἱστορία τῆς ἐπιστήμης δείχνει μὲ ἐκτυφλωτικὴ σαφήνεια ὅτι κάθε γραμμὴ κατεστημένης ἔρευνας γίνεται ἔπειτα ἀπὸ λίγο καιρὸ στείρα, ὅτι κάθε μέθοδος ἐξαντλεῖ ἀργὰ ἢ γρήγορα τὸ πεδίο στὸ ὁποῖο εἶναι γόνιμη… τὸ τελικὸ ἀποτέλεσμα κινδυνεύει νὰ εἶναι ἡ ἀνάσχεση τῆς ἴδιας τῆς ἐπιστημονικῆς προόδου ποὺ ὁρισμένοι καμαρώνουν ὅτι εὐνοοῦν…
Πειραματισμός, πάσῃ θυσίᾳ ποσοτικοποίηση, κι ὅταν ἀκόμα αὐτὴ εἶναι τετριμμένη ἢ μὴ σημαντική, πάνω ἀπ' ὅλα τυποποίηση…, ἀποκλειστικὴ ἐνασχόληση μὲ τὸ δύνασθαι-ποιεῖν καὶ τὴν ὀργάνωση ὡς αὐτοσκοπούς – ὅλα αὐτὰ εἶναι στὸ ἐπιστημονικὸ πεδίο, ὅπως καὶ στὰ ἄλλα πεδία, μόνο τὰ ἔκδηλα συμπτώματα τοῦ μετασχηματισμοῦ τοῦ homo sapiens σὲ homo computans, τοῦ ζώου λόγον ἔχοντος σὲ ζῶον λογιστικόν.
Πῶς λοιπὸν νὰ ἀποροῦμε ποὺ ἡ κατάσταση δὲν ἀφήνει νὰ τὴν ἀλλάξουν τὰ συνέδρια; Πῶς νὰ ἀποροῦμε μὲ τὴν σχεδὸν ἀνυπέρβλητη δυσκολία ποὺ συναντοῦμε στὴν προσπάθεια νὰ κάνουμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συνειδητοποιήσουν τὰ ζητήματα ποὺ ὑπερβαίνουν τὸ πλαίσιο αὐτὸ καὶ δυνητικὰ τὸ καταστρέφουν; Γιὰ τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ ἔγκλειστοι τοῦ ἐπιστημονικοῦ σπηλαίου —μὲ τὰ μάτια καρφωμένα στοὺς φωτεινοὺς πίνακες ἐνδείξεων, στὶς ὀθόνες τῶν συσκευῶν καὶ στὰ ἐξαγόμενα τῶν ὑπολογιστῶν— μποροῦν νὰ ἀντιληφθοῦν μιὰ τέτοια ἀπόπειρα μόνο σὰν μιὰ ἀπόπειρα νὰ τοὺς περιορίσουν στὸ σκοτάδι, ποὺ στὴν πραγματικότητα εἶναι συχνὰ τὸ ἐσωτερικό τους σκοτάδι; Πῶς νὰ ἀποροῦμε καὶ γιὰ τὸ γεγονὸς ὅτι τόσοι καὶ τόσοι νέοι, ποὺ ἀρνοῦνται νὰ μετατραποῦν σὲ λογιστικὰ ζῶα ἀλλὰ τὶς περισσότερες φορές, ἐξαιτίας ἀκριβῶς τοῦ συστήματος ποὺ τοὺς ‘διαπαιδαγώγησε’, δὲν ἔχουν τὴ δυνατότητα νὰ καταδείξουν τὴ θεωρητικὴ ἀσυναρτησία τοῦ συστήματος αὐτοῦ, δίνουν τόσο συχνὰ στὴν ἐξέγερσή τους ἀνορθολογικὲς μορφές;
