Περιτριγυρισμένοι από χρώματα και μυρωδιές, οικογένεια και φίλοι γύρω από ένα πλούσιο τραπέζι σε κάποιο πολύχρωμο σκηνικό της ελληνικής άνοιξης γιορτάζουν κάθε χρόνο το Πάσχα, τη μεγαλύτερη γιορτή της χριστιανοσύνης. Σχεδόν όλοι κρατούν μια αναμμένη λαμπάδα το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου και εύχονται «Χριστός Ανέστη» για να γιορτάσουν την Ανάσταση του Χριστού και τη νίκη κατά του θανάτου. Το Πάσχα είναι τόσο μεγάλη γιορτή γιατί ο άνθρωπος ποτέ δεν συμφιλιώθηκε με τη φθορά και τον θάνατο, αλλά είχε πάντα μέσα του μια έμφυτη τάση για το άπειρο και την αθανασία.
Πόσοι βιώνουν σήμερα ότι η Ανάσταση είναι η απάντηση του Θεού στην οδύνη του θανάτου, η πύλη για το πέρασμα του Ανθρώπου στην αιωνιότητα; Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν αντέχει στην ιδέα όχι απλώς του θανάτου, αλλά ούτε της φθοράς ή της αλλαγής της εικόνας του. Αγοράζει κάθε λογής προϊόντα καλλωπισμού ή αντιγήρανσης και δεν διστάζει να προχωρήσει ακόμη και σε χειρουργικές επεμβάσεις προκειμένου να αισθανθεί λίγο νεότερος, σε μια προσπάθεια να καταστείλει το άγχος του θανάτου.
Κι ενώ παλαιότερα το πρόβλημα της αιώνιας ζωής και της αθανασίας ήταν υπόθεση της θρησκείας, των θεών, των μάγων και των ιερέων, σήμερα την επίλυσή του έχουν αναλάβει η τεχνολογία και οι επιστήμονες. Αν αναρωτηθεί κανείς με ποια λογική ο άνθρωπος αναμένει από την τεχνολογία να του χαρίσει αθανασία, την απάντηση δίνει ο Έριχ Φρομ λέγοντας ότι πιστέψαμε πως «η τεχνολογία μας έκανε παντοδύναμους· πως η επιστήμη μας έκανε παντογνώστες».
Ίσως έχουμε ένα δίκιο, αφού η μηχανή και ο υπολογιστής έχουν επωμιστεί με επιτυχία σημαντικό μέρος του σωματικού κόπου και της σκέψης μας. Οι τεχνολογικές επαναστάσεις μάς ταξίδεψαν από τα βάθη των ωκεανών μέχρι το διάστημα. Γιατί να μην αναθέσουμε στην τεχνολογία να ανακαλύψει για εμάς ένα μοντέρνο ελιξίριο νεότητας, επενδύοντας τις ελπίδες μας σε έναν τεχνο-μεσσιανισμό;
Ο Γιουβάλ Νόα Χαράρι γράφει στο Homo Deus ότι, σύμφωνα με τη σύγχρονη επιστήμη και κουλτούρα, «ο θάνατος είναι περισσότερο ένα τεχνικό πρόβλημα που μπορούμε και πρέπει να λύσουμε. […] Οι άνθρωποι πεθαίνουν πάντα εξαιτίας κάποιας τεχνικής βλάβης. […] Και κάθε τεχνικό πρόβλημα έχει μια τεχνική λύση. Δεν χρειάζεται λοιπόν να περιμένουμε τη Δευτέρα Παρουσία για να νικήσουμε το θάνατο» (εκδ. Αλεξάνδρεια, 2017, σ. 31,32).
Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία του θανάτου, ο υπερανθρωπισμός και ο μετανθρωπισμός επιδιώκουν να παρατείνουν δραστικά τη διάρκεια ζωής των ανθρώπων, να καταλύσουν βιολογικούς περιορισμούς και να προσφέρουν ίαση από όλες τις ασθένειες και τις αιτίες που οδηγούν στον θάνατο. Υποστηρίζουν ότι αυτό θα επιτευχθεί μέσω της νανοτεχνολογίας, της βιοτεχνολογίας, της πληροφορικής και των νευροεπιστημών.
Η υπέρμετρη αισιοδοξία και η αχαλίνωτη φιλοδοξία των επιστημόνων τούς έχει οδηγήσει σε αρκετά ακραίες προτάσεις. Για παράδειγμα, ο «πατέρας της κρυονικής» Robert Ettinger στο βιβλίο του με τίτλο The Prospect of Immortality (Η Προοπτική της Αθανασίας) γραμμένο το 1962, πιστεύει πως τα επόμενα χρόνια η ιατρική θα ανακαλύψει τρόπους για να αποκαθιστά σχεδόν κάθε βλάβη του ανθρώπινου οργανισμού και κάθε αιτία που τελικά οδηγεί στον θάνατο. Γι’ αυτό ο ίδιος ανέπτυξε τη μέθοδο της κρυοσυντήρησης, δηλαδή της διατήρησης των ανθρώπινων σωμάτων σε δεξαμενές υγρού αζώτου με εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες, τα οποία θα επαναφέρονται στη ζωή για την αποκατάσταση των βλαβών τους όταν οι σχετικές θεραπείες γίνουν διαθέσιμες. Σήμερα, στα υπόγεια της εταιρείας έρευνας και τεχνολογίας κρυονικής Alcor διατηρείται βιολογικό υλικό 203 «ασθενών» (έτσι ονομάζει τους νεκρούς η εταιρεία) –είτε ολόκληρο το σώμα τους είτε μόνο ο εγκέφαλός τους, αναλόγως με τα χρήματα που μπορούσε να διαθέσει ο καθένας– , ενώ πάνω από 1.400 άνθρωποι έχουν υπογράψει συμβόλαιο ώστε να κρυοσυντηρηθούν όταν συμβεί το απευκταίο.
Ο Ρέι Κουρζβάιλ, εφευρέτης, επικεφαλής του τμήματος της Google για την τεχνητή νοημοσύνη και υποστηρικτής της Τεχνολογικής Μοναδικότητας, μιας ακραίας έκφρασης του μετανθρωπισμού, διατυπώνει στο βιβλίο του The Singularity is Near (Η Τεχνολογική Μοναδικότητα είναι Κοντά) μια ακόμη πιο φουτουριστική πρόταση. Θεωρεί πως μια τεχνολογία που θα προσφέρει μιας μορφής αθανασία, βιολογική, υβριδική ή αμιγώς ψηφιακή είναι η «μεταφόρτωση του νου». Πρακτικά, η μεταφόρτωση του νου είναι η αποθήκευση της προσωπικότητας, των αναμνήσεων και των ικανοτήτων ενός ανθρώπου σε μορφή ψηφιακών δεδομένων, όπως δηλαδή αποθηκεύουμε κείμενα, εικόνες, κ.λπ. Υποστηρίζεται ότι όλα αυτά τα δεδομένα μπορούν να «διαβαστούν» και να ληφθούν από τον εγκέφαλο του ανθρώπου με ειδικές συσκευές, και έτσι στη συνέχεια θα μπορούν να μεταφορτωθούν σε κάποιο βιολογικό, υβριδικό ή μη βιολογικό είδος (ρομπότ ή υπολογιστή) με κατάλληλο υπολογιστικό υπόστρωμα. Έτσι, ο βιολογικός θάνατος του σώματος θα είναι πλέον αδιάφορος, η συνείδηση του νου θα συνεχίσει να «ζει» κάπου αλλού.
Τώρα, πόσο ανακουφιστική –ή ρεαλιστική– μπορεί να είναι η ιδέα ότι θα συνεχίσουμε να ζούμε μέσα σε ένα ηλεκτρονικό κύκλωμα, επαφίεται στην κρίση και στις επιθυμίες του καθένα. Και φυσικά, θα πρέπει να αποδειχθεί ο ισχυρισμός ότι είναι δυνατόν να αποκρυπτογραφηθεί και να καταγραφεί ολόκληρη η ψυχοδιανοητική οντότητα του ανθρώπου, τη στιγμή που ακόμη οι επιστήμονες αναζητούν πού βρίσκεται η συνείδηση, αν υπάρχει ψυχή, κ.λπ. Το γεγονός ότι μπορούν να «διαβάζουν» εγκεφαλικά κύματα μέσω ηλεκτροεγκεφαλογράφου και να βγάζουν ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με την κατάσταση και τη λειτουργία του εγκεφάλου και να αποκωδικοποιούν τη συμπεριφορά δεν σημαίνει πως είναι δυνατή μια πλήρης αποκρυπτογράφηση της μοναδικότητας κάθε ανθρώπινης ψυχής και διάνοιας.
Αρχίζει να γίνεται σαφές ότι η χρήση της λέξης «αθανασία» σε αυτές τις μεθόδους είναι καταχρηστική και το υποσχόμενο αποτέλεσμα δεν είναι ακριβώς αυτό που έχει κάποιος στο μυαλό του όταν ονειρεύεται να μην πεθάνει ποτέ. Γι’ αυτό και στην ερώτηση εάν αυτό που θα προκύψει θα είναι όντως ο ίδιος άνθρωπος από τον οποίο λήφθηκαν τα δεδομένα, ο Κουρζβάιλ απαντά με έναν έξυπνο ελιγμό: «Αυτό το ερώτημα μάς επιστρέφει στα ζητήματα της συνείδησης και της ταυτότητας, που είναι αμφιλεγόμενα από την εποχή των Διαλόγων του Πλάτωνα. Στην πορεία του εικοστού πρώτου αιώνα αυτά τα ζητήματα δεν θα αποτελούν πια αντικείμενο πολιτισμένων φιλοσοφικών συζητήσεων, αλλά θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ζωτικά, πρακτικά, πολιτικά και νομικά ζητήματα. […] Εάν δεν μπορούμε να αποφύγουμε τον θάνατο, δεν έχουμε πολλές επιλογές παρά να τον εκλογικεύσουμε όπως απαιτείται, ακόμη και να τον εξωραΐσουμε. Η τεχνολογία της Τεχνολογικής Μοναδικότητας θα παρέχει πρακτικά και προσβάσιμα μέσα ώστε οι άνθρωποι να εξελιχθούν σε κάτι ανώτερο, για να μην χρειάζεται πλέον να εκλογικεύουμε τον θάνατο ως το βασικό στοιχείο που δίνει νόημα στη ζωή» (The Singularity is Near: When Humans Transcend Biology, εκδ. Penguin, 2006, σ. 326).
Η υπόσχεση για ακύρωση ή παράκαμψη του θανάτου αρχίζει να καταρρέει. Η επιστήμη το μόνο που έχει να επιδείξει έως σήμερα είναι η βελτίωση της υγείας και η αύξηση του μέσου όρου ζωής. Ενδεχομένως να τα καταφέρει πολύ καλύτερα σε αυτά στο μέλλον, όμως το φλέγον ζήτημα του θανάτου θα πρέπει να αναμετρηθεί με το εμπόδιο πολύ ισχυρών, αν όχι απαράβατων, φυσικών νόμων, ενώ αγγίζει ένα πεδίο πέρα από την επιστήμη. Μπορεί οι τεχνοουτοπιστές να επιλέγουν να ακυρώσουν την έννοια του πνεύματος και της ψυχής για να απλοποιήσουν το πρόβλημα, τεχνική πολύ χρήσιμη σε μαθηματικά και φυσικά προβλήματα, όμως αυτό είναι ένα απλό τέχνασμα χωρίς αντίκρισμα στην πραγματικότητα.
Απάντηση στον Χαράρι έχει δώσει ο Νίκος Νησιώτης, καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας, επισημαίνοντας ότι η θεραπεία σώματος και ψυχής είναι ένα δυνατό και πολύ προσωπικό ανθρώπινο βίωμα. «Η θεραπεία είναι μεγαλειώδης όσο και πολύπλοκη προσπάθεια, […] μια ανακαίνιση ζωής σε όλες τις πτυχές και εκδηλώσεις της. […] Δεν πρόκειται για επισκευή ελαττωματικού αντικειμένου ή ανόρθωση της βλάβης μιας οικοδομής» (Ψυχολογία της Θρησκείας, εκδ. Μαΐστρος, 2006, σ. 264-5).
Όσο για την αθανασία, κατά τη διατύπωση του π. Γεωργίου Φλωρόφσκι: «Η Χριστιανική “ελπίδα της αθανασίας” στηρίζεται και κατοχυρώνεται στη νίκη του Χριστού και όχι σε κάποια “φυσική” δωρεά. Τούτο σημαίνει επίσης ότι η ελπίδα αυτή έχει τις ρίζες της σε ένα ιστορικό γεγονός, στην ιστορική αυτο-αποκάλυψη του Θεού, και όχι σε κάποια στατική διάθεσι ή σύστασι της ανθρωπίνης φύσεως» (Θέματα Ορθόδοξης Θεολογίας, εκδ. Άρτος Ζωής, 1989, σ. 105).
Η Σωτηρία Ορφανίδου έχει σπουδάσει Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία και Φυσικές Επιστήμες
Το παρόν δημοσιεύτηκε στη στήλη Πολιτισμός στο φύλλο της Κυριακάτικης Δημοκρατίας στις 09/04/2023, σ. 07α/22,07β/23.
Ἡ τεχνολογική «ἀθανασία», καί ἄν ἀκόμα εἶναι ἐφικτή, δέν σημαίνει ὅτι εἶναι ἐπιθυμητή. Ἡ παράταση στό διηνεκές, στήν αἰωνιότητα, τῆς ἐνθαδικῆς, ἐπίγειας ζωῆς δέν ἀποτελεῖ μία ἰδεώδη ἀνθρώπινη κατάσταση. «Κατάρα τό μή ἀποθανεῖν» ἔλεγε ὁ Στωϊκός Ἐπίκτητος. Ὁ Χριστός ἐπαγγέλλεται μία μακαρία αἰωνιότητα, ἀσύλληπτης εὐτυχίας, ἀπό τή ἀντιληπτική μας ἱκανότητα. «Θανάτου ἑορτάζομεν νέκρωσιν, ἅδου τήν καθαίρεσιν ΑΛΛΗΣ βιοτῆς τῆς αἰωνίου ἀπαρχήν…» ψάλλει ἡ Ἐκκλησία στόν Ὄρθρο τῆς Ἀναστάσεως. Τί νά τήν κάνουμε τήν φυσική ἀθανασία τῆς ἐνθαδικῆς, γήϊνης ζωῆς. «Ἡ πραγματική ζωή εἶναι ἀποῦσα» γράφει σ’ἕνα στίχο του ὁ Ρεμπώ. Αὑτή τήν πραγματική, αὐθεντική ζωή προσφέρει ὁ Χριστός μέ τήν ἀνάστασή του. Ἐμένα προσωπικά μία αἰωνιότητα χωρίς τόν Χριστό θά μοῦ ἦταν ὄχι μόνο παγερά ἀδιάφορη, ἀλλά καί ἀπευκταία!
Όπως λέει και ο Φώτης παραπάνω η παράταση της βιοτής μας, όπως αυτή είναι τώρα, είναι και άσκοπη και ανόητη. Δεν χρειάζεται δε πολύ εξυπνάδα για να καταλάβει κανείς ότι η ανθρώπινη συνείδηση δεν μπορεί να διατηρηθεί μέσα σε ένα υπολογιστικό σύστημα. Οι σχετικές απόψεις είναι αφελής φυσικαλισμός. Ουσιαστικά, αυτό που φαίνεται από τις μετανθρωπιστικές επιδιώξεις είναι ότι δεν έχουν ιδέα περί της ανθρώπινης οντολογίας, ότι στην καλύτερη περίπτωση οι άνθρωποι που τα λένε αυτά είναι αφελείς, και στην χειρότερη, ότι είναι υπηρέτες σκοτεινών δυνάμεων. Ο άνθρωπος έχει νου και αυτεξούσιο, διότι είναι εικόνα του Θεού. Ο νους δεν ανάγεται σε φυσικοχημικές διαδικασίες, προκύπτει από τις σοφιοποιητικές άκτιστες ενέργειες, είναι πνευματικής υφής και ικαός να κοινωνεί με το θείο, όπως και οι άγγελοι.
Ισως τα παρακάτω μπορούν να δώσουν αφορμή για κάποιου είδους επέκτασης / σχολιασμού εκ μέρους μου στο πολύ ενδιαφέρον και σωστά προσανατολισμένο και επικεντρωμένο κείμενο της κυρίας Ορφανίδου.
Περί Θεολογίας και της Ενσάρκου Οικονομίας του Υιού του Θεού/Δευτέρα εκατοντάς πατρός Μαξίμου του Ομολογητού
«…Κάποτε ο Κύριος αποδημεί, και κάποτε ενδημεί. Αποδημεί (από τα εγκόσμια και τους ανθρώπους που ζουν στον κόσμο) κατά την πρόσωπον προς πρόσωπον θεωρία (μαζί τους) και ενδημεί κατά την θεωρία την εν εσόπτρω και μετά των αινιγμάτων.
Για μεν τον πρακτικό, ενδημεί δια των αρετών ο Κύριος, ενώ γι αυτόν που δεν κάνει κανένα λόγο για την αρετή, αποδημεί. Και πάλιν, στον μεν θεωρητικό, ενδημεί δια της γνώσεως του αληθούς των όντων. Γι αυτόν δε που σφάλει (σε όσα παρακολουθεί) αποδημεί.
Αποδημεί από την σάρκα, αυτός που μετέβη από την πρακτική στην κατοχή της γνώσης των πραγμάτων, καθώς συναρπάζεται σαν να ύπταται στα σύννεφα, από την παρακολούθηση των υψηλοτέρων νοημάτων, στον διαφανή της μυστικής θεωρίας αέρα. Καθώς θα μπορέσει να είναι πάντα με τον Κύριο. Εκδημεί δε από του Κυρίου, αυτός που δεν δύναται δίχως την κατ αίσθηση παρακολούθηση αυτού που ενεργείται, με καθαρό νου να θεωρήσει κατά το εφικτό τα νοήματα. Αυτός που ο απλούς περί Κυρίου λόγος δεν χωράει στο μυαλό του δίχως αινίγματα.
Ο Λόγος του Θεού, όχι μόνο καθότι ενσαρκώθηκε λέγεται σάρξ. Αλλά καθότι Θεός Λόγος απλώς νοούμενος εν αρχή καθώς απευθύνεται προς τον Θεόν και Πατέρα, και έχοντας σαφείς και απογυμνωμένους τους τύπους όλων των πραγμάτων δεν περιέχει παραβολές και αινίγματα, ούτε ιστορίες που έχουν ανάγκη από αλληγορίες. Οταν όμως επιδημήσει σε ανθρώπους που δεν δύνανται με γυμνό (δίχως επικαλύμματα) νου να εμπλακούν με γυμνά (απροκάλυπτα) νοήματα, καθώς γίνεται αντικείμενο των δικών τους συνήθως διαλογισμών γίνεται σάρξ καθώς συντίθεται σύμφωνα με τον τρόπο που γίνεται αντιληπτός διά τῆς ποικιλίας τῶν ἱστοριῶν καί των αἰνιγμάτων και των παραβολῶν καί σκοτεινῶν λόγων (που αυτοί μετέρχονται). Αφού καθώς προβάλει στην αντίληψη για πρώτη φορά δεν προβάλλεται στον νου μας ως γυμνός (δίχως επιθέματα) λόγος. Αλλά προβάλει στον νου ως Λόγος σεσαρκωμένος (ενσωματωμένος) δηλαδή μέσα στην ποικιλία των λέξεων. Λόγος τω όντι, (ενσωματωμένος), όμως σαρκα στην όψη ώστε να δοκούν οι πολλοί ότι είναι σάρκα αν και κατ αλήθεια είναι Λόγος. .Καθώς όπως δοκεῖ στους πολλούς, δεν είναι τοῦτο ὁ νους τῆς Γραφής, ἀλλ᾿ έτερον παρά τό δοκοῦν. Ὁ Λόγος, δι᾿ εκάστου τῶν αναγεγραμμένων ῥημάτων (λεχθέντων) γίνεται σάρξ.
Η απαρχή της μαθητείας των ανθρώπων που κατευθύνεται στην ευσέβεια, φαίνεται σαν να γίνεται σαρκικά. Με γράμματα αλλά όχι με πνεύμα μιλαμε σύμφωνα με την πρώτη προσέγγιση της θεοσέβειας. Κατά μέρος δε αποκτώντας πρόσβαση πνευματική κατά το παχύ των ρημάτων (το χονδροειδές των λεχθέντων) αποξέοντες (τα περιττά) προς την κατεύθυνση λεπτοτέρων θεωρημάτων, καθαριζόμενοι γινόμαστε κατά το δυνατόν σαν τον Χριστό άνθρωποι. Εις το δύνασθαι όπως λέγει ο Απόστολος. Αν και γνωρίσαμε κατά σάρκα τον Χριστό, όμως ακόμη δεν τον γνωρίζουμε πραγματικά με την απλή, δηλαδή προς τον Λόγο προσέγγιση χωρίς τα επικαλύμματα που μας θέτει ο νους ώστε να προχωρήσουμε από την γνώση του Λόγου ως σάρκα, στην γνώση του ως Μονογενούς παρά Πατρός….»
Δεν μπορεί να υπάρχει ανθρώπινη συνείδηση δίχως Λόγο και δεν μπορεί να υπάρχει στην ανθρώπινη συνείδηση Λόγος δίχως Χριστό
Οσο και αν επιμένουν ο Χαράρι και οι με ταυτόν μετάνθρωποι παγκοσμιοποιητές «..ὅριον ἔθου, ὃ οὐ παρελεύσονται, οὐδὲ ἐπιστρέψουσι καλύψαι τὴν γῆν…»
Επιμένοντας, όπως συνήθως ισχυρίζομαι εν κατακλείδι, ότι δεν είμαι ρομπότ ίσως συγχωρέσετε το αδόκιμο της άποψης και το ακόμη πιο αδόκιμο της μετάφρασης καθώς συνεχίζω να οδηγούμαι από ανθρώπινη (που μπορεί να σφάλει) και όχι τεχνική νοημοσύνη ανταποκρινόμενος στον υψηλό λόγο της κυρίας Ορφανίδου