ΤΟ ΕΙΚΟΝΙΣΜΑ
(Από τα Ελεγεία της Οξώπετρας)
Το ποίημα αυτοβιογραφικό αποτύπωμα του Ελύτη. Ο τίτλος του προσωπογραφία. Παντού οι λέξεις ανασαίνουν. Οι ήχοι αγκαλιάζουν. Οι εικόνες κοινωνούν. Δε μεταφέρουν ιδέες. Μόνο μετοχή. Όπως και το εικόνισμα. Η λέξη ταυτίζεται με την Ορθόδοξη αγιογραφία. Και εδώ τα χρώματα ανασαίνουν. Τα σχήματα αγκαλιάζουν. Τα βλέμματα κοινωνούν. Δε μεταφέρουν ιδέες. Μόνο μετοχή.
Επιχειρώντας αναδρομή στην ευρωπαϊκή ζωγραφική οδηγός ο χρωστήρας αβανγκάρντ δημιουργίας. Giotto, Michelangelo, El Greco, Caravaggio, Manet, Cezanne, Matisse, Picasso, Kandinsky, Dali: αναπαραστατική προοπτική, ψυχολογική φωτοσκίαση, χρωματική έκφραση, ανίδωτη γεωμετρικότητα, σιβυλλική φωτεινότητα, λειτουργιστική κατασκευή.
Από την άλλη η εκκλησιαστική Εικόνα - όχι η θρησκευτική ζωγραφιά - σταθερά επίκαιρη. Δίχως προοπτική συντρίβει τη θνητότητα. Αυτοφυές φως των σωμάτων, αποθέωση υλικότητας, αΐδια έλευση. Εσχατολογικής πραγμάτωσης απαύγασμα.
«Μισοσβησμένος φτάνω από της πολιτείας τα μέρη
Όπως από της εκκλησιάς την πυρκαγιά το εικόνισμα»
Η πολιτεία πηγή οδυνηρού αποπροσανατολισμού. Όπως η πυρκαγιά εκκλησιάς. Ανέγγιχτος ο πυρήνας επαναπροσδιορισμού. Σαν καμένο εικόνισμα που φωτίζει τα Ερχόμενα, «ου γαρ έχομεν ώδε μένουσαν πόλιν, αλλά την μέλλουσαν επιζητούμεν»( Εβρ. 13,14 ).
«Ίσως κάτι που μου ανήκει ανέκαθεν να διεκδικώ
Μπορεί και απλώς μια θέση στα Ερχόμενα
Που είναι το ίδιο. ένδυμα καμωμένο από φωτιά ψυχρή
Πράσινα του χαλκού και βυσσινιά βαθιά της Παναγίας»
Ταυτίζεται η διεκδίκηση με τα Ερχόμενα. Δεν απαιτεί πλέον. Δεν εκβιάζει. Σχετικότητα χωροχρόνου. Αναμένει με βεβαιότητα αυτό που την Κυριακή της Ορθοδοξίας γίνεται αφορμή γιορτής.
Ενδυματολογικά ενσταλαγμένο το πάθος της Παναγίας. Σύγκορμο δόσιμο στο Θεό. Γενόμενη Θεοτόκος. Δοξασμός ελεύθερος προς την Ποιητική πραγματικότητα. Πρόδηλα ζωτικός, σωματοψυχικής αφθαρσίας. Σημάδι η φυσική αλλαγή χρώματος στο χαλκό.
«Στέκω με το δεξί μου χέρι στην καρδιά
Πίσω μου δύο ή τρία κηροπήγια
Το μικρό τετράγωνο παράθυρο πάνω στην καταιγίδα
Τα Πέραν και τα Μέλλοντα»
Υποψιασμένος ο Ελύτης στέκει όρθιος. Θωρεί υπαρξιακά την αντίπερα όχθη. Από της πίστης το παράθυρο. Όχι πίστη τυφλής αποδοχής απαρέγκλιτων όρων. Ούτε προσμονή ατομικής ή παραταξιακής δικαίωσης. Δεν αρκούν πινελιές πίστης. Μα σταυρική περιχώρηση όλων εντός μου. Εμπιστοσύνη αυτοπαράδοσης: «Έστι δε πίστις ελπιζομένων υπόστασις, πραγμάτων έλεγχος ου βλεπομένων»( Εβρ. 11,1 ).
Τρυφερή πρόκληση πίστης το εικόνισμα: τα βιωμένα εδώ μπορούν να αναχθούν στα Πέραν και στα Μέλλοντα ως «δι’ εσόπτρου εν αινίγματι»( Α΄ Κορ. 13,12 ). Κάθε εκκλησιαστική Εικόνα ένα ταξίδι απεραντοσύνης. Στο συμπαντικό καμβά τού υπέροχου Ζωγράφου, που μας αγαπά πριν ακόμα υπάρξουμε και θέλει να φτιάξει τη ζωή μας. Να τη χρωματίσει ανεξίτηλα.
ΤΟ ΕΙΚΟΝΙΣΜΑ
(Από τα Ελεγεία της Οξώπετρας)
Το ποίημα αυτοβιογραφικό αποτύπωμα του Ελύτη. Ο τίτλος του προσωπογραφία. Παντού οι λέξεις ανασαίνουν. Οι ήχοι αγκαλιάζουν. Οι εικόνες κοινωνούν. Δε μεταφέρουν ιδέες. Μόνο μετοχή. Όπως και το εικόνισμα. Η λέξη ταυτίζεται με την Ορθόδοξη αγιογραφία. Και εδώ τα χρώματα ανασαίνουν. Τα σχήματα αγκαλιάζουν. Τα βλέμματα κοινωνούν. Δε μεταφέρουν ιδέες. Μόνο μετοχή.
Επιχειρώντας αναδρομή στην ευρωπαϊκή ζωγραφική οδηγός ο χρωστήρας αβανγκάρντ δημιουργίας. Giotto, Michelangelo, El Greco, Caravaggio, Manet, Cezanne, Matisse, Picasso, Kandinsky, Dali: αναπαραστατική προοπτική, ψυχολογική φωτοσκίαση, χρωματική έκφραση, ανίδωτη γεωμετρικότητα, σιβυλλική φωτεινότητα, λειτουργιστική κατασκευή.
Από την άλλη η εκκλησιαστική Εικόνα - όχι η θρησκευτική ζωγραφιά - σταθερά επίκαιρη. Δίχως προοπτική συντρίβει τη θνητότητα. Αυτοφυές φως των σωμάτων, αποθέωση υλικότητας, αΐδια έλευση. Εσχατολογικής πραγμάτωσης απαύγασμα.
«Μισοσβησμένος φτάνω από της πολιτείας τα μέρηΌπως από της εκκλησιάς την πυρκαγιά το εικόνισμα»Η πολιτεία πηγή οδυνηρού αποπροσανατολισμού. Όπως η πυρκαγιά εκκλησιάς. Ανέγγιχτος ο πυρήνας επαναπροσδιορισμού. Σαν καμένο εικόνισμα που φωτίζει τα Ερχόμενα, «ου γαρ έχομεν ώδε μένουσαν πόλιν, αλλά την μέλλουσαν επιζητούμεν» ( Εβρ. 13,14 ).«Ίσως κάτι που μου ανήκει ανέκαθεν να διεκδικώΜπορεί και απλώς μια θέση στα ΕρχόμεναΠου είναι το ίδιο. ένδυμα καμωμένο από φωτιά ψυχρή
Πράσινα του χαλκού και βυσσινιά βαθιά της Παναγίας»
Ταυτίζεται η διεκδίκηση με τα Ερχόμενα. Δεν απαιτεί πλέον. Δεν εκβιάζει. Σχετικότητα χωροχρόνου. Αναμένει με βεβαιότητα αυτό που την Κυριακή της Ορθοδοξίας γίνεται αφορμή γιορτής.Ενδυματολογικά ενσταλαγμένο το πάθος της Παναγίας. Σύγκορμο δόσιμο στο Θεό. Γενόμενη Θεοτόκος. Δοξασμός ελεύθερος προς την Ποιητική πραγματικότητα. Πρόδηλα ζωτικός, σωματοψυχικής αφθαρσίας. Σημάδι η φυσική αλλαγή χρώματος στο χαλκό.
«Στέκω με το δεξί μου χέρι στην καρδιάΠίσω μου δύο ή τρία κηροπήγιαΤο μικρό τετράγωνο παράθυρο πάνω στην καταιγίδαΤα Πέραν και τα Μέλλοντα»
Υποψιασμένος ο Ελύτης στέκει όρθιος. Θωρεί υπαρξιακά την αντίπερα όχθη. Από της πίστης το παράθυρο. Όχι πίστη τυφλής αποδοχής απαρέγκλιτων όρων. Ούτε προσμονή ατομικής ή παραταξιακής δικαίωσης. Δεν αρκούν πινελιές πίστης. Μα σταυρική περιχώρηση όλων εντός μου. Εμπιστοσύνη αυτοπαράδοσης: «Έστι δε πίστις ελπιζομένων υπόστασις, πραγμάτων έλεγχος ου βλεπομένων» ( Εβρ. 11,1 ).
Τρυφερή πρόκληση πίστης το εικόνισμα: τα βιωμένα εδώ μπορούν να αναχθούν στα Πέραν και στα Μέλλοντα ως «δι’ εσόπτρου εν αινίγματι» ( Α΄ Κορ. 13,12 ).
Κάθε εκκλησιαστική Εικόνα ένα ταξίδι απεραντοσύνης. Στο συμπαντικό καμβά τού υπέροχου Ζωγράφου, που μας αγαπά πριν ακόμα υπάρξουμε και θέλει να φτιάξει τη ζωή μας. Να τη χρωματίσει ανεξίτηλα.
*ο κ. Βάσσος Ελευθέριος, είναι Θεολόγος- Φιλόλογος
Υποψιασμένος ο Ελύτης στέκει όρθιος. Θωρεί υπαρξιακά την αντίπερα όχθη. Από της πίστης το παράθυρο. Όχι πίστη τυφλής αποδοχής απαρέγκλιτων όρων. Ούτε προσμονή ατομικής ή παραταξιακής δικαίωσης. Δεν αρκούν πινελιές πίστης. Μα σταυρική περιχώρηση όλων εντός μου. Εμπιστοσύνη αυτοπαράδοσης: «Έστι δε πίστις ελπιζομένων υπόστασις, πραγμάτων έλεγχος ου βλεπομένων»( Εβρ. 11,1 ).
Αντί άλλου σχολίου, αντιγράφω ένα σχόλιο του π. Πορφυρίου, που τον θεωρώ τον μεγαλύτερο Άγιο του 20ου αιώνα, από το τελευταίο βιβλίο γι’ αυτόν:
“[i]Ο Ελύτης είναι ένας καλός “υποκριτής”,* που πιστεύει στην ανώτερη δύναμη, αλλά σε τίποτα άλλο. Μπορεί να μπει μέσα σε όλα και να μιλήσει σαν χριστιανός και σαν βουδιστής και σαν άθεος.[/i]
*Η λέξις χρησιμοποιείται εδώ με την αρχαία έννοιά της. Όχι δηλαδή με την προσβλητική έννοια αυτού που υποκρίνεται απατηλά, αλλά με την έννοια εκείνου που μπορεί να παίξει τέλεια έαν οποιονδήποτε ρόλο.” ([i]Μαθητεύοντας στον Γέροντα Πορφύριο[/i], Μήλεσι 2011, σσ. 267-268)
Κατέγραψα την προσωπική μου άποψη, που είναι άποψη και κάποιων πνευματικών μορφών που γνωρίζω, αλλ᾿ αυτό λίγη σημασία έχει. Δεν πρόκειται να κάνουμε δημοσκοπήσεις. Ο Θεός ξέρει καλύτερα από μας ποιος είναι ο μεγαλύτερος. Αυτός ας τον αναδείξει, αν θέλει.
Θα ένοιωθα – ομολογώ – ευτυχέστερος αν συναντούσα συχνότερα κείμενα θεολόγων μας, τα οποία να εισφέρουν στο δημόσιο διάλογο το ίδιο “ξάφνιασμα” που μας προσκομίζει, εδώ, η γραφή του Ελευθέριου Βάσσου.
Θέλω απλά να τον ευχαριστήσω γι’ αυτό!
ΥΓ: Ας μου επιτραπεί και μια παρατήρηση: [i]«Όχι πίστη τυφλής αποδοχής απαρέγκλιτων όρων»[/i]. Άνευ [b]ορίων[/b], άνευ [b]όρων[/b] – λοιπόν ναι! Αρκεί να συνειδητοποιούμε ότι θα φτάσουμε, εκεί, μόνο δ ι α μ έ σ ο υ ορίων και όρων…
Αγαπητέ κ. Καστρινάκη,
το “ξάφνιασμα” για το οποίο μιλάτε από πού προκύπτει; Μα εδώ έχουμε μια μιμητική επανάληψη γιανναρικού λόγου…
Και, επιτέλους, κ. Καστρινάκη, ας είμαστε λίγο ταπεινοί σε σχέση με την εκκλησιαστική τέχνη της Δύσης. Giotto, Michelangelo, El Greco, Caravaggio, Manet, Cezanne, Matisse, Picasso, Kandinsky, Dali: νομίζει κανείς ότι ανεφέρεστε σε παιδάκια που ζωγραφίζουν θεούληδες…
Σωστή η παρατήρησή σας ότι φτάνουμε μόνο διά ορίων και όρων…
Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΣΧΕΙ ΑΠΟ ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗΣ. ΓΙΝΑΜΕ ΕΙΔΗΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΜΗ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΟΛΥΞΕΡΙΣΜΟΥ ΑΥΤΟ ΠΑΕΙ ΝΑ ΠΕΙ ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ Η ΦΙΛΑΥΤΙΑ…Ο ΝΟΩΝ ΝΟΕΙΤΩ!!!
Ο ΕΛΥΤΗΣ ΜΠΟΡΕΙ ΠΙΘΑΝΩΣ ΝΑ ΗΤΑΝ ”ΥΠΟΚΡΙΤΗΣ” ΑΛΛΑ ΕΚΕΙΝΟ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΕΝΤΥΠΩΣΗ ΣΕ ΕΚΕΙΝΟΝ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΖΕΙ ΩΣ ΜΕΤΟΧΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΙΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΨΑΧΝΕΤΑΙ ΜΕΣΑ ΣΕ ΑΥΤΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΠΟΥ ΤΟΝ ΚΑΝΕΙ ΝΑ ΝΟΣΤΑΛΓΕΙ ΤΟΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟ ΑΥΤΟΥ ΠΟΥ ΜΕΤΕΧΕΙ (ΒΛ. ΙΔΙΩΤΙΚΑ) Η ΤΕΧΝΗ ΕΜΠΝΕΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΘΕΙΟ ΚΑΙ ΑΥΤΟΕΚΦΡΑΖΕΤΑΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΝΑ ΚΟΨΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΜΠΝΕΥΣΗ ΑΠΟ ΚΑΝΕΝΑΝ ΔΙΟΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΑΣΑ ΤΟΥ…// ”ΥΠΟΚΡΙΤΕΣ” ΘΑ ΛΕΓΑ ΕΚΕΙΝΟΥΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΠΟΔΕΧΟΝΤΑΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΜΑΣΑΝΕ ΑΝΑΜΑΣΗΜΕΝΗ ΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΠΑΡΙΣΤΑΝΟΥΝ ΤΟΥΣ ΕΙΔΗΜΟΝΕΣ …ΦΕΥ!!! ΤΟ ΘΕΜΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΕΝΩ ΤΗ ΒΛΕΠΟΥΝ ΤΟΥΣ ΑΡΕΣΕΙ ΝΑ ΜΠΑΙΝΟΥΝ ΣΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΤΗΣ…ΧΑΛΑΡΩΣΤΕ ΛΙΓΟ!!!
Υποθέτοντας πως οι παραπάνω νουθεσίες απευθύνονται σε μένα, σας ευχαριστώ.
Επειδή τυγχάνει να είμαι και ποιητής (έχω δημοσιεύσει ένα βιβλιαράκι, που εξαντλήθηκε εντός τριμήνου, αλλά έχω να γράψω ποιήματα εδώ και μια δεκαετία περίπου) συμφωνώ πως οι ποιητές κι οι καλλιτέχνες αναζητούν την προσωπική τους αλήθεια και το τονίζω στις εκάστοτε συζητήσεις. Αυτό όμως δεν συμβαίνει με όλους. Μάλλον δεν είναι πολλοί οι ποιητές που είναι ειλικρινείς με τον εαυτό τους. Περισσότερο από την προσωπική αλήθεια, τους ενδιαφέρουν η κοινωνική καταξίωση, η δόξα, κα.
Η αίσθησή μου για τον Ελύτη είναι πως ηδονίζεται με τις λέξεις που, ωστόσο, ξέρει να τις χειρίζεται πολύ καλά. Η όλη περιρρέουσα ατμόσφαιρα των ποιημάτων του δεν με πείθει για την ειλικρίνειά του. Αυτό το “οσμίζομαι”. Είναι πολύ δύσκολο να το “αποδείξω”. Κι επειδή δεν θέλησα να εμπλακώ σε αντιδικίες σχετικά, παρέθεσα τη γνώμη ενός ανθρώπου που είχε το εκ Θεού χάρισμα να διαβάζει και να βλέπει κάτω από την επιφάνεια. Τον είδα να επιβεβαιώνει αυτό που “οσμίστηκα”.
Και απλώς θα ήθελα να παρατηρήσω αδελφικά στον αρθρογράφο πως, καλῇ τῇ πίστει, ενθουσιάζεται, “πιάνεται” από κάποιες λέξεις και εκφράσεις του Ελύτη, για να του αποδώσει πράγματα που δεν πιστεύει.
ΥΓ. να συμπληρώσω πως δεν εξετάζω τα κίνητρα του Ελύτη, ούτε και με ενδιαφέρουν. Απλώς, καταθέτω ότι δεν μου φαίνεται ειλικρινής.
Ως προς την πρώτη παράγραφο του σχολίου σας, μπορούμε απλά να… συμφωνήσουμε ότι διαφωνούμε.
Η δεύτερη όμως παράγραφός σας, δεν βλέπω σε τι σχετίζεται με τη δική μου παρέμβαση.