Στα άρ-ρητα μιας πανδημίας: Φοβική στάση, έλλειμμα γνώσης και λήθη, ως τροχοπέδη στην εξατομίκευση και την ευχαριστιακή συνείδηση

0
3914

Δεν χρειαζόταν παρά να κοιτάξεις στον ουρανό για να διαπιστώσεις ότι κάτι πολύ σοβαρό συνέβαινε. Για μήνες τώρα, οι πολυσύχναστοι από τα σιδερένια πουλιά αεροδιάδρομοι πάνω από τις μεγαλουπόλεις έχουν σιγήσει. Παρομοίως τα θέατρα και οι αίθουσες συναυλιών μαζί με τις καρδιές των ακροατών που μυστικά δονούνταν από τα δρώμενα. Για βδομάδες δεν έβλεπες χαμογελαστούς ανθρώπους. Ένας απειροελάχιστος σε διαστάσεις μικροοργανισμός κατάφερε να φρενάρει, προσωρινά έστω, την φρενήρη κίνηση ενός μακρόχρονου πολιτισμού. Η κρίση έδρασε σαν μεγεθυντικός φακός που μεγάλωσε τις ήδη προβληματικές δομές τόσο του εαυτού μας όσο και της κοινωνίας. Σίγησαν κάποιες δραστηριότητες, αλλά ακούσαμε βρυχηθμούς από τα εσώτερα του είναι. Η ψυχική οικονομία, ένας όρος που σημαίνει την διαχείριση και ενεργοποίηση μηχανισμών προς απόκτηση ισορροπίας στα επιμέρους ψυχικά συστήματα, δηλαδή κυρίως της πάλης εναντίον του άγχους και του φόβου μιας απειλής, δοκιμάσθηκε έντονα. Όσοι είχαν αναπτύξει ως έμπειροι παρελθουσών κρίσεων αντισώματα, πρόβαλαν την «αρχή της πραγματικότητας» (reality principle) υπεράνω μιας ζωής βασισμένης στην ηδονή-ευδαιμονία (pleasure principle), έτσι διάβηκαν την κρίση σε καλύτερες συνθήκες.

Για μεθοδολογικούς λόγους, θα μπορούσαμε να διαχωρίσουμε δύο χώρους, αν και στην πραγματικότητα αδιάσπαστους, στους οποίους η ψυχική ζωή και οικονομία εξελίσσεται στον καιρό της πανδημίας. Ο πρώτος είναι ο εσωτερικός άξονας συνειδητού-ασυνειδήτου, ή πιο απλά του λογικού εγώ και του χώρου των ενορμήσεων (επιθυμίας και συναισθημάτων) – με την επίβλεψη και του υπερεγώ (αξιακό σύστημα, η σε άλλα συστήματα «καρδιά-νους»). Ο δεύτερος, εξωτερικός, είναι ο κοινωνικο-πολιτισμικός άξονας στον οποίο προεκτείνεται η ψυχική ζωή και εξέλιξη – και ο οποίος κατεξοχήν τροφοδότησε την κρίση.

Οι ψυχολογικοί μηχανισμοί που αναπτύσσονται στην διάρκεια κρίσεων, με σκοπό την βιώσιμη ψυχική οικονομία, είναι λίαν ενδιαφέροντες. Θα μας απασχολήσουν εδώ, α. στο θυμικό ο διάχυτος φόβος θανάτου, καθώς και ο θυμός λόγω ματαίωσης σχεδίων, β. στο λογικό εγώ η άγνοια και έλλειψη κριτικής ανάλυσης των γεγονότων παράλληλα με το έλλειμμα ενημέρωσης, και γ. στον νου-καρδιά η λήθη και η επιφανειακή «αυτάρκεια της προσωπικής γνώμης», ένας επικίνδυνος μηχανισμός, με αποτέλεσμα το υποκείμενο να αδυνατεί να στοιχειοθετήσει θετική εμπειρία κατά τη διάρκεια κρίσεων. Τουτέστιν, ο φόβος, η διάχυτη άγνοια και αδυναμία σύνθεσης μιας πειστικής αντίληψης των πραγματικών γεγονότων – τα οποία συχνά μάλιστα υποβάλλονται σε υπερβολή ή απόκρυψη, δηλαδή διαστρέβλωση «κατά το δοκούν» από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, μαζί με την λήθη – ως αποτέλεσμα αυτής της άγνοιας, συνιστούν ένα σημαντικό εμπόδιο στην καλλιέργεια ώριμης στάσης προς ανάλογη ψυχική πρόοδο (την διαδικασία της εξατομίκευσης).  Εγείρονται λοιπόν πολλοί συνειρμοί για την θέση του απλού πολίτου μέσα σε όλη αυτήν την πολυπλοκότητα. Αρκούν οι παραδοσιακές θέσεις «έτσι έχουν τα πράγματα, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε», ή χρειαζόμαστε επειγόντως νέες προσεγγίσεις και «γνωστικά εργαλεία» για την αντιμετώπιση των συλλογικών κρίσεων; Ο αναγνώστης καλείται εδώ να ακολουθήσει μία διαφορετική ανάγνωση της πραγματικότητας μέσα από αυτές τις συντεταγμένες (φόβο, άγνοια, λήθη) και να δοκιμάσει τις δικές του κρίσεις και αντοχές, με σκοπό μια σύνθεση επιμέρους στοιχείων προς μία απελευθερωτική (ευχαριστιακή) θέαση της όλης κατάστασης – σε αντίθεση με την απαισιόδοξη στάση προβαλλόμενη από διάφορα μέσα.

 

Ο εσωτερικός άξονας και η ψυχολογική σύγκρουση

Σε καιρό κρίσεων το λογικό εγώ αναδεικνύεται το κρίσιμο σύστημα της ψυχικής ζωής που ρυθμίζει καίριες παραμέτρους, όπως τον έλεγχο του φόβου, την ροπή των ενστίκτων, τα συναισθήματα, αλλά και μετριάζει τον κατακλυσμό της δράσης από το υπερεγώ, όπου εδράζει το αξιακό σύστημα του καθενός. Σε περιόδους κρίσης η ψυχική οικονομία φθάνει στα άκρα και καταφεύγει σε μηχανισμούς, λήθης, απώθησης και εξιδανίκευσης, ή υπέρμετρη ενεργοποίηση του φαντασιακού, παράνοια (κάποτε και στην συνωμοσιολογία). Ο φόβος του θανάτου γεννά συνεχώς άγχος και αβεβαιότητα, ενώ η επιθυμία βιώνει πολλαπλές ματαιώσεις. Το πρωταρχικό «τραύμα» της φύσης που όλοι σε κάποιο βαθμό φέρουμε (φθαρτότητα), μαζί με την απώλεια του βασικού αγαθού της προσφοράς εργασίας, ως απειλή, κλονίζει την ισορροπία του εγώ, σηκώνοντας τα μαύρα σύννεφα της ανασφάλειας για το μέλλον. Μόλις άλλωστε συνήλθαμε κάπως από την προηγούμενη κρίση. Η αίσθηση της απώλειας και της απόλυτης ευαλωτότητας (helplessness) στα στοιχειά της φύσης  είναι όντως τρομακτική.

Η αρχή της πραγματικότητας (reality principle) κι αυτή επέδειξε, από την άλλη πλευρά, την τεράστια δυναμική της κατά τον εγκλεισμό, ωθώντας το εγώ στον έλεγχο της χαώδους συναισθηματικής κατάστασης. Οι περισσότερο δημιουργικοί άφησαν την φαντασία ελεύθερη κατά τον εγκλεισμό και κάνανε το σπιτικό τους ένα καινούργιο κόσμο, του οποίου έπρεπε να ανακαλύψουν κάθε ξεχασμένη γωνιά του από την αρχή. Μαζί με τα πράγματα, και όλες τις ανθρώπινες σχέσεις που είχαν αμεληθεί στους φρενήρεις ρυθμούς του σήμερα. Ωστόσο, όπως θα δούμε, στον χώρο της λογικής σε πολλούς παρέμεινε ένα έλλειμμα γνώσης ως προς την πραγματική ανάγκη, διάρκεια και «εξατομίκευση» των μέτρων ενάντια στην πανδημία που γέννησε και τεράστιο ποσοστό αμφιβολίας (σε πρόσφατη δημοσκόπηση σχεδόν το ήμισυ των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι «παίχθηκε» κάποιο είδος συνωμοσίας).[1]

Ήταν μάλλον οι λιγότεροι που γρήγορα πάλεψαν τις συγκρούσεις, αβεβαιότητες κι ανησυχίες της αίσθησης και της λογικής κι αγγίξανε τα βαθύτερα στρώματα της ύπαρξης, στα όρια του νου και της καρδιάς. Είτε επαναξιολόγησαν την αξία της ζωής, είτε συνέπλευσαν με συμπόνοια με τους πάσχοντες, είτε προσευχήθηκαν για την καθολική «ειρήνη» και αγγίξανε διαφορετικά τα όρια του «είναι», σε κάθε περίπτωση διέσωσαν την ανθρώπινη εξελικτική κίνηση προς την ψυχική «πρόοδο», μέσα από τις διαχρονικές ανθρώπινες αξίες. Ελάχιστοι δε, εν μέσω της εξωτερικής «σιγής» που επιβλήθηκε, κατάφεραν να ακούσουν την ίδια την σιωπή του Θεού, την παράδοξη γλώσσα μιας Πρόνοιας που δεν είναι η απλά η ψυχολογική στοργή, αλλά η έμπονη και ταπεινή αγάπη που θυσιάσθηκε αυτή πρώτα για όλους μας.

Η σύγκρουση του βαθύτερου κόσμου της «αίσθησης», όπου συναίσθημα, φοβίες και επιθυμίες κυριαρχούν, με την λογική και την κριτική σκέψη, δεν έχουν συζητηθεί μόνον σχετικά πρόσφατα από την ψυχαναλυτική σκέψη, σε όλες τις αποχρώσεις της. Από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, έως και την γόνιμη επεξεργασία της από την ορθόδοξη θεολογία, συναντούμε τα ψυχικά αυτά μέρη (αίσθηση, λόγος, νους) να καταξιώνονται όχι μόνον σε μία ισόρροπη σχέση μεταξύ τους, αλλά κυρίως συνδέονται με τις πραγματικές οντολογικές ρίζες τους, τα θεία λόγια, νοήματα-θελήματα, και τις πνευματικές ποιότητες-αρετές που ο Θεός έσπειρε από αγάπη στο σύμπαν.[2] Το ψυχικό όργανο έτσι ξεπερνά τις προκλήσεις όταν μυστικά «συνδέεται» σε αυτήν παγκόσμια «συμφωνία» και έλλογη λειτουργία των όντων μέσα στην ιστορία. Ακόμη και στις καταστάσεις καταστροφών, δεν είναι αδύνατη, αν και εμφανώς πολύ δύσκολη, η εναρμόνιση της ανθρώπινης ζωής με την Πρόνοια που «ενεργεί» συνεχώς στον κόσμο. Για κάποιους, αυτή βιώνεται ως η ίδια την Αγάπη του Θεού που «έπαθε» η ίδια για τον κόσμο, παρούσα ακόμη και σε αυτοκαταστροφικές πράξεις, προσωπικές και συλλογικές. Ίσως λοιπόν πλέον ψυχοθερα-πευτική και πνευματική στάση στην όποια κρίση φαίνεται ότι είναι η επαναβίωση και εν-συναίσθηση των συλλογικών παθημάτων μέσα στην ιστορία. Την κατανόηση πως η ίδια η φύση της ζωής περιλαμβάνει κύκλους ανάπτυξης και δυσκολιών. Πως συμβιβάζεται όμως η αρμονία, η τάξη και η ομορφιά του κόσμου, με τον επικείμενο θάνατο και την πολλαπλότητα των θανάτων από μία πανδημία (ενώ υπήρξαν και ασύλληπτα χειρότερες στο παρελθόν);

Στον προσωπικό αγώνα οι απαντήσεις αυτές έρχονται μέσα από την πάλη εναντίον της φιλαυτίας (ενέχει τον έλεγχο θυμού και επιθυμίας), της άγνοιας και της τυραννίας του νου (κάτι σαν επίμονη κυριαρχία των λανθασμένων πεποιθήσεων εντός μας, και λήθη της αιώνιας δυναμικής, λόγω των παθών), επισημαίνει ο Μάξιμος.[3] Ποια είναι όμως τα αντίστοιχα νοήματα-αρετές που θα πάλευαν μέσα μας τους φόβους για την απώλεια της εργασίας, την απογοήτευση από την πολιτεία, την παγκοσμιοποιημένη οικονομία (και τελευταία την παγκοσμιοποιημένη ιατρική κ.λπ.); Μπορεί να παλέψουμε την «άγνοια» όχι μόνον για το προσωπικό αλλά και το συλλογικό είναι μας, στοχεύοντας σε μία βαθύτερη «γνώση» του σημερινού κόσμου; Μπορούμε να αναπτύξουμε κριτικό νου με δυναμική ενοποίησης των γεγονότων και απώτερα μιας κάποιας ενότητας μεταξύ μας, μέσα στην τεράστια αναταραχή της κρίσης;

Ο σημερινός άνθρωπος, πέραν του εσωτερικού μετώπου, καλείται να αποκωδικοποιήσει και την πολυδιάστατη επιρροή προερχόμενη από τον εξωτερικό κόσμο, όπου, σε αντίθεση με την «μονοσημία» στα προνεωτερικά χρόνια, υφίσταται μία διαφορετική πολυσημία κοινωνικών παραγόντων, πολιτισμικών στοιχείων, κρατικών και υπερ-κρατικών μηχανισμών. Είναι υπό κρίση εάν η αντιμετώπιση των προβλημάτων μέσω μιας πνευματικής οπτικής μόνον επαρκεί για μία δυναμική ψυχική ισορροπία, καθώς μάλλον χρειάζεται και η ενεργοποίηση διαφορετικών μηχανισμών αντίληψης της πραγματικότητας, ιδίως του κοινωνικού και πολιτισμικού περίγυρου, όπου επίσης καλούμαστε να ανακαλύψουμε την εξατομικευμένη «συχνότητα» στην οποία συντονίζεται η ψυχική και πνευματική υγεία μας.

 

Ο εξωτερικός άξονας. Παγκοσμιοποίηση και «υποστροφή» της εξατομίκευσης

Είναι κοινή πεποίθηση ότι γενικότερα υφίσταται σήμερα ένα έλλειμμα μιας ουσιαστικής (επι)κοινωνίας, με δυναμική ισότητας και ακριβούς πληροφόρησης για τα δρώμενα ανά τον κόσμο, όπως κι ενός δημιουργικού πολιτισμού όπου οι ανθρώπινες αξίες θα προβάλλονται με άμεσο τρόπο. Αυτό είναι το πλαίσιο για να λειτουργήσει η πορεία προς την κοινωνική ωρίμανση και την ψυχική εξατομίκευση. Απαραίτητη λοιπόν είναι η οντολογική ασφάλεια, όπως την περιέγραψε ο Antony Giddens, ως το βίωμα της σιγουριάς που ψάχνουμε να αντλήσουμε από τον περίγυρο. Απώτερος σκοπός το υποκείμενο να διαχωρισθεί δημιουργικά και «εξατομι-κευμένα» από την αρχετυπική συλλογικότητα, με ώριμη κριτική και δημιουργική στάση, χωρίς να αποκοπεί ωστόσο από το σύνολο και τις αξιακές και πολιτισμικές δομές του. Οι ψυχο-θεραπευτές γνωρίζουν ότι χρειάζονται δεκαετίες για να αγγίζει το ανθρώπινο υποκείμενο την όποια ωριμότητα κατά την οποία τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία της ύπαρξης θα εργάζονται για τον ίδιο σκοπό, την ευημερία και την ψυχική ευδαιμονία, κατά τον πλατωνικό όρο.

Στην νεωτερικότητα, η κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα και λογική χρήση των πόρων προς κοινή ωφέλεια, μετά την Γαλλική επανάσταση, επαναπροσδιόρισαν τον ρόλο του κράτους και ώθησαν τον πολίτη στην ανάλογη ωριμότητα και ευθύνη. Κράτος και πολίτης σε μεγάλο βαθμό μοιράστηκαν οράματα και οι δημοκρατίες άνθησαν Στον πολιτισμικό χώρο, οι ιδιαίτερες πολιτισμικές αποχρώσεις κάθε πολιτισμού και έθνους διακοσμούν απαραίτητα την ώριμη προσωπικότητα. Συχνά όμως διάφορες πολιτικές σκοπιμότητες από κέντρα αμφιβόλου αξιοκρατίας οδηγούν το άτομο σε εσωστρέφεια και η κοινωνική ωριμότητα νοσεί. Καθώς η κοινωνία οδηγείται στην αποσπασματοποίηση της μετα-νεωτερικότητας, η εξατομίκευση μάλλον υποστρέφει εν μέσω μιας παγκοσμιοποιημένης «τεχνολογίας» όλων των επιπέδων. Η τελευταία κρίση ακόμη ανέδειξε το θέμα του εργασιακού μοντέλου ως πρωταρχικό. Άνθρωποι μηχανοποιημένοι και στα συναισθήματά τους; κάτι σαν άνθρωποι-μηχανές; Δεν είναι τυχαίο που ο ίδιος ο Giddens πρόσφατα εξέφρασε φόβους για το τέλος της εργατικής τάξης και την ανάληψη της κοινωνικής εργασίας από τα ίδια τα ρομπότ.[4]

Είναι εμφανές λοιπόν ότι το προσωπικό όφελος της εξατομίκευσης σε καιρό δυσοίωνων εξωτερικών συνθηκών, όπως πολέμου ή πανδημίας, δεν μεταφράζεται σε αντίστοιχα κοινωνικό όφελος – στον βαθμό τουλάχιστον που η ωριμότητα των ανθρώπων οδήγησε στις νεωτερικές κατακτήσεις της ισότητος, λογικής και δίκαιας χρήσεως των πόρων και τα συναφή. Οι αρχετυπικές δυνάμεις, ο αδύνατος ενάντια στον ισχυρό, ο ιδιότροπος έναντι του υπάκουου πολίτη, ο «πιστός» εναντίον του «απίστου», ο «κατέχων» απέναντι στον «μη έχοντα», ενεργοποιήθηκαν ιδιαίτερα στην κρίση και μπλόκαραν την ψυχική πρόοδο προς την ώριμη και ελεύθερη στάση. Η παρουσίαση θυμάτων με δραματοποιημένο τρόπο, η καταπίεση των εξωτερικών ελευθεριών κίνησης, θρησκευτικής λατρείας οι πράξεις έμμεσης εκμετάλλευσης των μαζών (πρόσφατα το clapping for national health system) από την πλευρά της Κοινωνικής ψυχολογίας είναι καταστάσεις εξαιρετικά αντικρουόμενες. Είναι επίσης αναπόδραστα καταπιεστικές μιας ισότιμης ανάπτυξης και κοινωνικής συμμετοχής, λόγω των τεράστιων διαφορών μεταξύ των κοινωνικών μερών που εντείνονται από τις επιβαλλόμενες πρακτικές.

Σήμερα είμαστε αναπόσπαστα συνδεδεμένοι ως υποκείμενα με τον παγκοσμιοποιημένο χωρόχρονο, στον οποίο ελάχιστες αλλαγές σε ένα σημείο του πλανήτη μπορούν να γίνουν, μέσα από δαιδαλώδεις μεταμορφώσεις και εναλλαγές, πολύ κρισιμότερες σε ένα άλλο. Φαίνεται ότι προέρχονται από κρατική παρέμβαση, ωστόσο ουσιαστικά επιβάλλονται από ένα δαιδαλώδες δίκτυο «παγκόσμιων» και υπερ-κρατικών οργανισμών οι οποίοι κυριαρχούν πλέον στον χώρο της οικονομίας, επιστήμης, και δη ιατρικής, φαρμάκων, εμπορίου, αγροκαλλιέργειας και άλλων τομέων σε όλον τον πλανήτη. Το να κατανοεί κάποιος αυτήν την ιδιάζουσα σύγχρονη γεωπολιτική σκηνή της μετα-νεωτερικότητας αποτελεί πολύ σημαντική γνώση για την ίδια την ψυχολογική ισορροπία, καθώς αυτό επηρεάζει βασικούς άξονες της ίδιας της ζωής, εργασία, εκπαίδευση, ελευθερία λόγου και κινήσεων, ακόμη και πνευματικές επιλογές. Απαιτείται έτσι μία παράδοξη ακροβασία του λογικού, μέσα σε ένα πραγματικά κυκεώνα πληροφόρησης (και παραπληροφόρησης) όπου η διάκριση του σωστού και λάθους είναι δύσκολη. Μέσα σε μία Βαβυλωνία ενός παγκόσμιου δέους «αριθμών», το εγώ καλείται να υπερκεράσει από την μία την παρανόηση, απώτερα την όποια συνωμοσιολογία, αλλά και την αδυναμία της κριτικής ανάλυσης των γεγονότων, δηλαδή τελικά την ίδια την λήθη, ώστε να είναι εφικτή σε κάποια βαθμό η ανάπτυξης της ενσυναίσθησης για τα παγκόσμια πλέον παθήματα του ανθρώπου.

 

Το λογικό-δένδρο των αριθμών και το «δάσος» της  πραγματικότητας

Όπως το λογικό εγώ αποτελεί το κομβικό σημείο διαχείρισης κρίσεων στην εσωτερική πραγματικότητα, παρόμοια η λογική ανάλυση και κριτική σκέψη είναι τα απαραίτητα δομικά στοιχεία που πρέπει να ενεργοποιηθούν σωστά για την αντιμετώπιση εξωτερικών κρίσεων. Εδώ βεβαίως ανακύπτει ως απαραίτητη προοπτική ο διαχωρισμός των επιπέδων όπου η κριτική σκέψη καλείται να διαχειρισθεί αυτά τα δεδομένα. Έχουμε υποδείξει σε προηγούμενη μελέτη την αναγκαιότητα της ιεραρχίας από το ψυχοσωματικό προς το κοινωνικό, πολιτισμικό και πνευματικό επίπεδο, αναπόδραστες δομές του νεωτερικού κόσμου.[5] Το αίτημα λοιπόν για απευθείας «πνευματική» τροφοδοσία του ψυχοσωματικού ανθρώπου από τον «πνευματικό» χώρο δεν μπορεί να «προσβάλλει» τις δομές των ενδιάμεσων επιπέδων. Γίνεται έτσι εμφανές για ποιους λόγους π.χ. το αίτημα των ανθρώπων του εκκλησιαστικού χώρου για ανοικτούς ναούς εν μέσω πανδημίας (με αμφίβολα μέσα τήρησης της τάξης και της απόστασης) θα όφειλε να συνεξετασθεί στην βάση της δημόσιας υγείας και πολιτισμικής ισότητας (πνευματικοί χώροι, θέατρα, κ.ο.κ. επίσης κλειστοί). Θα επανέλθουμε όμως σε αυτό. Μεγαλύτερη σημασία εδώ έχει να εξετάσουμε βασικούς μηχανισμούς που επιστρατεύονται για να εμποδίσουν τον λόγο και την κριτική σκέψη, με αποτέλεσμα την αδυναμία για ολιστική αντίληψη και διαχρονική κατανόηση ενός φαινομένου σε διακριτά στάδια. Αναγκαστικά στρεφόμαστε σε παραδείγματα παγκόσμιων κρίσεων από το παρελθόν, στις οποίες μπορούμε να ορίσουμε τρία στάδια, όπως:

α. περίοδος επώασης καθώς και η κρίσιμη περίοδος αμέσως μετά το ξέσπασμα της κρίσης (αναπτύσσεται ο φόβος θανάτου, παράλληλα με παρανοϊκό, συνομωσιολογικό η άλλο ιδεασμό)

β. περίοδος έξαρσης και ανάπτυξης της κρίσης (φαντασιακή-τυραννική απειλή, μονομέρεια, δένδρο αριθμών αντί δάσος, έλλειψη στοιχείων για κριτική ανάλυση, άγνοια)

γ. περίοδος απώτερων συνεπειών της κρίσης (σημαντικά στοιχεία και αποτελέσματα έρχονται στην επιφάνεια επιτέλους, αλλά «είναι αργά», μηχανισμός λήθης)

Ας δούμε λοιπόν την εξέλιξη της συλλογικής μνήμης μέσα από πραγματικά γεγονότα με σκοπό την προβολή των παραπάνω μηχανισμών και στην παρούσα πανδημία. Σε ένα τεράστιο παιγνίδι αριθμών και εντυπώσεων, όπου προβλήθηκαν παγκοσμίως ο τρόμος και η απόλυτη καταδίκη της επίθεσης στους δίδυμους Πύργους στις 11.9.2001, οι περισσότεροι θυμούνται τους περίπου 3000 νεκρούς και 6000 τραυματίες-θύματα.[6] Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν (τρομακτική η λήθη και έλλειψη κριτικής σκέψης στον σύνολο) ότι μία εγκληματική πράξη μπορεί, φέροντας την σημαία της απόδοσης δικαιοσύνης, να καταλήξει σε πραγματική ανθρωποσφαγή μεγάλης κλίμακος. Δυστυχώς, οι συνολικοί νεκροί και θύματα από τους πολέμους σε Ιράκ, Ιράν, Αφγανιστάν κ.λπ. είναι περίπου 500.000! (δεν υπολογίζονται άλλα τόσα στην Συρία, όπου επίσης εμπλέκονταν μηχανισμοί καταστολής τρομοκρατίας, με κατάληξη να διαλυθεί ένα κράτος) όπως τα υπολογίζει το Watson Institute (Brown University), δηλ. δηλαδή 56 άνθρωποι ανά ένα θύμα των πύργων…[7]. Ο κόσμος έχει σχεδόν ξεχάσει ότι για την ανάκληση του πολέμου στο Ιράκ είχαν πραγματοποιηθεί τεράστιες αντιπολεμικές συγκεντρώσεις στον κόσμο (3 εκατ. διαδηλωτές στην Ρώμη, σχεδόν 2 εκατ. στο Λονδίνο κ.α.).[8] Το αρχικό δέος των αριθμών κατέληξε σε μία απίστευτη λήθη του δάσους των επόμενων εγκλημάτων.

Παρόμοια γεγονότα αντίφασης μεταξύ «αρχικών απωλειών vs απώτερων συνεπειών» είχαμε και στο πυρηνικό ατύχημα του Τσερνομπίλ, την μεγαλύτερη «ανθρωπογενή καταστροφή» στην σύγχρονη ιστορία, για την οποία μάλιστα γυρίστηκε πρόσφατα λίαν αξιόλογη σειρά από το BBC. H καθυστέρηση στην αρχική εκτίμηση της διαρροής (λόγω πρωτόγονων δοσομετρητών) συνετέλεσε σε θανατηφόρα έκθεση όσων αρχικά θυσιάσθηκαν στην κάλυψη του ανοικτού αντιδραστήρα, αλλά και στις χιλιάδες πληθυσμού της κοντινής πόλης που μετακινήθηκαν δύο μέρες (!!) μετά από το ατύχημα. Ωστόσο, ήταν οι χιλιάδες εργάτες που μεσοπρόθεσμα χρησιμοποιήθηκαν στον καθαρισμό του ραδιενεργού υλικού που μακρο-πρόθεσμα ανέπτυξαν διάφορους όγκους και κατέληξαν πρόωρα. Η απόκρυψη στοιχείων συνεχίσθηκε στην δεύτερη φάση και η πρωτοφανής λογοκρισία οδήγησε στην αυτοκτονία τον κορυφαίο ερευνητή του ατυχήματος καθηγητή Λεγκάσοφ. Οι απώτερες συνέπειες, της τρίτης φάσης, αποτιμήθηκαν εν μέρει μόνον μετά δεκαετίες και υπολογίζονται σε εκατοντάδες χιλιάδες θύματα θανάτων ή απώτερης καρκινογένεσης, οικονομική κατάρρευση κρατών (σχεδόν 300 δις για την Λευκορωσία, ανάλογα ποσά μακροπρόθεσμα για Ουκρανία και σημερινή Ρωσία).[9] Όταν το υποκείμενο καταγράφει την σημαντικότητα του πρώτου σταδίου ενός γεγονότος, αλλά αδυνατεί να εκτιμήσει στον χρόνο τις απώτερες συνέπειες του δεύτερου και τρίτου σταδίου, τότε γίνεται ευάλωτο στην όποια στοχευμένη ενημέρωση –  όπου η επιλογή της πληροφορίας που προβάλλεται είναι τέτοια ώστε να δρέπονται συγκεκριμένοι καρποί: απόκρυψη συνολικής εικόνας, φοβική στάση, μαζικός έλεγχος.

Στην οικονομική κρίση του 2008, αρχικά, ενώ ο κόσμος όλος είχε συνταραχθεί, οι Έλληνες απωθούσαν υπεροπτικά την πιθανότητα να τους επηρεάσει η κρίση. Μόνον το 2010 «ξαφνικά» όλοι έπεσαν από τα σύννεφα. Είχαν προηγουμένως ναρκωθεί από την ευκολία της «δωρεάς» δανείων με χαμηλά επιτόκια, ενώ έχαναν τελείως το «δάσος» της μακροχρόνιας αιμορραγίας ρευστού (τρίτο στάδιο συνεπειών). Η διαχρονική εξέλιξη ενός δανείου μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μία οφθαλμαπάτη των αριθμών. Μία διαφορά επιτοκίου λίγων δέκατων του εκατοστού, μπορεί να σημαίνει σε βάθος είκοσι ή τριάντα χρόνων «προσφορά» ιδρώτα δωρεάν ατομικής εργασίας πολλών ετών στο οικονομικό σύστημα. Παρά το δένδρο του ονείρου για την απόκτηση προσωπικής κατοικίας, ο δανεισμός τελικά σε προσωπικό και κρατικό επίπεδο είναι το δάσος που χάνουμε. Πόσο μάθαμε ως λαός από αυτά τα παθήματα, πόσο ξεπεράσαμε τους «εθνικούς» μας φόβους ότι όλοι οι «ξένοι» μας εναντιώνονται, πόσο εκλογικέψαμε την αντίληψή μας για την γεωπολιτική πραγματικότητα (όπου ο όρος «ορθοδοξία» είναι εν πολλοίς άγνωστος παγκοσμίως), αρκούμενοι στην δική μας εγωκεντρική πραγματικότητα;

Η ιστορία των παγκόσμιων κρίσεων επαναλαμβάνεται. Ελάχιστες αποκλίσεις «αριθμών» στα αρχικά στάδια ενός κρίσιμου γεγονότος (στην περίπτωση του κορωνοϊού, οι δείκτες μεταδοτικότητας Rο, θνητότητας, επιπολασμού κ.λπ.) που δόθηκαν χωρίς διασταύρωση από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), είχαν ως αποτέλεσμα να αιφνιδιάσουν τον υπόλοιπο κόσμο και κυρίως τις μεγάλες χώρες με γηρασμένο πληθυσμό, προβληματικό σύστημα υγείας, όπως κρίθηκε εκ του αποτελέσματος. Στον δικό μας χώρο, η εύθραυστη πολιτική υγείας οδήγησε πολύ πρόωρα σε πρωτοφανείς αποφάσεις εγκλεισμού, οι οποίες έσωσαν όντως ζωές, αλλά συντεταγμένα απέκρυψαν τις απώτερες συνέπειες της παρατεταμένης ανεργίας σε ένα κράτος απολύτως εξαρτημένο από τον παγκόσμιο χάρτη. Στην παρούσα πανδημία το δένδρο είναι ο αριθμός των νεκρών, αλλά το δάσος είναι ανυπολόγιστο σε ανθρώπινες ζωές και ποιότητα εργασίας σε βάθος χρόνου. Η συνολική εικόνα έτσι καλεί προς μία διπλή ανάγνωση.

Αρχικά, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έπαιξαν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην πειθώ των μαζών, μεταφέροντας την συλλογική ανάγκη για περιορισμό της κίνησης, τήρησης απόστασης, χρήση της μάσκας. Είναι επικροτέα η συμβολή τους στην επιτυχία της πρώτης φάσης, όταν ο φαντασιακός ή παρανοϊκός ιδεασμός ήταν σε έξαρση. Ωστόσο, την ίδια στιγμή ένα φυσικό γεγονός, της διασποράς του ιού (πρακτικά αναπόφευκτο παρά τα όποια μέτρα) ενδύθηκε με στοιχεία υπερβολής, στα όρια της υστερίας και ενοχής (!!). Με βαρύγδουπους τίτλους οι ειδήσεις επικεντρώθηκαν στην αριθμητική νεκρών και κρουσμάτων (με πρωτοφανή δραματοποίηση κάθε θανάτου συχνά υπερηλικιωμένου… ενώ σε προηγούμενα έτη χιλιάδες νεκροί από γρίπη αποσιωπήθηκαν εντελώς). Η σύγκριση γινόταν μόνον με γειτονικές χώρες, όχι όμως με χώρες που απέφυγαν την καραντίνα (φοβικός εγκλωβισμός του πρώτου σταδίου). Ελάχιστα προβλήθηκε η παρασκηνιακή διαμάχη πολλών μεγάλων κρατών με τον ΠΟΥ για την τραγική καθυστέρηση και έκθεση μη πιστοποιημένων στοιχείων για την επικινδυνότητα του ιού,[10] όπως φαίνεται από πρόσφατες μελέτες.[11] Εξαιτίας της έλλειψης αντιδραστηρίων (ευθύνη της πολιτείας) απέκρυψαν ότι δεν ήταν εφικτό να ακολουθηθούν στρατηγικές δοκιμασμένες από την επιστήμη της Επιδημιολογίας (έλεγχος επιπολασμού της νόσου, ενεργών κρουσμάτων με τυχαία δειγματοληψία στον γενικό πληθυσμό) επιβλήθηκαν επιθετικά μέτρα, χωρίς έλεγχο της αποτελεσματικότητάς τους (ο γιατρός ελέγχει καθημερινά την χορηγούμενη θεραπεία).[12] Ο εξωραϊσμός της κατάστασης,[13] και η πολιτικοποίηση της ιατρικής γνώσης και επιστήμης ήταν το αποτέλεσμα.[14] Τα πρόσφατα καλοκαιρινά κρούσματα, πολύ περισσότερα από εκείνα του χειμώνα, απολύτως τώρα «διαχειρίσιμα», εγείρουν τεράστια ερωτηματικά σε επιστημονική βάση για την αναγκαιότητα των πρώτων αυστηρών μέτρων.[15] Ηδη υπάρχουν παραδείγματα αντιμετώπισης σε άλλα κράτη (π.χ. Γερμανία, Νότια Κορέα, Ταϊβάν κ.α.) που εφάρμοσαν διαφορετικό κράμα μέτρων με επιτυχία.

Με κριτικότερη ματιά, υπήρξε σαφής δραματοποίηση (υφέρποντα στοιχεία υστερίας – με αντίθετο αποτέλεσμα στις μάζες) της χρήσης της δημόσιας «τηλεοπτικής πειθούς» και δημοσιογραφίας προς εφαρμογή των μέτρων, ενίοτε και με χρήση λίαν απαξιωτικών όρων (ψεκασμένοι...) για ανθρώπους που εξέφραζαν δυσπιστία. Ενώ ο λαός αρχικά υπάκουσε, απώτερα δεν πείσθηκε πλήρως από την γενικότερη επιστημονική τεκμηρίωση. Ήταν λοιπόν εμφανής η έλλειψη στην επιστημονική Επιτροπή της πολιτείας ειδικών Κοινωνικής ψυχολογίας, προς καλύτερη αντίληψη της δυναμικής της μάζας – μάζα που στην μετα-νεωτερικότητα θεμελιακά δυσπιστεί σε κάθε θεσμό, ζητώντας τεκμηριωμένο πλαίσιο εφαρμογής μέτρων και συνεχή έλεγχο της αποτελεσματικότητός τους (στην βάση του πληρώνω τους φόρους μου απαιτώ αποτελεσματική χρήση). Όταν τα μέσα επικεντρώνονται στην ανάδειξη μόνον ενός συγκεκριμένου φυσικού κινδύνου  (χωρίς εξορθολογισμό και σύγκριση με άλλους καθημερινούς κινδύνους), η αρχή της πραγματικότητος κάποια στιγμή αναλαμβάνει δράση και συνεκτιμά τις αποσιωπώμενες πτυχές. Η απώλεια εργασίας (μήπως παραθεωρήθηκε αυτός ο «κίνδύνος»;) τρομάζει, καθώς για κάθε 1% αύξησης της ανεργίας έχουμε πολλαπλάσια αύξηση του ποσοστού θνησιμότητας στον γενικό πληθυσμό ως επακόλουθη της ανεργίας, που μεταφράζεται σε χιλιάδες νεκρούς τα επόμενα χρόνια (αλκοόλ, καταθλίψεις, αυτοκτονίες κ.λπ.) και συνακόλουθη πτωχοποίηση.[16] Δεν συζητήθηκε τέλος κάτι εξαιρετικά κρίσιμο: ποια θα είναι επακριβώς η ψυχολογική επιβάρυνση των υγιών ή εργαζομένων ανθρώπων στο άμεσο μέλλον;

Η περίπτωση της Αγγλίας, την οποία ζω καθημερινά, είναι λίαν ενδιαφέρουσα. Από το «δένδρο» των χιλιάδων θανάτων, σοκαριστικό και λίαν λυπηρό, ας προχωρήσουμε στο ότι εμπεριστατωμένα άρθρα αποδεικνύουν πλέον ότι το μεγαλύτερο μέρος τους οφείλεται σε λάθος κινήσεις, όπως δίμηνη (!!) καθυστέρηση για μέτρα, λάθος μαθηματικά μοντέλα βασισμένα σε υπερτιμημένους δείκτες (το περίφημο 4000 κλινών νοσοκομείο Nightgale έκλεισε, η πληρότητά του στις κρίσιμες μέρες ήταν περίπου 280 ασθενείς), άδειασμα 22.00ο κρεβατιών από το σύστημα υγείας (ηλικιωμένοι χωρίς τεστ κατέληξαν στα γηροκομεία …), λάθος χρόνος επιβολής καραντίνας (η κορύφωση της επιδημίας συνέβηκε δυο με τρείς βδομάδες πριν, οπότε ήδη το αποτέλεσμά της αμφισβητείται επιστημονικά)[17] και κατάρρευση του συστήματος track and trace στα αρχικά στάδια που χαρακτηρίσθηκε η μεγαλύτερη αποτυχία του NHS από χρόνια. Οι παράπλευρες απώλειες ισοδυναμούν με τουλάχιστον το ήμισυ των συνολικών θανάτων και καταγγέλλονται συνεχώς, με νέα στοιχεία [18],[19]. Σημαντική μερίδα του τύπου θεωρεί ακόμη ότι τα στοιχεία που δόθηκαν είναι στατιστικά μαγειρεμένα στα όρια της μαζικής παραπλάνησης![20]

Η «πολιτικοποίηση» των ιατρικών συμβουλών είχε σημαντικές παρενέργειες. Στοχοποιήθηκε έντονα, στα όρια μιας αντικοινωνικής συμπεριφοράς, το να είσαι φορέας (ο ιός δεν κάνει όμως διακρίσεις, είναι απολύτως φυσικό να ασθενεί κάποιος) και χάθηκε η προσωπική επαφή με τον γιατρό που εμπιστευόμαστε. Όταν η εξατομικευμένη ιατρική του σήμερα γίνεται θέμα πολιτικής εργαλειοποίησης και ερμηνείας από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή δικτύωσης, τότε το πρόβλημα μετακυλίεται στην προβληματική ερμηνεία αυτών των συμβουλών από τις μάζες – και ιδιαίτερα από ευπαθείς ομάδες χωρίς την απαιτούμενη φροντίδα (στην Αγγλία ήδη κινούνται νομικά για τους νεκρούς ηλικιωμένους σε γηροκομεία). Έτσι είναι επόμενες ασαφείς οδηγίες προφύλαξης, όπως η χρήση μάσκας χωρίς καθορισμένες προδιαγραφές (υπό ορισμένες συνθήκες είναι απλά μη αποτελεσματικές ή και επικίνδυνες)[21] ή την κατά βούληση ερμηνεία των ιατρικών συμβουλών (γεμάτα αεροπλάνα ακόμη και σε πολύωρες πτήσεις, τελείως άδειες αίθουσες συναυλιών). Ο σύννους πολίτης γίνεται έτσι θεατής σε ένα θέατρο όπου οι δραματικά προβαλλόμενοι «κίνδυνοι» δεν πείθουν πλήρως και οδηγούν σε εκδηλώσεις χαλάρωσης.

Δυστυχώς καμία από τις προηγούμενες κρίσεις δεν οδήγησε σε μία ωριμότητα αντίληψης τις μάζες. Είμαστε μάλλον παθητικοί θεατές σε γεγονότα για τα οποία διατηρούμε ημιμάθεια, φόβο και απώθηση κάθε επιθυμίας για περισσότερη γνώση, ή αποφυγή της δημόσιας υποκρισίας. Πρόσφατα είδαν το φως εκθέσεις Ευρωπαϊκών θεσμών (ESM) για τον χειρισμό της οικονομικής κρίσης του 2008, όπου διαπιστώθηκε ότι δόθηκε μεγαλύτερη βαρύτητα στην διατήρηση των «αριθμών» παρά στις ανάγκες των πολιτών καθαυτών. Απόλυτα αναμενόμενη θα είναι και η διαπίστωση, θα έρθει όμως πολύ αργά, ότι και στην παρούσα κρίση δόθηκε βαρύτητα στο σύστημα υγείας (ειρήσθω εν παρόδω αυτό καθόλου δεν πιέσθηκε ως τώρα τουλάχιστο στην χώρα μας) και όχι στις ανάγκες των πολιτών. Λίγοι έχουν επισημάνει το τεράστιο κόστος της απώτερης ψυχολογικής, οικονομικής, πολιτισμικής και πνευματικής επιβάρυνσης των μελών που συγκροτούν το κράτος, της μαζικής αγοραφοβίας και ιδρυματοποίησης των ηλικιωμένων και ευπαθών ομάδων – κράτος το οποίο και υποτίθεται εργάζεται για την καθολικότερη ευμάρειά τους.

Συνοπτικά, σε όλες τις παραπάνω κρίσεις είναι εμφανή κοινά στοιχεία όπως, φοβική στάση, αδυναμία λογικής-κριτικής ανάλυσης προς αντικειμενική και μη φοβική θέαση της πραγματικότητος, μηχανισμοί λήθης και απώθησης. Το άτομο βολεύεται στην συνέχιση των ασφαλών «ρουτινών», δηλαδή δύσκολα απαρνείται την συνήθη «βολική» και επιφανειακή προσέγγιση-κατανόηση των φαινομένων (με την βοήθεια των ΜΜΕ), κάτι που συνιστά και την δική του «αναμενόμενη» ατομική ψυχική άμυνα. Με την σταδιακή επιβολή συγκεκριμένων μέτρων ειδικά σε μεγάλα κράτη, π.χ. εργασία από το σπίτι, αναπτύσσεται συλλογικά η ψευδαίσθηση μιας «παντοδυναμίας» μέσω εύκολης πρόσβασης στο διαδίκτυο που προσφέρει την δυνατότητα του μοιράσματος της γνώσης ισότιμα με όλους. Ωστόσο, την ίδια στιγμή αυτή η ψευδαίσθηση ενός πνευματικά και πολιτισμικά «προοδευμένου» ανθρώπου καταλύει την ελευθερία κινήσεων και επιλογών του, προσβάλλει βασικές προσωπικές ελευθερίες και μπλοκάρει την εξατομικευμένη πρόοδο προς τον συντονισμό με την Προνοιακή αγάπη – πάντα στην βάση του σεβασμού των δικαιωμάτων αλλά και των χαρισμάτων του ατόμου.

 

Η κρίση στον πνευματικό και εκκλησιαστικό χώρο

Ανάλογα προς την προσωπική εσωτερική ενοποίηση, μέσα από την υπέρβαση του φόβου και της άγνοιας προς μία ουσιαστική εν-συναίσθηση προς όλους και όλα γύρω μας, οφείλουμε ως εκκλησιαστικό σώμα να αναπτύξουμε συλλογικά αντανακλαστικά απέναντι στην πανδημία. Ωστόσο, όπως και στο παρελθόν, η επίσημη Εκκλησία απέφυγε να προβάλλει ένα διαφορετικό ήθος πέραν μιας παθητικής σύμπλευσης με τα γεγονότα. Παρά την λίαν παραμυθητική Εγκύκλιο για τις ημέρες των Παθών και του Πάσχα, όπου το μήνυμα «μένουμε μέσα από αγάπη» ήταν στην σωστή κατεύθυνση (κατά το «έλεον θέλω και ού θυσίαν», Ματθ. 9, 13), η συνολική στάση μάλλον δεν ενέπνευσε περαιτέρω προς υπέρβαση των προκλήσεων (φόβου και άγνοιας για το παγκόσμιο γίγνεσθαι). Βεβαίως δεν είναι μέσα στους στόχους της Εκκλησίας να ωθήσει τα μέλη της προς μία ωριμότερη αντίληψη της γεωπολιτικής σκηνής, ωστόσο οι τεράστιες προκλήσεις που διαφαίνονται στην μετα-την-κρίση εποχή καλούν σε μία εξέλιξη του εκκλησιαστικού ήθους προς μία ωριμότερη ποιμαντική: μακριά από ακρότητες άρνησης της πραγματικότητος ή «αδιάκριτης» αποδοχής της, με προβολή δε του ευχαριστιακού ήθους. Διαφορετικά, οι ακραίες στάσεις θα «πνίξουν» κάθε πνευματικότερη προσέγγιση.

Θα προτείναμε ως πρώτο βήμα ένα λόγο που υπερβαίνει καταρχήν τον φόβο του θανάτου. Όταν σε μεγάλο βαθμό το ήθος που αποπνέει από κείμενα εκκλησιαστικών προσώπων συνιστά απλή άμυνα στον κίνδυνο, όταν σε μοναστικούς χώρους συχνά αισθάνεσαι ότι άνθρωποι που υποτίθεται «ξεπέρασαν τα εγκόσμια» φοβούνται περισσότερο από τον απλό πολίτη, τότε το «σώμα» αντιλαμβάνεται το έλλειμμα και αντιδρά. Όταν η ιστοσελίδα της επίσημης Εκκλησίας είναι τελευταία σε επισκεψιμότητα ενώ πολλές άλλες θίγουν, έστω και ακραία, περισσότερες πλευρές των σημερινών προβλημάτων, τότε είναι επόμενη η πολυπόθητη ενότητα να διακτινώνεται κατακερματισμένη, σαν όνειρο θερινής νυκτός. Θα ήταν νομίζω ευχής έργο η Εκκλησία να συστήσει την δική της Επιστημονική Επιτροπή (την αγκαλιάζουν ήδη εξαιρετικά μορφωμένοι επιστήμονες), εμπλουτισμένη με ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, οικονομολόγους, ανθρώπους της τέχνης κ.λπ., ώστε με εμπνευσμένο λόγο και έμπονη πράξη να αγκαλιάζει τον σημερινό άνθρωπο προς αποφυγή κάθε παρανοϊκής συνωμοσιολογίας ή άλλων αντιδράσεων.[22] Ήδη άλλοι πνευματικοί θεσμοί προβάλλουν τις αντιθέσεις τους. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Γαλλίας όρισε να παραμείνουν οι ναοί ανοικτοί,[23] κάτι που εγείρει ερωτήματα εάν η Εκκλησία υπερασπίστηκε αρκούντως το δικαίωμα της δημόσιας λατρείας. Επιφανείς άνθρωποι της τέχνης μιλούν ήδη ανοικτά για τις επιτελούμενες αδικίες σε βάρος κάθε μορφής πολιτισμού, αντιπαραθέτοντας το οικονομικό όφελος.[24]

Δεν είναι άτοπο πλέον να θεωρήσουμε ότι ήδη σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον, ζούμε σε μία οργουελική προοπτική, η οποία παρά τις αντιστάσεις προχωρά με μικρά αλλά σταθερά βήματα στον έλεγχο «λεπτομερειών» της ζωής, όπως της επικοινωνίας, του εργασιακού καθεστώτος,[25] με πρόσφατο πρόσχημα το πολυτιμότερο αγαθό της «δημόσιας» υγείας, χωρίς την προσωπική γνώμη των ίδιων των «ασθενών»! Ήδη, η ιδιωτικοποίηση της υγείας, η πιθανή εμπορευματοποίηση ή εθνικοποίηση των εμβολίων και η άνιση στην διαχείριση της κρίσης σε διαφορετικές ομάδες, ιδιαίτερα στα μεγάλα κράτη με τις τεράστιες ανάγκες, θυμίζουν προηγούμενες εποχές. Με την κυριαρχία των μέσων ενημέρωσης και κοινωνικών δικτύων, η κριτική σκέψη έχει υποχωρήσει. Ας μην ξεχνάμε ότι ήταν οι ελάχιστες αλλαγές στον τονισμό και στις χρησιμοποιούμενες λέξεις για προπαγάνδα που οδήγησαν τον Οργουελ, κατά την υπηρεσία του στα χρόνια του πολέμου στο BBC, στην διαπίστωση της τεράστιας επίδρασης των μέσων ενημέρωσης στις μάζες – όπου υπάρχει έλλειμμα κριτικής σκέψης.

O ευσυνείδητος πολίτης με ενσυναίσθηση όχι των συμβάντων της γειτονιάς του, αλλά της παγκόσμιας κατάστασης, οφείλει να διερευνήσει βαθύτερα τα φαινόμενα, να ξεπεράσει και την συλλογική φοβία και τον προσωπικό φόβο θανάτου, αποδεχόμενος τις εναλλαγές υγείας και ασθενείας ως απολύτως φυσικές (άραγε πώς μεταφράζει ο πιστός το, μη φοβείσθε, εγώ νενίκηκα τον κόσμον», Ιω. 16. 33); και να αγκαλιάσει με ευθύνη τους πάντες προς μία έμπονη και αγαπητική θέαση της πραγματικότητας. Αν συλλογικά η Εκκλησία διατηρεί παθητική στάση σε περιόδους κρίσεων, μάλλον θα πέφτει συνεχώς «θύμα» μιας εξωτερικά επιβαλλόμενης «ημιμάθειας», βασισμένης σε εν πολλοίς άγνωστα πολιτικά κίνητρα, καθώς και στην αδυναμία αντίληψης του κοινωνικο-πολιτισμικού άξονα ως ενδιάμεσου πεδίου άσκησης της πνευματικής ποιμαντικής – τον οποίο και φυσικά δεν μπορεί να μην εντάξει στις ανησυχίες της. Εκεί βρίσκεται το εύ ζείν, η ψυχική πρόοδος, η κοινωνικο-πολιτική ωριμότητα. Η παθητική αυτή στάση συχνά ονοματίζεται ως «σταυρός», ωστόσο αυτό δεν ανταποκρίνεται στο θεολογικό νόημα του Σταυρού. Όταν ο Μάξιμος μας υπενθυμίζει ότι όλα τα πράγματα χρειάζονται τον σταυρό ως «τὴν κρίση κα τν ρετή, ς ναιρετικ τς κακίας κα ς συνδετικ δι το λου πρς τν ρχ κα ατία σων χουν γίνει κα προκληθε»,[26] είναι αυτό που όλοι καλούμαστε να αντιληφθούμε βαθιά: ότι η βαθύτερη γνώση των αιτίων είναι «ενοποιητική και αναιρετική της κάθε κακίας», από όπου κι αν αυτή προέρχεται. Συνεπώς η κριτική γνώση θα διώξει την ακρότητα του φόβου, και θα ενοποιήσει τα αντιθετικά μέρη που προκύπτουν από επιμέρους «κρίσεις», όχι με την παθητική αποδοχή αλλά την ενεργητική συμμετοχή και αντίληψη «των άκρων», διαφορετικών σε κάθε δοκιμασία, που χρειάζονται την διάκριση και τον «σταυρό» για να ενοποιηθούν τελικά στην ενσυναίσθηση-αγάπη των πάντων.

Η αγάπη, αλλά και η γνώση, «έξω βάλλει τον φόβον». Πώς μπορεί να καρπώσει αυτή η «γνώση» του κόσμου (πέρα από το δένδρο-δέος των αριθμών) και η σταυρική αγάπη (το δάσος του πόνου) να βιωθεί με προφητικό τρόπο; Στην ταινία του Θυσία ο Ταρκόφσκυ παρουσιάζει τον ήρωά του ως μία προτύπωση ενός «δια Χριστόν σαλού» που γνωρίζει την επερχόμενη πυρηνική καταστροφή. Σε μία πράξη ελπιδοφόρας απελπισίας και προσευχητικής «συναλλαγής» με τον Θεό καίει το σπίτι του για να ζήσει κόσμος. Προηγουμένως είχε διδάξει στον γιό του μία παράλογη σχεδόν ρουτίνα, να ποτίζει κάθε μέρα ένα κλαδί. Μετά από τρία χρόνια το ξερό κλαδί βλάστησε. Για να διατηρηθεί η ενότητα ανθρώπου και φύσης, για να συνδεθεί το βασιλικό και προφητικό αξίωμα του ανθρώπου με την μυστική λειτουργία του κόσμου, ο άνθρωπος οφείλει να κινείται ευχαριστιακά και «άφοβα» εν μέσω του κόσμου με σεβασμό στο υπέρλογο που δεν μπορεί να κατανοήσει, αλλά και επίσης σεβασμό στην λογική, στα εύλογα μέτρα και θεραπείες (ως δημιουργικές και θεραπευτικές ρουτίνες). Κοντολογίς, πέρα από όποιο εμβόλιο ή θεραπεία (πάντοτε καλοδεχούμενα), χρειαζόμαστε κάτι πολύ σημαντικότερο: πραγματική ευχαριστιακή ζωή και ουσιαστική ελπίδα...

Πρόσφατα, συνέβη δυστυχώς αποκοπή μιας Εκκλησίας από την μυστηριακή ένωση και κοινωνία με τις υπόλοιπες. Είναι άραγε τελείως ασύνδετη αυτή η αντι-ευχαριστιακή πράξη και η διακοπή κοινωνίας μεταξύ Εκκλησιών με τις πρόσφατες δυσκολίες τέλεσης της θείας ευχαριστίας, ως ενοποιητικής πράξης του σώματος, απανταχού της γης; Μήπως η έλλειψη αντίληψης της βαθύτερης συλλογικής ευθύνης της Εκκλησίας απέναντι στον κόσμο, μαζί με άλλα πάθη, απομακρύνουν από την ενότητα και την Πρόνοια; Τα πάθη βεβαίως μπορούν να νικηθούν τελικά μόνον με την αγιότητα, αλλά αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση παθητική στάση, ή μυωπική αντιμετώπιση των αναγκών του συνόλου σώματος – κάτι που απομακρύνει από αυτήν την Προνοιακή αγάπη. Όταν ο Σεραφείμ του Σάρωφ, ο «άγιος της χαράς», χαιρετούσε τους πιστούς με το Χριστός Ανέστη, είχε ήδη προφητεύσει για τον επερχόμενο «άδη» και σκοτάδι της Ρωσικής Εκκλησίας, είχε πραγματώσει την υπέρβαση φόβου, άγνοιας, λήθης, μη-ενότητας, για να ανέλθει τελικά στην ενοποιητική αλήθεια και το Φως.

Ας ελπίσουμε ότι σέ χρόνους δοκιμασίας, όταν «πλανηθήσονται και οι εκλεκτοί», θα διατηρηθούνται ακέραιοι οι οφθαλμοί της γνώσης και η ενσυναίσθηση στις πραγματικές ανάγκες του καθολικού πλησίον μας. Και μαζί με τον εξωτερικό εγκλεισμό, η κατάβαση στα μύχια της καρδιάς μακάρι να ανακαλύπτει και τα λογικά και τα παράδοξα μηνύματα της «σιγής» του Θεού. Τα μαθήματα ίσως είναι οδυνηρά, αλλά οπωσδήποτε ζωηφόρα.

 

π. Χρυσόστομος Τύμπας, Λονδίνο

Ιατρός, Δρ Ψυχαναλυτικών Σπουδών

[1] https://www.cnn.gr/ellada/story/223170/koronoios-dimoskopisi-oi-misoi-ellines-pisteyoyn-oti-o-ios-kataskeyastike

[2] . Στην περίπτωση του Μαξίμου ομολογητού (7ος αι. μ.Χ.) ερχόμαστε ίσως σε επαφή για πρώτη φορά με ένα μοντέλο ισόρροπης ανάπτυξης όλων των ψυχικών μερών-συστημάτων (συναισθημάτων, επιθυμίας και λογικής) και ενοποίησής τους από τον νου, ή την φιλοκαλικά οριζόμενη «καρδία» του ανθρώπου.

[3] Antony Giddens, The Constitution of Society. Outline of the Theory of Structuration. Cambridge: Cambridge University Press 1993, pp. 374-47.

[4] https://www.protagon.gr/epikairotita/antoni-gkintens-i-ergatiki-taksi-tha-eksafanistei-44342059891

[5] π. Χρυσόστομος Τύμπας, Ρους Αυτογνωσίας. χνηλατώντας Ρίζες Ψυχικς Παθολογίας κα Ταυτότητος, Ἀρμός, Ἀθήνα 2018 (κεφάλαιο τέταρτο).

[6] https://en.wikipedia.org/wiki/Casualties_of_the_September_11_attacks#cite_note-auto-2

[7]https://watson.brown.edu/costsofwar/files/cow/imce/papers/2018/Human%20Costs%2C%20Nov%208%202018%20CoW.pdf

[8] https://en.wikipedia.org/wiki/15_February_2003_anti-war_protests

[9] https://www.bbc.com/future/article/20190725-will-we-ever-know-chernobyls-true-death-toll

[10] Βασικά μέλη του ΠΟΥ ή παραιτούνται (ΗΠΑ) ή καταγγέλουν δημόσια την έλλειψη διαφάνειας (ως η κορυφή του παγόβουνου σε έναν οργανισμό που και στο παρελθόν έχει ψεχθεί για μεροληπτική στάση).

[11] https://www.youtube.com/watch?v=T-saAuXaPok. Σε ομιλία του στο Στάνφορντ, 22.6.2020, ο καθηγητής Ιωαννίδης απομυθοποίησε παρανοήσεις γύρω από τη θνητότητα της νόσου που έχει τεράστια διακύμανση σε διαφορετικά περιβάλλοντα (εξαρτάται από το πακέτο μέτρων όχι μόνον από ένα), και καταλήγει με την παράκληση (!!!) ᾽Dont destroy the whole world with aggressive measures - please   Απορίας άξιο ένας τόσο καταξιωμένος καθηγητής παγκοσμίως δεν κλήθηκε ούτε μια φορά από τα «επίσημα» κανάλια, παρά μόνον από το KRITI TV και τον δημοσιογράφο κ. Σαχίνη.

[12] Στην Ελλάδα, ενώ ο δείκτης R δηλώθηκε εντός της καραντίνας στο 0,4, πολύ κάτω των ορίων ανησυχίας, τα μέτρα συνεχίσθηκαν, την στιγμή που στην Γερμανία, με μη εφαρμογή πλήρους εγκλεισμού, ένας δείκτης περίπου 1,2 ήταν απλά ανησυχητικός... Ακόμη, αμφισβητούνται οι ανακοινώσεις για τον R, https://m.tvxs.gr/mo/i/322752/f/news/ellada/skoteino-antikeimeno-kai-i-kryfi-goiteia-toy-rt.html

[13] Βλ. δημοσίευμα της  Deutche Welle για εξωραϊσμό προς τα κάτω των κρουσμάτων, με στόχο την προσέλκυση τουριστών, https://24ores.gr/νεα/γερμανικά-δημοσιεύματα-κατά-ελληνικ/ : «Οι αριθμοί έχουν πολύ μικρή σχέση με την πραγματικότητα. Ο λόγος: μέχρι τις 26 Απριλίου, ακριβώς 60 ημέρες μετά το πρώτο διαπιστωμένο κρούσμα κορωνοϊού στην Ελλάδα, είχαν διενεργηθεί 64.608 τεστ. Αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 1.000 τεστ την ημέρα. Είναι γελοία χαμηλό. Ακόμη είναι άγνωστο πόσα τεστ έγιναν περισσότερες φορές σε έναν άνθρωπο».

[14] ¨Ετσι κατέληξαν στην βιαστική αγορά 5 τόνων χλωροκίνης, ενός αμφιλεγόμενου φαρμάκου, που ακόμη βρίσκεται στις αποθήκες, μία τεράστια ποσότητα για τα κρούσματα που δήλωναν. Θυμίζει το σκάνδαλο της αγοράς 20 εκατ. εμβολίων Η1Ν1 το 2009, ενώ μια πολύ μικρότερη ποσότητα θα αρκούσε για τις ευπαθείς ομάδες. Τίποτε από αυτά δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ.

[15] https://www.in.gr/2020/08/08/greece/koronaios-tromazoun-ta-735-krousmata-se-mia-evdomada-ta-nea-metra-pou-zitoun-oi-eidikoi-tin-deytera-oi-apofaseis/ (τα κρούσματα του Απριλίου ήταν συνολικά 1217, δηλαδή σε εβδομαδιαία βάση υποπολλαπλάσια του Αυγούστου).

[16] http://www.esdy.edu.gr/files/009_Oikonomikon_Ygeias/Mental%20Health%20final.pdf

[17] https://www.telegraph.co.uk/news/2020/06/04/coronavirus-infections-england-wales-hit-peak-days-lockdown/ Also, https://www.telegraph.co.uk/news/2020/05/14/london-has-just-24-new-coronavirus-cases-day/  Also see,  https://www.dailymail.co.uk/news/article-8351649/Lockdown-waste-time-kill-saved-claims-Nobel-laureate.html, https://www.telegraph.co.uk/news/2020/06/02/prof-lockdown-neil-ferguson-admits-sweden-used-science-uk-has/

[18] https://www.breakingnews.ie/world/thousands-of-excess-deaths-in-uk-collateral-damage-of-pandemic-expert-999152.html

[19] Between December 2014 and March 2015 there were 44,000 excess winter deaths, 2.5 times higher than the record low of the previous winter, and the highest number since the winter of 1999/2000.

[20] https://www.telegraph.co.uk/politics/2020/05/14/official-covid-story-biased-selective-point-deceit/?li_source=LI&li_medium=liftigniter-rhr

[21] https://www.flash.gr/greece/1604032/yfasmatines-maskes-kathigitis-pneymonologias-epikindynes-oi-maskes-pollaplon-xriseon

[22] http://theconversation.com/coronavirus-government-advisory-groups-should-include-a-wider-range-of-experts-137734

[23] Στις 18 Μαΐου 2020, το Γαλλικό Συμβούλιο της Επικρατείας (Conseil d’ Etat) διέταξε τον πρωθυπουργό Edouard Philippe να τροποποιήσει το διάταγμα απαγόρευσης της δημόσιας λατρείας, απόφαση ορόσημο, που αναγνωρίζει συγκεκριμένα θεμελιώδη δικαιώματα σχετικά με την ελευθερία της δημόσιας λατρείας.

[24] https://www.tovima.gr/2020/07/16/culture/l-kavakos-i-texni-egine-polyteleia-paralogoi-oi-periorismoi/

[25]  Συνέντευξη του Π. Γεννηματά, επιφανούς οικονομολόγου και μέλους παγκόσμιων Οργανισμών στο Radio 98,4 στις 21.6.2020 (https://www.youtube.com/watch?v=Z6URajMCNKs). Αναφέρει ενδεικτικά ότι με τα δυσανάλογα μέτρα που πάρθηκαν «δημιουργήσαμε το μεγαλύτερο δυνατό πρόβλημα… οι κυβερνήσεις παγιδεύθηκαν από κάποιες περιέργως πανικόβλητες υγειονομικές συστάσεις…», τονίζοντας κατόπιν ότι το διακύβευμα ήταν και είναι η αλλαγή του εργασιακού καθεστώτος.

[26] Περὶ ἀποριῶν, PG 91, 1281CD, EΠE-Φ 14∆, 390: Ὁ σταυρὸς «…κατὰ τὴν σύνθεση φανερώνει τὴν οὐσία, τὴν πρόνοια καὶ τὴν κρίση, και τὶς ἐκδηλώσεις τους, σοφία, γνώση καὶ ἀρετή… τὴν οὐσία καὶ τὴν σοφία ὡς ποιητικὴ μὲ τὴν γραμμὴ ποὺ τείνει πρὸς τὰ ἄνω, τὴν πρόνοια καὶ τὴν γνώση μὲ τὴν ἐγκάρσια ὡς διατηρητική, τὴν κρίση καὶ τὴν ἀρετὴ ὡς ἀναιρετικὴ τῆς κακίας καὶ ὡς συνδετικὴ διὰ τοῦ ὅλου πρὸς τὴν ἀρχὴ καὶ αἰτία ὅσων ἔχουν γίνει καὶ προκληθεῖ».

 

Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα ("Περίπατος", 1990) είναι έργο του Γιάννη Μιγάδη.

Σχολιάστε:

Πληκτρολογήστε το σχόλιό σας
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ