Ἑλληνισμός, παράδοση, ἐκσυγχρονισμὸς διὰ χειρὸς Σεφέρη καὶ Ἐλύτη
«...ὁ φόβος ἰὸς ἐστὶν ἀνδρείας... κα θήκοντα ἔφασαν εἶναι, ὅσα λόγος αἰρεῖ καὶ πρέπει ποιεῖν, οἶον ...ὑπὲρ πα τρίδος κινδυνεύειν...»
(Ἡγεμὼν Βλαχίας, Νικόλαος. Μαυρο κορδάτος: «Περὶ τῶν καθηκόντων βίβλος», ἐν Βουκουρεστίῳ ρψιθ')
«...ἡ συνείδηση τῆς πνευματικῆς ὑπό στασής μου μὲ βοήθη σε νὰ ὑπηρετήσω τὸν τόπο μὲ μεγαλύτερη φροντίδα καὶ γνώση τῆς παράδοσής μας καὶ τοῦ λαοῦ μας – πράγματα πού, δυστυ χῶς, στὴ γενιά μου δὲν τὰ παίρναν στὰ σοβαρὰ οἱ περισ σότεροι ἀπὸ τοὺς δημόσιους λειτουρ γούς.
»Στὴν πολιτική μου ζωὴ ἔνιωσα, τὶς περισσότερες φορές, μεγάλη ἀηδία. Ὅμως ποτὲ δὲν ἔπαψα νὰ δίνω, μ' ὅλη τη θέρμη τῆς καρδιᾶς μου, τὴν πίστη μου στὸν Ἑλληνισμό, ποὺ εἶναι ἡ ἄλλη ὄψη τοῦ ἀνθρωπισμοῦ μου... Τὸν ἐλλη νισμὸ τὸν ἔβλεπα νὰ κατέχει ἕνα πολὺ μεγάλο χῶρο. Ὅσο γιὰ τοὺς σύγχρονους ἑλλαδικοὺς φορεῖς του, αἰσθανό μουνα πὼς τὸν ὑπηρετοῦσαν καλύτερα οἱ ἀδίδαχτοι ἀπὸ τοὺς σπουδασμέ νους. Τοὺς τελευταίους τοὺς πρόσεξα πολὺ καὶ τοὺς βρῆκα χαλασμένους τὶς περισσότερες φορές» [Γ. Σεφέρης: «Χειρόγραφο Σεπ. '41», τόμος Γ, σελ. 22, «Δοκιμές» ἐκδ. Ἴκαρος.]
«Τὸ δίλημμα εἶναι ἀμείλικτο: εἴτε θ΄ ἀντικρίσουμε τὸ δυτικὸ πολιτισμό, ποὺ εἶναι κατὰ μέγα μέρος καὶ δικός μας, μελετώντας μὲ λογισμὸ καὶ μὲ νηφάλιο θάρρος τὶς ζωντανὲς πηγές του – κι αὐ τὸ δὲ βλέπω πῶς μπορεῖ νὰ γίνει ἂν δὲν ἀντλήσουμε τὴ δύναμη ἀπὸ τὶς δικές μας ρίζες καὶ χωρὶς ἕνα συστηματικὸ μόχθο γιὰ τὴ δική μας παράδοση...
»...Πῶς εἶναι δυνατὸ ὁ νέος ποὺ θὰ ἔχει τελειώσει τουλάχιχτον τὸ γυμνά σιο (ἑξάχρονο) ... (...τὸ κατώτερο ὅριο ἡλικίας ποὺ πρέπει νὰ ἔχουν τὰ παιδιά μας ὅταν ἀντικρίζουν τὴν ξένη ἀνατρο φή) ...πῶς εἶναι δυνατὸ ν' ἀναπτυχθεῖ ὁμαλὰ στὸ ξένο σχολεῖο καὶ νὰ μὴν πε ριπέσει κάποτε σὲ πολὺ δυσάρεστες ἀκρότητες, ἂν δὲν ἔχει λάβει στὸν τόπο του, τὰ ἀπαραίτητα θεμέλια;...
»...Ἔτσι δημιουργοῦνται τὰ διάφορα συμπλέγματα κατωτερότητας ἀπέναντι τῶν ξένων, ἀνωτερότητας ἀπέναντι τῶν ντόπιων, καὶ ὁ πνευματικὸς νεοπλου τισμός, ποὺ εἶναι ἀπὸ τὰ συνηθισμένα χαρακτηριστικὰ τῶν μορφωμένων μας.» [Γ. Σεφέρης: «Χειρόγραφο Σεπ. '41», τόμος Γ, σελ. 22, «Δοκιμές», ἐκδ. Ἴκαρος.]
«Ὡστόσο ἀπὸ τὸ μέτωπο ἐνθουσια σμὸς κι αἰσιοδοξία: - Θὰ πολεμήσουμε μ' ὅποιον μᾶς χτυπήσει... Κρίμα! νὰ μὴν ὑπάρχουν ἄλλοι ἄνθρωποι πιὸ γενναῖοι γιὰ τέτοιο λαό... Πρωὶ αἰσιόδοξο... Ὅμως τὸ βράδυ στὴ "Μπρετάνια" – πή γα νὰ συννενοηθῶ γιὰ τὸ ἀνακοινωθὲν τοῦ Eden – πρόσωπα πεθαμενατζήδων.» [Γ. Σεφέρης: «Μέρες» Δ, σελ. 34, 35, ἐκδ.Ἴκαρος.]
»...Ὁ φόβος κερδίζει ὁλοένα ἔδαφος μέσα τους σὰν γάγγραινα»...[Γ. Σεφέρης: ὅπ. παρ. σελ. 28.]
«Θὰ προτιμοῦσα νὰ εἶχα καλύτερη ἐντύπωση ἀπὸ τοὺς Ἄγγλους… ὅταν τὴν αὐγὴ ἔκαναν γυμνάσια ναυαγοσωστικά, ἀφοῦ ἔδειξαν στοὺς δικούς τους τὶς βάρκες, εἶπαν, βλέποντας τὶς γυναῖκες μας νὰ πλησιάζουν: “Οἱ ἄλλοι θὰ τὰ καταφέρουν ὅπως μποροῦν.”» [Γ. Σεφέρης: ὅπ. παρ. σελ. 63, 64.]
«...ὁ λαὸς ἔκανε μόνος του αὐτὸ ποὺ ἔκανε – ΜΟΝΟΣ του... Ἀπὸ τὸ ἕνα μέ ρος ἕνα ἄνθισμα, μιὰ ΑΝΩΝΥΜΗ ἀνάσταση· καὶ ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος ὁ καρκίνος τῆς "Μπρετάνιας"...» [Γ. Σεφέρης: ὅπ. παρ. σελ. 75.]
«Γράμμα τοῦ Ἐλύτη ἀπὸ τὸ μέτωπο: "...ποιητικὴ διάθεση ἀφάνταση... κι ἂν σήμερα ποθῶ τόσο νὰ ζήσω εἶναι γιὰ νὰ μπορέσω νὰ δώσω, ἔστω καὶ μετά, διέξοδο σ' αὐτὴ τὴ γονιμότητα". Γρά φει ἀπὸ τὴν πρώτη γραμμή. Τὸν χαίρο μαι καὶ τὸν ζηλεύω». [Γ. Σεφέρης: ὅπ. παρ. σελ. 28.]
«Δύστυχη Ἑλλάδα, νά 'ταν οἱ ξένοι μονάχα – μὰ καὶ οἱ Ἕλληνες; Καὶ καλά, οἱ Ἕλληνες γενικά· μὰ καὶ οἱ πιὸ κοντι νοί μας, οἱ "διανοούμενοι"; Νὰ βλέ πουν τὸν τόπο τους μὲ συγκατάβαση...; Ἐπειδὴ τὰ Πανεπιστήμια δὲν εἶχαν συγχρονισμένα ἐργαστήρια, γιὰ νὰ μὴν πῶ: κι ἐπειδὴ τὰ οὐρητήρια δὲ διαθέτανε ἠλεκτρονικὸ μάτι; Ἔ, λοιπὸν κι ἐγὼ θὰ ἐξομολογηθῶ: ἔνιωθα ἕνας ἀρι στοκράτης ποὺ εἶχε – ὁ μόνος ποὺ εἶχε – τὸ προνόμιο νὰ λέει τὸν οὐρανὸ "οὐ ρανὸ" καὶ τὴ θάλασσα "θάλασσα", ἀκριβῶς ὅπως ἡ Σαπφώ, ἀκριβῶς ὅπως ὁ Ρωμανός... καὶ μόνον ἔτσι νὰ βλέπω ἀλήθεια τὸ γαλάζιο τοῦ αἰθέρος ἢ ν' ἀκούω τὸ ρόχθο τοῦ πελάγους... Ἕνας ποὺ μὲ καταλάβαινε, καὶ μὲ ζήλευε μά λιστα γιὰ τὴν ἰδιότητά μου τοῦ Ἕλληνα, ἦταν ὁ Char...». [Ὀδ. Ἐλύτης: «Τὸ χρονικὸ μιᾶς δεκαετίας», Ἀνοιχτὰ χαρτιά, σελ. 447, ἐκδ. Ἴκαρος.]
«Μιλῶ γιὰ μιὰν ἀριστοκρατικὴ ἀντί ληψη, ποὺ συμβαίνει νὰ μὴν τὴν ἔχουν διόλου οἱ ἀριστοκράτες καὶ νὰ τὴν ἔχουν μὲ τὸ παραπάνω οἱ μικροὶ πλη θυσμοὶ τοῦ Ἀρχιπελάγους· οἱ κυρ-Γιάν νηδες κι οἱ κυρα-Μαρίες». [Ὀδ. Ἐλύτης: «Ἀναφορὰ στὸν Ἀνδρ. Ἐμπειρίκο», Ἐν Λευκῷ, σελ. 146, ἐκδ. Ἴκαρος.]
«...Θὰ πρέπει νὰ βγαίνει ἀπὸ τὴν κυανὴ καὶ λευκὴ Μεγάλη του Γένους Σχολὴ καὶ ν΄ ἀντανακλᾶ ὅλο τὸ φῶς πάνω στὴν πίσσα τῆς Εὐρώπης ποὺ θάβουμε σήμερα…» [Ὀδ. Ἐλύτης: «Τὰ δημόσια καὶ τὰ ἰδιωτικά», ὅπ. παρ. σελ 351]
«Ποιά Δύση; Ἕνας ὑπερεαλιστὴς ἔχει μουντζώσει ἀναδρομικὰ κι ἐξακολουθεῖ νὰ μουντζώνει διὰ βίου τὴ Δύση κι ὁλόκληρο τὸν πολιτισμό της.» [Ὀδ. Ἐλύτης: «Τὰ μικρὰ Ἔψιλον», ὅπ. παρ. σελ. 226]
«Τὴν ἡμέρα ποὺ συνειδητοποίησα ὅτι στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα δὲν ὑπάρχει κιάρο-σκοῦρο κατάλαβα πόσο εὔλογη εἶναι ἡ ἀδυναμία μας νὰ δεχθοῦμε τὴν Ἀναγέννηση, κι εἶδα νὰ φεύγει καὶ τὸ τελευταῖο στοιχεῖο ποὺ μ' ἐμπόδιζε νὰ κατανοήσω τὴ βαθύτερη ἑνότητα τῆς τέχνης στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα, στὸ Βυζά ντιο καὶ στὰ νεοελληνικὰ χρόνια». [Ὀδ. Ἐλύτης: «Πρῶτα πρῶτα», Ἀνοιχτὰ Χαρτιά, σελ. 29]
«Ἀλήθεια, ἐδῶ ἡ ψυχή σου νιώθει θεοσκέπαστη. Ἀπὸ τὴν εἴσοδο τῆς μι κρῆς ἐκκλησίας ἀριστερὰ κι ἀνάμεσα στὰ χρυσὰ φῶτα καὶ τὶς ψαλμωδίες... Ὅλος ὁ χρόνος, ὁ πρίν, ὁ μετά, ἐκμηδε νισμένοι, καμωμένοι ἀθανασία. Μυρί ζει βρεμένο σῶμα Ἑλλάδας καὶ Μητέ ρα πάνγλυκη». [Ὀδ. Ἐλύτης: «Χρόνος Δεσμώτης καὶ χρόνος λυόμενος», Ἐν Λευκῷ, σελ. 380]
Ἐπειδὴ στὴ νέα κυβερνητικὴ ἐποχή μας, ξέπεσαν πιὰ οἱ τριτοκοσμικοί, οἱ φτηνιάρηδες λαϊκιστὲς κι ἦρθαν οἱ παρα-μορφωμένοι ἐκσυγχρονιστές, τοὺς παρέχω ὡς πίστωση δωροχρόνου τὰ ὡς ἄνω, χαρίσματα ἀπὸ τοὺς δύο πιὸ Εὐρωπαίους ἐκσυγχρονιστὲς Ἕλληνες τοῦ 20ού αἰώνα. Εἰδικότερα, στὸ συνεχῶς «τετρομαγμένο ὑπουργεῖο Ἐξωτερι κῶν». [Γ. Σεφέρης, «Μέρες» Δ, σελ. 34]
Καλὴ χώνεψη, ἐκσυγχρονιστική.
Aπό την εφημερίδα "Ελευθεροτυπία", Τετάρτη 24/1/1996.
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του Σπύρου Βασιλείου.
πηγή ψηφιακού κειμένου: Aντίφωνο
Πολλά χρωστάμε στον “άλλοτε” (Καραμπελιάς) Ζουράρι.
Πολλά μάς χρωστάει ο νυν.
Δυστυχώς γι αυτόν, τα στερνά κυριαρχούν στα πρότερα, τα άλλοτε !
Με πραγματική αγωνία, προσπαθώ να εντοπίσω σε έστω κι ένα πεδίο δημόσιας συνύπαρξης των Ελλήνων, το ζωοποιό πνεύμα που περιγράφει / αναζητά ο κ. Ζουράρις. Ενδέχεται ίσως αυτό να αναδύεται μόνο σε στιγμές πραγματικής απειλής της υπόστασης του ελληνισμού. Ενδέχεται να έχει απωλεσθεί οριστικά και να παραμένει η ανάμνησή του, ως φάντασμα αδικοχαμένης ψυχής, σε γραπτά όπως το παραπάνω.
Κύριε Σπίγγο, ισχύει η δεύτερη πρότασή σου. Η ίδια αρρωστημένη ατμόσφαιρα επικρατούσε και στην γενιά του Μεσοπολέμου – θυμήσου τα σατιρικά “ποιήματα” του Σουρή. Αυτή, η ίδια, όμως γενιά δημιούργησε το έπος του ’40. Ας μη χρειαστεί να ξανά-αποδείξουμε ότι τόσο ο Σεφέρης, όσο και ο Ελύτης, ήταν σωστοί στην πίστη τους στον Έλληνα Τρόπο.