Ἰστορικοθεολογικὰ ἐπιλεγόμενα – Ἡ «σωτηριολογία» τοῦ κοσμικοῦ κράτους, ἡ ἑλληνικὴ κρίση καὶ ἡ εὐθύνη τῆς Ἐκκλησίας

2
1109

π. Δημήτριος Μπαθρέλλος

Σύμφωνα μὲ τὴν ἀφήγηση τῆς Γένεσης, τοῦ πρώτου βιβλίου τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἀφετηριακὴ ἑνότητα τοῦ ἀρχετυπικοῦ ἀνθρώπινου ζεύγους θρυμματίστηκε μᾶλλον σύντομα. Ἐνῷ στοὺς πρώτους στίχους τοῦ κειμένου διαβάζουμε ὅτι «δὲν εἶναι καλὸ» γιὰ τὸν ἄνθρωπο νὰ εἶναι μόνος καὶ διαπιστώνουμε ὅτι σχέση τοῦ Ἀδὰμ μὲ τὴ σύντροφό του ποτελεῖ βασικὸ στοιχεῖο καὶ τῆς δικῆς του ταυτότητας (Γέν. 2:18 καὶ 2:20-24), τὸ σκηνικὸ ἀλλάζει δραματικὰ μετὰ τὴ βιβλικὴ «πτώση». Ἀδὰμ στρέφεται ἐναντίον τῆς συντρόφου του, ἀρχικὰ γιὰ νὰ δικαιολογηθεῖ καὶ στὴ συνέχεια γιὰ νὰ τὴν κατακυριεύσει (Γέν. 3:12, 16, καὶ 20). ἀνθρωπότητα εἰσέρχεται στὸ ἱστορικὸ στάδιο ἑνὸς σκληροῦ καὶ συχνὰ θανάσιμου ἀνταγωνισμοῦ. ἀδελφοκτονία τοῦ Ἄβελ π τὸν Κάιν (Γέν. 4:1-8) ποτελεῖ τὸ τραγικὸ προοίμιο τῶν μεθόδων μὲ τὶς ποῖες ἔκτοτε θὰ πιλύονται οἱ διαφορές. ἐχθρότητα καὶ ὠμὴ βία, συχνὰ ἐναντίον τῶν ἀδύναμων καὶ τῶν ἀθώων, θὰ ἀναδειχθοῦν σὲ «κινητήρια δύναμη» τῆς ἱστορίας.

νεώτερη θεωρία τοῦ κοινωνικοῦ συμβολαίου, ἰδίως στὴ χομπεσιανή της μορφή, ἐκκινεῖ ἐν πολλοῖς π τὴν ἀξιωματικὴ πόθεση ὅτι οἱ ἄνθρωποι στὴ φυσική τους κατάσταση εἶναι ἄτομα, τὰ ποῖα κινδυνεύουν ἀμοιβαῖα π τὴ βία. Τ ἄτομα, λοιπόν, αὐτὰ συγκροτοῦν ἐκ τῶν ὑστέρων κοινωνίες μὲ πολιτικὴ ὀργάνωση, ἐκχωρώντας τους τὸ μονοπώλιο τῆς βίας, χρήση, ἔστω πειλὴ τῆς ποίας θὰ διασφαλίσει τὴ ζωή, τὴν εἰρήνη καὶ τὴν περιουσία τους. ἀτομισμός, τὰ ἀντικρουόμενα συμφέροντα καὶ ἐχθρότητα μεταξὺ τῶν ἀτόμων δὲν περβαίνονται ἀλλὰ ρυθμίζονται καὶ ἐλέγχονται π τὴν ἐγγενῶς βίαιη ἐξουσία τοῦ κράτους. Δὲν εἶναι ἀβάσιμος ἰσχυρισμὸς τοῦ Milbank ὅτι «ἐκκοσμικευμένη» αὐτὴ ἀφήγηση προϋποθέτει ἐξαρχῆς μιὰ «ὀντολογία τῆς βίας», μιὰ ἀνάγνωση τοῦ κόσμου ποὺ θεωρεῖ ὡς δεδομένη τὴν προτεραιότητα τῆς δύναμης καὶ ποὺ μᾶς ποδεικνύει πῶς θὰ χειριστοῦμε καὶ θὰ περιορίσουμε κατὰ τὸν καλύτερο τρόπο τὴ δύναμη αὐτὴ μὲ μιὰ ἄλλη, ἀντίρροπη δύναμη1.

Ο ἄνθρωποι, ὡστόσο, δὲν ἔχουν πρωτίστως ἀνάγκη π προστασία ἀλλὰ π συμφιλίωση. ἄλλος δὲν εἶναι (δὲν πρέπει νὰ εἶναι!) ἐχθρὸς π τὸν ποῖο θὰ χρειαστεῖ νὰ προστατευθοῦμε, ἀλλὰ πλησίον, μὲ τὸν ποῖο θὰ πρέπει νὰ «κοινωνήσουμε». Καμιὰ οὐσιαστικὴ κοινωνία δὲν μπορεῖ νὰ συγκροτηθεῖ στὴ βάση πλῶς καὶ μόνο τῆς περάσπισης ἀτομικῶν «δικαιωμάτων» , πολὺ περισσότερο, συμφερόντων ἔναντι διεκδικητῶν ἀνταπαιτητῶν, δυνάμει ἐνεργείᾳ ἐχθρῶν. Ὅσο καὶ ἐὰν ποικίλοι, λιγότερο περισσότερο βίαιοι, διακανονισμοὶ ἐμφανίζονται ὡς ἀναγκαῖοι στὴν «πραγματικὴ» ζωὴ γιὰ τὴν ἐγγύηση στοιχειώδους ἀσφάλειας καὶ εἰρήνης, ἰδεολογική τους νομιμοποίηση δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ εἶναι ἐξαιρετικὰ περιορισμένη.

Τ χριστιανικὸ ὅραμα διαφέρει κατὰ πολὺ π τὰ παραπάνω. Ἐκκλησία, ἰδίως στὶς καλές της στιγμές, συνιστᾶ ἐναλλακτικὴ «πόλη»: προβάλλει, δηλαδή, καὶ λειτουργεῖ ὡς ἐναλλακτικὴ μορφὴ «πολιτικῆς» ὀργάνωσης, μὲ βάση τὸ κήρυγμα καὶ τὸ παράδειγμα τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἐσταυρωμένου βασιλέα τῆς εἰρήνης, ἐκείνου ποὺ ταύτισε τὸν ἑαυτό του μὲ τὸν κάθε «πλησίον» καὶ οἰκοδόμησε τὸ ἐκκλησιαστικό του σῶμα ὡς κοινωνία ἀδελφῶν. ἐσωτερικὴ μεταμόρφωση τῶν ἀνθρώπων ποτελεῖ τὴν προϋπόθεση γιὰ τὴν βαθύτερη ἑνότητα, δικαιοσύνη καὶ εἰρήνη τῆς κοινωνίαςκαὶ ὄχι οἱ πιγενόμενες π τὴν πειλὴ τῆς βίας ρυθμίσεις τῆς ἔκφρασης τῶν μονίμως κυρίαρχων ἐγωιστικῶν πιδιώξεων καὶ συμφερόντων ἀντιμαχόμενων ἀτόμων ὁμάδων ὅσο καὶ ἐὰν οἱ ρυθμίσεις αὐτὲς ἐμφανίζονται ὡς παραίτητες γιὰ τὴν πιβίωση τῶν ἀτόμων καὶ τῶν κοινωνιῶν.

Καθὅλη τὴ διάρκεια τοῦ μεσαίωνα, οἱ ποικίλες πολιτικὲς ὀντότητες στὴν Εὐρώπη ἐμπνέονταν π τὸ ὅραμα καὶ τὰ ἰδεώδη τῆς «χριστιανοσύνης» (Christendom). πολιτικὴ κοινότητα ἀναγνώριζε μεταφυσικοὺς ἄξονες ἀναφορᾶς μὲ βάση τὴν κοινὰ ποδεκτὴ χριστιανικὴ σωτηριολογία. Ἀντίθετα, τὸ νεώτερο κράτος ἀναδύθηκε μὲ τὴν προβολὴ μιᾶς ἐναλλακτικῆς σωτηριολογίας, ἰσχυριζόμενο δηλαδὴ ὅτι θὰ σώσει τὸν ἄνθρωπο πρωτίστως πό... τὴ θρησκεία. Στὸν πόηχο τῶν (δῆθεν😉 θρησκευτικῶν πολέμων, τὸ κράτος θὰ πικαλεστεῖ τὸ ἰδανικὸ τῆς εἰρήνης, τὸ ποῖο πόσχεται νὰ διασφαλίσει μὲ τὸν ἐγκλωβισμὸ τῆς θρησκείας στὸν ἰδιωτικὸ χῶρο. Τ μοντέρνο κράτος κατασκευάζει τὸν ἱδρυτικό του μύθο ἀντιθετικὰ πρὸς τὴ θρησκεία καὶ τὸν πιβάλλει περιθωριοποιώντας σταδιακὰ τὸν χριστιανισμό, γιὰ νὰ ἀναλάβει ἐκεῖνο τὴν προμηθεϊκὴ εὐθύνη τῆς ποκλειστικῆς διαχείρισης τῶν ποθέσεων τῆς κοινωνίας. Ταυτόχρονα καθίσταται ἔντονα συγκεντρωτικό, πονομεύοντας ποιεσδήποτε ἀνταγωνιστικὲς πρὸς αὐτὸ συλλογικότητες. Ἀρνεῖται νὰ ἀνεχθεῖ νὰ ἀναγνωρίσει ποιαδήποτε αὐθεντία ἀμφισβητεῖ τὴν πρωτοκαθεδρία του. Τ κοσμικὸ κράτος εἶναι «θεὸς ζηλωτής»2. πέναντί του ἔχει, καὶ θέλει νὰ ἔχει, πρωτίστως καὶ κυρίως ἄτομα, κυρίαρχη ἀναφορὰ τῶν ποίων θὰ πρέπει νὰ προσανατολίζεται πρὸς τὸ ἴδιο τὸ κράτος.

Πῶς ὅμως τὸ νεώτερο καὶ σύγχρονο κράτος θὰ κατόρθωνε νὰ ἐγγυηθεῖ τὴ στοιχειώδη ἑνότητα καὶ εἰρήνη τῶν πολιτῶν του, οἱ ποῖοι, σύμφωνα μὲ τὶς προαναφερθεῖσες θεωρίες τοῦ κοινωνικοῦ συμβολαίου, δὲν εἶναι τίποτε περισσότερο π ἄτομα μὲ ἀλληλοσυγκρουόμενες πιδιώξεις καὶ συμφέροντα, καὶ ἐφόσον εἶχε περιθωριοποιηθεῖ καὶ παροπλιστεῖ, καὶ μὲ δική του εὐθύνη, συνεκτικὴ παρουσία τῆς κοινῆς χριστιανικῆς πίστης ἀλλὰ καὶ διαμεσολαβητικὴ λειτουργία τῶν πονευρωμένων πιὰ συλλογικοτήτων;

Ο βασικότεροι ἴσως ἄξονες ποὺ τὸ κοσμικὸ κράτος χρησιμοποίησε πῆρξαν, κατὰ μιὰ κάποια χρονικὴ ἀλληλουχία, τρεῖς: ἐθνικισμός, οἰκονομικὴ εὐημερία καὶ φιλελεύθερη θεσμικὴ κατοχύρωση κάθε εἴδους «δικαιωμάτων» τῶν πολιτῶν του. Μετὰ τὴν περιθωριοποίηση τῆς χριστιανικῆς πίστης, ἐθνικισμὸς πετέλεσε τὴ νέα ἰδεολογικὴ συνεκτικὴ οὐσία τῶν εὐρωπαϊκῶν κοινωνιῶν. Ἐδῶ ἑνότητα ἐξυπηρετήθηκε π μιὰ συλλογικὴ φαντασιακὴ μεγαλομανία, μὲ ἐγγενῶς βίαιο περιεχόμενο. Τ ἔθνη ἑνοποιήθηκαν ἐσωτερικὰ μὲ βάση ἀντιπαραθέσεις πρὸς ἄλλα ἔθνη-ἐχθρούς, ἀναπόφευκτη, πως τελικὰ ποδείχτηκε, σύγκρουση μὲ τὰ ποῖα αἱματοκύλισε σὲ πρωτοφανὴ βαθμὸ τὴν «πολιτισμένη» Εὐρώπη τοῦ 20οῦ αἰώνα. σωτηριολογία τοῦ σύγχρονου κράτους ποσχέθηκε μὲν τὴν εἰρήνη, ἀλλὰ προκάλεσε τοὺς αἱματηρότερους πολέμους τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας. Τὴν ἴδια στιγμή, ἐναλλακτικὴ πρὸς τὸν ἐθνικισμὸ σωτηριολογία μιᾶς ἄλλης μορφῆς κοσμικοῦ πίσης κράτους, δηλαδὴ κομμουνιστικὴ οὐτοπία ( μᾶλλον, πως τελικὰ ποδείχτηκε, δυστοπία), βύθισε τὶς κοινωνίες ποὺ τὴν πέστησαν σὲ ἕναν πίσης βίαιο καὶ αἱματηρὸ ὁλοκληρωτικὸ ἐφιάλτη, μὲ δεκάδες ἑκατομμύρια νεκρούς.

Μετὰ τὸν Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, πρωτοφανὴς οἰκονομικὴ εὐημερία κράτησε σὲ γενικὲς γραμμὲς «ἥσυχους» καὶ «ἱκανοποιημένους» τοὺς πολίτες καὶ τοὺς λαοὺς τοῦ δυτικοῦ κόσμου, γιὰ ὅσο καιρὸ βέβαια μποροῦσε νὰ τοὺς ἐγγυηθεῖ μιὰ ἄνετη ζωή. Ταυτόχρονα, σημαντικὲς ἐξελίξεις στὸν χῶρο τῆς κατοχύρωσης τῶν ἐλευθεριῶν καὶ τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων κατέστησαν, π κάποιες τουλάχιστον πόψεις, τὶς σύγχρονες κοινωνίες καὶ τὰ κοσμικὰ κράτη πολὺ πιὸ «χριστιανικὰ» π ἐκεῖνα τοῦ μεσαίωνα. Παρόλο ποὺ οἱ ἐξελίξεις αὐτὲς ὀφείλονται, σὲ μεγάλο βαθμό, σὲ ἐκκοσμικευμένους μετασχηματισμοὺς πρωταρχικὰ χριστιανικῶν ἀξιῶν, θὰ πρεπε ἴσως νὰ ἀναγνωρίσουμε ὅτι ἐν προκειμένῳ χριστιανικὲς Ἐκκλησίες διδάχτηκαν π τὸν κόσμο αὐτὸ ποὺ θὰ πρεπε νὰ τοῦ διδάξουν. π τὴν ἄλλη βέβαια μεριά, συνεχὴς φιλελευθεροποίηση τοῦ κράτους μᾶς ἔχει φέρει ἀντιμέτωπους μὲ τὸ ἐρώτημα ἐὰν τελικὰ κυρίαρχη ἀξία τῆς κοινωνίας μας καὶ τῶν πολιτικῶν της θεσμῶν θὰ καταστεῖ ἰσότιμη καὶ προϋπόθετη ἀναγνώριση κάθε ἀξίας. Στὸν βαθμὸ ποὺ κάτι τέτοιο ἰσχύει, ἄτομα, ὁμάδες ἀτόμων, εὔκολα κατοχυρώνονται πίσω π τὴν πίκληση πραγματικῶν ποτιθέμενων δικαιωμάτων, θεσμικὴ ἀναγνώριση τῶν ποίων ἀναγορεύεται σὲ ὕψιστη ποχρέωση τοῦ φιλελεύθερου κράτους. σεβασμὸς καὶ ἀναγνώριση τῶν πάντων π τοὺς πάντες μοιάζει νὰ ποτελεῖ τὸ νέο οὐτοπικὸ ὅραμα τῶν φιλελεύθερων κοινωνιῶν.

Πῶς ὅμως αὐτὲς οἱ κοινωνίες, οἱ ποῖες, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, ἔχουν ἐκτοπίσει π τὸν ὁρίζοντά τους σχεδὸν πλήρως τὴ συζήτηση περὶ ἀρετῆς, θὰ ποφύγουν τὸν κίνδυνο τῆς ἰδεολογικῆς καὶ νομικῆς κατοχύρωσης κάθε εἴδους «ἰδιοτροπίας»3 τῶν πολιτῶν τους ἐν ὀνόματι τῆς προστασίας τῶν δικαιωμάτων τους; Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι δύο π τὶς σημαντικότερες «φιλελεύθερες» μεταρρυθμίσεις τῶν τελευταίων δεκαετιῶν, δηλαδὴ ποποινικοποίηση τῶν ἐκτρώσεων (σὲ κάποια κράτη καὶ τῆς εὐθανασίας) καὶ θεσμικὴ ἐξομοίωση τῶν ὁμόφυλων μορφῶν συμβίωσης μὲ τὶς ἑτερόφυλες προβλήθηκαν καὶ ἀναγνωρίστηκαν ὡς «δικαιώματα»4. π αὐτές, μὲν πρώτη προωθεῖ τὸν «πολιτισμὸ τοῦ θανάτου», [...] δὲ δεύτερη σχετικοποιεῖ καὶ ποδυναμώνει τὸν κοινωνικὸ θεσμὸ τῆς οἰκογένειας. πως ἔχει εὔστοχα πισημάνει Alasdair Maclntyre, «σύμφωνα μὲ τὴν κυρίαρχη φιλελεύθερη ποψη, κυβέρνηση πρέπει νὰ εἶναι οὐδέτερη πέναντι σὲ ἀνταγωνιστικὲς θεωρήσεις γιὰ τὸ ἀνθρώπινο καλό. Στὴν πραγματικότητα ὅμως, αὐτὸ ποὺ φιλελευθερισμὸς προωθεῖ εἶναι ἕνα εἶδος θεσμικῆς τάξης ποὺ εἶναι ἐχθρικὴ πέναντι στὴ συγκρότηση καὶ τὴν ποστήριξη ἐκείνων τῶν τύπων κοινωνικῆς σχέσης ποὺ εἶναι παραίτητοι γιὰ τὸ καλύτερο εἶδος ἀνθρώπινης ζωῆς»5.

Γενικότερα, ἀξιολογικὴ συρρίκνωση θεμελιωδῶν ἠθικῶν ἀξόνων τῶν δυτικῶν κοινωνιῶν σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴ νέα «θρησκεία τῶν δικαιωμάτων» προϋποθέτουν καὶ ἑδραιώνουν τὴν ἀντίληψη ὅτι τὸ καλὸ ταυτίζεται μὲ ποιοδήποτε ἀντικείμενο τῆς ἀτομικῆς μικρο-συλλογικῆς πιθυμίας ἰδιοτροπίας, τὴν ποία τὸ κράτος ποχρεοῦται ὄχι πλῶς νὰ ἀνεχθεῖ, ἀλλὰ καὶ νὰ περιβάλει μὲ νομικὸ καὶ θεσμικὸ κύρος6. Ὅσο ἐθνικισμὸς «ξεφουσκώνει», οἰκονομία καὶ τὰ «δικαιώματα» καθίστανται νέα religio7 τοῦ κοσμικοῦ κράτους.

Ὅλα αὐτά, ὡστόσο, κατατείνουν σὲ μιὰ πισφαλὴ κοινωνικὴ ἰσορροπία. Διότι, γιὰ νὰ παναλάβουμε τὸ ἐρώτημα τοῦ Böckenförde, πῶς μιὰ κοινωνία, συνοχὴ τῆς ποίας ἐξαρτᾶται π τὴν οἰκονομική της εὐημερία, θὰ ἀντεπεξέλθει σὲ ὀξεῖες μορφὲς οἰκονομικῆς κρίσης, καὶ μάλιστα στὸ ὁλοένα καὶ πιὸ ἀνεξέλεγκτο πλαίσιο τῆς παγκοσμιοποιημένης καπιταλιστικῆς οἰκονομίας; Πῶς, ἰδίως π τέτοιες συνθῆκες, δὲν θὰ κινδυνεύσουν οἱ πολίτες της νὰ μετατραποῦν σὲ «ἰδιοτελῶς ἐνεργοῦσες μονάδες ποὺ στρέφουν σὰν πλα τὰ ποκειμενικὰ δικαιώματά τους μία ἐναντίον τῆς ἄλλης»; Καὶ ποιά συνεκτικὴ δύναμη θὰ κρατήσει ἑνωμένες τὶς σύγχρονες κοινωνίες, ὅταν τὸ φιλελεύθερο δόγμα ὅτι «ὁτιδήποτε εἶναι ἐξίσου καλὸ μὲ ὁτιδήποτε ἄλλο» πειλεῖ νὰ τὶς στερήσει ὁριστικὰ καὶ ἀμετάκλητα π ποιοδήποτε κοινὸ ὅραμα νοηματοδότησης καὶ ὀργάνωσης τοῦ συλλογικοῦ βίου; Πράγματι, πως ἰσχυρίστηκε Böckenförde, «τὸ φιλελεύθερο, δημοκρατικό, καὶ ἐκκοσμικευμένο κράτος ζεῖ π προϋποθέσεις ποὺ αὐτὸ τὸ ἴδιο δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ ἐγγυηθεῖ» – ἐφόσον, ἀκριβῶς ἐξαιτίας τοῦ φιλελευθερισμοῦ του, καθίσταται σταδιακὰ ἀνίκανο νὰ περασπιστεῖ ἀκόμα καὶ ἐκεῖνες τὶς πολιτικὲς ἀξίες καὶ ἀρετές, πως εὐθύνη γιὰ τὰ κοινά, ἐμπιστοσύνη, καὶ ἀλληλεγγύη, ποὺ εἶναι παραίτητες γιὰ τὴν παρξή του. Ὅταν καὶ στὸ βαθμὸ ποὺ παρνεῖται τὴν προβολὴ καὶ τὴν περάσπιση ἀρετῶν καὶ ἀξιῶν, πειδὴ τὴ συγχέει μὲ τὴν πιβολή τους, κινδυνεύει νὰ αὐτοδιαλυθεῖ. Διότι, πῶς εἶναι ἄραγε δυνατόν, πως πισημαίνει Τσουκαλᾶς, τὸ φιλελεύθερο κράτος νὰ συνεχίσει νὰ προωθεῖ μέτρα «ἀνεξινομίας», «ἀνεξιδικίας» «ἀνεξιπολιτείας», μέτρα δηλαδὴ «πλήρους [...] καὶ ὁλοκληρωτικοῦ [...] "ἀνεξιπολιτισμοῦχωρὶς νὰ ποφύγει τὴν «καταστατική του αὐτοδιάλυση»; Ὅσοι ἐν ὀνόματι μιᾶς τέτοιου εἴδους «ἀνεξι-θρησκίας» ὁδηγοῦν στὸ περιθώριο τοῦ δημόσιου χώρου τὴ χριστιανικὴ πίστη, συχνὰ μὲ στόχο νὰ ἑδραιώσουν τὴ δική τους παντοδυναμία, θὰ ἔρχονται σταδιακὰ ἀντιμέτωποι μὲ τὸ φάσμα τῆς ἀξιακῆς αὐτοδιάλυσης τῆς κοινωνίας, στὴν ποία καὶ οἱ ἴδιοι θὰ ἔχουν συμβάλει. πιπλέον, ὅσο οἱ φιλελεύθερες ἐκκοσμικευμένες δημοκρατίες θὰ ποκαθιστοῦν τὴ συζήτηση γιὰ τὶς οὐσιαστικὲς ἀξίες π τῶν ποίων θεμελιώνεται κοινὸς βίος, μὲ τὸν ἀξιολογικὸ σχετικισμό, τόσο θὰ ὁδηγοῦνται στὴν πολυτοποίηση ἐργαλειακῶν διαδικασιῶν. εἰρωνικὸς ἰσχυρισμὸς ποὺ ἀκολουθεῖ μᾶς πισημαίνει τοὺς κινδύνους μιᾶς τέτοιας στάσης: «Τ σημαντικὸ εἶναι τὰ τρένα νὰ φτάνουν στὴν ὥρα τους: τὸ ἐὰν πηγαίνουν στὸν Παράδεισο στὸ Ἄουσβιτς, καὶ τὸ ἐὰν αὐτὸ εἶναι πιθυμητὸ μή, ἐξαρτᾶται πλῶς καὶ μόνο π τὴν ποκειμενική σου ποψη»8.

Σημειώσεις

1. John Milbank, Theology and Social Theory: Beyond Secular Reason, 2η κδ. (ξφόρδη: Blackwell, 2006), σ. 4 καpassim.

2. δ παραφράζω τν William T. Cavanaugh, «The City: Beyond Secular Parodies», στ John Milbank, Catherine Pickstock, κα Graham Ward (πιμ.) Radical Orthodoxy: A New Theology (Λονδίνο: Routdledge, 1999), σ. 191.

3. πως χει γράψει Κωνστ. Ε. Παπαπέτρου, διοτροπία εναι « τροπ το ποκειμένου πρς τ διον» ταν ατ εναι « τομικ ντίθεσις [...] ες τ γαθν» ( διοτροπία ς πρόβλημα ντολογικς θικς: Συμβολ ες τν μελέτην τς σχέσεως μεταξύ της καθολικότητος το προσώπου κα τν ξ ατς τομικν ποκλίσεων, θήνα: χ.ε., 1973), σσ. 5-6.

4. μοφυλοφιλία ποτελε μορφ «διοτροπίας», διότι, μεταξ λλων, συνίσταται στν ρωτικ κα σεξουαλικ τροπ πρς τ «διον» (κα χι τ τερο) φύλοκα ρα σ μπρακτη ρνηση τς τερότητας. κτρωση, π τν λλη, ν νόματι τς περάσπισης το δίου συμφέροντοςδικαιώματος») θυσιάζει κόμα κα τν τερότητα τς ζωςν προκειμένω το γέννητου, θώου, νυπεράσπιστου παιδιο.

5. Alasdair Maclntyre, After Virtue, σ. χν. Ἡ ἔμφαση χει προστεθε

6. Στν περίπτωση ατ δν ρυθμίζει o νόμος τν πραγματικότητα λλὰ ἡ πραγματικότητα τν νόμο.

7. λέξη σημαίνει, ς γνωστόν, τόσο τθρησκεία σο κατσυνεκτικδύναμη.

8. Wendy Wheeler, «Introduction: One-Dimensional Politics», Soundings 15 (2000), σ. 110· παρατίθεται στο Williams, Faith in the Public Square, σ. 19.

π τ βιβλίο «Ο χριστιανο στος χρόνους τς μετα-κκοσμίσκευσης», κδ. ν πλῷ, 2016.

Αναδημοσιευμένο και στο περιοδικό “Πειραϊκή Εκκλησία”, τχ 308 (Νοε. 2018) στα πλαίσια του αφιερώματος «Σχέσεις Κράτους-Ἐκκλησίας».

πηγή: Αντίφωνο

2 Σχόλια

  1. Δὲν εἶναι ἡ «ἄνετη ζωὴ» τὸ μόνον ἐπίτευγμα τῆς ἐλευθέρας οἰκονομίας, ὅπως καὶ ὅσο τοὐλάχιστον τὴν ἀφὴνουν νὰ λειτουργήσῃ τὰ σύγχρονα κράτη. Τὸ «χριστιανικὸ ὄραμα» δέν συνίσταται μόνον στὸ νὰ ἐξαίρῃ κανεὶς διὰ τοῦ καλλιεποῦς λόγου ἀξίες καὶ «μεταφυσικοὺς ἄξονες ἀναφορᾶς». Ἐἁν μόνον μὲ τὴν κινητοποίηση «ἰδιοτελῶς ἐνεργουσῶν μονάδων» μπορεῖ νὰ ἔχουμε τὰ χριστιανικώτατα ὠφελήματα, γιὰ παράδειγμα τῆς ἀντισηψίας, τῆς ἀντιβιώσεως, τῆς χειρουργικῆς ἀναισθησίας, τότε πολὺ φοβοῦμαι ὅτι «ἡ εὐθύνη γιὰ τὰ κοινά, ἠ ἐμπιστοσύνη καὶ ἡ ἀλληλεγγύη», χωρὶς τὰ χειροπιαστὰ ὠφελήματα πού περιέγραψα, μένουν λόγοι κενοί.
    Ὁ Σαμαρείτης τῆς Παραβολῆς δὲν κάθησε νὰ φιλοσοσφήσῃ. Εἶχε χρήματα ποὺ τοῦ περίσσευαν ἀρκετὰ ὥστε νὰ τὰ διαθέσῃ γιὰ τὸν πλησίον. Καὶ φρόντισε νὰ άφήσῃ καὶ στὸν πανδοχέα τὴν ἐλπίδα περαιτέρω κέρδους, ἂν περιέθαλπε σωστὰ τὸν πληγωμένο. Δὲν τοῦ ἔκανε κήρυγμα γιὰ τὸ καθῆκον πρὸς τὸν πλησίον, ἀλλὰ ἀξιοποίησε τὴν ἰδιοτέλειά του.

  2. Μία αναληθέστατη διατύπωση: “Καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τοῦ μεσαίωνα, οἱ ποικίλες πολιτικὲς ὀντότητες στὴν Εὐρώπη ἐμπνέονταν ἀπὸ τὸ ὅραμα καὶ τὰ ἰδεώδη τῆς «χριστιανοσύνης»”

Σχολιάστε:

Πληκτρολογήστε το σχόλιό σας
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ