Βασίλης Κωνσταντούδης
Απλουστεύοντας πιθανώς τα πράγματα, κάποιος θα μπορούσε να πει ότι οι επιστημονικές εξελίξεις τους τελευταίους δύο αιώνες φώτισαν κατά κύριο λόγο δύο πτυχές του χρόνου: τη σχέση του με το φως (διαμέσου της θεωρίας σχετικότητας) και τη σχέση του με τη μορφή και την αποδιοργάνωσή της (διαμέσου του δεύτερου θερμοδυναμικού νόμου). Στην εργασία αυτή θα αναφερθούμε στη δεύτερη πτυχή και με αφορμή το βιβλίο του γνωστού θεωρητικού της τέχνης R Arnheim «Εντροπία και Τέχνη» θα διερευνήσουμε την συσχέτισή της με την τέχνη και την ανθρώπινη δημιουργία γενικότερα. Πιο συγκεκριμένα, θα συζητήσουμε την αντίθεση μεταξύ του δεύτερου νόμου της θερμοδυναμικής, σύμφωνα με τον οποίο η εντροπία (βαθμός αταξίας) ενός απομονωμένου από το περιβάλλον συστήματος αυξάνεται οδηγώντας το σύστημα στην πλήρη αποδιοργάνωσή του, και της ανθρώπινης και καλλιτεχνικής δημιουργίας που στοχεύει στην ανάδειξη μορφής στα πράγματα και την βέλτιστη οργάνωσή τους. Έμφαση θα δοθεί στην προϋπόθεση της απομόνωσης του συστήματος από το περιβάλλον για την εφαρμογή του δεύτερου νόμου από τη μία πλευρά και στην κατά βάθος συνεργατική φύση της καλλιτεχνικής δημιουργίας από την άλλη. Επίσης, θα συζητήσουμε κατά πόσο οι πρόσφατες εξελίξεις στο χώρο των πολύπλοκων και δυναμικών συστημάτων που αναδεικνύουν τη δημιουργική φύση του χρόνου μπορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση και πιθανώς υπέρβαση της παραπάνω αντίθεσης.
Κάτι που λίγο έθιξε η παραπάνω ομιλία ήταν η υπόθεση μερίδας των επιστημόνων ότι η συνειδητότητα και η ζωή είναι προϊόντα της πορείας της ύλης στο χρόνο.
Συγκεκριμένα τίθεται το ερώτημα ότι ενώ έχουμε μετάβαση από την τάξη στην αταξία εν τέλει πώς έχουμε κάτι τόσο οργανωμένο όπως η συνειδητότητα και η ζωή ;
Μήπως αυτός είναι όμως από μόνος του ένας λόγος ότι η συνειδητότητα δεν είναι παράγωγο της ύλης; Γιατί να αναζητήσουμε “παραθυράκι” στον 2ο θερμοδυναμικό νόμο και να μην τον αποδεχθούμε πλήρως;
Μήπως η συνειδητότητα είναι αυτή που προσπαθεί διαρκώς να οργανώνει την ύλη; Μήπως αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο βλέπουμε δημιουργία οργανωτικών δομών παρά την αύξηση της εντροπίας;
Γιατί να αναρωτηθούμε για την ισχύ του νόμου εντροπίας και όχι για την ισχύ της υπόθεσης της εξέλιξης της ύλης σε κάτι νοήμων;