Νίκος Μουζέλης*
Το πρόσφατο σκάνδαλο με τις εξετάσεις του διεθνούς μπακαλορεά (ΙΒ) αποκαλύπτει πολλά για την κοινωνία στην οποία ζούμε. Οπως έγινε γνωστό, το αντίτιμο για την αγορά των ερωτήσεων ήταν 10.000 ευρώ ανά άτομο. Το ότι σε γνωστά ιδιωτικά σχολεία ένας σημαντικός αριθμός μαθητών της τελευταίας τάξης του λυκείου αγόρασε τα θέματα δεν δείχνει μόνο την ευρηματικότητα αυτών που τα έκλεψαν, ούτε τη μαγκιά των μαθητών που ήξεραν από πριν τα θέματα. Δείχνει κυρίως τη νοοτροπία των γονιών που έδωσαν στους κανακάρηδές τους τα χρήματα για να τα αγοράσουν. Είναι μια νοοτροπία που βασίζεται στην αντίληψη πως όλα μπορεί κανείς να τα αγοράσει. Οτι το χρήμα ανοίγει όλες τις πόρτες- ακόμα και τις πιο αμπαρωμένες. Είναι μια αντίληψη του
κόσμου και της ζωής που συνδέεται άρρηκτα με τον ανεγκέφαλο, ακραίο καταναλωτισμό- με τις Ρorsche, τα κότερα, την γκλαμουριά, τις κιτς βίλες-παλατάκια και τα συνακόλουθα. Πρόκειται για έναν τύπο ευδαιμονισμούπου διαφέρει ριζικά από αυτόν του Επίκουρου- αφού ο τελευταίος θεωρεί την πειθαρχία ως βασική προϋπόθεση για την επίτευξη της γνήσιας απόλαυσης. Με άλλα λόγια, η σύγχρονη καταναλωτική κουλτούρα επειδή δεν έχει ούτε όρια ούτε μπούσουλα οδηγεί σε έναν ρηχό ευδαιμονισμό που δεν δυναμώνει αλλά υποσκάπτει την ατομική αυτονομία. Οδηγεί στην αλλοτρίωση παρά στη χειραφέτηση του ατόμου.
Θα πει βέβαια κανείς πως αυτού του είδους η ζωή πάντα υπήρχε και πάντα θα υπάρχει όσο υπάρχουν μεγάλες ανισότητες και διαφορές μεταξύ εχόντων και μη εχόντων. Υπάρχουν όμως, σε σχέση με το παρελθόν, δύο βασικές διαφορές. Σε πιο παραδοσιακές κοινωνίες το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών δεν ήταν μόνο πολιτικο-οικονομικό αλλά και πολιτισμικό. Αυτοί που ήταν στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας έβρισκαν παρηγοριά στα εκτεταμένα συγγενικά δίκτυα, στη θρησκεία και γενικά στην παράδοση (όλες οι εμπειρικές, κοινωνιολογικές μελέτες περί εκσυγχρονισμού δείχνουν πως οι κατηγορίες του πληθυσμού που εκσυγχρονίζονται τελευταίες είναι τα οικονομικά αδύνατα στρώματαιδίως οι πληθυσμοί της αγροτικής περιφέρειας). Σήμερα το πολιτισμικό χάσμα έχει σημαντικά αμβλυνθεί. Πλούσιοι και φτωχοί, μέσω της τηλεόρασης και των άλλων ΜΜΕ, αποκτούν όλο και περισσότερο μια υλιστική, καταναλωτική κουλτούρα. Εχουν μεν παρόμοιες ανάγκες, με τη διαφορά βέβαια πως οι πρώτοι μπορούν να τις ικανοποιήσουν ενώ οι δεύτεροι δεν μπορούν.
Επιπλέον, υπάρχει μια δεύτερη βασική διαφορά. Στην πρώιμη νεωτερικότητα (19ος αιώνας), με την εδραίωση του κράτους-έθνους στις αναπτυγμένες χώρες και με τη διαδικασία δημιουργίας εθνικής συνείδησης και ταυτότητας στις αναπτυσσόμενες, ο πατριωτισμός- είτε ήταν συνδεδεμένος με τη θρησκεία και την οικογένεια είτε όχι- έδινε μια μη υλιστική διάσταση στην ανθρώπινη ύπαρξη. Αργότερα η μαρξιστική ιδεολογία, τα εργατικά κινήματα, η πάλη των τάξεων κινητοποίησαν ένα μεγάλο μέρος των μη προνομιούχων και των διανοουμένων σε έναν τρόπο ζωής που λειτουργούσε σαν αντίβαρο στον καταναλωτικό υλισμό.
Σήμερα ο πατριωτισμός τείνει να μετατραπεί σε έναν σοβινιστικό ρατσισμό, η μαρξιστική ιδεολογία έχει ξεφτίσει, τα εργατικά κινήματα και οργανώσεις περιθωριοποιούνται και οι δημόσιοι διανοούμενοι σταδιακά εξαφανίζονται. Οσο για την οικογένεια και τη θρησκεία, η πρώτη αποδιοργανώνεται ενώ η δεύτερη, μέσω της εκκοσμίκευσης, συρρικνώνεται ή πάει χέρι χέρι με τον αυταρχισμό και τη μισαλλοδοξία της άκρας Δεξιάς.
Βρισκόμαστε έτσι σε ένα αδιέξοδο. Η επιστροφή στις παραδοσιακές αξίες δεν είναι δυνατή- ή όταν επιχειρείται, καταλήγει σε έναν δογματικό φονταμενταλισμό (π.χ. ιρανικός ισλαμισμός, η ευαγγελική Δεξιά στις ΗΠΑ). Ετσι η μόνη διέξοδος είναι ο άκρατος καταναλωτικός υλισμός. Οι καταναλωτικοί παράδεισοι των πλουσίων και τα καταναλωτικά όνειρα των φτωχών χαρακτηρίζουν όλο και περισσότερο τον σύγχρονο βίο. Ζούμε δηλαδή μια κατάσταση όπου η ζωή αρχίζει και τελειώνει σε μια πνευματική έρημο. Σε ένα μεταμοντέρνο πλαίσιο όπου πέρα από τον καταναλωτικό ευδαιμονισμό δεν υπάρχουν αντίβαρα, δεν υπάρχουν αξίες και διαδικασίες ικανές να νοηματοδοτήσουν την ανθρώπινη ύπαρξη.
Ολα όμως δεν είναι τόσο μαύρα. Υπάρχουν στη νέα γενιά σημάδια αντίδρασης στα παραπάνω. Σήμερα δεν έχουμε μόνο τα golden boys του χρηματοπιστωτικού συστήματος και όλους αυτούς που το μόνο όνειρό τους είναι ο γρήγορος πλουτισμός, έχουμε συγχρόνως νέες και νέους που νοιάζονται για το περιβάλλον και για την παγκόσμια φτώχεια. Εχουμε τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, τη Διεθνή Αμνηστία και τα διάφορα κινήματα που μάχονται για την εξάπλωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εχουμε τέλος νέες και νέους που ψάχνουν για μια νέα, γνήσια πνευματικότητα εντός ή και εκτός των καθιερωμένων εκκλησιών/θρησκειών. Μια πνευματικότητα απαλλαγμένη από δόγματα και εθνοκεντρικούς, βάρβαρους φανατισμούς. Για τη στιγμή βέβαια αυτού του είδους οι αντι-υλιστικές τάσεις βρίσκονται στα σπάργανα. Δεν έχουν τη δύναμη να αναχαιτίσουν τη νεοφιλελεύθερη θεοποίηση της αγοράς και του χρήματος. Αυτό όμως μπορεί στο μέλλον να αλλάξει. Πώς; Θα ασχοληθώ με το θέμα στο επόμενο άρθρο μου.
*Ο κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στη London School of Εconomics.
πηγή: Το Βήμα, Κυριακή 9 Αυγούστου 2009
Εξαιρετική ανάλυση, αλλά και τεκμηρίωση.
Παρουσιάζονται όλες οι δυνάμεις που ασκούνται ανά κοινωνικό στρώμα (διαστρωματική πίεση).
Αναμένω με ενδιαφέρον το επόμενο άρθρο, όπου φαντάζομαι θα προτείνονται και λύσεις υλοποίησιμης αντίδρασης τόσο σε προσωπικό, όσο και σε συλλογικό (κοινωνικό) επίπεδο.
Σε ό,τι με αφορά, αν και αισθάνομαι ελάχιστος να συνεισφέρω, θα αποτολμούσα να προτείνω σε προσωπικό επίπεδο την αυτοεκπαίδευση, συνεχή αυτοβελτίωση με πειθαρχία, αλλά και ορισμό τέτοιων προτεραιοτήτων ώστε μέρος του διαθέσιμου εισοδήματος του κάθενός μας να διατίθεται για την πολιτιστική μας κάλυψη (βιβλία, μουσική, εκθέσεις, μουσεία, ενημέρωση, εκπαίδευση, ξένες γλώσσες).
Σε συλλογικό (κοινωνικό) επίπεδο, η αλήθεια είναι ότι δεν είμαι και τόσο αισιόδοξος. Αναμένω βέβαια με ενδιαφέρον και προσμονή τις θέσεις του κ. καθηγητή, αλλά δεν είμαι τελείως πεπεισμένος ότι ο κεντρικός σχεδιασμός θα λύσει το πρόβλημα τις ιεράρχησης των αναγκών-προτεραιοτήτων δίχως παράλληλη προσφορά απτών παραδειγμάτων και οράματος.
Ελπίζω ότι δεν κούρασα, με την μακρυλογία μου,
Σας χαιρετώ όλους και όλες, και αναμένω και τις δικές σας παρεμβάσεις σε αυτό το κοινωνικό ζήτημα.
Με τις θερμότερες ευχές μου,
Ο ελάχιστος των φοιτητών της Θεολογικής Αθηνών,
Δημήτρης Σπυρόπουλος
Ανάλυση εγκλωβισμένη στο πνεύμα του Διαφωτισμού. Αδυναμία συλλήψεως και κατανοήσεως του πνεύματος της καθημάς Ανατολής, γραμμικός τρόπος σκέψεως. Προτεινόμενη βιβλιογραφία Μάνος Δανέζης, Γιώργος Κοντογιώργης, Γεώργιος Παύλος, π. Γεώργιος Μεταλληνός, Γιώργος Καραμπελιάς, (μακαριστός) Παύλος Φλωρένσκυ, Μιχάλης Χαραλαμπίδης, υποφαινόμενος, Θεόδωρος Ζιάκας,κά.
Η απουσία της θεωρήσεως του πτωτικού ανθρώπου αποδυναμώνει την ανάλυση. Αδυναμία συλλήψεως ή έλλειψη γνώσεως περί κοινοτισμού, Πατερικής θεολογίας, Ορθοδοξίας.
Γιατί ο φόβος για το δόγμα ; Τα μαθηματικά και ιδίως ο Γκέντελ, πέρα από την πίστη η οποία είναι εξ αποκαλύψεως, μας προσφέρουν νέους ορίζοντες.
Με εκτίμηση
Δημήτριος Γερούκαλης
Κως.
Βασανιστικά περνούν από το μυαλό μου όλες αυτές οι ιδέες που μας σφήνωσαν στο μυαλό και οι στιγμές αγωνίας μεγαλώνουν χωρίς ενδοιασμούς. Δεν περνάει στιγμή στην ζωή μου χωρίς αυτό το συνονθύλευμα σκέψεων να γκρεμίζει κάθε ελπίδα να ανακαλύψω δικά μου όνειρα δίχως παρεμβολές από εξωτερικές αντικειμενικές απόψεις. Ακόμα και αυτή την στιγμή τα λόγια μου μπορεί να διακατέχονται από τον εθισμό του εγκεφάλου στα πρότυπα του εκάστοτε κοινωνικού συνόλου της Δύσης.
Η μοναξιά άρχισε απειλητικά να εξαπλώνεται χωρίς διακρίσεις σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Πόσο μόνο νοιώθει ένα παιδί της Αφρικής; Σίγουρα δεν νοιώθει το αίσθημα της μοναξιάς σε πιο μέγιστο βαθμό από ένα παιδί της Δύσης το οποίο βάζει τέλος στην ζωή του πηδώντας από τον ένατο όροφο επειδή ο βαθμός σε κάποιο μάθημα του σχολείου δεν ήταν ικανοποιητικός. Άραγε η απόφαση της αυτοκτονίας ήταν υποκειμενική; Πως είναι δυνατόν ένας άνθρωπος να είναι σολιψιστής από την στιγμή που οι περισσότερες ακραίες υποκειμενικές απόψεις του είναι προϊόν μιας βιομηχανίας κατευθυνόμενης συνειδήσεως; Η απάντηση σε όλα αυτά είναι κυνική αυτά τα γεγονότα και άλλα πολλά πάντα συμβαίνανε και θα συμβαίνουν. Αυτό λοιπόν δείχνει ότι δεν ζούμε σε μια ιδιαίτερη εποχή που όλα συγκλίνουν καταστροφικά προς το μηδέν όπως θέλουν να μας υποχρεώσουν κάποιοι να πιστέψουμε αλλά ζούμε στην δική μας εποχή που προσιδιάζει στις παρελθοντικές ως προς την ψυχολογική καταπίεση των εκάστοτε πολιτικών συστημάτων. Ο καθένας βλέπει την εποχή του σαν κάτι το ιδιαίτερο χωρίς να συλλαμβάνει ότι η ιδιαιτερότητα εκρέει από το άτομο και όχι από τον χρόνο και τον χώρο. Είμαι σίγουρος ότι η μυστική μεταβλητή είναι η ελεύθερη βούληση την οποία βιάζουν καθημερινά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης οι θρησκείες τα πολιτικά συστήματα και πάνω απ’ όλα η έλλειψη χρόνου αφού όλοι είναι αναγκασμένοι να δουλεύουν μέχρι τελικής πτώσης για να ικανοποιήσουν τις καταναλωτικές τάσεις τους. Και τώρα μάλλον θα θέλατε να μου κάνετε την ερώτηση : μα εκτός από την μοναξιά σε τι άλλο ομοιάζει το παιδί της Αφρικής με το καταναλωτικό ανδρείκελο; μια αναστροφή των ρόλων θα σας πείσει.
Εννοείτε ότι ο καταναλωτής δεν θα έχει υπεραφθονία αν όλοι ήταν καταναλωτές. Και αν όλοι ήμασταν παιδία της Αφρικής πολύ απλούστατα δεν θα υπήρχε υπεραφθονία.
Προφητικοί στίχοι από το περιθώριο που πάντα θα είναι έτη φωτός μπροστά από τους δήθεν λόγιους που θέλουν να μας δώσουν το μαγικό βοτάνι για την ενάρετη ζωή……
ΜΠΑΤΑΡΙΑ
Νικόλας Άσιμος
Εκπορνεύεσαι κουρέλι στην μπορντελοκοινωνία
ξεπουλάς και την ψυχή σου για την υπεραφθονία
στην καρδιά σού βάλαν φρένα το μυαλό σου παίρνει βύσμα
για χιλιάδες σαν εσένα θα αρκέσει μια πρίζα.
Κι η πνευμονοκονίαση, κι η πνευμονοκονίαση
κι αυτή θα έχει πάψει
ρομποτανθρωπομήχανση και ξυπνοπνευματύπνωση
και χρυσωμένο χάπι.
Θα είσαι με μπαταρία
να εκτελείς εργασία
με σούπερ ενημέρωση, τροφή και διασκέδαση
θα πλέχεις σ’ευφορία.
Για κοιτάξτε με σακάτη
ένα έχω μόνο μάτι
μου ρουφήξατε το αίμα
μα ανυπόκριτο έχω βλέμμα.
Αποφασισμένος πάντα
στην προσωπική μου μπάντα
την ψυχή μου δεν πουλάω
και το δρόμο μου τραβάω.
Την πνευμονοκονίαση, την πνευμονοκονίαση
εγώ τη συζητάω
ρομποτανθρωπομήχανση και ξυπνοπνευματύπνωση
δεν θέλω να την φάω.
Ξερνάω τη μπαταρία
δεν εκτελώ εργασία
δεν θέλω ενημέρωση, τροφή και διασκέδαση
γουστάρω ελευθερία.
Ξερνάω τη μπαταρία
δεν εκτελώ εργασία
δεν θέλω ενημέρωση, κορσέ και διασκέδαση
γουστάρω ελευθερία.