Τὸ πρόβλημα τῆς ἐλευθερίας στὸν Ντοστογιέφσκυ

1
1933

Γιτν Ντοστογιέφσκι τπρόβλημα τοῦ ἀνθρώπου κατς μοίρας του εναι κατξοχν τπρόβλημα τς λευθερίας. μοίρα τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ ὀδυνηρπορεία τοκαθορίζονται πτν λευθερία, ποστέκεται στκέντρο τν ντιλήψεων του Ντοστογιέφσκι μὲ ἔνταση καπάθος.

Εναι ρκετὰ ἐκπληκτικτγεγονς τι κόμη δν χει πισημανθῆ ἡ ἀλήθεια ατή. Πολλς φορς διάφορες θέσεις ποπεριέχονται στμερολόγιο νς συγγραφέως δημιουργον παραπλανητικὴ ἐντύπωση γιτν Ντοστογιέφσκι, γιατὶ ἐκεφαίνεται συντηρητικός, ντιδραστικς καὶ ἐχθρς τς πολιτικς κακοινωνικς λευθερίας. Γιατπολλοὶ ἀδυνατον νκατανοήσουν τκεντρικσημεο στὸ ἔργο τοΝτοστογιέφσκι, γιατ ατεναι τπρόβλημα τς λευθερίας, πυρήνας τς φιλοσοφίας του.

Ατποὺ ἔχουν ποκαλέσει «σκληρότητα» στὸ ἔργο του, ξαρτται στενὰ ἀπτν λευθερία. πρξε «σκληρός», γιατ δν θέλησε νὰ ἀπαλλάξη τν νθρωπο πτβάρος τς λευθερίας οτε ντν πολυτρώση πτν πόνο καταστρέφοντας τν λευθερία. ρριξε τν νθρωπο σμιπελώρια εθύνη, νάλογη μτν ξιοπρέπεια νς λευθέρου ντος.

Θμποροσε κανες νὰ ἀπαλλάξη τος νθρώπους πτβάσανα, ν τος παιρνε πίσω τν λευθερία. Καὶ ὁ Ντοστογιέφσκι ρεύνησε ντονα αττδυνατότητα, νὰ ἀνακουφισθῆ ὁ ἄνθρωπος, φοθχάση μως τν λευθερία τοπνεύματος. Στν Ντοστογιέφσκι λοιπν βρίσκουμε μεγαλοφυες σκέψεις ποπρέπει νὰ ἐξαρθον κατάλληλα. Ἡ ἐλευθερία γιατν θίγει τν νθρωποδικία κατθεοδικία. Σατν πρέπει νὰ ἀναζητηθῆ ἡ δικαίωση τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ δικαίωση τοΘεο. λόκληρη πορεία τοκόσμου εναι τὸ ἀποτέλεσμα τς λευθερίας σμιτραγικὴ ἐκδήλωση ποσυνδέεται μτκεντρικατσημεο τς φιλοσοφίας τοΝτοστογιέφσκι. Στν λευθερία ναζητεῖ ὅλες τς πτυχς τς νθρώπινης μοίρας. Τν νδιαφέρει μόνο ὁ ἄνθρωπος, πως παρουσιάζεται στδρόμο τς λευθερίας, πως φαίνεται μοίρα τοῦ ἀνθρώπου στν λευθερία καὶ ἡ μοίρα τς λευθερίας στν νθρωπο. λα του τμυθιστορήματα εναι τραγωδίες, δοκιμασίες τς νθρώπινης λευθερίας. Ὁ ἄνθρωπος ρχίζει νὰ ὑφίσταται, ταν παναστατμτν λευθερία, ταν δηγται στν πόνο καστν παραφορά, νιώθοντας τσι πς εναι λεύθερος. Κι τσι ὁ ἄνθρωπος προσπαθενὰ ἐγγίζη τὰ ἔσχατα βάθη τς λευθερίας.

πάρχουν δύολευθερίες·πρώτη εναι ἡ ἀρχικὴ ἐλευθερία, δεύτερη τελικὴ ἐλευθερία. νάμεσα στς δύο ατς λευθερίες κεται ὁ ἀνθρώπινος δρόμος, γεμάτος δύνες, δρόμος τς διασπάσεως. δη ὁ Ἅγιος Αγουστίνος, στν γώνα ποεχε κάνει καττν Πελαγιανν, εχε πισημάνει δύο εδη λευθεριν, τν λάσσονα λευθερία κατν μείζονα λευθερία. πρώτη λευθερία εναι ἡ ἐλευθερία τς κλογς τοκαλο· εναι συνδεδεμένη μτδυνατότητα τς μαρτίας. δεύτερη λευθερία εναι τελικὴ ἐλευθερία ἡ ἐλευθερία στν Θεό, στν περιοχτοκαλο. Αγουστίνος πρξε ὁ ἀπολογητς τς δεύτερης λευθερίας, τς μείζονος λευθερίας κακατέληξε στδιδασκαλία γιτν προορισμό. Παρόλο πογενικστν κκλησιαστικσυνείδηση πεκράτησε ὁ ἡμιπελαγιανισμός, Αγουστίνος σκησε μιδυσμενῆ ἐπίδραση στν Καθολικισμό. π’ ατν καθιερώθηκε διωγμς καὶ ἡ ἐκτέλεση τν αρετικν. ν πάσπεριπτώσει να εναι βέβαιο· δν πάρχει μίαλλδύολευθερίες· ἡ ἐλευθερία τς κλογς τοκαλοκατοκακοκαὶ ἡ ἐλευθερία στν περιοχτοκαλοῦ ἢ καλύτερα ἡ ἄλογη λευθερία. Σωκράτης γνώριζε μόνο τν πρώτη λευθερία, τολογικο. Τλόγια του Εαγγελίου «Γνώσεσθε τν λήθεια καὶ ἡ ἀλήθεια λευθερώσει μς» (ωάν. 8, 32) σχετίζονται πρς τδεύτερη λευθερία, τν λευθερία ν Χριστ. ταν λέμε τι ὁ ἄνθρωπος φείλει νὰ ἀπαλλαγῆ ἀπτκατώτερα στρώματα τς πάρξεως, πτπάθη, νπαύση νεναι σκλάβος τοῦ ἑαυτοτου κατοπεριβάλλοντος, χουμε πόψη μας τδεύτερη λευθερία. Τμεγαλύτερα πιτεύγματα τς λευθερίας τοπνεύματος σχετίζονται πρς τδεύτερη ατὴ ἐλευθερία. πρτος δμ καὶ ὁ δεύτερος δάμ, Χριστός, χουν διαφορετικς λευθερίες. Ἡ ἀλήθεια κάνει τν νθρωπο λεύθερο· χρειάζεται μως μολογία τς λήθειας χωρς κανέναν ξαναγκασμό. λλιώτικα δν γίνεται πολύτως τίποτα. Χριστς δίνει στν νθρωπο τν τελευταία λευθερία, λλὰ ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ ὁμολογήση τν λήθεια χωρς καμιὰ ἀναγκαστικπίεση, «θέλησες τν λεύθερη γάπη τοῦ ἀνθρώπου· εναι ποχρεωμένος νσὲ ἀκολουθήση λεύθερα, νγοητευθκανσκλαβωθῆ ἀπσένα». (πτν Μεγάλο εροεξεταστή).

Σατν τν λεύθερη μολογία τς λήθειας τοΧριστοβρίσκεται ἡ ἀξιοπρέπεια τοχριστιανο, τβαθνόημα τς πίστεως ποεναι μία πράξη λευθερίας. Ἡ ἀξιοπρέπεια τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἀξιοπρέπεια τς πίστεώς του προϋποθέτει τν ναγνώριση τν δύολευθεριν· τς λευθερίας τοκαλοκατοκακο, κατς λευθερίας μέσα στος κόλπους τοκαλο· τς λευθερίας τς κλογς τς λήθειας κατς λευθερίας «ν τῇ ἀληθεί».

Ἡ ἐλευθερία δν μπορενταυτισθμτκαλό, μτν λήθεια, μτν τελειότητα. Ἡ ἐλευθερία χει τν δική της ατόνομη φύση· ἡ ἐλευθερία εναι λευθερία καὶ ὄχι τκαλό. Κάθε μείωση καταύτιση τς λευθερίας μτκαλκατν τελειότητα εναι ρνηση τς λευθερίας, μολογία τς βίας κατοῦ ἐξαναγκασμο. Τὸ ἀναγκαστικκαλδν εναι καλό, γίνεται τὸ ἴδιο τκακό. Τὸ ἐλεύθερο καλὸ ὅμως, ποεναι τό.μοναδικκαλό, προϋποθέτει τν λευθερία τοκακο. δβρίσκεται τραγωδία τς λευθερίας τν ποία Ντοστογιέφσκι ρεύνησε βαθικατν κατανόησε σωστά. Στσημεο ατὸ ἀκριβς βρίσκεται τμυστικτοΧριστιανισμο. 

τσι λοιπν ξετυλίγεται τραγικδιαλεκτική. Τκαλδν μπορενὰ ἔχη καμισχέση μτβία. Ἡ ἐλευθερία τοκαλοπροϋποθέτει τν λευθερία τοκακο. Ἡ ἐλευθερία τοκακοῦ ὅμως δηγεστν καταστροφτς διας τς λευθερίας, στν κφυλισμό της κασνα εδος ναγκαιότητος. πὸ ἄλλη ποψη ντούτοις ἡ ἄρνηση τς λευθερίας τοκακοκαὶ ἡ ἀποκλειστικὴ ἐμμονστκαλσημαίνει ρνηση τς λευθερίας καδουλεία σμιὰ ἀναγκαιότητα. Καμιὰ ἀγαθὴ ἀναγκαιότης δν εναι διόλου τὸ ἀγαθό, γιατὶ ἁπλούστατα ατπροϋποθέτει τδρόμο τς λευθερίας.

Ττραγικατπρόβλημα τς λευθερίας βασάνιζε καβασανίζει διαρκς τχριστιανικσκέψη. Ματσυνδέθηκαν οδιαμάχες τοῦ Ἁγίου Αγουστίνου κατν Πελαγιανν, διδασκαλία γιτσχέση χάριτος καὶ ἐλευθερίας, ἡ ἀμφίβολη στάση τοΛουθήρου ναντι τοπροορισμοτοΑγουστίνου καὶ ἡ ζοφερδιδασκαλία τοΚαλβίνου ποφαίνεται νὰ ἀρνται κάθε δυνατότητα λευθερίας.

χριστιανικσκέψη καταπιεζόταν πάντοτε πδύοπικίνδυνους πειρασμούς, πδύο φαντάσματα·πτν κακὴ ἐλευθερία καὶ ἀπτν πιβολτοκαλο. τσι ἡ ἐλευθερία καταστρέφεται ετε πτν ρμτοκακο, ποκρύβει στσπλάχνα της, ετε πτν ναγκασμτοκαλο. Οπυρς τς ερς ξετάσεως ποτελον τπιφρικτσημεο ατς τς τραγωδίας. ξάλλου δφαίνεται πόσο δύσκολο πράγμα εναι νλυθτπρόβλημα ατκαμτφωτισμένη χριστιανικσυνείδηση. Ἡ ἄρνηση τς πρώτης λευθερίας πομπορενδιαλέξη νάμεσα στν πίστη κατν πιστία, δηγεῖ ἀναπότρεπτα στν προορισμό. Χωρς τν λευθερία καὶ ἡ ἴδια ἡ ἀλήθεια θὰ ὁδηγηθστν ποδοχατς τς διδασκαλίας.

Καθολικὴ Ἐκκλησία λεύθερα περιέπεσε στν πειρασμνὰ ἀρνηθτν λευθερία, νὰ ἀρνηθτν λεύθερη κφραση τς πίστεως κατς συνειδήσεως·κλινε πίσης πρς τν ξαναγκασμγιτν μμονστν λήθεια καγιτν κτέλεση καλν πράξεων. Ἡ Ὀρθόδοξος κκλησία ξέφυγε ατν τν πειρασμό, λλκαατδν μπόρεσε νκατανοήση ς πρς λο τβάθος τν λήθεια γιτν λευθερία. Γιατί δν πάρχει μόνο ἡ ἐλευθερία «ν τῇ ἀληθεί», λλκαὶ ἡ ἀλήθεια γιτν λευθερία. Μήπως λύση τοαωνίου προβλήματος τς λευθερίας πρέπει νὰ ἀναζητηθστγεγονς τι Χριστς δν εναι μόνο ἡ ἀλήθεια καδν δίνει μόνο τν λευθερία, λλεναι πίσης ἡ ἀλήθεια γιτν λευθερία, ἡ ἐλεύθερη λήθεια πο δν εναι τίποτε λλο παρὰ ἡ ἐλεύθερη γάπη πρς τν Θεό;

ν προκειμένγίνεται σύγχυση νάμεσα στς τυπικς κατς οσιαστικς πλευρς τς λευθερίας. πρώτη λευθερία, ς τυπικὴ ἐλευθερία1, κινδυνεύει πάντοτε νὰ ἀπορριφθῆ ἀπὸ ἐκείνους ποκατέχουν τν δια τν λήθεια κατν λευθερία.2δεύτερη λευθερία, ς οσιαστικὴ ἐλευθερία, κινεται μέσα στος κόλπους τς λήθειας. Φαίνεται τι χριστιανικσυνείδηση δν θέλει νὰ ἀναγνωρίση τν τυπικὴ ἐλευθερία, τν λευθερία τς συνειδήσεως, καντν ποστηρίξη σν να τυπικδίκαιο τοῦ ἀνθρώπου. Χριστιανισμς ναγνωρίζει τν λήθεια ποὺ ἐλευθερώνει τος νθρώπους. Καὶ ἡ ἀλήθεια ατεναι ποκλειστική. Δν νέχεται καμιὰ ἄλλη λήθεια, φυσικοτε κατψέμα. Δν πάρχει μως κάποιο σφάλμα σαττφαινομενικὰ ἀπρόσβλητη σκέψη;

Τσφάλμα ντοπίζεται στν προϋπόθεση τι ἡ ἐλευθερία τς συνειδήσεως, ἡ ἐλευθερία τς πίστεως, ἡ ἐλευθερία τοκαλοκατοκακομπορενὰ ὑποστηριχθμόνο πτν τυπικὴ ἄποψη. Ἡ ἐλευθερία δν εναι τυπικὴ ἀλλοσιαστικὴ ἀλήθεια. Ἡ ἀλήθεια τοΧριστοεναι ατὴ ἡ ἴδια ἡ ἀλήθεια γιτν λευθερία. Γιατλέμε τι Χριστιανισμς εναι θρησκεία τς λευθερίας. Τπεριεχόμενό της, τπεριεχόμενο τς χριστιανικς πίστεως, παιτετν ναγνώριση τς λευθερίας τς συνειδήσεως, χι μόνο της πρώτης (της τυπικς), λλκατς δεύτερης (τς οσιαστικς). Χριστιανισμς εναι ἡ ὑπερνίκηση τς τραγωδίας τς λευθερίας κατς ναγκαιότητος. χάρη τοΧριστο, ατεναι ἡ ἐλευθερία, ποδν μπορενκαταστραφοτε πτκακ(λόγου χάρη πτν ποκλειστικότητα τς πρώτης λευθερίας) οτε πτν ξαναγκασμτοκαλο  (πτν ποκλειστικότητα τς δεύτερης λευθερίας). Χριστιανισμς εναι λεύθερη γάπη πρς τν Θεκαμόνο στχάρη τς λεύθερης ατς γάπης πάρχει συμφιλίωση νάμεσα στθεία κατν νθρώπινη λευθερία. Ἡ ἀλήθεια λοιπν τοΧριστορίχνει τφς της πίσης καστν πρώτη λευθερία κατν καθιστᾶ ὀργανικμέρος της. Ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος, ἡ ἐλευθερία τς συνειδήσεως, νήκει στπεριεχόμενο τς χριστιανικς ληθείας. Οἱ ἀπόψεις ατς δν κατανοήθηκαν τόσο καλὰ ἀπτος προγενεστέρους, πολλιγώτερο πίσης πτος Καθολικούς. Ντοστογιέφσκι λοιπν στδρόμο τς γνώσεως ατς τς λήθειας προχώρησε πολκαμὲ ἐντυπωσιακτρόπο.

Ντοστογιέφσκι προβάλλει στν νθρωπο τδυνατότητα μολογίας κείνης τς λήθειας ποτελικθτν καταστήση λεύθερο. μως δρόμος ατς τς λήθειας δηγετν νθρωπο μέσα πσκοτάδια, βύσσους, διασπάσεις κατραγικς διαστάσεις. δρόμος ατς δν εναι οτε εθς οτε μαλός. Σατν ὁ ἄνθρωπος πλανται, παρασύρεται πὸ ἀπατηλεδωλα, πὸ ὀπτασίες ποτν δηγον λοένα σπιπυκνσκοτάδια. δρόμος ατς εναι μακρς καὶ ἡ ἀνηφοριά του διόλου εκολη. Εναι δρόμος τν δοκιμασιν, τς μπειρίας τοκαλοκατοκακο. Μόνο μτν περιορισμὸ ἢ τν κατάργηση τς λευθερίας, θμποροσε δρόμος ατς νσυντομευθῆ ἢ νγίνη εκολος. Εναι μως ξιοι καὶ ἐπιθυμητοὶ ἀπτν Θεὸ ἐκενοι ποθὰ ἔρχονταν πρς ατν χι πτδρόμο τς λευθερίας καχωρς νγνωρίσουν τκακό; Μήπως τνόημα τς στορικς πορείας δν εναι τίποτε λλο παρατὴ ἡ ἀπαίτηση τοΘεοῦ ἀπτν νθρωπο, ντν πλησιάση πτδρόμο ατν τς λευθερίας κατς γάπης; Ὁ ἄνθρωπος μως κινεται πολὺ ἀργσατν τδρόμο καπρτα πρτα ντιμετωπίζει πικρς πογοητεύσεις καὶ ἀποτυχίες ξαιτίας τς γάπης του γιμηδαμινκαὶ ἀνάξια πράγματα. χάρη τοΘεογιτν νθρωπο δν εναι χάρη ναγκαστική, λλὰ ἐνισχυτικκαὶ ἀνακουφιστική. Καπάντοτε, ταν χριστιανικς κόσμος προσπαθοσε τν νέργεια ατς τς χάριτος ντν μεταβάλη σμέσο πιβολς, τότε καταντοσε σσφαλερος ντιχριστιανικος δρόμους. Ντοστογιέφσκι αττμεγάλη χριστιανικὴ ἀλήθεια γιτν λευθερία τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος τν γνώρισε βαθικατν πρόβαλε μὲ ἀσυνήθιστη ξύτητα.

δρόμος τς λευθερίας εναι δρόμος τονέου νθρώπου τς χριστιανικς ποχς. Ὁ ἀρχαος νθρωπος ἢ ὁ ἄνθρωπος τς προχριστιανικς νατολς δν γνώριζε ατν τν λευθερία·ταν κλεισμένος σμιὰ ἀναγκαιότητα, σμιφυσικτάξη, στδύναμη τοπεπρωμένου. Γιπρώτη φορὰ ὁ Χριστιανισμς δωσε στν νθρωπο τν λευθερία, τν πρώτη κατν σχατη. Στχριστιανικὴ Ἀποκάλυψη φανερώνεται χι μόνο ἡ ἐλευθερία τοδευτέρου δάμ, τοῦ ἀνθρώπου πογεννήθηκε γιδεύτερη φορὰ ἀπτπνεμα, λλκαὶ ἡ ἐλευθερία τοπρώτου δάμ. Δν ποκαλύφθηκε μόνο ἡ ἐλευθερία τοκαλοῦ ἀλλκαὶ ἡ ἐλευθερία τοκακο. Ἡ ἑλληνικσκέψη συνέλαβε μόνο μίαλευθερία, τν ρθολογικὴ ἐλευθερία. Χριστιανισμς μως ποκαλύπτει κατὸ ἄλογο στοιχεο τς λευθερίας. Τὸ ἄλογο ατστοιχεο ποκαλύπτεται στπεριεχόμενο τς ζως, που βρίσκεται κατμυστικτς λευθερίας. Ἡ ἑλληνικσυνείδηση φοβόταν αττὸ ἄλογο στοιχεο κατθεωροσε πειρο καὶ ὑλικό. Προσπαθοσε ντκαταπολεμήση μτστοιχεο τς μορφς κατοπέρατος. Γιατὸ ὁ Ἕλλην βλεπε τν κόσμο περιορισμένο στμορφή, σὲ ὅρια· δν διέκρινε τς μακρινς διαστάσεις. Ὁ ἄνθρωπος τς χριστιανικς ποχς δν φοβται πιστν διο βαθμμπροστστὸ ἄπειρο, μπροστστὸ ἄπειρο περιεχόμενο τς ζως. Μπροστά τουνοίγεται τὸ ἄπειρο, ομακρινς προοπτικές. Γιατὸ ὁ ἄνθρωπος τς χριστιανικς ποχς δημιούργησε μιδιαφορετικσχέση πρς τν λευθερία ποτώρα πιὰ ἀντιτίθεται πρς τμορφικστοιχεα κατκλειστὰ ὅρια. Ἡ ἐλευθερία προϋποθέτει τὸ ἄπειρο πογιτν λληνα δν ταν τίποτα λλο παρμηδν καχάος. Γιτν νθρωπο τς χριστιανικς ποχς μως τὸ ἄπειρο δν εναι μόνο χάος λλσυνάμα καὶ ἡ ἐλευθερία. Οπροσπάθειες νπροσεγγισθτὸ ἄπειρο παρουσιάστηκαν γιπρώτη φορ στχριστιανικκόσμο. Φάουστ εναι να φαινόμενο τς χριστιανικς ποχς. Στν ρχαο κόσμο θὰ ἦταν διανόητο να τέτοιο φαινόμενο. φαουστικτάση γιτὸ ἄπειρο εναι κυρίως χαρακτηριστικγνώρισμα τς χριστιανικς Ερώπης. Μόνο στχριστιανικκόσμο πίσης εναι δυνατὴ ἡ προσωπικότης τοΜπάυρον. Μάνφρεντ, Κάιν, Δν Ζουν μόνο σνα χριστιανικπεριβάλλον μποροσαν νὰ ἐμφανισθον. Ατὴ ἡ ἐπαναστατικὴ ἐλευθερία, οἱ ἄγριες, συγκράτητες καὶ ἀπεριόριστες τάσεις, αττὸ ἄλογο περιεχόμενο τς ζως, εναι φαινόμενα ποκλειστικτοχριστιανικοκόσμου. Ἡ ἐξέγερση τς νθρώπινης προσωπικότητος ναντίον τς φυσικς τάξεως, ναντίον τς μοίρας εναι χαρακτηριστικγνωρίσματα τοχριστιανικοπνεύματος. Ἡ ἑλληνικτραγωδία καοἱ ὑψηλς πτήσεις τς φιλοσοφίας εχαν βέβαια καταδείξει τν ναγκαιότητα δημιουργίας νς ρήγματος στὰ ὅρια τοῦ ἀρχαίου κόσμου. τσι κατκάποιον τρόπο ποτελοσαν τπροανάκρουσμα τοχριστιανικοκόσμου. Στν λληνικκόσμο ντούτοις, στν ρχαία τραγωδία κατφιλοσοφία, κανένας Φάουστ δν βρέθηκε οτε ταν νοητατὴ ἡ συγκλονιστικμορφτς λευθερίας.3

Σημειώσεις

1. Σ. Μ. Ἡ ἐλευθερία ς πρς τδυνατότητα τς κλογς τοκαλοκατοκακο.

2. Σ. Μ. Ζον ντς τς λευθερίας πιστεύουν πλς τι κατέχουν τν λήθεια.

3. Σ. Μ. Ἡ ἑλληνικφιλοσοφία βέβαια τόνισε τφυσικσυγγένεια τς ψυχς κατοπνεύματος πρς τν αώνιο κόσμο. τσι, πως φαίνεται λόγου χάρη στν Πλάτωνα, ἡ ἀνθρώπινη ψυχεκολα μποροσε νπροσεγγίση τν αώνιο κόσμο. Παρόλα ατὰ ἡ ὁρμτς ψυχς ποπήγαινε νταυτισθμτν αώνιο κόσμο δν ταν ατποὺ ἔσπαζε τσύνορα. Γιτν λληνα καατὴ ἡ αωνιότης εναι κόσμος περιορισμένος, κλειστς μέσα στμορφοποιητικστοιχεα τοχάους. Γιατστν προκειμένη περίπτωση πρέπει νσυμφωνήσουμε πόλυτα μτς πόψεις τοΜπερντιάεφ.  δυναμικὴ ἔννοια τοῦ ἀπείρου εναι σύλληψη τοχριστιανικοπνεύματος.

πτβιβλίο Τπνεμα τοΝτοστογιέφσκι, κδ. Π. Πουρναρ. Μτφρ. Νίκου Ματσούκα και το περιοδικό Πειραϊκή εκκλησία τεύχος 255 Ιανουάριος 2014 Αφιέρωμα στον Ντοστογιέφσκυ.

1 σχόλιο

  1. “Ο Ντοστογιεβσκι ως ανθρωπος και οχι βεβαιως ως προφητης και βεβαια ως συγγραφεας, ειναι γεματος αντιθεσεις και περιγραφεται μονο με παραδοξολογιες.
    Ειναι ανθρωπος γιατι τολμησε ν΄αντιμετωπισει τα τελευταια ορια της απανθρωπιάς και ειναι θρησκευτικος γιατι εφτασε οσο μακριά φτανει ο μηδενισμός. η σκεψη του ειναι τοσο ταραγμενη και συνταρακτικη, γιατι η ζωή τον έκανε να διαπιστωσει, οπως τον Ιωβ, πως δεν υπαρχουν φραχτες γυρω απο την ύπαρξη του ανθρώπου που να τον προφυλάξουν από τις δυνάμεις του τίποτε. Ακόμα, αν ο Ντοστογιέβσκι ειναι ανθρωπινος σαν συγγραφεας, δεν ειναι γιατι διδαξε αισθήματα ανθρωπισμού, αλλα γιατι έδειξε, με τον πιο συνταρακτικό τρόπο, πόσο επισφαλεις ειναι οι άνθρωπινες αξίες. αν είναι θρησκευτικος συγγραφεας, δεν ειναι γιατι δίδαξε πιστη στον Θεό, αλλα γιατί εδειξε, με ασύγκριτη δύναμη, ποσο επισφαλής ειναι η πίστη”.

Σχολιάστε:

Πληκτρολογήστε το σχόλιό σας
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ