Αρσενίος Μέσκος
Ως ασκητισμό θα μπορούσαμε να ορίσουμε την στάση και την πρακτική ενός ανθρώπου ο οποίος εκουσίως και αυτοβούλως στερεί από τον εαυτό του συγκεκριμένα αγαθά. Τα αγαθά αυτά είναι από αυτά τα οποία ο μέσος άνθρωπος θεωρεί ως αυτονόητα δικαιώματά του η εν πάση περιπτώσει η απόλαυσή τους θεωρείται εντελώς νόμιμη και φυσική στα πλαίσια της κοινωνίας που ζει.
Υπάρχει μια απέραντη ποικιλία λόγων για τους οποίους κάποιος καταφεύγει σε ασκητικές πρακτικές και μια αντίστοιχη τεράστια ποικιλία τρόπων υλοποίησής τους. Ο αθλητής, ο επιστήμονας, ο εργαζόμενος κάτω από ειδικές συνθήκες, αλλά ακόμα αυτός που θέλει να πετύχει εξειδικευμένους στόχους βιώνει διάφορες μορφές ασκητισμού.
…Ένα από τα πλέον δυσπρόσιτα στην καθημερινή λογική μυστήρια είναι το γεγονός ότι Αυτός που θέλουμε να εκφράσουμε η να περιγράψουμε η εν πάσει περιπτώσει να εννοήσουμε με την λέξη Θεός, έχει το ιδίωμα να προκαλεί ερωτικά σκιρτήματα στις καρδιές των ανθρώπων. Όχι όλων των ανθρώπων, αλλά σε μερικών. Είναι κάτι μας που το βεβαιώνουν τα βιώματα πολλών ανθρώπων διασπαρμένων σε όλη την υφήλιο και που ανήκουν σε όλες τις θρησκευτικές παραδόσεις. Πιστεύω ότι αυτό το γεγονός είναι η αφετηρία του χριστιανικού ασκητισμού, όπως βέβαια και κάθε θρησκευτικού ασκητισμού. Είναι η αφετηρία, αλλά δεν είναι πάντα και η συνέχεια, ακριβώς γιατί τα ερωτικά αυτά σκιρτήματα δεν αναδύονται κατά παραγγελία και ούτε σε όλες τις ανθρώπινες καρδιές. Και αυτό είναι το γεγονός που διαφοροποιεί έντονα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ασκητισμού. Από αυτά δε τα χαρακτηριστικά εξαρτάται άμεσα και καθοριστικά η θέση, η λειτουργικότητα και κυρίως η αντιμετώπιση της σεξουλικότητας από τον ασκητισμό…
…Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην αρχαιότητα δεν υπήρχε καθόλου η κατανόηση της ψυχολογικής δομής του ανθρώπου η των διαφόρων ψυχολογικών λειτουργιών και μηχανισμών και δεν υπήρχε η παραμικρή υποψία της νευροβιολογικής υφής της ανθρώπινης φύσης. Σήμερα ξέρουμε ότι η σεξουαλικότητα κατευθύνεται από τον εγκέφαλο, είναι θέμα κατ’ εξοχήν ψυχολογικό και νευροβιολογικό. Μια κίνηση, ένα άγγιγμα η μια εικόνα πυροδοτούν αυτόν τον εσωτερικό μηχανισμό της σεξουαλικότητας του ανθρώπου. Στην αρχαιότητα όμως, καθώς ο εσωτερικός μηχανισμός ήταν άγνωστος αυτή η πυροδότηση εθεωρείτο ως άμεσο αποτέλεσμα των αφορμών. Οι αφορμές ταυτίζονταν κατά ένα σχεδόν μηχανιστικό τρόπο με τις αιτίες, οπότε η σεξουλικότητα εθεωρείτο κυρίως υπόθεση του σώματος και των αισθήσεων, και η μάχη για την καταστολή και κυριαρχία επί της σεξουαλικότητας του ανθρώπου μεταφραζόταν σε μάχη κατά αυτού του σώματος και των αισθήσεων. Και πράγματι είναι ομηρικές οι μάχες που περιγράφονται στα ασκητικά βιβλία κατά του σώματος και των αισθήσεων. Έτσι, κατά την γνώμη προκύπτει η χροιά πολλών ασκητικών κειμένων που σήμερα την χαρακτηρίζουμε ως νεοπλατωνική…
… Με την πάροδο των αιώνων η σκληρή στάση εναντίον του σώματος που είναι κυρίαρχη στον αρχαίο μοναχισμό χάνει έδαφος. Γενικά ο ανατολικός μοναχισμός, όταν και όπου δεν βρίσκεται σε κατάσταση παρακμής, διατηρεί μια σχετική φιλανθρωπία και δεν φθάνει σε ακρότητες του τύπου των αυτομαστιγώσεων η άλλων σχεδόν μαζοχιστικών πρακτικών που συναντούμε αλλού. Αν δε λάβουμε υπ’ όψιν και τα γενικότερα κοινωνικά και ιστορικά δεδομένα θα αντιληφθούμε ότι διατηρήθηκε μια θαυμαστή ισορροπία με πολύ θετικά αποτελέσματα. Και οι πιο αυστηροί άγιοι-ασκητές παρέμεναν γλυκύτατοι άνθρωποι!
…Για το θέμα μας έχει τεράστια και καθοριστική σημασία ένα άλλο στοιχείο του χριστιανικού ασκητισμού. Η απουσία από την χριστιανική σκέψη της έννοιας του μέσου ανθρώπου. Για την χριστιανική θεολογία άνθρωπος είναι μόνο αυτός ο οποίος βαδίζει προς την θέωση, η εν πάσει περιπτώσει θέλει να βαδίσει προς αυτήν. Δεν υπάρχει καθόλου χώρος η μνεία η μέριμνα για κάποιον που δεν έχει τέτοιες φιλοδοξίες στην ζωή του. Αυτό είναι κάτι που έχει περάσει απαρατήρητο μέχρι τις μέρες μας. Για να εξηγηθεί γιατί συμβαίνει αυτό, ίσως χρειάζεται βαθειά κοινωνιολογική μελέτη του χριστιανικού μεσαίωνα.
Οι συνέπειές του όμως είναι εμφανείς και άκρως καθοριστικές. Σε όλη την διάρκεια της εκκλησιαστικής ιστορίας δεν υπήρξε ποτέ μια ειδική διδασκαλία που να απευθύνεται στους εγγάμους λαϊκούς και κληρικούς. Θα πρέπει να φθάσουμε στις τελευταίες δεκαετίες για να δούμε κάποιες δειλές προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση. Κάτι τέτοιο απουσιάζει παντελώς από το παρελθόν. Ξεχωριστή χριστιανική ασκητικότητα των λαϊκών δεν υπάρχει, γιατί θεωρείται αυτονόητα ότι είναι η πρέπει να είναι η ίδια με αυτήν των μοναχών. Η εξήγηση που συνήθως δίδεται είναι ότι ο Χριστός δεν κάνει τέτοιες διακρίσεις στο Ευαγγέλιο και ότι οι εντολές είναι κοινές και ίδιες για όλους.
Αυτό είναι αληθινό, αλλά οι τρόποι και οι διαδικασίες με τις οποίες εφαρμόζονται οι εντολές δεν μπορεί να είναι ίδιες για όλους. Στην αρχαιότητα που δεν υπήρχε διαφοροποιημένος τρόπος κατανόησης του ανθρώπου, το κενό καλυπτόταν και πάλι με την αρετή της διάκρισης. Εν τούτοις δεν υπήρξε ενδιαφέρον για την διακριτική μεταφορά των μοναχικών προτύπων στη ζωή των λαϊκών. Κανείς μεγάλος πατέρας η θεολόγος δεν ασχολήθηκε με αυτό το θέμα. Φαίνεται ότι επαφίετο στην κρίση του καθενός, κάτι που γίνεται σε γενικές γραμμές και σήμερα. Όπως όμως είδαμε ο μοναχικός ασκητισμός είχε πολλές εκδοχές και ποιοτικές διαβαθμίσεις. Ποιά από όλες αυτές μεταφερόταν στην ζωή των λαϊκών;…
…Ο σημερινός μέσος άνθρωπος έχει μεγάλη ανάγκη από τον ασκητισμό και θα τολμούσα να πω ειδικά τον χριστιανικό ασκητισμό. Καθώς αναγκάζεται να ζει κάτω από το κράτος μεγάλων πιέσεων, θετικών όσο και αρνητικών, έχει μεγάλη ανάγκη από την ανάπτυξη των δυνατοτήτων του για σωστή διαχείριση των προσωπικών του υπαρξιακών πόρων. Το πρόβλημα αυτό είναι εξαιρετικά έντονο στον τομέα του έρωτα και του σεξ. Αν ο σύγχρονος άνθρωπος δεν αναπτύξει μια ιδιότυπη ασκητικότητα είναι καταδικασμένος στον αποσυντονισμό και τον προσωπικό διασκορπισμό στους τέσσερις ανέμους. Η θρησκεία, η Εκκλησία, πρέπει να βοηθήσει ουσιαστικά προς αυτήν την κατεύθυνση τους ανθρώπους που στρέφονται προς αυτήν. Η πραγματικότητα της ζωής φανερώνει ότι μάλλον δεν τα καταφέρνει ιδιαίτερα. Και ο λόγος είναι αυτός που περιέγραψα στα προηγούμενα. Η ασκητικότητα που προτείνει στον σύγχρονο άνθρωπο είναι μια πρόχειρη μεταφορά εκφυλισμένων μορφών της μοναχικής ασκητικότητας…
…Ο χριστιανικός ασκητισμός έχει ένα θεμελιώδη αντισεξουαλικό χαρακτήρα και για τον λόγο αυτό δεν γίνεται αποδεκτός σήμερα από την συντριπτική πλειοψηφεία των ανθρώπων που θρησκεύουν. Ταυτόχρονα είναι μια από τις κύριες αιτίες απομάκρυνσης των ανθρώπων και κυρίως των νέων από την Εκκλησία. Μέσα από μια αργή και πολλές φορές επώδυνη ζύμωση ομάδες και ρεύματα μέσα στον εκκλησιαστικό χώρο εγκαταλείπουν την σκληρή γραμμή και αναζητούν νέους προσανατολισμούς και λύσεις στο πρόβλημα της σχέσης του σεξ με την θρησκεία. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει ιδιαίτερη ανάγκη από μια, συμβατή με την ζωή και τις ανάγκες του, ασκητική του σεξ. Η Εκκλησία, σε όσους στρέφονται προς αυτήν, μπορεί να εμπνεύσει αυτό που χρειάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος, όταν καταφέρνει να αναπτύσει και να αξιοποιεί τα αγαπητικά σκιρτίματα που προξενεί η Χάρις του Θεού στις καρδιές των ανθρώπων, σύμφωνα με τις ανεξιχνίαστες και ακατανόητες βουλές Της. Η αλήθεια είναι ότι δεν το καταφέρνει συχνά…
* τα παρακάτω είναι μερικές παράγραφοι από το ομότιτλο κείμενο που είναι η συμβολή μου σε ένα συλλογικό τόμο με θέμα το σεξ, που θα κυκλοφορήσει πολύ σύντομα από τις εκδόσεις Αρχέτυπο)
