Πέτρος Φαραντάκης
Όσοι ασχολούνται, περιστασιακά ή συστηματικά, με τον θεολογικό προβληματισμό, καταλαβαίνουν ή καλλίτερα διαισθάνονται ότι αυτός, πέραν του ότι κυοφορεί ερωτήματα και αποκρίσεις σε μια ενδοχώρα της οποίας τα όρια ολοένα διευρύνονται, χρησιμοποιεί και λειτουργικές έννοιες, του τύπου: ‘αποφατισμός’, ‘ δόγμα’, ‘αυτεξούσιο’, ‘υπέρβαση’, κ.τ.ό., οι οποίες φανερώνουν τη διαλεκτική του προβληματισμού αυτού με ποικίλες όψεις της διανόησης. Εδώ θα αναφερθούμε διαδοχικά, και κατά παράγραφο, στην φιλοσοφία, την πολιτική θεολογία, την επιστήμη, το Τεχνικό Σύστημα και τη βιοηθική. Υπάρχει άραγε σύγκλιση ανάμεσα στην φιλοσοφία και τη θεολογία; Όσο και εάν το θεολογείν, φαίνεται να κατέχει τα πρωτεία στην περιγραφή του απόλυτου, δεν παύει χρησιμοποιεί και ενίοτε να υιοθετεί φιλοσοφικά σχήματα και δομές για να αποδώσει μια ‘πραγματικότητα’ δυσήνια και, σε πολλές περιπτώσεις, ξένη προς τον κοινό νου. Φιλοσοφία και ιερός στοχασμός, πεδία, πότε αντιμέτωπα και πότε παραπληρωματικά, παλεύουν με την Αποκάλυψη αλλά και με τον ορθολογισμό, σημειώνοντας επιτυχίες και παραγωγικές αναθεωρήσεις. Σε κάθε περίπτωση, αυτές δεν μπορούν να θεωρηθούν ως συνταγές, ούτε ως αποκλειστικές απόψεις για ένα modus vivendi. Επιβάλλεται να ιδωθούν ως συντριπτικά αγωνίσματα του εαυτού, ο οποίος πασχίζει να προσδώσει δύναμη αλλά και να αφαιρέσει αδυναμίες από νοήματα και αντιλήψεις.
Θα μπορούσαμε πάλι να υποστηρίξουμε πως τα θεολογικά εγχειρήματα είναι σε θέση να γραφτούν σε ένα πολιτικό τοπίο της καθημερινότητας; Ανεξάρτητα από το εάν μια χρηστή διάνοια επιθυμεί να απέχει από πολιτικά σχήματα και επιδιώξεις, δεν παύει να δρα και να επωάζεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό πλαίσιο. Και τούτο επειδή, κοινότητα και κοινωνία θεωρούνται πράγματα αδιανόητα, χωρίς τον σύμμετρον πολιτικό βίο. Πολλώ μάλλον όταν ο λόγος γίνεται για την πολιτική θεολογία. Μιλάμε για μια θεολογία, η οποία, χωρίς να δραστηριοποιείται κατόπιν πολιτειακής παραγγελίας, τίθεται στην υπηρεσία κινημάτων για την κατάργηση της εκμετάλλευσης και την επικράτηση του δικαίου και της ισότητας, όπου γης. Στο σημείο αυτό, η σύγχρονη θεολογία δεν μπορεί εύκολα να αντιπαρέλθει παλαιούς θρησκευτικούς όρους και συμβάσεις, με την έννοιαν ότι αυτά συνιστούν αγκυλώσεις σε μια μετεξελισσόμενη ευ-δαίμονα ζωή. Ωστόσο, είναι πάλι προφανές ότι δεν υπάρχει απόλυτη συμφιλίωση μεταξύ αδέσμευτου ήθους και κρατούντων θεσμών. Το ήθος απαιτεί ελευθεριάζουσα ατομικότητα, παρρησία, μοναδικότητα του προσώπου. Οι θεσμοί υπαγορεύουν συμμόρφωση, ‘συνεργασία’, εγκράτεια στην αντίδραση, περιστολή των αντιστάσεων.
Ωστόσο, εάν μιλάμε για πνευματικό πολιτισμό, δεν δικαιούμαστε να μην σχολιάσουμε τη συνάφεια της θεολογικής σκέψης με τον επιστημονισμό. Ακόμα και εάν πρόκειται για την κυριαρχία του επιστημονισμού στην εποχή μας, δεν παύουμε να διαπιστώνουμε την εμπλοκή της σκέψης σε αυτόν. Μια εμπλοκή, η οποία συχνά αναζητεί τρόπους και δυνατότητες ανεκτικότητας. Εδώ η θεολογία και η φιλοσοφία προσφέρονται ως υποκειμενική ‘βεβαιότητα’, αλλά προπαντός ως δεξαμενή σκέψεων, όχι κατ` ανάγκην χρησιμοθηρικά λυσιτελών. Παράλληλα, ενώ στον επιστημονισμό, δεσπόζει το Παράδειγμα, σε εναλλακτικούς τόπους προσέγγισης του θείου, συναντάται η πολλαπλότητα. Ασκούμε την μεταφυσική, και όταν ακόμη ή ιδίως όταν ακόμη στον κόσμο της φυσικής δεν έχει μεσολαβήσει καμία ανάρρηση αναμενόμενης αλήθειας. Το ενδιαφέρον ζήτημα επί του προκειμένου, είναι ότι τα έσχατα όρια, τα οποία προσπαθεί να συλλάβει η εγκόσμια επιστήμη, κατανοούνται ή γίνονται αντιληπτά, με αλλαγμένες αναλογίες, στον χώρο της θεολογικής άσκησης. Η τελευταία, δεν συνιστά δεδηλωμένη βεβαιότητα για την παραγωγή ανταλλακτικής ωφελιμότητας. Η ωφελιμότητα αυτή, ως ποσοτικό μέγεθος, εκτίθεται μέσω των λογικών διεργασιών της επιστήμης. Η θεολογική όμως άσκηση απλώς καταθέτει μια πνευματική δραστικότητα σημειακή, κρυπτογραφημένη και αδιόρατη.
Είναι λάθος να πιστεύουμε, ότι όλα αυτά δεν σχετίζονται με το σημερινό περιβάλλον μας, το οποίο είναι περιβάλλον Τεχνικής. Αυτό είναι τόσο βουλησιαρχικό ώστε να απορροφά κάθε δραστηριότητα κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι, χωρίς τη συνδρομή του, κάθε θρησκευτική και εν γένει διανοητική οργανωτικότητα είναι ριζικά υπονομευμένη. Τεχνική πρόοδος και τεχνοδομή, βοηθούν στην εναρμόνιση των θεολογικών ιδεολογιών και στην εφαρμογή οραμάτων κάθε πληροφοριακής διαχείρισης. Όταν μάλιστα, το συνολικό σχέδιο και οι κατευθυντήριες γραμμές της Τεχνικής ισχύος, (επάλληλες ιδεολογίες του τύπου της δημιουργίας ενός καινούργιου βιολογικού ανθρώπου, της πλήρους επιτήρησης γειτονικού κράτους ξένων, προς τα δικά μας, συμφερόντων, της ροπής εθνοτήτων προς τον ολοκληρωτισμό, κ.τλ., ), φαντάζουν πράγματα μεμακρυσμένα, ακόμα και τότε τα ίδια ενσαρκώνουν υπαρκτά σχήματα, η ολοκλήρωση των οποίων βρίσκεται επί θύραις. Με βάση λοιπόν την οικειότητα μας προς το Τεχνικό Σύστημα, παραχωρούμε σε αυτό την πρωτοκαθεδρία χειρισμού των πάσης φύσεως κοινωνικών διαδικασιών και του επιτρέπουμε να μας πλοηγεί σε ευρύτερες αλλά πιο περίπλοκες προοπτικές. Κατά συνέπεια οι όροι επιβίωσης του στοχασμού, αλλάζουν. Οι προγραμματικές και οι διακυβερνητικές τεχνικές διαδίδουν ευκολότερα τη σκέψη, ενώ η ουσιαστική επινοούσα συμμετοχή του στοχαστή μειώνεται και μαζί με αυτήν υποβαθμίζονται η τυχαιότητα και το πεπερασμένο. Η εργασία του νου, oι περιστασιακές αυθορμησίες στον προφορικό λόγο και την γραφή, θεολογική ή μη, διέρχονται αναγκαστικά από την ‘ρεαλιστική’ επιδοκιμασία της πολιτικής τεχνολογίας, η οποία με τη σειρά της, ευνοεί προσδιορισμούς ομαδόσεων και τροποποιήσεις προηγούμενων συνηθειών μας, οι οποίες διακρινόντουσαν για τα ιδιαίτερα και γνώριμα χαρακτηριστικά τους.
Διακινήτρια ιδεών, κατά το πλείστον μάχιμων και με αξιακό υπόβαθρο, η θεολογία δεν θα μπορούσε να μην σχετίζεται με τη βιοηθική. Η βιοηθική, εξ ορισμού, αναλαμβάνει μια άσκηση υψηλού κινδύνου: έχοντας υπ` ό ψιν της τα ηθικά πεπραγμένα της ανθρωπότητας- και χωρίς αυτά αναγκαστικά να την περιορίζουν - αναλαμβάνει να μας καταστήσει σαφές τι είναι συνειδησιακά επιτρεπτό και τι όχι, μετά από τις ανακαλύψεις της Βιολογίας και της Γενετικής Μηχανικής. Η συνάφειά της με τη νομικίζουσα και τη θεολογούσα σκέψη, δεν εξωραΐζει τους μηχανισμούς της, ούτε βέβαια προεξοφλεί ως αλάθητες τις όποιες εξαγγελίες και αποφάνσεις της. Συχνά υπερκερασμένη από τις ίδιες τις εξελίξεις της Γενετικής, της Βιοτεχνολογίας και της Βιοϊατρικής, η βιοηθική πασχίζει να νοηματοδοτήσει, ό,τι η αυτή επιλέγει πως είναι δεκτικό νοήματος. Αρκετές φορές ο θεολογικός παρεμβατισμός, μεταποιείται σε ακούσιο εξάρτημά της, και άλλοτε πάλι κατισχύει σε αυτήν, χωρίς ολοσχερώς να την ανατρέπει. Με το σκεπτικό αυτό, οι κοινωνικές εξελίξεις , δρέπουν τα πλεονεκτήματα ή τα μειονεκτήματα των συμβουλίων της βιοηθικής. Ασφαλώς η διαμεσολάβηση της θεολογίας ανάμεσα στο επιστημονικά επιβεβλημένο και το ηθικά κατοχυρωμένο, καθίσταται ύποπτη, αφ` ής στιγμής εξυπηρετείται η λεγόμενη αποτελεσματικότητα∙ δηλαδή όλα να προσαρμόζονται σε τεχνικές λειτουργίες. Με πιο απλά λόγια, το υλικό συμφέρον να γίνεται πλέον το κίνητρο των πιο απλών πράξεων, συμπεριλαμβανομένων και των όλως ‘ανιδιοτελών’. Εάν κάτι τέτοιο το χαρακτηρίσουμε ως ύβρι απέναντι στην ανθρώπινη φύση, τότε, ως ανθρωπότητα, δεν περιμένουμε τίποτε άλλο παρά την ανέκκλητη εκδίκησή της.
πηγή: Αντίφωνο
Σε μια εποχή κατακερματισμου της ανθρώπινης γνώσης η Θεολογία , σύμφωνα με τον Πέτρο Φαραντακη αγγίζει τη Φιλοσοφία, την Επιστήμη, την Τεχνολογία, τη Βιοηθική και την Πολιτικη Θεωρία. Με ποιο σκοπο; Την ανανοηματοδοτηση τους. Αύτη η διαδικασία ενδεχομένως προφυλάσσει τους τομείς αυτους του επιστητού απο μια στεγνή και άχρωμη αντίληψη του κόσμου μας αλλά ταυτόχρονα αναζωογονεί και την ίδια τη θεολογία ως ανθρωπολογία. Η θεολογία δεν έχει όμως χρηστικότητα , έχει κάτι το αδιορατο. Η θεολογία έχει το ελεύθερον, κάτι που δεν μπορούν να έχουν οι επιστημονικές πειθαρχιες. Η πολλαπλότητα είναι ίδιον της θεολογίας. Η διαλεκτική της είναι μια διέξοδος στη σημερινή ολοκληρωτικά κατακερματισμενη πραγματικότητα. Αυτό ενδεχομένως προσπαθει να μεταφέρει ο Πετρος Φαραντακης.