Ιω. Παπαναγιώτου: Τα αναπτυξιακά ταμπού

2
548

Ιωάννης Παπαναγιώτου

 

Μετά τη μόχλευση των προηγούμενων δεκαετιών η ελληνική οικονομία ναυάγησε, σαν καράβι υπερφορτωμένο με καταναλωτικούς θησαυρούς που έφερνε από τόπους ξένους: Δάνεια, αυτοκίνητα, σπίτια, οικοσκευές, πισίνες, κήπους με γκαζόν.

 

 Η ευθύνη βαραίνει, κατά προτεραιότητα, τον καπετάνιο αλλά επιμερίζεται στους πάντες. Η χώρα έπλεε χωρίς οικονομικό προορισμό, αλλά εμείς χορτασμένοι και για αυτό  υπνωτισμένοι είχαμε, λίγο ως πολύ, εγκαταλειφτεί στο τραγούδι των σειρήνων.

Όσοι διασωθήκαμε, αφού πρώτα επιβιβαστήκαμε σε ένα πλεούμενο -που ναυλώσαμε με δανεικά, αντίστοιχο των δυνατοτήτων αλλά αναντίστοιχο των φιλοδοξιών μας- συνεχίζουμε.

Μια κοινωνία που καλείται να πάρει εθνικές αποφάσεις πρέπει να γνωρίζει στοιχειωδώς την εθνική της ιστορία, ακόμα και τότε όμως μπορεί να κάνει λάθη. Δεν μένει παρά να φανταστούμε τι συμβαίνει με τις οικονομικές αποφάσεις μιας κοινωνίας που αγνοεί, παντελώς, το οικονομικό της παρελθόν.

 Η πορεία που θα ακολουθούμε εφεξής, ποια θα πρέπει να είναι; Θα προσδεθούμε, εκ νέου, στο όραμα κάποιου φωτισμένου ηγέτη; Μήπως θα ήταν προτιμότερο, αυτή τη φορά, να διδαχθούμε από τα περασμένα λάθη και να αντιπροτείνουμε συλλογικά, σαν  ώριμη κοινωνία, το νέο προορισμό;

 Οι έλληνες ταυτίζουμε την εκλογή ηγετών με την μετάθεση κάθε ευθύνης και υποχρέωσης. Δεν μας ενδιαφέρει να ενημερωθούμε και να εισηγηθούμε, αλλά εκ των υστέρων να καταδικάσουμε. Το μοντέλο όμως ενός «Ηγέτη-Άτλαντα» μας αδικεί και μας αθωώνει. Η μοιρολατρική αντιμετώπιση της πραγματικότητας είναι αδιέξοδη. Τα αναπτυξιακά μοντέλα των πολιτικών ηγετών, δεκαετίες τώρα, είναι δυσνόητα διότι οι εισηγητές τους προεξοφλούν ότι η κοινωνία δεν θα το «ψάξει». Αυτό, εν πολλοίς, συμβαίνει και σήμερα. Αν η κοινωνία δεν αντιληφθεί το project που επωμίζεται, αυτό νομοτελειακά θα ξεφτίσει. Από το στόμα του πρωθυπουργού ως το αυτί του εργάτη το νόημα θα φτάσει παραφρασμένο, σαν το παιχνίδι με το «χαλασμένο τηλέφωνο». Μόνο που το οικονομικό μέλλον της χώρας δεν είναι παιχνίδι.

 Μήπως, όμως, για να μπορέσει η κοινωνία να αντιπροτείνει λύσεις και να προγνώσει το αύριο θα ήταν χρήσιμο να ανασύρει από τον βυθό τους χάρτες και τα όργανα πλοήγησης του ναυαγισμένου της παρελθόντος;  

Στην παρούσα συνθήκη, δεν θα ήταν λάθος, να ανοίξει ένας διάλογος με άρθρα γνώμης, μελέτες, εκδηλώσεις ώστε να εδραιωθεί  ένα δίκτυο οικονομολογικής διάχυσης και όχι προπαγάνδας. Ο πολίτης έχει καθήκον να απεγκλωβιστεί από την μικροοικονομική πραγματικότητα των αριθμών και των deadlinesκαι να οραματιστεί, στον βαθμό που μπορεί, το αύριο. Η κοινωνία οφείλει να υποδείξει το μοντέλο με το οποίο θα αντικαταστήσει το «δόγμα ΠΑ.ΣΟ.Κ» που άπαντες εφάρμοσαν ή ανέχτηκαν από το 1981 και εντεύθεν, αλλά τώρα καταδικάζουν. Αν κάποιο συμπέρασμα βγαίνει από τη μελέτη της οικονομικής ιστορίας είναι ότι το όραμα ενός διανοούμενου, όσο θωρακισμένο και αν είναι, δεν φτάνει.

Με το ενδιαφέρον, λοιπόν, στραμμένο στη δημιουργική προετοιμασία του αύριο, ένας ανήσυχος πυρήνας έντεκα οικονομολόγων, «της γενιάς της κρίσης», που επέλεξαν να μείνουν στη χώρα, υπό τον καθηγητή και εκπρόσωπο της Ελλάδας στο ΔΝΤ, Μιχάλη Ψαλιδόπουλο, μελέτησαν τα αναπτυξιακά εγχειρίδια, τα οποία συνέταξαν κάποιοι από τους σημαντικότερους οικονομολόγους και διανοούμενους της πρόσφατης ιστορίας και μας τα παρουσιάζουν. Προϊόν της συγκεκριμένης προσπάθειας είναι το βιβλίο «Αναπτυξιακά Μοντέλα στην Ελλάδα. Παρελθόν, Παρόν και Μέλλον», των «Μεταμεσονύκτιων εκδόσεων».

Το βιβλίο εξετάζει τις περιπτώσεις των: Χαλικιόπουλου, Μπάτση, Βαρβαρέσου, Ζολώτα, Παπανδρέου. Οι μελετητές θέλοντας να ξεπεράσουν τη μόνιμη επωδό «της καμένης γης» και τα ταμπού που ανακυκλώνει ο Τύπος συνομίλησαν με την Ιστορία για την επικαιρότητα και αναστήλωσαν τους πυλώνες της αναπτυξιακής σκέψης, για τους οποίους κανείς δεν μιλάει.  Με το παρόν άρθρο θα επιδιωχθεί μια πρώτη γνωριμία με πέντε φυσιογνωμίες που πρότειναν αναπτυξιακά υποδείγματα, τα οποία άλλοτε έμειναν στα χαρτιά, και άλλοτε εφαρμόστηκαν, αφού πρώτα παραφράστηκαν από την κοινωνία, η οποία τείνει να επενδύει στις ανταμοιβές και να παραβλέπει τις υποχρεώσεις, ειδικά αν δεν τις αντιλαμβάνεται.  

Στο ερώτημα που ήδη θα σας γεννήθηκε για το ποιος ήταν ο Χαλικιόπουλος, μια σύντομη απάντηση είναι ότι ο υπήρξε ένας επιδραστικός, αστός διανοούμενος του 19ου αιώνα που ασχολήθηκε, συστηματικά, με το «πώς» και «πόθεν» πρέπει να αρχίσει η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Ήτανπολιτικά ενταγμένος στην παράδοση του συντηρητικού φιλελευθερισμού, ιδιαίτερα γνωστός στην κοινωνία της Πάτρας  -η οποία τον 19ο αιώνα ανέδειξε πολλά σημαντικά πολιτικά πρόσωπα, εξαιτίας της οικονομικής της άνθησης και του εμπορίου της σταφίδας- την περίοδο 1840-1880. Η αλήθεια είναι ότι  παρέμεινε ιστορικά άγνωστος διότι δεν συνδέθηκε με κάποια μεταρρύθμιση.

Το μοντέλο ανάπτυξης που υποστήριζε δεν ευτύχησε. Οι πολιτικές ηγεσίες του τόπου είχαν επενδύσει στον σφιχτό εναγκαλισμό με τον ισχυρότερο θεσμό του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος την «Εθνική Τράπεζα», η οποία αντί να χρηματοδοτεί την ιδιωτική πρωτοβουλία δανειοδοτούσε το κράτος. Με αυτόν τον τρόπο οι κυβερνήσεις καμουφλάριζαν τα δημοσιονομικά ελλείμματα, η «Εθνική» επωφελούνταν απολαμβάνοντας ασυλίας και αμνηστίας, ενώ ο πρωτογενής και ο δευτερογενής τομέας ασφυκτιούσαν από την έλλειψη κεφαλαίων.

Μετά τον Χαλικιόπουλο ακολουθεί οΔημήτρης Μπάτσης. Γνωστός, κυρίως, στον κόσμο της κομμουνιστικής αριστεράς και τους ιστορικούς της οικονομίας. Μια μερίδα του κοινού ίσως γνωρίζει για τον Μπάτση ότι εκτελέστηκε, μαζί με τον Μπελογιάννη, με τη κατηγορία της κατασκοπείας. Η εκτέλεσή του όμως ήταν, ως έναν βαθμό, αποτέλεσμα  και της δημοσιογραφικής του εμπλοκής στο περιοδικό «Ανταίος», αλλά και του συγγραφικού του έργου, όπως αυτό αποτυπώθηκε στο βιβλίο «Η Βαρειά Βιομηχανία στην Ελλάδα», το οποίο υπήρξε το magnumopusτου. Ο Μπάτσης θέτει στο επίκεντρο του αναπτυξιακού του οράματος την εκβιομηχάνιση. Μολονότι το βιβλίο υπήρξε τομή για τα οικονομολογικά ήθη της εποχής, εξαιτίας κυρίως των μεθόδων που μετήλθε, αγνοήθηκε από το κατεστημένο. Η κοινωνία ήταν ιδεολογικά περιχαρακωμένη, όπως άλλωστε και ο συγγραφέας, η προσπάθεια όμως ήταν κολοσσιαία και το έργο μνημειώδες.

Εβδομήντα χρόνια μετά, το βιβλίο του Μπάτση αποτελεί mustreadανάγνωσμα για όσους αναζητούν το  ελιξίριο της σοσιαλιστικής ουτοπίας.

 

Ο Κυριάκος Βαρβαρέσος είναι η επόμενη φυσιογνωμία, το έργο της οποίας αξίζει να μελετηθεί. Υπήρξε διαπρεπής οικονομολόγος με σπουδές στη Γερμανία. Χρημάτισε σε θέσεις κλειδιά, επί δεκαετίες, πριν κληθεί, το 1952 από τον Πλαστήρα, να συντάξει μια έκθεση για την οικονομική ανόρθωση της χώρας, στον απόηχο του Εμφυλίου. Έθεσε ως απόλυτη προτεραιότητα τη νομισματική σταθερότητα, την διοικητική αναδιάρθρωση, την ισοσκέλιση του ισοζυγίου, την υποστήριξη του αγροτικού τομέα. Μέσω των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων -και όχι της απροπαρασκεύαστης αξιοποίησης των κεφαλαίων, εκ του εξωτερικού- θα επιτυγχανόταν, κατά τον ίδιο, η  πρόοδος του τόπου και η κατά κεφαλήν ευημερία. Πίστευε ότι το αναπτυξιακό πλάνο της χώρας θα έπρεπε να συγκροτείται από ρεαλιστικές παραδοχές και όχι δυσεφάρμοστα και μαξιμαλιστικά οράματα.

 

Τον Βαρβαρέσο, στο παρόν άρθρο, στη μελέτη αλλά πρωτίστως στη διοίκηση της ΤτΕ, διαδέχεται ο Ζολώτας. Ο παρεμβατισμός δίνει τη σκυτάλη στον φιλελευθερισμό, όχι όμως χωρίς προσωπικές  ίντριγκες.

 

Ο  Ξενοφών Ζολώτας είναι περισσότερο γνωστός, στο ευρύ κοινό, από τη σύντομή  πρωθυπουργία του την περίοδο 1989-1990 και για τους ιστορικούς λόγους που εκφώνησε, ως διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, την δεκαετία του 1950 στην Ουάσιγκτον. Πέρα όμως από αυτά τα παρενθετικά, αν και αξιομνημόνευτα, ιστορικά «στιγμιότυπα», υπήρξε πρόσωπο κλειδί για την ανασυγκρότηση της μεταπολεμικής Ελλάδας. Ο Ψαλιδόπουλος, το 2012, αναγνωρίζει στις πρωτοβουλίες του «ισόβιου» διοικητή της ΤτΕ ένα αναπτυξιακό μοντέλο το οποίο βαφτίζει ως «Ζολώτα–Παπαληγούρα» και ήταν αυτό που εφαρμόστηκε κατά την πρωθυπουργική οκταετία του Κωνσταντίνου Καραμανλή, 1955-1963. Τα δυο βασικά σημεία που χαρακτηρίζουν το εν λόγω μοντέλο ήταν η νομισματική ισορροπία και οι παρεμβατικές ενέργειες του κράτους προς συμπλήρωση των αδυναμιών της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, όπου αυτό ήταν απαραίτητο.  

 

Το σοσιαλιστικό «μοντέλο ΠΑ.ΣΟ.Κ» ήταν το πιο πρόσφατο αναπτυξιακό σχέδιο που εφαρμόστηκε καθώς επιλέχτηκε από τον ελληνικό λαό, με διαδοχικές εκλογικές νίκες, να αντικαταστήσει  το φιλελεύθερο «δόγμα Ζολώτα».

 

Πλησιάζοντας στο σήμερα άπαντες υποδεικνύουν τον Ανδρέα Παπανδρέου ως φυσικό και ηθικό αυτουργό της κρίσης χρέους. Μελετώντας το συγγραφικό έργο του «Ανδρέα» διακρίνει  κανείς την ιδεολογική του μετάλλαξη ενός κεϋνσιανού  οικονομολόγου, στα χρόνια της Αμερικής, σε ένα σοσιαλιστή ηγέτη στον προθάλαμο της πρώτης του πρωθυπουργίας.

Στη περίπτωση του «Ανδρέα» είναι σαφής και η απόσταση του «θέλω» ενός πολιτικού και του «μπορώ» μιας κοινωνίας. Η επιστημονική ευπρέπεια αλλά και η κοινή λογική μας υποχρεώνουν να αναγνωρίσουμε ότι το «δόγμα ΠΑ.ΣΟ.Κ» δεν ήταν το όραμα ενός άντρα, αλλά το προϊόν μιας ολόκληρης κοινωνίας. Πέριξ του «Ανδρέα» αναπτύχθηκαν δυνάμεις, φορείς, ιδέες  που έδωσαν άλλη διάσταση στο μοντέλο που εισηγήθηκε, και εν πολλοίς εφαρμόστηκε από όλους όσους τον διαδέχτηκαν, ως και τις μέρες μας.

 

Μελετώντας, λοιπόν, το έργο των πέντε διανοούμενων και την ανάγκη συλλογικής διαμόρφωσης ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης θα ήταν σκόπιμο να παραδεχθούμε ότι ανεξάρτητα από τη θεωρητική πληρότητα ή τις αδυναμίες κάθε πρότασης, αυτό που προέχει είναι ο βαθμός εμπλοκής της κοινωνίας η οποία θα κληθεί να το φέρει εις πέρας. Για τον λόγο αυτό οι ιδέες των οικονομολόγων πρέπει να βγουν από τα εγχειρίδια, να μεταπλαστούν από την πραγματικότητα, πριν υιοθετηθούν ως οικονομικά θέσφατα.

Αν θέλουμε, λοιπόν, να κάνουμε την ελληνική κοινωνία συνένοχη στο εγχείρημα της αντικατάστασης ή απλής αποκατάστασης του μοντέλου που ακολουθήθηκε και αποδεικνύεται πια παρωχημένο, είναι απαραίτητη η συζήτηση για το αύριο, συνομιλώντας πρώτα, όμως, με το χθες.

 Η αρχή ας γίνει σήμερα.

 

*Σας προσκαλούμε στην παρουσίαση του βιβλίου που θα πραγματοποιηθεί στον Ιανό τη Δευτέρα 24/10 και ώρα 12.00. 

 

πηγή: Aντίφωνο

2 Σχόλια

  1. Παραθέτω κατωτέρω συνδέσμους πρὸς τὸ βίντεο ἀπὸ τὴν παρουσίαση τοῦ βιβλίου :
    https://www.youtube.com/watch?v=p2kdT3OieaI

    Θὲλω νὰ ἐκφράσω τὴν βαθειὰ εὐγνωμοσύνη μου ἐκ τῶν προτέρων σὲ ὅποιον παρακολουθήσῃ τὰ 48 λεπτὰ τοῦ βίντεο καὶ γράψῃ ἐδῶ τὶς ἐντυπώσεις του. Δὲν θέλω νὰ προκαταλάβω τὴν κρίση κανενός, γι’ αὐτὸ καὶ δὲν γράφω τίποτε περισσότερο. Καὶ πάλι εύχαριστῶ.

  2. Ἕνα ἐλάχιστο δεῖγμα πὸ τὴν ἀπομαγνητοφώνηση ([url]”https://drive.google.com/file/d/0B0Zmd0ggWVhuMmRrd3dsSjFvMEU/view?usp=sharing”[/url]) τῶν λεχθέντων στὴν ἐκδήλωση :

    « … Οἱ ἐπιχειρήσεις προσφέρουν τὸ ἕξι ἕως ἑφτὰ τοῖς ἑκατὸ τῆς συνολικῆς φορολογίας, κάτι ποὺ μεταφράζεται σὲ περίπου δυόμισυ μὲ τρία τοῖς ἑκατὸ τοῦ ΑΕΠ, ὅσον ἀφορᾶ τὰ φορολογικὰ ἔσοδα τῶν ἀνωνύμων ἑταιρειῶν, καὶ ποὺ εἶναι ὁ μέσος ὅρος τῆς τελευταίας δεκαπενταετίας πρὶν τὴν κρίση γιὰ τὴν Ἑλλάδα, property tax, φόρος περιουσίας δὲν ὑπῆρχε στὴν οὐσία τήν περί …, ὅπως δὲν ὑπῆρχε στὴν οὐσία καὶ τὴν περίοδο πρὶν ἀπὸ τὴν κρίση, τὸ ἐφοπλιστικὸ κεφάλαιο ἤτανε, έεεε, εὐεργετημένο σκανδαλωδῶς μὲ ἀποτέλεσμα νὰ μὴν πληρώνῃ σχεδὸν καθόλου φόρους, ἡ σχέση … , τὰ γνωστὰ προβλήματα τοῦ λαθρεμπορίου καὶ τῆς φοροδιαφυγῆς, συγκεκριμένα καὶ διακριτά, καὶ ἡ σχέση ἄμεσων / ἔμμεσων φόρων, ἡ ὁποία ἤτανε πολὺ ὑπὲρ τῶν ἔμμεσων φόρων μὲ τὴν γνωστὴ φορολογικὴ ἐπιβάρυνση τῆς κατανάλωσης καὶ τῶν πλατιῶν στρωμάτων. Αὐτὰ καταγράφονται σὰν, στοιχεῖα τοῦ φορολογικοῦ συστήματος καὶ εἶναι ἀκριβῶς δηλαδή, ἂν τὸ ‘δῇ κανεὶς λίγο, ἤτανε καὶ τὸ πρόγραμμα τοῦ ΣΥΡΙΖΑ σὲ πολύ μεγάλο βαθμὸ λίγο πρὶν νὰ βγῇ κυβέρνηση, εἶναι ἕνα πρὸς ἕνα, εἶναι ἡ γνωστήηηη, έεεε, ἀτάκα γιὰ τὸ ἐφοπλιστικὸ κεφάλαιο ποὺ πληρώνει λιγότερα ἀπ’ ὅσα πληρώνουνε οἱ μετανάστες γιὰ παράβολα, καὶ τὰ λοιπά, καὶ τὰ λοιπά. Έεεε, μὲ τὴν ἐπισήμανση βέβαια καὶ τοῦ χαμηλοῦ φορολογικοῦ βάρους τῶν ἐπιχειρήσεων. … »

    Εἶναι δυνατὸν νὰ γίνῃ συζήτηση καὶ νὰ διαφωτισθῇ ὁ πολίτης ὅταν αύτοὶ πού ἔχουν «ψάξει» τὸ ζήτημα τὸ βλέπουν τόσο κοντόφθαλμα. Κατὰ τὸν συγκεκριμένο, ἡ Ἑλλάδα εἶναι ὁ παράδεισος τῶν ἐπιχειρήσεων … Τὴν τερατὼδη ἀνεργία, άποτέλεσμα τοῦ σχεδὸν μηδενισμοῦ τῶν έπενδύσεων, δηλαδὴ τῆς καταστροφῆς τῶν μέσων, μὲ τὰ ὁποῖα βγάζουμε τὸ ψωμί μας, δὲν τὴν βλέπει ;
    Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ ἀνθολογήσῃ καὶ ἄλλα τέτοια δείγματα ἀδιαφορίας γιὰ τὴν πραγματικότητα, μέσα στὶς περίπου ἕξι χιλιάδες λέξεις πού ἐλέχθησαν στὸ σαρανταεπτὰ λεπτὰ τῆς παρουσιάσεως. Μία διάγνωσις μπορεῖ νὰ εἶναι ὅτι ἡ παροῦσα ὑποβάθμισις τοῦ διανοητικοῦ μας ἐπιπέδου ὀφείλεται στὴν παρατεταμένη δικτατορία τοῦ πελαταριάτου, ἡ ὁποία σοβεῖ στὴν Ἑλλάδα, πιθανῶς ἀπὸ τῆς ἱδρύσεως τοῦ Ἑλλαδικοῦ κράτους. Οἱ διαφανεῖς άπόπειρες, ἰδίως τῶν πνευματικῶν άνθρώπων, νὰ ὡραιοποιήσουν τὶς σοβαρὲς ἀδυναμίες τῆς κοινωνίας στὴν ὁποίαν ζοῦν, νὰ κολακεύσουν τὴν πλειοψηφία, ἔχουν μᾶλλον ὁδηγήσει σὲ ἀτροφία τὶς ὅποιες διανοητικές μας δυνάμεις.

Σχολιάστε:

Πληκτρολογήστε το σχόλιό σας
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ