Βασίλης Πετρουλέας*
Το αντικείμενο της επιστήμης και η επιστημονική μέθοδος
Αντικείμενο της επιστήμης1 είναι ως γνωστόν η υλική δημιουργία. Χρησιμοποιώντας σαν εργαλεία τις ανθρώπινες αισθήσεις και το μυαλό, επικουρούμενα από τα επιστημονικά όργανα, η επιστήμη προσέφερε πολλά στον άνθρωπο: «πρόσθεσε στον πολιτισμό μας μία ενιαία και μεγαλοπρεπή εικόνα του φυσικοί) κόσμου, πλούτισε τη γνώση και τη διανόησή μας και άνοιξε διάπλατα μπροστά μας ένα κόσμο απεριόριστης ομορφιάς και περιπέτειας»2. Συγχρόνως βελτίωσε τις συνθήκες της ζωής μας.
Οι επιτυχίες αυτές οδήγησαν μερικούς στον υπερτονισμό της επιστημονικής μεθόδου και στην προσπάθεια επέκτασής της και στα βαθύτερα υπαρξιακά προβλήματα του ανθρώπου. Οι «αρετές» όμως της επιστημονικής μεθόδου, δηλ. η αντικειμενικότητα του πειράματος και ο ορθολογισμός3, είναι και περιορισμοί, διότι αγνοούν τον πλούτο των αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων. Ποια μαθηματική εξίσωση εξάλλου μπορεί να μας μιλήσει για την αξία της ζωής η για το τι είναι ηθικό και τι ανήθικο4; ’Έπειτα, γεγονότα μοναδικά που δεν ελέγχονται με το πείραμα και δεν προκύπτουν από μαθηματικές εξισώσεις, π.χ. μία εμφάνιση Αγίου ή ένα θαύμα ιάσεως η για να αναφερθούμε στα μέγιστα, η ’Ανάσταση του Κυρίου, είναι ανεξήγητα από την επιστήμη.
Η επιστήμη, σαν ανθρώπινο κατασκεύασμα, έχει και θεμελιώδεις ατέλειες. Αδυνατεί να μας εξηγήσει την αιτία και τον προορισμό του αντικειμένου της ή το γιατί η δημιουργία είναι οργανωμένη έτσι ώστε να είναι κατανοητή απ’ το ανθρώπινο μυαλό, κ.ο.κ. Μελετά τη δημιουργία εκ των «έσω», με τα μέσα που της παρέχει και τους περιορισμούς που θέτει η ίδια η δημιουργία, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Είναι υπό και όχι υπεράνω της δημιουργίας. Ο Δημιουργός κάλεσε τον άνθρωπο να κατακυριεύσει της Δημιουργίας, αλλά προστατεύοντάς τον, δεν του έδωσε πλήρη δικαιώματα επάνω της.
Τα ανυπέρβλητα όρια
Όλη η Δημιουργία κυβερνάται από νόμους, τους αποκαλούμενους φυσικούς νόμους5. Τέτοιοι είναι π.χ. ο νόμος της παγκοσμίου έλξεως, οι νόμοι του ηλεκτρισμού, της θερμότητος κ.ο.κ. Οι νόμοι αυτοί μοιάζει να είναι ενιαίοι, διαχρονικοί και παγκόσμιοι, αλλά και υποχρεωτικοί. Δεν υπάρχει, καθ’ όσον γνωρίζουμε, υλικό σώμα Λ. η φυσικό φαινόμενο, που να μην υπακούει στους νόμους. Οι νόμοι συγκροτούν, αλλά και προστατεύουν τη δημιουργία6.
Αναφέρονται συχνά οι νόμοι με το όνομα των επιστημόνων που τους ανακάλυψαν (νόμοι του Νεύτωνος, νόμος Κουλόμπ, θεωρία της σχετικότητος του Αινστάιν, …). Δίδεται έτσι η εντύπωση, ότι είναι κτήμα των επιστημόνων. Όμως, το μόνο που κάνουν οι επιστήμονες είναι να διαπιστώνουν την ύπαρξη των νόμων. Ο άνθρωπος είναι ανίσχυρος μπροστά στην καταλυτική ισχύ των νόμων. Μπορεί μόνο να εξισορροπεί την επίδρασή τους, συνδυάζοντάς τους. Όντας π.χ. δέσμιος της βαρύτητας που τον κρατά καθηλωμένο στη γη, χρησιμοποιεί την ταχύτητα σε συνδυασμό με την άνωση του αέρα για να πετάξει ή τη μαγνητική άπωση για να δημιουργήσει ιπτάμενα τραίνα. Αυτό είναι το μέγιστο που μπορεί να επιτύχει. Διατυπώνει τους νόμους σε εύχρηστες μαθηματικές μορφές, τους αξιοποιεί σε τεχνολογικές εφαρμογές, αλλά να τους αλλοιώσει δεν μπορεί, ούτε κατ’ ελάχιστο. Οι φυσικοί νόμοι είναι αδιαπραγμάτευτοι και αναλλοίωτοι. Πολύ περισσότερο, δεν μπορεί να εφαρμόσει δικούς του νόμους στη δημιουργία. Αυτό είναι έργο του Δημιουργού. Εξάλλου και οι πρώτες ύλες της δημιουργίας, οι όποιες σύμφωνα με τις σύγχρονες αντιλήψεις είναι τα quarks7, είναι καθορισμένες και αδιαπραγμάτευτες8.
“Η ανύπαρκτος ύπαρξις…”
Πέρα απ’ τους περιορισμούς, που αναφέραμε, το σύμπαν είναι ασύλληπτα ιλιγγιώδες για τα ανθρώπινα μέτρα. Όσο δε προοδεύει η επιστήμη, τόσο μεγαλειωδέστερο και πλέον δυσπρόσιτο και μυστηριώδες αναδεικνύεται7. Αυτό δείχνει την πανσοφία του Δημιουργού και το πεπερασμένο της επιστήμης. Καί είναι γεγονός, ότι οι περισσότεροι επιστήμονες σιωπηρά αποδέχονται Θεό δημιουργό. Υπάρχουν όμως και μερικοί (αυτοί προβάλλονται ιδιαιτέρως από τα ΜΜΕ), οι όποιοι με έπαρση προεκτείνουν τα επιστημονικά πορίσματα σε μεταφυσικές σφαίρες, προσπαθώντας με νεφελώδη και αναπόδεικτα εγκεφαλικά κατασκευάσματα, να αποκλείσουν Θεό Δημιουργό.
Όμως, τα εργαλεία της επιστήμης είναι παντελώς ακατάλληλα για την κατανόηση των «υπέρ νούν και έννοιαν» θαυμασίων της θεότητος. «Το γαρ μετρείν τα αμέτρητα και τα άρρητα λέγειν και τα άφθεγκτα φθέγγεσθαι επισφαλές υπάρχει και επικίνδυνον» λέγει ο Άγιος Συμεών ο νέος θεολόγος9. Τα μυστήρια του πνευματικού κόσμου δεν ανακαλύπτονται με τον νου και τις αισθήσεις, αλλά αποκαλύπτονται απ’ τον ίδιο τον Θεό στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου. Στην υπερβατική αυτή γνώση έχουν ίση πρόσβαση και οι επιστήμονες και οι μη επιστήμονες, και οι σοφοί και οι απλοικοί! Κριτήριο δεν είναι η ευφυία ή η επιστημονική κατάρτιση, αλλά η ταπείνωση και η καθαρότητα της ψυχής. Στην αγιοκατάταξη της Εκκλησίας μάς κατέχουν ίση θέση αγράμματοι ασκητές της ερήμου με μεγάλους Πατέρες, ο αμόρφωτος ψαράς Πέτρος με τον μορφωμένο απόστολο Παύλο.
Ο «μείζων εν γεννητοίς γυναικών» Ιωάννης ο Πρόδρομος δεν είχε αποκτήσει μόρφωση και η πάντων Αγίων αγιωτέρα μητέρα του Κυρίου μας ήταν μία απλή κόρη της Γενησαρέτ.
Η υλική δημιουργία έχει αρχή και τέλος, είναι κτιστή, ορατή, πεπερασμένη, οριρθετείται, είναι προσιτή στην ανθρώπινη διάνοια.
… Ο Θεός είναι «άναρχος, ατελεύτητος, άκτιστος, αόρατος, απερίγραπτος, άπειρος, απερίληπτος, απερινόητος,…». «Άπειρον ουν το θείον και ακατάληπτον, και τούτο μόνον αυτού καταληπτόν, η απειρία και η ακαταληψία» λέγει ο Αγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός10. Και ο Άγιος Συμεών ο νέος θεολόγος για να τονίσει την αδυναμία του ανθρώπινου λογικού, αποκαλεί τον Δημιουργό «ανύπαρκτο ύπαρξη, αγέννητο γέννηση, ανυπόστατο υπόσταση…»9.
Ναι, και για την επιστήμη, ο Δημιουργός είναι «ανύπαρκτος ύπαρξις»! «Ανύπαρκτος», διότι δεν είναι δυνατόν να ανιχνευτεί με τα επιστημονικά όργανα, και «ύπαρξις», διότι καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες του μεγαλείου των δημιουργημάτων του. Το μέγιστο που μπορεί να επιτύχει η ανθρώπινη διάνοια, όταν αναφέρεται στο Δημιουργό είναι, με συνδυασμό αποφατικών και καταφατικών χαρακτηρισμών, να ομολογήσει την αδυναμία της να προσεγγίσει το θείο.
Σημειώσεις
1. Αναφερόμαστε κυρίως στις αποκαλούμενες θετικές ή ακριβείς η φυσικές επιστήμες.
2. Λουκά Χρισιοφόρου, Ακαδημαϊκού: «Επιστήμη και αξίες», «Στα όρια της επιστήμης».
3. Παρ’όλη τη λογικοκρατία της επιστήμης, η διαίσθηση, η αρχή της απλότητος (ανάμεσα σε πιθανές θεωρίες προκρίνεται η πιο απλή) καθώς και έμφυτες στον άνθρωπο αισθητικές αντιλήψεις, έχουν παίξει σημαντικότατο ρόλο στην πρόοδο της Δημιουργίας».
4.Πόσο ευτελής θα ήταν η άνθρώπινη ύπαρξη, εάν η χαρά, η λύπη, η ελπίδα, η πίστη, η ελευθερία, η αυταπάρνηση, η αγάπη,…, ήταν καταστάσεις προβλεπόμενες από μαθηματικές εξισώσεις! Σε τι θα διέφερε τότε ο άνθρωπος άπό μία
μηχανή;
5. Βλ. «Η Δράση μας», Μάρτιος 2012, τ. 497 «Το υπέροχο οικοδόμημα των νόμων της Δημιουργίας».
6. Η βαρύτητα π.χ. συγκρατεί τη γη μας σε ενιαία συμπαγή μάζα, και προφυλάσσει εμάς, και οτιδήποτε κινείται πάνω στην επιφάνεια της καθώς και την ατμόσφαιρα, απ’ το να σκορπίσουμε στο διάστημα. Οι ηλεκτρικές δυνάμεις συγκρατούν τα ηλεκτρόνια στις τροχιές τους γύρω απ’ τους πυρήνες και οι πυρηνικές δυνάμεις συγκρατούν τους πυρήνες κ,ο.κ.
7. Βλ. «Η Δράση μας» στο παρόν τεύχος, «Τα υλικά της Δημιουργίας».
8. Όταν οι επιστήμονες καυχώνται οτι δημιουργούν νέα υλικά ή νέες μορφές ζωής δεν κάνουν τίποτε άλλο απ’ το να αναδιατάσσουν τα υπάρχοντα υλικά της δημιουργίας (π.χ. άτομα η μόρια) αυστηρά μέσα στα πλαίσια που τους επιτρέπουν
οι φυσικοί νόμοι!
9. Άγιος Συμεών ο νέος θεολόγος, Α ‘ Θεολογικός λόγος.
10.Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού «Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως».
*Ο κ. Βασίλης Πετρουλέας είναι Δρ Φυσικός, Ερευνητής ΕΚΕΦΕ "Δημόκριτος"
Υπάρχει μαθηματική εξίσωση που μπορεί να περιγράψει την αξία της ζωής καθώς και το ηθικό και ανήθικο απλά η φιλοσοφία που έχει την ευθύνη να θεμελιώσει με επιστημονικά τεκμήρια τέτοια ζητήματα είναι αποκομμένη από τις επιστήμες και είναι νεκρή. Στο δεσμό:
http://www.env.aegean.gr/labs/Remote_sensing/publications/Hatzopoulos-Paideia-3.pdf
Σχήμα 3Α υπάρχουν άπειρες καταστάσεις της ανθρώπινης νόησης που περιγράφουν με μαθηματικά τον πλούτο των αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων. Οι Άγιοι, τα θαύματα, κλπ., δεν έχουν απασχολήσει σοβαρά την επιστήμη και εκεί είναι το πρόβλημα. Νομίζω η άποψη μας για το δημιουργό είναι σε μεγάλο βαθμό εσφαλμένη (βλέπε στο δεσμό, Σχήμα 6), και δεν έχει νόημα κάποιος να προσπαθεί να αποκωδικοποιήσει τη σκέψη του δημιουργού και ιδιαίτερα εισάγοντας την έννοια της επιλεκτικής αποκάλυψης.
Η δημιουργία πέραν των νόμων που είναι απόλυτοι υπάρχουν και κανόνες που διέπουν την λειτουργία των όντων. Οι κανόνες έχουν όρια ανοχής που καθορίζουν τις προδιαγραφές λειτουργίας των όντων με μια στατιστική παράμετρο που λέγεται διασπορά και που ο Αριστοτέλης την ονομάζει μεσότητα της αρετής και η οποία καθορίζει και την εξέλιξη των όντων. Στους κανόνες αυτούς υπάρχουν και εξαιρέσεις. Η γη, π.χ., δεν ακολουθεί πάντοτε την ίδια τροχιά γύρω από τον ήλιο, ακολουθεί όμως μια μέση τροχιά και μια τυπική απόκλιση που είναι καθοριστική και την ενάρετη, σωστή, λειτουργία του ηλιακού συστήματος. Εξαίρεση είναι ο 5ος πλανήτης που απείχε από τον ήλιο 1.Φ^4 (1=απόσταση Ερμή-Ήλιου, Φ=1.618) και που διαλύθηκε και δημιουργήθηκαν οι αστεροειδείς. Η καλλιέργεια της υπερβατικής γνώσης πέραν ενός ορίου οδηγεί σε δεισιδαιμονικές καταστάσεις και για το λόγο αυτό ο Πυθαγόρας δεχόταν μόνο μία οντότητα στον υπερβατικό χώρο και την ονόμαζε ΕΝ.
Ο δημιουργός είναι επιστημονικά τόσο υπαρκτός όσο και η ύπαρξη μας. Το τελειότερο δημιούργημα του δημιουργού, σύμφωνα με την αντίληψη που εμπίπτει μέσα στις ανθρώπινες διαστάσεις, είναι η ανθρώπινη νόηση. Αν καλλιεργήσουμε την ανθρώπινη νόηση με ενάρετο τρόπο (βλέπε ανωτέρω δεσμό), και με επιστημονικό τρόπο ερευνήσουμε τη δημιουργία θα πλησιάσουμε περισσότερο το δημιουργό.
Ι. Ν. Χατζόπουλος
Πανεπιστήμιο Αιγαίου
http://www.env.aegean.gr/labs/Remote_sensing/Remote_sensing.htm
δεν κρατιέμαι να μην απαντήσω..
Έλεος κ. Χατζόπουλε! Με μαθηματικά 1ης Λυκείου βγάλατε την “.. εξίσωση που μπορεί να περιγράψει την αξία της ζωής καθώς και το ηθικό και ανήθικο..”
Λυπηθήτε μας..