Θεμιστοκλής Ξανθόπουλος*
Οι ανήσυχοι και διεισδυτικοί φιλόσοφοι της αρχαίας Ελλάδας υπερέβησαν το γλαφυρό πλαίσιο της πλούσιας αρχαϊκής παράδοσης για την προέλευση, τη φυσική υπόσταση και την επικοινωνία αθανάτων και θνητών, αξιοποίησαν την κοινωνική κατάκτηση της αδογμάτιστης λειτουργίας του ανθρώπινου νου, έθεσαν και διερεύνησαν ένα θεμελιώδες οντολογικό ερώτημα: τι είναι το Ον, πόθεν και ποιο το νόημα της ύπαρξής του; Η σκιαγραφία της μέχρι σήμερα φιλοσοφικής συζήτησης επί του ερωτήματος εκφεύγει των στόχων και δυνατοτήτων του παρόντος δοκιμίου. Υπενθυμίζεται μόνο ότι το «γνώθι σαυτόν», η διδασκαλία και η έρευνα των τότε φιλοσόφων ήταν θεμελιωμένες στην αυστηρότητα της μαθηματικής μεθοδολογίας, τόσο ως προς τη διατύπωση, την ανάλυση και την επαγωγική προσέγγιση των προβλημάτων, όσο και κατά την επίλυσή τους. Οι σωκρατικοί διάλογοι είναι αριστουργήματα μαθηματικής λογικής και ο Πλάτωνας, τιμώντας επί της αρχής τη φιλοσοφική σχολή των Πυθαγορείων, έθεσε στην είσοδο της ακαδημίας του την επιγραφή «μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω μοι την θύραν».
Σύγχρονοι φιλόσοφοι υποστηρίζουν ότι μέσω των μαθηματικών – και όχι της κλασικής φιλοσοφίας – μπορεί να προσεγγιστεί η απάντηση στο παραπάνω προαιώνιο οντολογικό ερώτημα και να αναζητηθεί το «θεϊκό» αποτύπωμα. Αλλά και σκεπτόμενοι άνθρωποι με συνηθισμένη μόρφωση, διαβάζοντας τα στοιχειώδη της ευκλείδειας γεωμετρίας διαπιστώνουν χωρίς μεγάλη φαντασία ότι αν «ζωντάνευαν» τα σημεία μιας λευκής γραμμής στον σχολικό μαυροπίνακα, θα παρέμεναν μεν εγκλωβισμένα στην ψευδαίσθηση ενός μονοδιάστατου χώρου, μπορούσαν όμως να ανακαλύψουν την ύπαρξη και το «θεϊκό» μεγαλείο του διδιάστατου σκίτσου, π.χ. ενός τετραέδρου. Το δε οποιοδήποτε διδιάστατο σχήμα στον μαυροπίνακα, αν αποκτούσε νοημοσύνη, προφανώς θα θεοποιούσε όλα τα έξω από τον μαυροπίνακα τριδιάστατα όντα, ακόμα και την απλή κιμωλία μας, λόγω του εγκλωβισμού του στην ψευδαίσθηση ενός διδιάστατου χώρου. Ο μαθηματικός Μινκόβσκι ανέδειξε το 1907 την τετραδιάστατη δομή του χωροχρόνου, προσφέροντας μια πολύτιμη γεωμετρική απεικόνιση στη θεωρία της ειδικής σχετικότητας, την οποία είχε διατυπώσει δύο χρόνια πριν (1905) ένας παλαιός φοιτητής του, ο Αλβέρτος Αϊνστάιν. Σύμφωνα, λοιπόν, με το παραπάνω απλό σκεπτικό, ένα υποθετικό τετραδιάστατο όν, που μπορεί να ζει και να κινείται στον χωροχρόνο του Μινκόβσκι, διαθέτει μια από τις σημαίνουσες ιδιότητες του Θεού, όπως τουλάχιστον την περιγράφουν οι μονοθεϊστικές θρησκείες: υπερβαίνει τα δεσμά των παγιδευμένων στο μετακινούμενο σημείο «παρόν» έμβιων όντων του τριδιάστατου χώρου, γνωρίζει και εξουσιάζει το μέλλον, διότι κινείται ελεύθερα και στη διάσταση του χρόνου.
Πράγματι, οι θαυμαστές παρουσίες της πανίδας, της χλωρίδας και των homo sapiens παραμένουν εγκλωβισμένες σε μετακινούμενα σημεία του άξονα αυτής της μελετημένης από φυσικομαθηματική άποψη και υπαρκτής, βάσει ακλόνητων πειραματικών αποδείξεων, τέταρτης διάστασης του χρόνου. Γνωρίζουμε σε βάθος την υπόστασή της και την ανεκτίμητη υπερβατική αξία της. Όμως, το πολύπλοκο βιολογικό μας σύστημα αδυνατεί να διασπάσει ή να υπερβεί την τριδιάστατη δομή του. Η επιστροφή στο παρελθόν και το άλμα στο μέλλον παραμένουν όνειρα της επιστημονικής φαντασίας. Στην πράξη προσπαθούμε απλώς να διδαχθούμε από ένα αμετάκλητο παρελθόν και να επηρεάσουμε ένα αόρατο μέλλον από απόσταση ή περιμένουμε απλά και μοιρολατρικά το αύριο. Το φωτισμένο ίχνος μας διανύει μια μικρή διαδρομή οριοθετημένη από δύο απέραντες, για τις ατελείς αισθήσεις και την σύντομη παρουσία μας, σκοτεινές ζώνες.
Υπό το βάρος της παραπάνω υποταγής και του προσκυνήματός μας στον Χρόνο, συμβιβαζόμαστε και περιορίζουμε τους ορίζοντες της αναζήτησης ενός αποτυπώματος από την ανεξιχνίαστη και συγκεχυμένη δομή και βούληση του θείου, στην υπεράνθρωπη τέταρτη διάστασή του. Η απλουστευμένη αυτή προσέγγιση είναι δικαιολογημένη διότι το αδυσώπητο πέρασμα του χρόνου αφήνει ανεξίτηλα τα ίχνη του στο βιολογικό μας ρολόι, το μονότονο τικ – τακ του οποίου μας θυμίζει συνεχώς την προσκόλλησή μας στη ροή του και την αδυναμία φυσικής επαφής με το παρελθόν και το μέλλον. Για τον λόγο αυτόν άλλωστε, σοφοί από όλους τους μεγάλους πολιτισμούς μελέτησαν συστηματικά την κυριαρχία του χρόνου στις χωρικές εξαρτήσεις των σωμάτων του ουρανού και των εποχών της γης. Κατασκεύασαν μάλιστα και αξιοθαύμαστους μέχρι σήμερα υπολογιστές για τη χρονική περιήγηση στα κοσμικά φαινόμενα, όπως ο μηχανισμός των Αντικυθήρων. Ο δε Χίλων ο Λακεδαιμόνιος, ένας εκ των επτά σοφών της αρχαίας Ελλάδας, όρισε το αναντικατάστατο της απώλειας χρόνου με το απόφθεγμά του «χρόνου φείδου».
Διαφαίνεται όμως ότι η κατοχή και της τέταρτης διάστασης του χρόνου από ένα υπερ – ον δεν επαρκεί για την αναβάθμισή του στο αναζητούμενο θεϊκό Ον διότι δεν του ανοίγει τις πύλες προς την υπερβατική άχρονη παρουσία και, κυρίως, του αφαιρεί την αναγκαία και θεμελιώδη – σύμφωνα με την παράδοση – θεϊκή ιδιότητα του Δημιουργού. Ο διάσημος φυσικός Στήβεν Χώκινγκ τεκμηριώνει τις παραπάνω αδυναμίες των δυνητικών τετραδιάστατων όντων του χωροχρόνου με ατράνταχτα επιχειρήματα. Ας μου επιτραπεί να τα συνοψίσω σε μια ακολουθία τριών απλών διαπιστώσεων:
• Η κρατούσα μέχρι σήμερα – και ευρύτερα γνωστή στην ανθρωπότητα – επιστημονική άποψη είναι ότι το ορατό σύμπαν και ο χρόνος γεννήθηκαν εδώ και 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια από μια Μεγάλη Έκρηξη τεραστίων ποσοτήτων ύλης και ενέργειας, συμπυκνωμένων σε έναν κοσμικό «σπόρο» απειροελάχιστων διαστάσεων. Κατά τον Χώκινγκ, η δημιουργία του τρισδιάστατου χώρου και του χρόνου οφείλεται στην έκρηξη μιας αρχέγονης και πάντως άχρονης μαύρης τρύπας.
• Το οποιοδήποτε δυνητικό υπέρ-ον του χωροχρόνου δεν υπήρχε, ούτε θα μπορούσε να υπάρχει πριν από την Μεγάλη Έκρηξη για να την πυροδοτήσει, διότι ο χωροχρόνος δημιουργήθηκε μετά την πυροδότηση. Διαθέτει τη θεϊκή, για το ανθρώπινο μέτρο, διάσταση του χρόνου αλλά δεν είναι άχρονο όν, διότι έχει ημερομηνία γέννησης και δεν μπορεί να απαντήσει στην κοσμολογική διατύπωση του θεμελιώδους οντολογικού ερωτήματος: δεν γνωρίζει από πού προήλθε και, σε κάθε περίπτωση, δεν συνέβαλε στο ξεκίνημα της δημιουργίας του γνωστού κόσμου.
• Τόσο για εμάς τους homo sapiens, τα πλέον προηγμένα τρισδιάστατα όντα της γης, όσο και για το ή τα υποτιθέμενα τετραδιάστατα υπερ – όντα του χωροχρόνου, το αρχέγονο θεϊκό πρόσταγμα «γεννηθήτω φως» για τη δημιουργία του κόσμου είναι μια ακατόρθωτη και αδιανόητη δράση. Σύμφωνα με τη φυσικομαθηματική θεώρηση των δυνατών γεγονότων στο τετραδιάστατο σύμπαν αλλά και την κοινή λογική, τέτοιες δράσεις εντάσσονται στην κατηγορία των τυχαίων συμβάντων.
Η παραπάνω ορθή επιστημονική διαπίστωση του Χώκινγκ για το απροσπέλαστο της δημιουργίας του χωροχρόνου από τα υπαρκτά και τα πιθανολογούμενα όντα του, ουδόλως αποκλείει την ύπαρξη ενός Άχρονου και Δημιουργού Θεού. Αρκεί, πράγματι, να υποθέσουμε ότι το σύμπαν υπερβαίνει τα όρια του ανιχνεύσιμου τετραδιάστατου κόσμου μας και δομείται από περισσότερες των τεσσάρων διαστάσεις, τις ιδιότητες των οποίων κατέχει ο Θεός ως υπερ – ον, τις χρησιμοποίησε πριν από το ξεκίνημα του χρόνου για να αφήσει το αποτύπωμά του στη Γένεση και συνεχίζει να τις χρησιμοποιεί κατά τις μετέπειτα εξελίξεις του γνωστού μας κόσμου. Άλλωστε και ο ίδιος ο Χώκινγκ κατέρριψε το θεωρούμενο μέχρι πρόσφατα απαραβίαστο της επιφάνειας μιας μαύρης τρύπας, διότι ανακάλυψε ότι τυχαίες κβαντικές μεταβολές μπορούν να δημιουργήσουν διαρροές από το άχρονο εσωτερικό της.
Την παραπάνω ευρύτερη οντολογική θεώρηση υποστηρίζουν, εμμέσως πλην σαφώς, οι υποθέσεις για περισσότερα παράλληλα σύμπαντα και, κυρίως, η θεωρία των «Υπερχορδών», που διατυπώθηκε κατά τη δεκαετία του `80 από θεωρητικούς φυσικούς στο Πρίνστον. Οι ερευνητές «βλέπουν» ότι το ή τα σύμπαντα κυριαρχούνται και από τουλάχιστον άλλες έξι διαστάσεις που δονούνται και περιστρέφονται με τη μορφή μονοδιάστατων και απειροελάχιστων υπερχορδών. Εάν υπάρχουν οι υπερχορδές, τότε μπορούν να διαδραματίζουν σημαίνοντα ρόλο στον μικρόκοσμο και στις δομές ή συμπεριφορές της ορατής και αόρατης ύλης του μικρόκοσμου, διότι είναι από τη φύση τους σε θέση να επιδρούν στα υποατομικά σωματίδιά της.
Η θεωρία των Υπερχορδών παραμένει μέχρι σήμερα στο προσκήνιο της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, παρά τη μέχρι σήμερα αδυναμία της να περιγράψει τον υπαρκτό κόσμο των στοιχειωδών σωματιδίων (quarks και λεπτονίων) που αποτελούν και τους δομικούς λίθους της ύλης. Σύμφωνα με τους εμπνευστές της θεωρίας, οι διαστάσεις των Υπερχορδών είναι τρισεκατομμύρια φορές μικρότερες από τα ανιχνευθέντα μέχρι σήμερα νανοσωματίδια και η θεμελιώδης αυτή υπόθεση δεν μπορεί να επαληθευθεί πειραματικά με τα υπάρχοντα και τα προβλεπόμενα στο ορατό μέλλον τεχνολογικά μέσα. Εμπνευσμένοι από το νέο πολύ-συμπαντικό μοντέλο, ορισμένοι θεολόγοι διευρύνουν πέραν του πεπερασμένου σημείου εκκίνησης του χρόνου τους ορίζοντες αναζήτησης θεϊκού αποτυπώματος και αναγνωρίζουν στην περιγραφή της δομής και των διαστάσεων των Υπερχορδών το αόρατο αλλά ενεργό Θείο Πνεύμα.
Απρίλης 2015
* Θεμιστοκλής Ξανθόπουλος ομότιμος καθηγητής του ΕMΠ.
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του Σωτήρη Σόρογκα.
Κάποιες σκέψεις από ένα μαθητή του Δασκάλου της Θεωρητικής Υδραυλικής ,στα παλαιά χρόνια της Θεσσαλονίκης,οι οποίες κατά τη γνώμη του προσθέτουν στη Θεολογική διάσταση του δοκιμίου-κατά βάση επιστημονικού:
1.Στη γραμμή του χρόνου σωτηρίας της Δημιουργίας, όπως την κατανοεί η πρωτοχριστιανική κοινότητα οι αποφασιστικές φάσεις της –οι καιροί-βρίσκονται υπό την απόλυτη κυριαρχία του Θεού.Αυτό σημαίνει ότι ο Θεός κινείται ελεύθερα στη διάσταση του χρόνου,άρα προ-γιγνώσκει τα μέλλοντα.Εύκολα έτσι αναιρείται το δόγμα του απόλυτου προορισμού,το οποίο οι Δυτικοί θεολόγοι στηρίζουν σε σχετικά εδάφια του αποστόλου Παύλου.Kαι κάτι ακόμη: Ο Θεός των πατέρων ημών είναι εκτός του κόσμου μας.[1]
2.Ο Δάσκαλος στο δοκίμιό του υποστηρίζει , πως η τέταρτη διάσταση του χρόνου στο χωροχρονικό συνεχές αλήθώς υπάρχει, γιατί όχι μόνο έχει αποδειχθεί θεωρητικά με τον φυσικο- μαθηματικό λογισμό,αλλά και διότι αποτελεί το συμπέρασμα ακλόνητων πειραματικών αποδείξεων.Η σειρά των επιστημονικών ανακαλύψεων έχει ως ακολούθως: Ο Einstein διατυπώνει το 1905 την Ειδική θεωρία της Σχετικότητας με τη βοήθεια των μετασχηματισμών του H.Lorentz –ήδη υπάρχουν-ενώ το 1907 ο Minkowski της προσφέρει με την τετραδιάστατη δομή του χωρόχρονου την γεωμετρική της απεικόνηση.Οι πειραματικές αποδείξεις αναφέρονται στην Ειδική θεωρία ,ενώ έμμεσα αποδεικνύουν και την αλήθεια της τετραδιάστατης δομής. Η Ειδική όμως θεωρία ισχύει μόνο ως ειδική περίπτωση της Γενικής θεωρίας της Σχετικότητας ,όπως μας πληροφορεί ο δημιουργός της,ο οποίος και μας βεβαιώνει για την ικανότητα της τελευταίας ότι είναι απολύτως επαρκής για τη περιγραφή του κόσμου μας.Εδώ λοιπόν είναι που η αλήθεια, για την αντικειμενική ύπαρξη του χρόνου περιπλέκεται, σύμφωνα με μία λύση των εξισώσεων πεδίου-της ΓΘΣ-που ανακάλυψε ο Gοdel.H λύση λοιπόν αυτή αντιστοιχεί σε ένα δυνατό σύμπαν,όπου τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του είναι τόσο ακραία,που περιλαμβάνουν κλειστές χρονοειδείς καμπύλες στις οποίες αν ταξιδεύσει κανείς μπορεί να φτάσει στο παρελθόν,άρα ,αντίθετα με αυτό που νοιώθει ο κάθε άνθρωπος,αυτό δεν έχει περάσει πραγματικά. Την απουσία του χρόνου που διαπιστώνεται μαθηματικά εις αυτόν τον παράξενο κόσμο ο Godel τη μεταφέρει με το δικό του μεγαλοφυή τρόπο-μοιάζει με το Ανσέλμειο επιχείρημα για την ύπαρξη του Θεού- και στο δικό μας κόσμο,ο οποίος στερείται ,έτσι , του διαισθητικά εννοούμενου από τον άνθρωπο χρόνου. Αυτό τελικά εις το οποίο καταλήγει ο Godel με τα Μαθηματικά για την αντικειμενική ύπαρξη του χρόνου είναι ταυτόσημο με αυτό που μας υποδεικνύει στο ποιημά του περί φύσεως ο Παρμενίδης:Αποφαίνεται λοιπόν, ότι ο δρόμος στον οποίο τον ποδηγετεί η Θεά είναι ένα λογικό σύστημα ,που το χαρακτηρίζει η μονιμότητα και η συνέχεια,άρα η ταυτοχρονικότητα,που αποτελεί το εναλλακτικό όνομα της αιωνιότητας.Συλλαμβάνει επομένως,αυτος πρώτος τον κόσμο των αιωνίων αληθειών,το κόσμο των ιδεών του Πλάτωνα,στον οποίο πίστευε ακράδαντα και ο Godel. [2]
3. Ο δάσκαλος με λογική συνέπεια αποδέχεται ,ότι η θεωρία της μεγάλης έκρηξης καθόλου δεν αποκλείει την ύπαρξη ενός Άχρονου και Δημιουργού Θεού,απεναντίας θα έλεγα πως αποτελεί την εναλλακτική λύση του τυχαίου συμβάντος ,[3]το οποίο υποστηρίζει ο Χώκινγκ,προφανώς για να είναι σύμφωνος με την επιστημονική του δεοντολογία.
Θέτει όμως,ως προκειμένη του ανωτέρω συλλογισμού του την υπόθεση του <<Όλου >> στο οποίο εκτός από το τετραδιάστατο σύμπαν περιέχονται σύμπαντα με περισσότερες διαστάσεις.Τις ιδιότητες μάλιστα αυτών των διαφορετικών κόσμων κατέχει και χρησιμοποιεί ο Θεός αναλόγως και στη δημιουργία του δικού μας κόσμου.
Εκτός απο δάσκαλος ο συντάκτης του εξαιρετικού δοκιμίου είναι και μηχανικός,κατά συνέπεια δεν είναι εύκολο να λησμονήσει αυτή του την ιδιότητα. Εις την Θεολόγια όμως της καθ’ημάς Ανατολής , ο Θεός δεν έχει την ανάγκη υλικών για τη Δημιουργία του,η οποία είναι <<εκ του μηδενός Δημιουργία>>!
Οι κόσμοι αυτοί όπως προκύπτουν από τις σχετικές εξισώσεις του μαθηματικού λογισμού είναι δυνατοί κόσμοι και είναι απολύτως λογικό να ταυτίζονται με το περιεχόμενο των <<αϊδίων νοήσεων>> του Θεού-Λόγου από τον οποίο εκπορεύονται οι άλλοι πολλοί λόγοι.[4] Μπορεί μάλιστα αυτοί οι δυνατοί κόσμοι να είναι άπειροι ,και είναι,γιατί ο άκτιστος Θεός,των πατέρων ημών, είναι ελεύθερος από την ουσία του,την οποία ελεύθερα υποστασιάζει στα πρόσωπα του Υιού, που γεννά απο αγάπη εκτός χρόνου ,άρα αιωνίως και του Πνεύματος ,που εκπορεύει με όμοιο τρόπο.[5]
Οι πολλοί αυτοί λόγοι –μεταξύ αυτών και εκείνοι που απευθύνονται προσωπικά στους ανθρώπους – εκπορεύονται από το Θεό πατέρα ως Δημιουργό ,διά Ιησού Χριστού,του Θεού Λόγου –<<πάντα δι’ αυτού εγένετο και χωρίς αυτού εγένετο ουδέ εν ο γέγονε>>-ο οποίος έλαβε δούλου μορφή και αποτελεί ασυγκρίτως εναργέστερο Θεϊκό αποτύπωμα από τις εμβριθείς και πολύπλοκες μελέτες του Χώκινγκ.
Παραπομπές
[1] Κώστα Ν.Μπαραμπούτη-Η ΟΓΔΟΗ ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ,Β’ Τόμος,σελ.493-498 Εκδόσεις ΔΟΜΟΣ [2] στο ίδιο ,Β’Τόμος-Παράρτημα:Ο Χρόνος στην τυπική του μορφή και την διαισθητική του αντίληψη [3]Το τυχαίο συμβάν συνδέεται από τους Φυσικούς με τη θεωρία των πιθανοτήτων.Υποστηρίζουν,ότι η οποιδήποτε ύπαρξη είναι ασυγρίτως πιθανότερο γεγονός από την ανυπαρξία.Ο νόμος όμως των πιθανοτήτων είναι ένας νόμος και όπως αποδεικνύουν οι θεωρητικοί φυσικοί-παρουσίαση και εξαφάνιση των στοιχειωδών σωματιδίων-απολύτως θεμελιώδης για την ύπαρξη.Συμπέρασμα ο Κτίστης εκφράζεται με νόμους ελευθερίας!
[4] Κώστα Ν.Μπαραμπούτη-Η ΟΓΔΟΗ ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ,Β’ Τόμος,σελ.472 [5] στο ίδιο ,Β’Τόμος,σελ.440
Μάϊ ος 2015
Κ Ν. Μπαραμπούτης