Γιώργος Παύλος
“Παιδεία είναι το ξύπνημα στην περιοχή της άπειρης και ανυποχώρητης νοσταλγίας του είναι και του όλου των όντων των εφήμερων και ανύπαρκτων. Παιδεία είναι να κατοικείς στα όρια του χώρου και του χρόνου αναμένοντας όλα τα χαμένα και ανύπαρκτα, αυτά για τα οποία κανείς λογικός και καθώς πρέπει άνθρωπος δεν νοιάζεται.
Παιδεία σημαίνει να μπορείς να ακούς όλο το βουβό κλάμα του κόσμου του εφήμερου και του περιβάλλοντος, αφήνοντας στην άκρη την δική σου θλίψη ή χαρά. Παιδεία σημαίνει να θλίβεσαι για τον άλλο, τον κάθε άλλον, τον όλο Άλλον. Παιδεία σημαίνει να ζείς και να αγαπάς, να πεθαίνεις και να αγαπάς και, αν ξαναγεννηθείς, πάλι να αγαπάς.
Παιδεία σημαίνει να τα θέλεις όλα, να τα παντρεύεσαι όλα, να πάσχεις για όλα και να μην τα λησμονάς.”
Η Παιδεία σημαίνει δύο πράγματα και δύο αρχές, Γνώση και Ήθος. Το ένα, μάλιστα, ενισχύει το άλλο. Διότι η απόκτηση γνώσης σε βάθος απαιτεί κόπο, υπομονή, επιμονή και έρωτα της αλήθειας σε κάθε γνωσιακό επίπεδο ή κατεύθυνση. Δηλαδή, ήθος ανθρώπου ελεύθερου καθ’ όλα και όχι στείρα δουλεία σε θρησκείες, ιδεολογίες και καταναλωτισμούς. Γνώση της φύσης, γνώση της τέχνης και του πολιτισμού, γνώση του ανθρώπου, γνώση του κόσμου.
Ο Αϊνστάιν έγραφε και έλεγε ότι στον ναό της επιστήμης έχουμε τις κολώνες και τα αναρριχητικά ή διακοσμητικά φυτά. Κολώνες είναι οι ιδιαίτερες εκείνες ανθρώπινες υπάρξεις του ναού της επιστήμης που εμφορούνται από έρωτα για την αλήθεια, την ομορφιά και την καλοσύνη. Αυτοί χτίζουν την νέα γνώση και ανοίγουν νέους δρόμους στην επιστήμη και στην τεχνολογία, όπως οι μεγάλοι δημιουργοί στην τέχνη όπως ο Μότσαρτ, οι μεγάλοι πολιτικοί άνδρες όπως ο Γκάντι, οι μεγάλοι ασκητές του πνεύματος, όπως χαρακτηριστικά μιλάει γι’ αυτούς στα έργα του ο Καζαντζάκης και άλλοι συγγραφείς. Τα αναρριχητικά φυτά στον ναό της επιστήμης είναι άνθρωποι με δυνατή διάνοια που παράγουν κάποιο έργο ίσως σημαντικό, εκμεταλλευόμενοι τις κολώνες. Ο ίδιος ο Αϊνστάιν έγραφε στα αυτοβιογραφικά του σημειώματα ότι ποτέ δεν τον έθελξαν η εξουσία, το κέρδος και η ηδονή.
Σήμερα, η Ελλάδα αποδομείται ως οικονομία και ως κοινωνία. Υπεύθυνοι γι’ αυτό είμαστε εμείς, οι μεταπράτες της γνώσης, της εξουσίας και της οικονομίας. Εμείς όλοι, επιστήμονες, πολιτικοί, καλλιτέχνες, επιχειρηματίες και κάθε μορφής ιερατείο που υποτάσσει τα πάντα στο στενά εννοούμενο ατομικό-ιδιωτικό όφελος, ερήμην του κοινού καλού και του κοινού οφέλους. Εμείς όλοι που δεν μπορούμε, δεν αντέχουμε και δεν θέλουμε να υπηρετήσουμε το όλον. Εμείς που έχουμε ξεχάσει να κατανοούμε και να ενδιαφερόμαστε για την ποιότητα σε κάθε επίπεδο, επιστημονικό, κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, καλλιτεχνικό, πνευματικό.
Η Ελλάδα που γνωρίσαμε καθίσταται παρελθόν, αφού όλοι εμείς, από τους επώνυμους μέχρι τους ανώνυμους κάθε περιοχής, υποκαταστήσαμε την ποιότητα με την ποσότητα. Ενώ η παιδεία που θα έπρεπε να υπηρετούμε ως Έλληνες είναι η παιδεία του όλου ανθρώπου που τον καθιστά εραστή της πόλης και όχι της εξουσίας. Εραστή της μοναδικότητας κάθε ανθρώπου και όχι υποτελή σε κάθε μορφή αγελοποίησης φυλετικής, θρησκευτικής, κομματικής, πολυπολιτισμικής, ή ό,τι άλλο. Όπως επισημαίνει ο Μάρξ στα νεανικά του κείμενα, αληθινή παιδεία είναι αυτή που καθιστά τον άνθρωπο ικανό να αντιλαμβάνεται ως μέγιστο πλούτο του τον άλλο άνθρωπο, τον κάθε άλλον και τον όλο Άλλο, σύμφωνα και με τον δικό μας Κωστή Μοσκώφ.
Μικρό παιδί θυμάμαι τις γεύσεις στην ντομάτα, στο ροδάκινο, στο καρπούζι, οι οποίες σε έκαναν ποιητή και αισθαντικό άνθρωπο, σε εξανθρώπιζαν, σε ευαισθητοποιούσαν. Σήμερα, η τροφή έγινε ανόητη ποσότητα, που δεν τρέφει ούτε το σώμα ούτε την ψυχή. Θυμάμαι τον άθεο και διαρκώς επαναστάτη καθηγητή μου στην γεωμετρία, Γιάννη Ντάνη. Και μόνο όταν χάραζε ως θεός κύκλους και σχήματα στον πίνακα, σου ενέπνεε πρωτοφανή και μυστικό έρωτα για την γνώση, την ομορφιά και την επιστήμη. Ποια αμοιβή και ποια ηδονή μπορεί να αναμετρηθεί με τούτη την χαρά της μάθησης;
Το ίδιο αργότερα στο Πανεπιστήμιο, ο νεαρός καθηγητής μου Δημήτρης Χριστοδούλου, σήμερα κάτοχος βραβείου στα μαθηματικά, αντίστοιχου με το Νόμπελ. Αναγκάστηκαν οι συνάδελφοί του να τον διώξουν από την Ελλάδα, διότι δεν άντεχαν αυτός ο εικοσάχρονος να είναι από μόνος του ένα Princeton, ένα Caltec, μια Οξφόρδη, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ενώ ήταν θεωρητικός φυσικός, ταυτοχρόνως συνέδεε με μοναδικό τρόπο τη φυσική θεωρία με τους μεγάλους φιλοσόφους τόσο της αρχαίας Ελλάδας όσο και της νεώτερης Ευρώπης, γνωρίζοντας και τα λογικά και κοσμολογικά κείμενα του Παρμενίδη, του Ηρακλείτου, του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα και πολλών άλλων, που μας απήγγειλε στην αρχαία Ελληνική.
Ήθος και γνώση είναι τα συστατικά της Δημοκρατίας. Γλώσσα, Ιστορία, Φιλοσοφία, Τέχνη, Άθληση, Λογική, Φυσική, Μαθηματικά, είναι ο σκληρός πυρήνας της Παιδείας. Όταν πριν από μερικά χρόνια ζητήθηκε από την Γαλλική Κυβέρνηση να γίνει έρευνα σχετικά με το γιατί τα τελευταία χρόνια η Γαλλία δεν παράγει μεγάλους μαθηματικούς, ο Ρενέ Τόμ και άλλοι παγκοσμίου φήμης Γάλλοι μαθηματικοί εντόπισαν ως την κύρια αιτία, την μη επαρκή διδασκαλίας της γαλλικής γλώσσας.
Η Ελλάδα του σήμερα οδηγείται βήμα προς βήμα σε ένα πρωτόγνωρο και πολυ-επίπεδο χάος, φτωχαίνει και μεταλλάσσεται σε κάτι το τραγικά αστείο, διότι οι Έλληνες ομιλούν μηχανικά και ξύλινα ελληνικά των χιλίων το πολύ λέξεων. Η Δημοκρατία δεν μπορεί να υποστηριχθεί από ανθρώπους με επιφανειακή παιδεία. Η απλή εκπαίδευση χωρίς ουσιαστική εμβάθυνση στα βασικά γνωστικά πεδία των φυσικομαθηματικών ή των ανθρωπιστικών επιστημών αλλά και πραγματική βιωματική μύηση στις τέχνες και την άθληση, δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε υποβιβασμό του δημοκρατικού, κοινοτικού και κοινωνικού αισθήματος.
Η εργαλειακή εκπαίδευση μηχανοποιεί και «ρομποτοποιεί» τον άνθρωπο, φονεύοντας το πνεύμα του. Παράγει ανθρώπους ανίκανους να δημιουργούν για τους άλλους σε υλικό, κοινωνικό και πνευματικό επίπεδο. Παράγει νάνους ανθρώπους, ικανούς να κλέβουν χωρίς αιδώ το δημόσιο χρήμα, να ζουν πολυτελώς αυτοί και οι δικοί των, ερήμην των ανθρώπων που πεινούν, που ζουν εξαθλιωμένοι στο κοινωνικό περιθώριο και που χάνουν κάθε ανθρώπινη αξιοπρέπεια χάριν του απάνθρωπου και τερατόμορφου κερδοσκοπισμού, με όποιο προσωπείο, εθνικιστικό, θρησκευτικό ή παγκοσμιοποιητικό και άσοφα πολυ-πολιτισμικό.
Η εργαλειακή εκπαίδευση είναι χωρίς πνεύμα και είναι η αιτία για την φθορά του φυσικού περιβάλλοντος και τον υποβιβασμό των λαών, των πόλεων και των κοινωνιών σε εξαθλιωμένη ανθρωπομάζα, ανίκανη να σκεφθεί, να πράξει και να αντιδράσει. Έτσι, καταργούμε την πόλη, τους πολίτες και την Δημοκρατία, σε τοπικό ή παγκόσμιο επίπεδο.
Η εργαλειακή εκπαίδευση δεν είναι παιδεία αλλά δολοφονία του ανθρώπινου πνεύματος, της δημοκρατίας και της ανθρωπιάς. Η εργαλειακή εκπαίδευση οδηγεί στο μηχανικό ζην και υπάρχειν, δηλαδή στον οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και πνευματικό θάνατο.
Αγαπητέ κύριε Παύλου.
Καταθέσατε όλη την Αγάπη και Γνώση που έχετε για την Παιδεία σ’ αυτό το εξαίρετο άρθρο, το οποίο διάβασα με ενδιαφέρον.
Εκτιμώντας την αγαθή πρόθεσή σας, επιθυμώ να προσθέσω μια λεπτομέρεια, η οποία μπορεί να συμβάλει θετικά στην ολοκλήρωση του άρθρου σας.
Προ οιασδήποτε εκπαιδευτικής προσπάθειας, προαπαιτείται η εσωτερική συγκρότηση του ατόμου.
Είμαι στη διάθεσή σας αν θέλετε περισσότερες λεπτομέρειες επ’ αυτού.
αγαπητέ Κύριε Παύλου αλλά το ερώτημα παραμένει: σε μια κοινωνία ολοένα και πιο δυναμική και πολυ-επιλογική, με ποιούς τρόπους γίνεται να επιτευχθεί το ευκτέον; Γιατί, καλά τα λόγια, αλλά πρέπει να μεταφράζονται σε πράξη ώστε το “μερος” και το “όλον” να συνυπάρχουν έστω και ασύμμετρα, μέσω μιας Παιδείας (παρεχόμενης όμως απο ποιούς, προς ποιούς, πώς και γιατί;)
Και δεν μιλάω για την καραμέλα των κρατικών χορηγήσεων και τα “υπο την αιγίδαν” του Κράτους αλλά μια Παιδεία που να στέκεται αυτόνομη στα πόδια της και με την αξία της να αναμετράται με τις όποιες ηδονές, δίψα για εξουσία και ασύστολη ανάγκη για όλο και μεγαλύτερη κατανάλωση.
Δεν τολμώ μιαν απάντηση (δεν έχω ομολογώ) μα νομίζω ότι κανείς πρέπει να αρχίσει με την οικογένεια αλλά και τις ηλικίες του δημοτικού. Εκεί νομίζω (αλλά όχι μόνον) παίζεται όλο το “παιγνίδι”.
Λοιπόν;
Ευχαριστώ!
Γίνεται εμφανής μια τάση των νεοελλήνων για αμπελοφιλοσοφία (όπως εδώ αλλά και στο “Καλώς ήρθες κρίση” του Β.Ηλιακόπουλου), άλλο ένα δείγμα της νεοελληνικής μιζέριας. Αφού δεν υπάρχει φιλοσοφικός στοχασμός υπάρχει αμπελοφιλοσοφία. Τα κειμενα αυτά μου θυμίζουν φιλόλογο Γ’ Λυκείου σε φροντιστήριο έκθεσης. Το αντίστοιχο βραβείο του Νόμπελ στα μαθηματικά είναι το Fields Medal, (ή ίσως και το νεότερο Abel Prize), ούτε κατά διάνοια ο Χριστοδούλου αυτής της κλάσης (βέβαια πολύ καλύτερος από τους υπάρχοντες στα πανεπιστήμια της ημεδαπής). Δεν παράγει η Γαλλία πια μεγάλους μαθηματικούς? Well, σαν τους Lagrange, Cauchy ίσως όχι αλλά σε σχέση με τις άλλες χώρες του κόσμου είναι από τους πρωτοπόρους (ειδικά στα μαθηματικά, Connes, Lafforgue, Villani, Jean Bourgain, Pierre-Louis Lions, Jean-Christophe Yoccoz klp μερικοί από αυτούς). Βέβαια ο συγγραφέας θεωρεί θεό τον καθηγητή του στη μέση εκπαίδευση που ζωγράφιζε κύκλους…
Άλλος ένας που «ξέφυγε». Δηλαδή παιδεία = γνωσιολογία+ηθικολογία = φραγκευμένη παιδεία.
Παιδεία οι πρόγονοι μας εννοούσαν:
1. Την κατοχή της ορθόδοξης δογματικής θεολογία, γιατί είναι ο μόνος τρόπος για να αποκτήσεις ΜΕΤΡΟ για τον κόσμο, με το οποίο θα τον κρίνεις.
2. Την κατοχή της μουσικής
3. Την κατοχή της ζωγραφικής
4. Την κατοχή της γεωμετρίας
5. Την κατοχή της ρητορικής, με βάση τους αρχαίους
6. Την γνώση της ιστορίας, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια
….
Όταν γράφω «κατοχή» δεν εννοώ μόνο την γνώση, αλλά και την ικανότητα χρήσης της γνώσης.
Ομορφο αρθρο κυριε Παυλο.
Παιδεια ομως ειναι και αλλα που συμβαινουν στην Ελληνικη κοινωνια.
Οταν το λαδωμα της Μιεζενς στον Μαντελη αποκαλειται χορηγια,οταν ο Τσουκατος παραδεχεται οτι πηρε 1.000.000 ευρω και τα εδωσε στο κομμα και ο ΓΑΠ δεν λεει κουβεντα ειναι και αυτα εκπαιδευση του λαου.
Οταν δεν παρεμβαινει αυτεπαγγελτως ο εισαγγελεας ειναι και αυτο εκπαιδευση του Ελληνικου λαου.
Οταν ο πρωην Αττικης Παντελεημων ειπε οτι ειχε το εναμισυ εκατομμυριο για τα γεραματα του ειναι και αυτο παιδεια του λαου.
Αυτος ο λαος απο την πολλη και διαρκη εκπαιδευση ανεβαζει στην πρωτη σειρα τηλεθεασης σκουπιδια οπως η “πολυκατοικια”,προφανως μαθαινει τα μαθηματα του καλα.
Τελος θελω να πω οτι τον Χριστοδουλου τον εδιωξαν αυτοι που αποκαλειτε “ἱερατειο” και δυστυχως τοτε δεν τον υπερασπιστηκε κανεις, μπορει να διαβαζουμε στα βιβλια περι τολμης και αρετης αλλα δεν κανουμε κανενα βημα για να τα κανουμε πραξη ζωης,αδυνατουμε να ορθωσουμε το αναστημα μας απεναντι στα “ιερατεια” και επειδη ειμαστε σιωπωντες ειμαστε συνενοχοι.
Ενδιαφέροντα τα σχόλια. Θα ήθελα να προσθέσω κάτι ακριβώς στο ίδιο πνεύμα.
Υπάρχει λοιπόν η περιοχή δράσης η οποία οριοθετείται από την αδράνεια και την ανοχή μας. Ίσως η αποτύπωση αυτής της περιοχής να είναι και η καλύτερη αποτίμηση της Παιδείας μιάς κοινωνίας. Ανεχόμαστε το ψεύτικο; Αδρανούμε στο κάλπικο; Αντιδρούμε στο σάπιο; Μας ενοχλεί το ψέμα αλλά κάνουμε κάτι για να το εξοντώσουμε; Αντιδρούμε στις βολικές ημιαλήθειες; Ανεχόμαστε το μίσος και τη βία; Αδιαφορούμε όταν βλέπομε εξόφθαμες αδικίες εις βάρων άλλων; κτλ. κτλ.
Ίσως τελικά σε μια κοινωνία με καλή παιδεία αυτή η “περιοχή” να καλύπτεται έτσι ώστε η πλήρης ανοχή και αδιαφορία να μην είναι πια δυνατές. Δηλαδή για κάθε σημαντικό να υπάρχει τουλάχιστον μια υγειής κριτική μάζα πολιτών (critical mass που λέμε στη φυσική) για να μην ξεφεύγουν τα πράγματα “ατσεκάριστα”.
Γι αυτό, η μη συμμετοχική δημοκρατία (δημοκρατία “αυτόματου πιλότου”) είναι σαν μια φούσκα που κάποτε εξ ορισμού σκάει, ακριβώς γιατί εκείνοι που πρέπει να προσέχουν και να αντιδρούν, απλώς ανέχονται κι αδιαφορούν με άλλοθι απο την μιά την έλλειψη χρόνου (“που να τρέχεις τώρα…”) και απο την άλλη την βολική εμπιστοσύνη “στους θεσμούς” και στους εκλεγμένους επαγγελματίες της πολιτικής.
Ευχαριστώ.
“Υπεύθυνοι γι’ αυτό είμαστε εμείς, οι μεταπράτες της γνώσης, της εξουσίας και της οικονομίας.”
Να μείνω λίγο στους πρώτους:
Όταν ένας δάσκαλος, εν πλήρει επίγνωση του χαμηλού επιπέδου των μαθητών του, εξακολουθεί να απευθύνεται σε αυτούς σαν σε υποψήφιους νομπελίστες, είτε δεν έχει συνείδηση των ευθυνών του, είτε δεν ενδιαφέρεται για την επιμόρφωσή των!
Αυτός δε είναι και ο ορισμός της ιδιωτεύουσας διανόησης.
Το παραπάνω κείμενο του Γιώργου Παύλου είναι ξεκάθαρο και βιωματικό. Κι όσο κι αν επιφανειακά δείχνει το αντίθετο, είναι και θεολογικό, γιατί είναι αληθινό, το απόσταγμα των εμπειριών του ως δασκάλου για 30 χρόνια, της εμπειρίας ενός ανθρώπου που ζει μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία και αγωνίζεται ν’ αφομοιώσει το πνεύμα της.
Ο Dimitris D. θα περίμενε μάλλον βαρύγδουπους “θεολογικούς” όρους, για να τον χρίσει “κάτοχο της ορθόδοξης δογματικής θεολογίας”. Δεν τους βρήκε, και γι’ αυτό τον απορρίπτει, μετά από μια επιφανειακή ανάγνωση.
Βαριά κουβέντα το “κάτοχος”! Γιατί, με τα κριτήρια της Εκκλησίας, τρεις είναι οι θεολόγοι, ή, όπως γράφει ο Ευάγριος, θεολόγος είναι όποιος προσεύχεται αληθώς.
Στην ακραιφνή θεολογία, λοιπόν, ελάχιστοι έχουν φτάσει. Και ο δρόμος προς αυτήν δεν είναι τόσο η μελέτη ή η ψιλή γνώση των σχετικών κειμένων, αλλά η μετοχή στη χάρη του Αγίου Πνεύματος που ενέπνευσε τους συγγραφείς τους, μετοχή που επιτυγχάνεται με την εργασία των εντολών, την ταπείνωση, την αγάπη, τη μυστηριακή ζωή… Αλλιώς, η σκέτη γνώση οδηγεί στην υπερηφάνεια, στην απόρριψη των άλλων, στην ιδεολογική πρόσληψη της διδασκαλίας της Εκκλησίας. Ενώ η μετοχή στης χάρη της μας κάνει να διαβάζουμε και μέσα και κάτω από τις γραμμές των κειμένων. (Βλ. κι ένα πρόσφατα αναρτημένο άρθρο εδώ, στο “Αντίφωνο”, το “Πνευματικοίς πνευματικά συγκρίνοντες”.)
Η Ορθόδοξη θεολογία είναι υπόθεση ζωής κι όχι ένα ιδεολογικό ρόπαλο.